Book Title: Gunkittva Shodshika
Author(s): Vinaysagar
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229616/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 anusandhAna-56 zrImatikIrtyapAdhyAyaviracitA svopajJavRttivibhUSitA guNakittva - SoDazikA ma. vinayasAgara guNakittva-SoDazikA vyAkaraNa ke eka laghu-aMza para vicAra-vimarza karatI hai | vyAkaraNa zabdoM para anuzAsana karatA hai arthAt zabdoM ke udgama sthAna se lekara uccAraNa paryanta isakA anuzAsana calatA hai / inhIM varNoM se mantra aura tantroM kA bhI nirmANa hotA hai / isIlie mahAbhASyakAra bhagavAna pataJjali bhI kahate haiM ki 'eka zabda ke bhI zuddha uccAraNa se samasta prakAra kA maGgala hotA hai aura svara yA varNa kA azuddha uccAraNa zatru kI taraha anarthakArI hotA hai / ' vaiyAkaraNoM kI yaha mAnya paramparA rahI hai ki ve zabdoM ke lAghavamAtra se putrajanmotsava kI taraha utsava manAte haiM / lekhaka paricaya : matikIrti kharataragaccha kI paramparA meM kSemakIrti zAkhA meM mahopAdhyAya zrIjayasoma ke praziSya aura guNavinayopAdhyAya ke ziSya haiM / inakA koI aitihAsika paricaya prApta nahIM hotA hai, kintu matikIrti meM 'kIrti' nandI ko dekhate hue dIkSA samaya kA anumAna kiyA jA sakatA hai | yugapradhAna jinacandrasUri sthApita 44 nandiyoM meM 'kIrti'nandI kA kramAGka 40vA~ hai | kIrti nAmAMkita sahajakIrtti dvArA saM0 1661 meM racita sudarzana caupAI, puNyakIrti dvArA saM0 1662 meM racita puNyasAra rAsa, vimalakIrtti dvArA saM0 1665 meM racita yazodhara rAsa Adi kRtiyoM ke AdhAra para yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki 'kIrtti'nandI kI sthApanA saM0 1652-55 ke lagabhaga huI hogI / ata: matikIrtti kA dIkSAkAla bhI yahI hai / guNavinayajI ke sahayoga ke rUpa meM inakA ullekha sarvaprathama saM0 1671 meM milatA hai / 'nizIthacUrNi' prati kA saMzodhana guNavinayajI ne matikIrtti kI sahAyatA se kiyA thA / ullekha isa prakAra I * " saMvat 1671 jaisalameradurge zrIjayasomamahopAdhyAyAnAM ziSya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 zrIguNavinayopAdhyAyaiH zodhitaM svaziSya - paM0 matikIrttikRtasahAyakairnizIthacUrNidvitIyakhaNDa / " zAharuzAha bhaNDAra, jesalamera saM0 1673 meM praNIta 'praznottaramAlikA' meM tathA saM0 1674 meM racita 'lumpakamatatamodinakara caupAI' meM guNavinayajI ne matikIrtti kA sahAyaka ke rUpa meM ullekha kiyA hai / sAhitya-racanA : matikIrti-praNIta sAhitya kA avalokana karane se spaSTa hai ki ye jainAgamoM ke prauDha vidvAn the, zAstrIya carcA meM bhI agragaNya the / vyAkaraNazAstra ke bhI ye acche abhyAsI the, aura rAjasthAnI bhASA para bhI inakA acchA adhikAra thA / inakA sAhitya-sarjana kAla saM0 1674 se 1697 ke madhya kA hai / inakI praNIta 12 kRtiyA~ prApta hai, jo nimnAMkita hai : 1. dazAzrutaskandhasUtra - TIkA - racanA saMvat 1697, zloka parimANa18000 / isakI eka mAtra prati jainazAstra - mAlA - kAryAlaya, ludhiyAnA meM prApta hai / mahopAdhyAya samayasundarajI ne Apane 'kathAkoza' meM isakA uddharaNa bhI diyA hai / sunA hai ki koI AcArya mahodaya isa TIkA kA sampAdana kara rahe haiM 97 I 2. niryuktisthApana isakA prasiddha nAma 'praznottarazAstra' hai / Avazyakaniryukti ke visaMvAdapUrNa vaktavyoM ko 10 praznoM ke mAdhyama se AgamoM ke pramANoM dvArA siddha karane kA prayatna kiyA hai / isakI racanA saMvat 1676 ke pazcAt kI gaI hai / 3. 21 praznottara sAdhu lakhamasI kRta 21 praznottara ke pratyuttara diye gae haiM / gaNipaMda kA ullekha hone se racanA saMvat 1676 ke pazcAt kI gaI hai / I 4. bhASyatraya-bAlAvabodha racanA saMvat 1677, sthala jaisalamera hai / bhaNasAlI - gotrIya zAharuzAha, jaisalamera ke Agraha se huI hai / 5. samyaktvakulaka-bAlAvabodha - isakI saMvat 1655 kI likhita prati prApta hai / - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 6. guNakittva - SoDazikA 7. aghaTakumAra - caupAI rAjya meM huI hai | 61 khaNDana kiyA gayA hai / paricaya Age diyA jAegA / racanA saMvat 1674 meM jinasiMhasUri ke - 8. dharmabuddhi - subuddhi - caupAI 9. lalitAMga - rAsa - 10. lumpaka-matotthApaka-gIta anusandhAna-56 - racanA saMvat 1697, rAjanagara / 11. paJcakalyANakastava - bAlAvabodha 12. saptasmaraNa - stabaka ina kRtiyoM kA paricaya dekheM isameM lokAzAha ke mata kA kharataragaccha-sAhitya - koza | guNakittva - SoDazikA isameM mUla zloka 16 haiM / guNa aura kittva para vicAra hone ke kAraNa guNakittva - SoDazikA nAmakaraNa kiyA gayA hai / isa para svopajJa TIkA hai / yaha grantha vyAkaraNa zAstra se sambandha rakhatA hai / dhAturUpoM meM kisa avasthA meM kittva yA guNa hotA hai isa para samyak rIti se vicAra kiyA gayA hai / phakkikA svarUpa isakI racanA hai / TIkA meM pANini-vyAkaraNa ke sUtra aura dhAtupATha dete hue isakA samyak prakAra se pratipAdana kiyA hai| prazasti meM racanA saMvat prApta nahIM hai, kintu " zrIjinasiMhasUrivijayirAjye" ullekha hone se spaSTa hai ki zrIjinasiMhasUri kA sAmrAjyakAla 1670 se 1674 kA hai, ataH isakI racanA bhI isI madhya meM huI hogI / pratilipikAra : prAnta puSpikA meM "paM0 zrIjivakIrttigaNi- likhitaM " likhA hai / isameM lekhana-saMvat nahIM diyA hai / jIvakIrtti meM 'kIrti'nandI ko dekhate hue yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki matikIrti ke sAtha hI inakI dIkSA huI hogI yA usI saMvat ke Asa - pAsa hui hogI / matikIrti ke sAtha yA usake pazcAt dIkSA hone se yaha spaSTa hai ki ye bhI zrIguNavinayopAdhyAya ke ziSya the / isake dvArA racita sAhitya prApta nahIM hai, kintu guNavinayopAdhyAya -racita bhAva Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 vivecana, nala-damayantI-prabandha aura mUladeva-caupAI kI likhita pratiyA~ prApta isakI ekamAtra 7 patroM kI prati zrIkharataragaccha jJAnabhaNDAra, zivajIrAma bhavana, jayapura meM 206/559 meM surakSita hai| maiMne isI prati ke AdhAra se san 1945 meM pratilipi kI thI / isa bhaNDAra ke adhikAriyoM se kaI bAra anurodha karane para bhI yaha prati pAThamilAna ke lie prApta nahIM ho sakI / zabdAnuzAsana sambandhI yaha laghukAya grantha vyAkaraNa adhyetAoM ke lie atyanta upayogI hogA / The. prAkRtabhAratI, jayapura 1. noMdha : A kRti-lekha ghaNo azuddha hato. temAM pUrti ane sudhArA tathA TippaNo paNa Avazyaka hatAM. o badhuM kArya, mUla pratanA abhAvamAM ghaNuM kaThina ane zramasAdhya hatuM. vaLI, pANinIya vyAkaraNa para AdhArita racanA hovAthI paNa ghaNI mahenata karavI paDe tema hatuM. e badhuM zramabhayuM kAma muni trailokyamaNDanavijayajIe yathAmati-zakti karI ApyuM che, ane e rIte kRti sampAdana-kAryamAM temaNe siMhaphALo Apela che, eTaluM vAcako-sampAdakanI jANa sAru. - zI. