________________
સૂ. ૧૩૭].
તુલનાત્મક દિગદર્શન
૫૭
જ ભવ દ્વારા એ સીધે મોક્ષે જઈ શકે છે. આમ મનુષ્ય-ભવ જ જન્મમરણની રખડપટ્ટીને સદાને માટે અંત આણવાનું અદ્વિતીય સાધન છે.
આ સાધન પુષ્કળ પુણ્ય ઉપાર્જન કર્યું હોય તે જ મળે છે. વળી મનુષ્ય-ભવ વારંવાર મળતું નથી. મનુષ્ય તરીકે લાગલગાટ સાત વાર જન્મ મળી શકે છે, પછી તે અન્ય ગતિમાં જવું જ પડે એમ જૈન દર્શનનું માનવું છે.
મનુષ્ય-ભવ અતિદુર્લભ છે એ વાત તે અનેક દાર્શનિકે માને છે અને એ મહામૂલ્યશાળી છે એ બાબતમાં તે વૈજ્ઞાનિક પણ સંમત છે. આથી આપણને જે અત્યારે મનુષ્યભવ મળે છે તે એળે ન જાય તેવી આપણે પૂરી તકેદારી રાખવી ઘટે.
(૧૩૬) સકળ કર્મોને આતિક ના એ મેક્ષ છે,
મુક્તિ, વિમુક્તિ, નિર્વાણ, પરિનિર્વાણ, અપવર્ગ, પંચમ ગતિ, શિવપુરી ઈત્યાદિ મેક્ષના પર્યાય છે.
(૧૩૭) મુક્ત છે એક સમયમાં ઊર્ધ્વ ગતિએ ગમન કરી લોકના અગ્ર ભાગમાં જઈ ત્યાં વસે છે. તેઓ પરસ્પર
૧. દેવ દેવ તરીકે સદાયે જીવતું નથી. એવી રીતે નારક પણ સદા એ નારક તરીકે જ જીવતે નથી. દેવ મરીને ફરીથી તરત જ દેવ જ તરીકે જન્મ નથી પરંતુ એ ત્મિય કે મનુષ્ય તરીકે જન્મે છે. એવી રીતે નારક પણ મરીને તરત જ નારક તરીકે જન્મતે નથી પણ તિર્યંચ કે મનુષ્ય તરીકે જન્મે છે.