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 anusandhAna-56 guNakittva - SoDazikA sarvatreko guNaH prokto, vidbhiH sArva ( rvArddha )dhAtuke / upadhAyA laghoreva, pugantasyA'ghorapi // 1 // vyAkhyA : sarvatreti nirvizeSaNe sArvArddhadhAtuke ikaH - igantasyA'Ggasya dhAtoH vidbhiH- zabdAnuzAsanarahasyabodhakaiH guNaH proktaH- kathitaH / ' akAraikAraukArA bhavantItyarthaH / tatra 'tizit sArvadhAtukaM' [3/4/113] tiGiti laT luT lRT leT loT laG liG AziSivyatiriktasya grahaNaM, liGlRTAmaSTAdazA''dezA gRhyante / zitastvamI - zap, zlu, zyan, znu, za, znam, znA, zatR, zAnac, cAnaz iti / zeSamArddhadhAtukaM laDAdi / tatra sArvadhAtuke udAharati- tarati, nayati, bhavati, eti / ArddhadhAtuke - karttA, cetA, stotA / sArva[rvArddha] dhAtuke iti kiM ? agnitvam / agnitvamityatra dhAtorityanadhikRtya vihitatvAnnA''rddhadhAtukasaJjJA / agnikAmyati / yadi hi pratyaye satItyucyeta tadA ihA'pi syAt / upadhAyA laghoreveti upadhAyA yadi guNo bhavati tadA laghoreva / 3 yathA- bhedanaM, chedanaM, toSaNam / na ca bhettA, chettetyatra saMyoge gururiti, gurutvAt kathaM guNaiti zakyam ? ' trasigRdhidhRSikSipe: knu:' [3 / 2 / 140 ] 'halantAcca' [1/2/10] ti knu-sanoH kittvakaraNena jJApitatvAt, pratyayAderaGgAvayavasya ca halorAnantaryatve satyapi laghUpadhAyAM guNo na vyAvartyata iti / yadi gurutvAdeva guNo na syAt tadA kitkaraNamanarthakameva syAt / pugantasyA'laghorapIti dIrghasyA'pi guNo bhavati / yathA- zlepayati, hepayati, knopayati // 1 // 7/3/84 1. sArvadhAtukArdhadhAtukayoH 2. ArdhadhAtukaM zeSaH 3/4/114 3. pugantalaghUpadhasya ca - 7/3/86 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 tathA'ntyasyA'JNiti prokto 'viciNNaGitsu jAgareH / abhyastasyopadhAyA no, aci pitsArvadhAtuke // 2 // vyAkhyA : antyasya- avasAnavarttinaH ikastatheti hrasvasya dIrghasya ca guNo aNiti prokta iti, Jiti Niti pratyaye guNo na bhavati, tatra vRddhyA tasya bAdhitatvAt / 9 aviciNNaGitsu jAgare iti jAgR ityasyA'Ggasya guNo bhavati aviciNNalGitsu parataH / idaM bAdhakabAdhanArthaM na kGitI [ 1 / 2 / 5 ]tyasya Jiti Niti pare'ntyavRddhezca bAdhanArthamityarthaH / tathA ca jAgarayati, jAgarakaH, sAdhu jAgarI, jAgaraM jAgaraM, jAgaro (ghaJ) varttate ityAdau vRddhyA na bAdhaH / kRte ca guNe 'ata upadhAyA' [ 7/2/116] iti vRddhiH prApnoti sA na bhavati / yadi hi syAdanarthaka eva guNassyAcciNNalozca pratiSedhavacanamanarthakam / viciNNalGitsu yathAprAptaM kRgRjAgRbhyaH kvinaH kitvAd guNAbhAvo - jAgRviH, ciN- ajAgAri, Nal- jajAgAra, atrobhayatra vRddhiH Git - jAgRtaH, jAgRtha:, GittvAd guNAbhAvaH / vIti kecidikAraM uccAraNArthaM varNayanti, tena kvasAvapi vakArAdau guNo na bhavati- jajAgRvAn / yeSAM tu noccAraNArthastanmate- jajAgarvAniti rUpam / ajAgaruH, ahaM jajAgara ityatra guNasya pratiSedhaH prApnoti, nA'pratiSedhAt / aviciNNalGitsu iti paryudAso'yam / tatazcA'yamarthaH - viciNNalGi - vyatirikte pratyaye guNo bhavati / vinAdau tu na vidhirna pratiSedhaH na guNAnujJA / yadi kenApi prApnoti tadA prApnotyeva / tena jusi ceti [ 7/3/83] guNo'jAgarurityatra / li tu NidbhAvapakSe 'sArvadhAtukArdhadhAtukayoH ' [ 7/3/84] iti guNastena jajAgareti siddham / athavA jAgra iti yA prAptirasAvAnantaryAd viciNNalGitsu iti pratiSidhyate / kityaprAptaM prApya: (pya) prAptaM pratiSedhayati / I 101 abhyastasyeti abhyastasaMjJakasyA'Ggasya upadhAyA ika iuRlRnAM [aci] ityajAdau piti sArvadhAtuke no iti guNAbhAvaH guNo na bhvtiityrthH| nenijAni, anenijaM, vevijAni, avevijaM, pariveviSANi, paryyaveviSam / abhyastasyeti kiM? vedAni / acIti kiM ? neneti / pigrahaNamuttarArtham / 1. aco JNiti 7/2/115 3. nA'bhyastasyA'ci piti sArvadhAtu - 2. jAgro'viciNNaGitsu - 7/3/85 7/3/87 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 anusandhAna- 56 sArvadhAtuka iti kiM ? ninejaH / upadhAyA iti kiM ? juhavAni, ajuhavam / bahulaM chandasIti vaktavyaM jujoSaditi yathA syAt // 2 // bhUsuvostiDyuto vRddhi-rluki hali sArvadhAtuke / vibhASorNorguNo'pRkte, na kGiti kvacanA'pi hi // 3 // vyAkhyA : bhUsuvostiGi iti / no iti varttate / tatazcA'yamarthaHbhUsuvo ityetayoH tiGi sArvadhAtuke guNo na bhavati / abhUt, abhUH, abhUvaM, suvai, suvAvahai, suvAmahai / sUterlugvikaraNasyedaM grahaNaM, suvati-sUvatyorvikaraNena tiDo vyavadhAnAt / vikaraNasyaiva ca GittvAd guNAbhAvaH siddhaH / tiGgrahaNaM vikaraNavyudAsArthaM, tena tatra guNo bhavatyeva yathA bhavati / sArvadhAtuka ityevavyatibhaviSISTa / liGAziSItyArddhadhAtukasaMjJatvAd guNo vRttaH / atha bobhavIti yaGluki guNapratiSedhaH kasmAt na bhavati, jJApakAd, yadayaM bobhUtviti guNAbhAvArthaM nipAtanaM karoti / ' yadi yaGlukyapIdaM bhUsuvostiDIti prAvarttiSyat tadA guNAbhAvArthaM bobhUtviti nipAtanaM nA'kariSyat, tattu kRtaM tena yaGluki guNaH siddhaH / prAptameva pratiSidhyata iti vacanAd nA'bhyastasyetyanuvarttanAdvA'bhyastasya na guNapratiSedhaH / uto vRddhirluki halIti [7/3/189] / pitItyanuvarttate / idamapi prAptaguNe pratiSedhArtham / ukArAntasyA'Ggasya vRddhirbhavati luki sati halAdau piti sArvadhAtuke / yauti, yauSi, yaumi, nauti, nauSi, naumi, stauti, stauSi, staumi / uta iti kiM ? eti, eSi, emi / luki iti kiM ? sunoti, sunoSi, sunomi / halIti kiM ? yavAni, ravANi / pitItyeva - yutaH, rutaH / api stuyAdrAjAnaM ityatra hi Git pinna bhavati, picca Ginna bhavatIti pratiSedhAd vRddherabhAvaH / atrA'yaM bhAvastipaH pittvAd vRddhau prAptAyAM yAsuTo Gitvena sA pratiSidhyate / nanu liGo GittvAt tadAdezeSu sthAnivadbhAvena tiGAM GittvAdeva vRddherabhAvaH siddhastatkimarthamidamucyate ? maivaM, yAsuTa eva GitkaraNAt jJAyate lAzritaM GittvaM lAdezeSu na pravarttate / yadi hi samudAye ' sthAnivad' [ 1/4/16] bhAvena GitkAryamabhaviSyat tadA yAsuTo GittvaM na vyadhAsyat / vihitaM ca tat jJApayati 1. bhUsuvostiGi - 7/3/88 3. yAsuT parasmaipadeSUdAtto Gicca - 2. dAdharti-dardharSi- bobhUtu0 7/4/65 3/4/103 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2011 103 Giti yat kAryaM tallAdezeSu na bhavatIti Gito yat kAryaM 'nityaM Dita' [3/ 4/99] 'itazce' [3/4/100] tyAdikaM tad bhavatyeva / nAbhyastasyeti etadihAnuvarttate, yoyoti, nonoti ityevamAdyartham / vibhASorNoriti' vRddhirityanuvartate halAdau piti sArvadhAtuke luki iti ca / tatazca halAdau piti sArvadhAtuke luki sati UrNotevibhASA vRddhirbhvtiityrthH| pro}ti, prorNoti, prorNoSi, pro#Si, prorNomi, pro#mi / halItyeva- prArNavAni / guNo'pRkte iti [7/3/91] UrNote torapRkte piti hali sArvadhAtuke guNo bhavati / praurNot, praurnnoH| halItyanuvartamAne yat pRktagrahaNaM kriyate tena tajjJApyate, bhavatyeSA paribhASA yasmin vidhistadAdAvalgrahaNe iti pUrveNa vibhASAbAdhe nityArthamidam / na kDiti kvacanA'pi hIti / kGitIti nimittasaptamyeSA, kGinnimitto yo guNaH prApnoti sa na bhavati / 2 citaM, citavAn, stutaM, stutavAn / Giti khalvapi- cinutaH, cinvanti / gakAro'pyatra carvabhUto nirdizyate / 'glAjisthazca gsnuH' [3/2/139], jiSNuH // 3 // vihAyaitAn vakSyamANAn, jusIgantaM midi ziti / tathA DyUdRzaM liTi ca, saMyogAdimRtaM tathA // 4 // vyAkhyA : vihAyaitAn vakSyamANAniti / yo'yaM 'na kitI'ti niSedhaH saH vakSyamANAnapavAdAn vihAya- parityajya / tAnevA''ha jusIgantamiti / jusi pratyaye parataH igantamaGga vihAya, tasmin guNo bhavatItyarthaH / ajuhavuH, abibhayuH, abibharuH / atha vinuyuH, sunuyurityatra kasmAnna bhavati, atra dve Gittve sArvadhAtukAzrayaM yAsuDAzrayaM ca / tatra nA'prApte sArvadhAtukAzrayaGittvanimitte pratiSedhe jusi guNaH ArabhyamANastameva bAdhate / yAsuDAzrayaGittvanimittaM tu na bAdhate, tatra hi prApte cA'prApte cA''rabhyata iti / midi zitIti midi- medyati ziti pratyaye vihAya / tatra hi ziti pratyaye parato mideraGgasyeko guNo bhavati / yathA- medyatiH, medyanti / zitItyeva1. UrNotervibhASA - 7/3/90 2. kDiti ca - 1/1/5 3. khalvapIti samastamavyayaM yathArthe - ha.Ti. 4. jusi ca - 7/3/83 5. miderguNaH - 7/3/82 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 anusandhAna-56 midyate / tathA DyadRzamiti / aDivAt(Gi) RvarNAntaM dRzaM ca vihAyeti sambandhaH / tatra na kitIti na pravarttate ityarthaH, kintu RvarNAntAnAM dRzezcA'pi Diparato guNo bhavatItyarthaH / zakalAGgaSTako'karat ahaM tebhyo'karaM namaH (?) / asarat, Arat, jarA / dRzeH- adarzat, adarzatAM, adarzanniti / liTi ca saMyogAdimRtaM tatheti / liTi ca parokSe saMyogAdisaMyuktAdimRtaM- RkArAntAGgamapahAya na kitIti niSedhaH pravarttate / tatra tu 'Rtazca saMyogAderguNaH' [7/4/10] iti guNo bhavati / yathA- svR zabdopatApayoH [pANi. dhA. 998]- sasvaratuH, sasvaruH / dhR kauTilye [pANi dhA. 1005]dadhvaratuH, dadhvaruH / smR smaraNe [pANi dhA. 859]- sasmaratuH, sasmaruH / Rta iti kiM ? cikSiyatuH, cikSiyuH / saMyogAderiti kiM? cakratuH, cakruH / vRddhiviSaye tu vRddhireva bhavati / vipratiSedhena saMyogopadhasyA'pi liTi guNo bhavatIti vijJeyaM- saMcaskaratuH, saMcaskaruH / atra hi pUrvaM dhAtuH sAdhanena yujyate, pazcAdupanatopasargeNetyatra darzane liTi kRte tadAzraye ca dvirvacane pazcAdupasargayoge satyabhyAsavyavAye'pIti [pANi. vA. 2539] suDiha kriyate / evaMkRtvA saMskRSISTetyatra suTo bahiraGgalakSaNasyA'siddhatvAt 'Rtazca saMyogAde'riti[7/2/ 43] iDAgamo na bhavati // 4 // Rcchatya'tazca yAdyeSu, liG-yaGyakSupareSu ca / saMyogAdiM tathA'trtiM ca, didhIvevyoriTazca na // 5 // vyAkhyA : Rcchaya'tazcetyetAn vihAyeti prAgvat / cakAreNa liTItyanukRSyate / tatazca liTi parokSe RcchateraGgasya R-ityetasya RkArAntAnAM ca guNo bhavatItyarthaH / Rccha- Anachu, AnachutuH, AnachuH / R- Ara, AratuH, AruH / RkArAntAnAM- kR vikSepe [pANi. dhA. 1502]- nicakaratuH, nicakaruH / gR nigaraNe [pANi. dhA. 1503]- nijagaratuH, nijagaruH / RccheralaghUpadhatvAt sarvathA'prApto guNo vidhIyate / RtAM tu na kitIti pratiSedhe / vRddhiviSaye pUrvavipratiSedhena vRddhireveSyate- nijagAra / yAdyeSu liGyaGyakSu pareSu ca saMyogAdi tathA'tiM ceti ca- punaH yAdyeSu liG-yaG -yakSu pareSu saMyogAdiM tathAti ca parityajya na kitIti 1. RdRzo'Gi guNaH - 7/4/16 2. RcchatyatAm - 7/4/11 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2011 pratiSedhaH pravarttate iti saNTaGkaH / arteH saMyogAdezca Rta: niSedhaM pratiSidhya guNo bhvtiityrthH|' liGIti AzISivihitaliDAdezA ArdhadhAtukasaMjJakA gRhyante / liGi- aryAt / saMskriyate, saMskriyAt / iha suTo bahiraGgalakSaNasyA'siddhatvAt abhaktatvAd vA saMyogAditvaM nA'stItyaGgasya guNo na pravarttate / yaGiarAryate, sAsvaryate, dIdhvaryate, sAsmaryate / arteraGayartyazrRNotInAmupasaMkhyAnAmiti yaGnandrAH saMyogAdaya iti dvirvacanapratiSedho yakAraparasya neSyate iti (?) / yaki- aryate, smaryate / yAdyeSviti saMbhavAd vyabhicArAcca vizeSaNaM bhavatIti / liDo vyabhicArAd vizeSaNam, Atmanepade sISTAdau liDAdezatve'pi yAditvAbhAvAd guNo na pravarttate / yaGyako: saMbhavAd vizeSaNaM, vyabhicArAbhAvAt / 105 na GkitItyasyA'pavAdA:- dIdhIvevyoriTazca neti / dIdhIG dIptidevanayo: [pANi dhA. 1152] vevIG vetinA tulye [pANi dhA. 1153] / iTa--zcA'' 'rdhadhAtukasyeDvalAdeH ' [ 7 / 2 / 35 ] ityAdinA prakaraNena vihita Agamastasya ca guNavRddhI na bhavati (ta:), nimittAnupAdAnAt sarvatreti bhAvaH / vRddhiriTo na saMbhavati, [paraM] yasmAt pratyayavidhistadAdipratyaye'Ggamiti paribhASayA iTo'pyaGge'ntarbhAvAt akAriSamityAdau laghUpadhaguNaH prAptaH so'nena pratiSidhyate / zva: kaNitA, zvo raNitetyAdAvantyasya guNe prApte niSedhaH / AdIdhyanaM, AdIdhyakaH, AvevyanaM, AvevyakaH / guNavRddhayorabhAvAderanekAco'Ggasya yaN / 'iko guNavRddhI' [1/1/3] ityato guNavRddhIti padamanuvarttate // 5 // sarvatra na dhAtulope, sa bhavedArdhadhAtuke / parasmaipade sicIgante, vRddhirbhavati bAdhikA // 6 // vyAkhyA :- te iti guNavRddhI sarvatra dhAtulope ArdhadhAtuketizidvyatirikte pratyaye na bhavet, nimitte satyapi / kDidvyatirikte sArvadhAtukArdhadhAtukapratyaye nimittaM tasmin satyapi tadvidhAyakaM sUtraM na pravarttate ityarthaH / dhAtulopa iti avayave samudAyopacArAd dhAtvekadezo dhAtustasya lopo 2. dIdhIvevITAm - 1/1/6 1. guNo'rttisaMyogAdyoH 7 / 4 / 29 3. eranekAco'saMyogapUrvasya 6/4/82 4. TIkAyAM 'sa' sthAne 'te' iti pratIkopAdAnam, punaH tatsambandhi kriyApadaM 'bhavet' ityeva nirdiSTamityasamaJjasatA kathaM samAdheyeti vidvadbhizcintanIyam / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 anusandhAna-56 yasminnArddhadhAtuke tadArdhadhAtukaM dhAtulopaM, tatra ye guNavRddhI prApnutaste na bhavati iti garbhArthaH / yathA- loluvaH, popuvaH, marImRjaH / lolUyAdibhyo yaGantebhyaH pacAdyaci vihite yaGo'ci ca [2/4/74] iti yaGluki kRte tamevA'camAzritya ye guNavRddhI prApte tayoH pratiSedhaH / dhAtugrahaNaM kiM ? lUJ, anubandhalope bhavatyeva, yathA- lavitA / dhAtugrahaNAdeva pratyayalope bhavatyeva / yathA- reTa, riSe hiMsArthasya [pANi. dhA. 739] / vicpratyayalope udAharaNam / ArdhadhAtukagrahaNAt sArvadhAtuke bhavatyeva / yathA- bobhoti, varIvartti / ika ityeva- anyatra pApAcakaH, abhAji, rAgaH / pApAcaka ityatra yaDo dhAtvavayavasya lope; abhAji, rAga ityatra anusvArasya dhAtvavayavasya lope'pi iglakSaNavRddherabhAvA'data upadhAyA' iti [7/2/116] vRddhirbhavatyeva / parasmaipade sicIgante vRddhirbhavati bAdhikA iti parasmaipade sici parataH igantAGge vRddhirbAdhikA bhavati arthAd guNasya / avaiSIt, anaiSIt, alAvIt, avAvIt, akArSIt / antaraGgamapi guNameSA vRddhiApakatvAd bAdhata ityarthaH / antaraGgatvaM punarguNasyA''rddhadhAtukamAtrApekSatvAt / vRddhastu ArdhadhAtukavizeSaparasmaipadapara-sicamapekSamANAyA bahiraGgatvaM ca / jJApakaM tvidam- yadyantaraGgo guNo vRddheH prAk pravarteta tadA sarvatrA'yAdeze kRte yAntatvAdeva 'myantakSaNe'ti [7/ 2/5] vRddhiniSedhe siddhe, tatraiva Nizvi-grahaNaM na kuryAt, tattu kRtaM, tatkaraNAjjJAyate antaraGgamapi guNaM vRddhirbAdhata iti / parasmaipada iti kiM ? acyoSTa, azloSTa / iganta iti kiM ? adevIt, asevIt / igupadhasya guNo bhavatyeva // 6 // jAgaNizvIna vihAyaivA-'niTAM caivA'vizeSataH / bAdhate vRddhiratyantaM, mRjervRddhirguNAd bhavet // 7 // vyAkhyA : jAgRNizvIn vihAyaiveti etAn parityajya vRddhirbAdhikA bhavati, eteSu guNa eva bhavatItyarthaH / jAgR- ajAgarIt / atra jAgR-I iti sthite pUrvaM yaN prAptastaM sArvadhAtukaguNo bAdhate, taM sici vRddhistAM jAgartti guNastatra kRte halantalakSaNA vRddhiH / aGgavRtta ityetattu niSThitatvAcca durjJAnatvAdanAzritya yadi, tarhi guNe raparatve ca kRti lakSaNAntareNa vRddhirbhavati tadA jAgaraka ityAdAvajantalakSaNAM vRddhiM bAdhitvA guNe pravRtte raparatve ca 'ata 1. na dhAtulopa ArdhadhAtuke - 1/1/4 2. sici vRddhiH parasmaipadeSu - 7/2/1 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 107 upadhAyA' [7/2/116] iti vRddhiH prApnoti, naiSa doSaH, ciNNamulorguNapratiSedhAlliGgAdupadhAlakSaNavRddhirna bhavati ityavasIyate / anyathA ciNNamuloH guNaraparatvayoH kRtayorupadhAlakSaNayA vRddhyA sidhyati rUpamiti pratiSedhaM na vidadhyAt / ' 'yadi tu guNe kRte vRddhimAtrApravRtte liGgaM ceNNamuloH pratiSedha AzrIyate tadA jAgRgrahaNaM zakyamakartuM, so 'neTi' ityanena [7/2/4] pratiSidhyate tasyAM ca pratiSiddhAyAM 'ato halAde'riti [7/2/7] vikalpaH prApnoti, tamapi bAdhitvA dato lrAntasye'ti [7/2/2] nityA vRddhiH / tAM bAdhituM jAgRNizvI[ti] jAgRgrahaNam / tathoktam "guNovRddhirguNo vRddhiH, pratiSedho vikalpanam / / punarvRddhiniSedho'to, yaNpUrvAH prAptayo na vA // " iti kGityaci mRjervRddhirveSyate', tena mRjanti, mArjantIti rUpadvayasiddhiH, sA tu guNa(NA)viSayakatvAnnoktA / Ni- UnayIt, elayIt / zvi- azvayIt / aniTAM caivA'vizeSataH bAdhate vRddhiratyantamiti ca punaraniTAM dhAtUnAM avizeSata eva sAmAnyata eva ante upadhAyAM cetyarthaH, atyantamapavAdarAhityena vRddhirbAdhate / akArSIt, ahArSIt, abhaitsIt, acchetsIditi / / mRjevRddhiH [7/2/114] guNAd bhavet iti guNAd guNanimittAd guNakAraNAt kDidvarjasArvadhAtukArddhadhAtukAditi, yAvadarthAd guNaM bAdhitvA vRddhirbhavati niravakAzatvAt / mArTA, mATavyaM, parimASTi // 7 // tathaiva zIGaH sarvatra, guNaH syAt sArvadhAtuke / / sic U(cyU)otervikalpena, guNasya viSayastvayam // 8 // vyAkhyA :- tathaiva zIGaH sarvatra guNaH syAt sArvadhAtuke iti zIGaH sarvatra sArvadhAtuke guNassyAt / / sarvatragrahaNaM na kGitIti niSedhabAdhanArtham, tena tatrApi guNo bhavatItyarthaH / zete, zayAte, zerate / sArvadhAtuka iti kiM ? 1. ciNNamulordIrgho'nyatarasyAm - 6/4/93 2. mRjerajAdau saGkrame vibhASA vRddhiriSyate - vA0 / 3. 'neTi' [7/2/4] ityanena sUcitamidam / 4. sici vRddhi0 - 7/2/1, vadavrajahalantasyA'caH - 7/2/3 5. zIGaH sArvadhAtuke guNaH - 7/1/21 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 shishye| liDAdezAnAM tiGkSitAM 'liGace' ti [ 3/3/159] sUtreNA''rddhadhAtukatvapratipAdanAt pratyudAharaNam / sicIti UrNoteH iDAdau sici parasmaipade pare parato vikalpena guNo bhavati / praurNavIt / pakSe vRddhiH - praurNAvIt / ' vibhASorNoH ' [1/2/3] ityaGittvapakSe vRddhivikalpo'yam / GittvapakSe tu guNavRddhyorabhAve tu uvaG bhavati- praurNuvIt / ayaM - pUrvokto guNasya viSayaH gocaraM, proktaH iti gamyate, tuH pAdapUrtto // 8 // anusandhAna-56 - 1. UrNotervibhASA - 7/2/6 3. vija iT T 1/2/2 kuTAdibhyo'JNitaH sarve, gAGazcA'pi GitaH smRtAH / vija iD vibhASorNote - stathA'pit sArvadhAtukam // 9 // vyAkhyA : kuTAdibhyo'JNitaH sarve gAGazcApi Dita smRtA iti / guNapratiSedhaviSaye 'na kGiti kvacanA'pihI'tyuktam / tatraupadezikasya sukhAbhigamyatvAdAtidezikaM GittvaM darzayannAha - kuTa kauTilye [pANi. dhA. 1454] ityata Arabhya yAvat kuG zabde [pANi. dhA. 1493] ete kuTAdayo gRhyante, tebhyastathA gAGaH iti GakArasyA'nanyArthatvAdiGAdezo gRhyate, na gAM gatA [pANi. dhA. 1016] iti dhAtu:, tasmAcca me ( pare ) 'JNito JiNi - tadvyatiriktAH sarve samastAH pratyayA DitaH smRtA iti dvid bhavantItyarthaH / kathaM punarantareNa vatiM - vatyartho gamyate ? ucyate- antareNA'pi vatiM - vatyartho gamyate / yathA- siMho mANavakaH, yathA vA abrahmadattaM brahmadatta ityAha (ityukte) brahmadattavadayaM bhavatIti pratIyate, evamihA'pi aGitaM GidityAha, GidbhavatIti gamyate / kuTAdibhyaHkuTitA, kuTituM, kuTitavyam / gAG - adhyagISTa, adhyagISAtAM adhyagISat / aJNita iti kiM ? utkoTayati, utkoTakaH, utkoTo varttate / vyaceH kuTAditvamanasIti vaktavyaM [vA0] - vicitA; vicituM, vicitavyam / anasIti kiM ? uruvyacA: / vija iDiti / ovijI bhayacalanayorasmAt para iDAdipratyayo Gid bhvti| udvijitA, udvijituM, udvijitavyam / iDiti kiM ? udvejanIyam / vibhASorNoteriti / iDityanuvarttate / UrNuJ AcchAdane [pANi. dhA. 2. gAGkuTAdibhyo'JNinDit - 1/2/1 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 1114] asmAt para iDAdipratyayo vibhASA - vikalpena Gidbhavati / prorNuvitA, prorNavitA / iDityeva - prorNavanaM, prorNavanIyam / tathA'pit sArvadhAtukamiti tathA apit sArvadhAtukaM dvid bhavati / iDiti nivRttam / kurutaH kurvanti, cinutaH, cinvanti / sArvadhAtukamiti kiM ? karttA, karttuM karttavyam / apiditi kiM ? karoti, karoSi karomi // 9 // liD vA'saMyogataH kit syAt, tathedherbhavateH paraH / ktvA mRDAdigaNAt seTko, rudAdibhyaH sanA yutaH // 10 // vyAkhyA : liD vA'saMyogataH kit syAditi vA-zabda evakArArthaH / asaMyogata eva- asaMyogAdeva dhAtoH paro liTpratyayaH apit kid bhavati / 3 bibhidatuH, bibhiduH, cicchidatuH, cicchiduH, IjatuH, IjuH / asaMyogAditi kiM ? sastraMse, dadhvaMse / kecitu saMyogAlliTaH kittvaM vikalpayanti / tanmate - mamathatuH, mamathuH mamanthatuH, mamanthuH / apidityeva - bibheditha / pUrvavadatrA'pi vatimantareNA'pi vatyartho gamyate / 109 tathedherbhavateH para iti / tathA idherbhavatezca pare liTpratyayaH kid bhavati / samIdhe dasyuhatamam / putra Idhe atharvaNaH / bhavateH khalvapi - babhUva, babhUvitha / indheH saMyogArthaM grahaNam, bhavate: pidarthaM, tena babhUvetyatrA''tidezikakittvena svanimittaupadezikaNittvasyopahatatvAd vRddhisUtraM na pravarttate / guNastvavizeSavihitatvena tatrApi pravarttate eveti tannivRttirna kGiItityanena / yattu kRSNapaNDitena- "nanu iglakSaNayorguNavRddhayoH kGiti ceti niSedha ityuktaM, tatkathamajlakSaNAyA vRddherniSedha: ? na ca kittvavaiyarthyaM, thali uttame Nali ca guNaniSedhArthatvenopapatteH, satyaM, kit DidityubhayamatrA'nuvarttate / tatra kittvenaiva siddhe GittvavidherajlakSaNAyA api niSedho bhavatItyuktaM tattu na samyak pratibhAti, kittvena NittvabAdhAt kiti tu vidhisUtrAbhAvAdeva vRddherabhAvastato na kGitIti sUtreNa tatpratiSedhavidhAnaM vyarthameva / yadi vidhAyakasUtrAbhAve'pi vRddheH pratiSedhaH kriyeta, tadA bhavatItyAdau pityapi prasajantI vRddhiH kathaM vAryA syAt ? kit Gidityubhayamanuvarttate iti yaduktaM, tadapi na, adhikArAntareNA 1/2/3 1. vibhASorNoH 3. asaMyogAlliT kit - 1/2/5 2. sArvadhAtukamapit - 1/2/4 4. indhibhavatibhyAM ca 1/2/6 - Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 anusandhAna-56 'dhikArasya bAdha iti kidadhikAreNa DidadhikArasya bAdhitatvAt / ubhayAnuvRttau hi vacisvapiyajAdInAM jAgartezca saMprasAraNaguNayorvikalpaH prasajyeta / nanu kRtAkRtaprasaGgatvena nityatvAd vugeva guNavRddhI bAdhiSyate tat kiM kittvena pratiSedhArthena ? na ca kRtayorguNavRddhyorejantasya prApnotyakRtayostUdantasyeti zabdAntaraprAptyA vuko'nityatvam / ekadeza vikRtasyA'nanyatvena zabdAntaraprAptyabhAvAt / satyaM, tadetad vArttikakArasya matam / yadAha- 'indheH chandoviSayatvAd bhuvo vuko nityatvAt, tAbhyAM liTaH kidvacanAnarthakyamiti / sUtrakArastu manyate vuganitya iti / tadvidhau hi 'oH supi' [6/4/83] ityataH orityanuvarttate / uvarNAntasya bhuvo vug yathA syAt, bobhAveti yaGi luki mA bhUditi / tatra hi indhibhavatibhyAM ca iti ztipA nirdezena kittvaM vyAvartyate, tena vRddhireva bhavati / evaM ca yathA tatrA'nuvarNAntatvAd vug na bhavati, evaM babhUvetyatrApi vRddhau kRtAyAM na prApnotItyanityo vuk parayA vRddhyA mA bAdhItyArambhaNIyaM kittvam / eSa eva ca kittve ztipA nirdezaM luki ca tadabhAvaM kurvataH sUtrakRto'bhiprAyaH / atreSTiH (tra) zranthigranthidambhisvaJjInAmiti vaktavyam (vA0) / grethatuH, grethuH, debhatuH, debhuH, pariSasvaje, pariSasvajAte / ktvA mRDAdigaNAt seTaka iti / mRD mRd gudh kuS kliz vad vas ete mRDAdayaH / ebhyaH paraH seTktvApratyayaH kidbhavati / / 'na ktvA seDi'ti [1/2/18] pratiSedhaM vakSyati, tasyA'yaM purastAdapakarSaH, apavAda iti yAvat / gudhakuSaklizAnAM tu 'ralo vyupadhA'diti vikalpe prApte nityArthaM vacanam / mRDitvA, mRditvA, gudhitvA, kuSitvA, klizitvA / / rudAdibhyaH sanA yutaH iti / rudAdibhya iti rudAdigaNAt, rud vid muSa grahi svapi praccha ityetebhyaH sanA yutaH ktvA, sanpratyayena sahitaH ktvApratyayaH kidbhavati / 2 rudavidamuSANAM 'ralo vyupadhA'diti vikalpe prApte nityArthaM vacanaM grahe vidhyarthameva, svapipRcchayoH sanarthaM grahaNaM, kideva hi ktvA / ruditvA, rurudiSate, viditvA, vividiSate, muSitvA, mumuSiSati, gRhItvA, jighRkSati, suptvA, suSupsati, pRSTvA, pipRcchiSati / grahAdInAM kittvAt saMprasAraNaM bhavati / 'kirazca paJcabhyaH' [7/2/75] iti pRccheriDAgamaH / 1. mRDamRdagudhakuSaklizavadavasaH ktvA - 1/2/7 2. rudavidamuSagrahisvapipraccha: saMzca - 1/2/8 3. grahijyAvayivyadhi0 - 6/1/16 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 igantAdigupAntyAcca, jhalAdisan kidiSyate / jhalAdI lisicAvAtma-nepadeSvigupAntyataH // 11 // vyAkhyA : igantAdigupAntyAcca jhalAdiH san kidiSyata iti / sangrahaNAt ktveti nivRttam / cikIrSati, jihIrSati / igantAditi kiM ? pipAsati, tiSThAsati / kittvAbhAvAd ghumAsthetItvAbhAva: [6/4/66] | jhalAdiriti kiM ? zizayiSate / igupAntyAd - bibhitsati, bubhutste| igupAntyAdityevayiyakSati / akittvAt samprasAraNAbhAvaH / jhalAdItyeva - vivarddhiSate / iTA vyavahitatvAt sano na kittvaM, tenopdhaagunnH| pANinIyasUtrApekSayA halgrahaNasya jAtivAcakatvAt siddhaM - dhipsati / jhalAdI lisicAvAtmanepadeSvigupAntyata iti / ika upAntyantasthasamIpe yasya sa igupAntyaH - igupadha ityarthaH / tasmAt parau jhalAdI liGsicau AtmanepadeSu parataH kitau bhavataH / bhitsISTa, bhutsISTa / sici khalvapiabhitta, abuddha / igupAntya iti kiM ? yakSISTa, ayaSTa / akittvAt sNprsaarnnaabhaavH| AtmanepadeSviti kiM ? asrAkSIt, adrAkSIt / atra kittvAbhAvAt 'sRjidRzorjhalyamakiti' [ 6 / 1 / 58 ] ityamAgama: / RvarNAntAd vA gamazca hanaH sic gandhane yamaH / dakSo dAkSIsutazcakhyau, vA copAt pANipIDane // 12 // vyAkhyA : RvarNAntAditi / RvarNAntAd dhAtoH parau liGsicAvAtmanepadeSu jhalAdI kitau bhavataH / kRSISTa, hRSISTa / sici khalvapiakRta, ahRta / 'hUsvAdaGgA' [8/2/27]diti sico lopaH / jhalItyevavariSISTa, avariSTa / vA gamazceti cakAro liGsacoranukaraNArthaH / tato'yamarthaH- veti vikalpena gamaH parau liGsicau AtmanepadeSu jhalAdI kitau bhavataH / " saMgasISTa, 1/2/9, halantAcca 1. iko jhal 2. liGsicAvAtmanepadeSu 1/2/11 3. khalvapIti yathArthe'vyayam ha. Ti. 4. uzca 1/2/12 - 111 1 - 19/2/10 5. vA gamaH 1/2/13 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 anusandhAna-56 samagata, smgNst| saMgaMsISTa, atra kittvapakSe'nunAsikalopo bhava' tyanudAttopadezavanatitanotyAdInA'[6/4/37]mityanena / hanaH sic [1/2/14 ] iti hanterdhAto paraH sic kid bhavati / Ahata, AhasAtAM, Ahasata / sicaH kittvAdanunAsikalopaH / sijgrahaNaM liGnivRtyarthaM, uttaratrA'nurvRttirmA bhUt / AtmanepadagrahaNamuttarArthamanuvarttate, iha tu parasmaipadeSu hantervadhabhAvasya nityatvAt kitvasya prayojanaM nAsti / I gandhane yama iti sicAvAtmanepadeSviti varttate / yamerdhAtorgandhane varttamAnAt paraH sicpratyayaH kid bhavati AtmanepadeSu parataH / gandhanaM sUcanaM pareNa pracchAdyamAnasyA'vadyasyA''viSkaraNam / anekArthatvAd dhAtUnAM yamistatra varttate / udAyata, udAyasAtAM, udAyasata / sUcitavAn ityartha: / sicaH kittvaadnunaasiklopH| tathA dakSo dAkSIsutaH - pANinizcakhyau - acIkathat / kiM ? vA copAt pANipIDane iti yamaH sizvAtmanepadeSviti varttate / yamerdhAtoH paraH sicpratyayo vibhASA kid bhavati AtmanepadeSu parataH / upAyata kanyAM, upAyaMsta knyaam| upAyata bhAryAM, upAyaMsta bhAryAm / pANipIDanaM vivAhanaM dArakarmeti yAvat / upAdyamaH svakaraNe [1/3/56] ityAtmanepadam // 12 // sthAghvoricca vibhASA ktvA, thaphAntAnnopadhAcca seT / "vaJciluJciRtazcA'pi, kAzyapasya tRSermRSeH // 13 // vyAkhyA :- sthAghvoricceti [1/2/27] sijAtmanepadeSviti vrttte| tiSThate-dhAtorghusaMjJakAnAM ca ikAro'ntAdezaH sicca kid bhavati AtmanepadeSu prt:| upAsthita, upAsthiSAtAM upAsthiSata / ghusaMjJakAnAM - adita, adhi / kittvAdantyasya na guNaH / vibhASA ktvA thaphAntAnnopadhAcca seDiti / nakAropadhAd dhAtoH thakArAntAt phakArAntAcca paraH ktvA pratyaya: seD vA kid bhavati / grathitvA, granthitvA, zrathitvA, zranthitvA, guphitvA, gumphitvA / nopadhAditi kiM ? 1/2/15 2. yamo gandhane 4. atra samAhAradvandve paJcamI ha.Ti. 1. hanazca vadhaH - 3/3/76 3. vibhASopayamane 1/2/16 5. nopadhAt thaphAntAd vA - 1/2/23 - - Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogasTa 2011 rephitvA, gophitvA / "ralo vyupadhAdi' tyapi [ 1 / 2 / 26] vikalpo'tra na bhavati, nopadhAgrahaNa-sAmarthyAditi sthita "mityuktaM kRSNena / tatra nopadhAgrahaNasya kIdRzaM sAmarthyaM ? kiM ralo vyupadheti sarvatra nopadhA'nopadhayoravizeSeNa kittvaprApte idamArabhyate ?, yena siddhe satyArambho niyamArthaH iti sAmarthyaM syAt ? yato nopadhagrahaNenaiva vyupadhatvasya vyavahitatvAd ralo vyupadheti vikalpasya sarvathA bAdhitatvAd vyartha-mevedam / ata evA'bhinnaviSayatvAt vyupadhAbhAve'pi 'zrathitvA, zranthitve'-tyudAhriyate / ata eva bhASyakRdbhagavatA bAdhyabAdhakabhAvo'pi naa''vishckre| tena sAmarthyAntarAbhAvAd riphitvA, rephitvA, guphitvA, gophitveti vikalpena bhAvyaM, tathA cArphitveti pratyudAhartuM yujyate / tathA tu no pratyudAhRtaM vAmanAcAryeNa / tena tadabhiprAyaM samyag nAvasIyate / haimadhAtupArAyaNe riphat kathana-yuddha-hiMsA-dAneSu [siddha. dhA. 1376 ] - riphati, rirepha, rephitA, riphitaH, nyupAntya iti vyAvRttibalAt, RttRSamRSeti [ siddha. 4 / 3 / 24] vau vyaJjanAderiti [siddha. 4/3/25] ca vA kittvAbhAve ktveti [siddha. 4/3/29] nityamakittve rephitvetyuktaM tadapi vicAryamANaM vizIryate / thaphAntAditi kiM ? saMsritvA, dhvaMsitvA / vaJciluJciRtazcA'pi iti vaJci luJci Rta ityetebhyaH pare ktvApratyayaH seD vA kid bhavati / vacitvA, vaJcitvA, lucitvA, luJcitvA, RtitvA, artitvA / 'RterIyaG' [3/1/29]ArddhadhAtuke vikalpitaH, sa yatra pakSe nA'sti tatredamudAharaNam / seDityeva - vaktvA / I kAzyapasya tRSermRSeH // 13 // 113 kRzo halAdervyupadhA-dralantAt saMstathaiva ca / atideza- kGitaH proktAH subodhA upadezikAH // 14 // vyAkhyA :- kRza iti kAzyapasyA''cAryasya matena tRSermRSeH kRzazca paraH seT ktvApratyayo vA kid bhavati / tRSitvA, tarSitvA, mRSitvA, marSitvA, kRzitvA, karzitvA / kAzyapagrahaNaM pUjArtham / vetyeva varttate / halAdervyupadhAdralantAt saMstathaiva ceti / uzca izca vI, vI upadhe 2. AyAdaya ArdhadhAtukevA 3/1/31 1. vaJciluJcyRtazca - 1/2/24 3. tRSimRSikRzeH kAzyapasya 1/2/25 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 anusandhAna-56 yasya dhAtugaNasya sa vyupadhaH, tasmAdukAropadhAdikAropadhAcca dhAtorhalAdeH ralantAt paraH saMzca ktvA ca seTau kitau bhavato vA / dyutitvA, dyotitvA, didyutiSati, didyotiSati, likhitvA, lekhitvA, lilikhiSati, lilekhiSati / rala iti kiM? devitvA, dideviSati / vyupadhAditi kiM ? varttitvA, vivartiSati / halAderiti kiM ? eSitvA, eSiSiSati / seDityeva- bhuktvA, bubhukSate / atidezakDintaH proktA iti svarUpeNa(NA'?)kGito'pi santaH atidezena tadvatkaraNena kGitkAryabhAktvena kGitaH atidezakGitaH proktAH- pUrvaM pratipAditAH / subodhA upadezikA iti upadezapAThaH tatra bhavAH upadezikAH ktvAdayaH subodhAH- sukhajJeyAH // 14 // subodhA ityuktaM tadevA'pavAdaviSayaM pradarzanena spaSTayati na ktvA seTka ityAdinA sArddhazlokena - na ktvA seTkastathA niSThA, dhRSzIbhyAM svinmidikSvidaH / mRSastitikSAvacanAt, tathA bhAvAdikarmaNoH // 15 // udupAntyAd vikalpena, tathA pUGaH kitau muneH / vyAkhyA :- na ktvA seTaka iti saha iTA varttate yaH sa seTakaH / seTkaH kvApratyayaH kinna bhavati / 2 devitvA, sevitvA, varttitvA / seTka iti kiM ? kRtvA, dhRtvA / ktvAgrahaNaM kiM ? jigRhItiH, upasnihitiH, nikucitaH / dhRSzIGbhyAM svinmidikSvida ityetebhyaH parA- dhRSAdiparA niSThA kinna bhavati / tatheti seTkA niSThA 'ktaktavatU' [1/1/25] rUpA kinna bhavati / dhRS- pradharSitaH, pradharSitavAn / zIG- zayitaH, zayitavAn / svidiprasveditaH, prasveditavAn / [midi-] prameditaH, prameditavAn / [kSvidi-] prakSveditaH, prakSveditavAn / seDityeva- svinnaH, svinnavAn / svidAdInAM 'Aditazce' [7/2/16]ti niSThAyAmiTa pratiSidhyate / 'vibhASA bhAvAdikarmaNo'riti pakSe [7/2/17] iDanujJAyate sa viSayaH kittvapratiSedhasya / 1. ralo vyupadhAddhalAdeH sa~zca - 1/2/26 2. na ktvA seTa- 1/2/18 3. niSThA zIsvidimidikSvididhRSaH - 1/2/19 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 115 mRSastitikSAvacanAditi / mRSerdhAtoH titikSAvacanAt titikSArthAt seDniSThA kinna bhavati iti / marSitaH, marSitavAn / titikSAvacanAditi kiM ? apamRSitaM vAkyamAha / titikSA- kSamA, zAntiriti yAvat / / __ tathA bhAvAdikarmaNoH udupAntyAd vikalpeneti, udupAntyAtukAropadhAt parA bhAvAdikarmaNoH seNniSThA vA kinna syAt / dyotitaM, dyutitaM, tena pradyutitaH, tena pradyotitaH / muditamanena, moditamanena, pramuditaH, pramoditaH / udupadhAditi kiM ? sveditamanena / bhAvAdikarmaNoriti kiM ? rucitaM kArSApaNam / seDityeva- prabhukta odanaH / vyavasthitavibhASA ceyaM tena zabvikaraNAnAmeva bhavati / gudh pariveSTane [pANi. dhA. 1195] gudhitamityatra na bhavati / karmakriyA ekaphaloddezapravRttA'nekakSaNasamUharUpA, tasyA AdikSaNaH Adikarma / AdyakSaNe pravRtte dhAtvarthabhUtA kriyA nA'pravRtteti vacanam / athavA nyAyasiddho'yamarthaH, AdikSaNamAtre kriyAtvAropAt, taduktam "samUhaH sa tathAbhUtaH, pratibhedaM samUhiSu / samApyate tato bhede, kAlabhedasya sambhavaH // " iti / tathA pUGaH kitau iti pUGaH paraH ktvApratyayaH niSThA ca seD na kid bhavati / pavitaH, pavitavAn / muneH- pANineH sUtrAnusAraThayaM guNAtidezikavicAraH / zrImadguroH prasAdena prApaJci matikIrtinA // 16 // zrIyugapradhAnazrImacchrIjinasiMhasUrivijayirAjye zrImadgurUNAM zrIjayasomamahopAdhyAyAnAM prasAdenA'nubhAvena matikIrttinA pAThakazrIguNavinayavineyena prApaJci- prapaJcito vistAritaH / zlokabandhena pANinisUtrAnusAreNa zabdAnuzAsananiSNAtamatInAM viduSAM puraH prakAzitaH ityarthaH / iti zrIguNakittva-SoDazikA // paM0 zrIjIvakIrtigaNi-likhitaM // 1. mRSastitikSAyAm - 1/2/20 2. udupadhAd bhAvAdikarmaNoranyatarasyAm - 1/2/21 3. pUGaH ktvA ca - 1/2/22 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-56 zrImurIbAI-teramAsa (harakhAsuta-zivarAjakRta) - saMpA. rasIlA kaDIA vi.saM. 1892mAM racAyela 'zrImurIbAI-mahAsatInA teramAsa'nI hastaprata 'zrI koDAya jaina mahAjana bhaNDAra'mAMthI prApta thayela hatI. kula 52 gAthAmAM A tera mAsa nirUpAyA che. mAgazara suda 13ne guruvAranA roja tenI racanA thayelI che. racanAkAra zrIzivarAja (savarAja) loMkAgacchano zrAvaka che. te sAyalAno nivAsI che. tenA pitAnuM nAma harakhA che. jaina gurjara kavi bhA. 6, pR. 312-313 para A kRtinI noMdha 'mUlIbAInA bAramAsa-52 gAthA' oma mUkI che. prastuta kRtino 'teramAsa'thI ullekha che. jai.gU.ka. mAM kRtinA Arambha-anta A pramANe cha : Adi : huM to namuM siddha bhagavaMta, mukI mana Amalo re guNa gAuM mulIbAI satI, sahuko sAMbhalo re satI zrAvaNa suMdara mAsa, kaise re vakhANuM re jehanI sAkha siddhAMta mojhAra, vadavA na jANuM re aMta : saMvata aDhAra bAMNuo, joDyA mAgasIra mAsa re tIthi terasa meM guruvAra, pakha ajavAsa re mUlIbAI taNo mahimA, cau dasa gAje re bhaNe harakhAsuta savarAja, sAyalAmAM birAje re A prata rAjakoTanA prANajIvana morArajI zAha pAse hovAnuM noMdhAyuM che. A pratamAM murIbAIno ullekha mulIbAI che. teramAsanI pratamAM paNa kyAMka mulIbAI tarIke ullekha che. vaLI, 'Adi'mAMnI 4thI paMkti 'vadavA na jANuM' ane prastuta kRtimAM 'vaDhavANa jANuM re'no taphAvata dhyAna kheMce che. bIjI gAthAmAM 'tihAM krIDA kare naranAra' vAMcatAM ahIM 'vaDhavAMNa' zaherano ullekha sAco jaNAya che. aMte kavi potAno 'savarAja' tarIke ullekha ko che jyAre prastuta 'teramAsA'mAM Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 'sivarAja' tarIke ullekha che. ' bAramAsa' nI prata maLI nathI tethI bannenA vadhu pATha-bheda noMdhI zakAtA nathI. 117 zIrSaka sUcave che tema A kRtimAM loMkAgacchanA (sthAnakavAsI) sAdhvI-mahAsatIjI -murIbAInA tapa- zIlanA guNa gAtI jIvana jharamarane bAra - mAsI svarUpamAM AlekhAI che. lipyantara karatI vakhate 'Sa'no jyAM kha thato hoya tyAM sIdho 'kha' karavAmAM Avyo che. zabdAnte anunAsika hoya to Agalo varNa anusvAra le che, (jemake - ratana - rataMna / jANuM - jAMNuM) a bhASAkIya valaNa noMdhanIya che. madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM 'phAgu'nI peThe bAramAsI svarUpa khUba ja kheDAyuM che. adhika mAsavALu varSa hoya to te 'teramAsA' tarIke paNa oLakhAya che. moTe bhAge jaina kavioo nema - rAjula ke sthUlibhadra - kozAnA jIvanavRttAntane pasaMda kartuM che. mukhyataH temAM bAre mAsanA viziSTa varNana sAthe nAyikAviraha AlekhAyo che. sAmAnyataH anta milanathI Ave che. saM. 1649mAM zrIudayaratne 'neminAtha teramAsA' lakhyA che. prastuta kRti anA svarUpalakSaNonI rIte judI paDe che. ahIM nAyikAno viraha ane ante milana varNavAyA nathI, paNa pratyeka mahine zrImurIbAI saMyamanA mArge kevI rIte AgaLa vadhe che tenA vikAsanA sopAna AlekhAyA che. mahinAonuM viziSTatA sAthenuM prakRtivarNana ahIM gerahAjara che. oka zrAvake sAdhvIjInA jIvanane AlekhyuM che. omAM dareka mahine amano tapa-japanA mArge thato AdhyAtmika vikAsa ante saMthAro grahaNa karavA paryanta pahoMce che tenI vAta karI che. kavi pote paNa jaina dharmamAM zraddhA rAkhanArA che. potAnA gharanI sAme ja, jIvaNabhAI zeTha ane jhamaku zeThANIo 'thAnaka' (sthAnaka) banAvyuM hovAthI, kavinA dilane atyanta Ananda upaje che. te samaye vakhatacaMda rAjA rAjya karato hato tevI autihAsika mAhitI paNa ahIM maLe che. kavi pote sthAnakavAsI jainamatamAM UMDI zraddhA dharAvanArA ane dharmAnurAgI zrAvaka hovAnuM uparokta mAhitI jaNAve che. prastuta racanAnA pratyeka mAsamAM kula 4-4 gAthAo che. zrAvaNa mAsathI teno prArambha thAya che, jemAM murIbAInA janmasthaLa ane mAtapitA tathA bALapaNanI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 anusandhAna-56 vigato maLe che. murIbAI dazA - zrImALI vaNika zrIratanazA ane amRtabAIthI thayela putrI che. teo vaDhavANamAM rahetA hatA. murIbAI rUpe ane guNe ajoDa hatAM. pitAne prANanA AdhAra sama hatAM. AjJAMkita hovAthI mAtA - pitAne khUba vahAlAM hatAM. bALapaNathI ja pUrvapuNyanA saMskAro jAgRta thayA hoya te dharmane pAmelAM hatAM dharmamAM ananya ruci hatI. bIjA mAsa (bhAdaravA)mAM murIbAInI yauvana avasthAnuM varNana che. koThArI nAnajI sAthe lagna thayA. oramAyA santAna hovAnI vAta che, jethI nAnajI koThArI bIjavara hovAnuM jaNAya che. saMsAra mAMDyo che paNa manamAM vairAgya vaselo che. raMgabhoganI vAta tene rucatI nathI. bhaktimAM sadA tallIna rahe che. sadA tapa-AyaMbila ke upavAsa karatI rahe che. sAdhu-sAdhvIne sUjhato AhAra vahorAvavo game che. aSADha mAsamAM jema megha muzaLadhAra varase che tema murIbAI dharmakAryomAM (khoDADhorane khANa ApavuM garIbagurabAMne dAna ApavuM, patinI saMpattino aneka jarUriyAtone dAna ApI yogya upayoga karavo) vyasta rahe che. gharamAM oramAna santAnone potAnAM karI lIdhA che. omanI AMkha kyAreya mAnI yAda AvI bhInI na thAya te jubhe che. trIjA (Aso) mAsamAM murIbAIno Antarika vairAgya vizeSa dRDha thato varNavyo che. sadA upAzraye jatI rahetI hovAthI, saMsAramAM one have kazI AzA jaNAtI nathI. 'saMsAra cAra divasanA cAMdaraDA jevo che, kaThapUtaLIno khela che, o jyAM karmanA mAryA nacAve tema nAcavAnuM che. sagAvahAlAM ghaNAM che paNa anta samaye to koI sAthe AvanAra nathI tethI A saMsAra- dAvAnaLamAMthI - baLatAmAthI mane bahAra kADhavI joIo' avuM maMthana zarU thAya che. upAzrayamAM AThe pahora AvI, satI-sAdhvInAM caraNo seve che. bIjI bAju, moha-mamatA choDI, dhanano chUTe hAthe dAna ApavAmAM, sAdharmika bhaktimAM, vikalAMga pratye vizeSa vahAla darzAvI, aneka jIvone zAtA pahoMcADe che. -- trIjA mahinAmAM saMsAranA jUThA svarUpane oLakhI, mukta thavAnuM manthana cAlatuM batAvyuM hatuM. have cothA (kArataka) mAsamAM se mArge prayANa thAya tevI, karaNImAM parivartita thAya che. satata arihanta devanuM dhyAna kare che. vastro paheravAmAM sAdAI AvI. zaNagArano tyAga karyo. viSaya- kaSAya choDyA. khAvA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 pIvAnI aneka vAnagIno tyAga karyo. seMtho pUravArnu choDyu. pAMthI pADavA- paNa choDyu. AMkhamAM kAjaLa lagAvavAnuM choDI dIdhuM. madhura kaNTha hato chatAM have moTe avAje gAtI nathI, kyAreya nindA-kUthalI karatI nathI. moTethI hasatI nathI. satsaMgano mahimA samajatI thaI che, tethI jyAM sobata barAbara na lAge tyAM te sobatathI dUra rahe che. pAMcamA (mAgazara) mAsamAM murIbAIno adhyAtmabhAva aTalo vikase che ke AryA ANaMdabAI jevA guru maLe che ane temanI pAse dharmano abhyAsa kare che. bAra vrata aMgIkAra kare che. have murIbAIne gharanA kAmamAM citta rahetuM nathI, vadhune vadhu samaya te upAzraye ANaMdabAI pAse zIkhatI rahe che. sAmAyika, pratikramaNa ane posahanI leha lAgI che. asthira saMsAramA raheQ one mATe have kedakhAnA jevU thaI paDyuM che. saMyama mArge kyAre jAuM, kyAre ghera Avana-jAvananA pherAM baMdha thaze ? kyAre mohanI tAMta toDuM ? - A ja leha lAgI che have murIbAIne ! chaThThA (poSa) mAsamAM murIbAI have saMsAramAthI nIkaLavAno makkama niradhAra kare che. gharamAM saune spaSTa jaNAvI de che ke potAne have dIkSA levI che, A vAtanI ADe koio Avaq nahi. ahIM murIbAInA cAritryanI utkRSTatA kavi sarasa varNavI che. gharamAM sau prathama A vAta sAMbhaLI, oramAna dIkaro A vAtano virodha kare che. kahe che - "zA mATe tamAre dIkSA levI ? lADakoDathI ucheryA pachI have mane choDIne jazo ? kyAreya amane kaDavAM veNa kahyAM nathI. mAthIye adakero sneha tame Apyo che." Ama kahI dIkaro codhAra raDI paDe che. pIyarano parivAra paNa karagare che. paNa murIbAI saune saMsAranu duHkha, saMsAra svarUpa varNave che ane saune potAnI vAta mATe manAvI le che. sAtamA (mAha) mAsamAM saMyama levAnI taiyArI darzAvI che. pAtrAM ne pustako lIdhAM. khUba ja dhana kharacyu. lIMbaDImAM AvIne dIkSAno utsava karyo. lIMbaDInA zeTha raghubhAIle A utsava potAne zire UThAvI puNyakarma bAMdhyuM. ratanabAI temanA guru banyA. dIkSAnA pATha, navA grantho, jIva-ajIvanA bheda, corAzI lAkha yoni vagere zIkhavADyA. AThamA mAsa (phAgaNa)mAM amaNe lIdhelI dIkSAnI vAta che. saM. 1865nA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 anusandhAna-56 vasaMta mAsanI vada cothe, zrIratanabAInA hAthe dIkSA thaI. ratnacintAmaNi sarIkhA mahAvrata pAmI murIbAI khuza che. saMsArasamudramAMthI mArA gurujIo DUbatAMnI bAMya pakaDI mane bahAra kADhI che ano amano santoSa che. aTale ja kuTuMba kalakale che, pIyarano parivAra dhUske dhUske raDe che tyAre kAcanA kaTakA mATe \ ratna khovAya ? oma samajAvI, darekane zakti pramANe vrata-paccakkhANa ucarAve che. navamA (caitra) mAsamAM teo vicAre che : "AyakhAno kazo bharoso che nahi to tapa karIne karma TALavA o ja oka upAya che." AthI amaNe chaThTha ane aThThama tapa zarU karyA. 96doSano tyAga karI, nirdoSa AhAra vAparatAM. (zvetAMbara mUrtipUjaka sampradAyamA AhAranA doSa 42+5 = 47 gaNAya che. sthAnakavAsI sampradAyamAM 96 doSo gaNAvyA che.) upavAso vadhatA jAya che. 15 upavAsa to asaMkhya vAra kare che. mAsakhamaNa (mahinAnA upavAsa) karavAnA zarU karyA. kAyAne bhADaM ApavAnuM samajI, vigayatyAga karI, lUTuM anna vAparatA. lIluM zAka khAvA, yAvajjIva choDyu. pote kyAreya celI nahi kare tevo niradhAra kare che. jema AMbAnA lAkaDAno thAMbhalo majabUta- TakI zake tevo nathI hoto tema A deha kAcA kumbha peThe game tyAre tUTI javAno che tema samajI, tapamAM ane vIra prabhunA guNa gAvAmAM lIna rahe che. dasamA (vaizAkha) mAsamAM tapa haju vadhu ugra banatuM jAya che. have AhAramA mAtra be ja dravya le che. vastro jUnAM pahere che. chAza ane loTa vApare che. 93 divasa sudhI A ja AhAra rahyo tyAre AMkho tagatagavA lAgI. je joine zeTha raghubhAI amane vinatI karIne be roTalI levAne samajAvI dIdhAM. A AhAra upara tapa to cAlu ja hatA. zarIra hADapiMjara banI gayu. zarIranI nasonuM jALaM dekhAvA lAgyuM. Ama, tapa karI, kAyAmAMthI jANe sarva kasa kADhI lIdho. ___ agiyAramA (jeTha) mAsamAM have murIbAIne dehano jANe ke bhAra lAge che ! kyAre ane vosirAvU ? AthI, tapa ugratara banatuM cAlyu. ATha upavAsane pAraNe dasa upavAsa aq ghaNA divasa cAlyu. pariSaho sahyA - nitya navA navA. siMha peThe dIkSA pALI. rAgadveSane to cakacura karyA. sarpanI kAMcaLI jevU zarIra thaI gayu. mAtra amAM have AtmA ja okalo rahyo che, bAkI kAyAmAM kazuM nathI. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 121 saMthAro have nizcita haze ama jaNAvI kavi have bAramA mAsa (aSADha)ne varNave che. aSADha mAse anazana laI, khamatakhAmaNAM karI, deha vosarAvavAnuM murIbAIo pagaluM bharyu. raghubhAI tathA meghabAI zeThANIo satI-sAdhvIone UlaTabhera dAna ApyAM. khetazIbhAInI putrI jhamakubAI temanI sevAmAM rahI. 13 divasano saMthAro karI saM. 1890nA aSADha suda 14nA zukravAranA roja svargavAsa-kALadharma pAmyA. murIbAInI jIvanakathA ahIM pUrI thAya che. teramA adhika mAsamAM kavi potAnI ane potAnA samayanI vigato Ape che. kavinA gharanI pAse sthAnaka (upAzraya) che. jIvaNabhAI zeTha ane jhamakubAI zeThANI) karAvela che. A sthAnaka joIne kavi- dila Thare che. sAdhujananI sevA, hRdayamAM bhakti lAvIne karavAnI te preraNA Ape che. mAnavano bhAva duSkara che. puNyakarmane kAraNe uttama ovo jinadharma prApta thayo che tenI kavi sarAhanA karane che. A racanAsamaye nyAyapriya rAjA vakhatasiMha rANA rAjya karatA hatA. aMte teo prastuta racanAnI sAla ane kavinAma Ape che te mujaba A racanA saM. 1892nA mAgazara suda 13ne guruvAranA roja karavAmAM AvI che. arthAt murIbAI mahAsatInA kALadharma pAmyA bAda be varSamAM ja A racanA thaI che. kavio potAne harakhAnA dIkarA zivarAja (je sAyalAmAM rahe che) tarIke oLakhAvyo ___ Ama, A teramAsA o paramparita bAramAsI prakAra karatAM thoDaM alaga prakAra- hovAthI, temAM tatkAlIna samayanA rAjAnI, kavinI mAhitI hovAthI, autihAsika mUlyavattA dharAve che. ahIM paramparita prakRtivarNananI otha levAI nathI, ke virahano UMDo, utkRSTa sUra nathI, chatAM zrImUrIbAI mahAsatInA tapomaya jIvananI jharamara kazAya opa vinA ovI sundara rIte AlekhI che ke zrImurIbAInI mokSa mArganI leha utkRSTapaNe darzAvI zakyA che. o rIte A kRti anokhI che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 anusandhAna-56 mahAsatI murIbAInA tera mAsa OM namaH siddhaM / atha zrImurIbAI mahAsatInAM mainA likhA che. (harInAmanA mainAnI dezI) huM to namuM re siddha naraMda, mUkI AMbalo re. guNa gAuM murIbAi satI, sau ko sAMbhalo re. satI zrAvaNa suMdara mAsa, jese jese vakhAMNu re. jenI sAMkhya siddhAMta mojhAra, vaDhavAMNa jANuM re. // 1 // tihAM krIDA kare naranAra, beThAM gokha jAlI re, temAM rahe rataMnasA vaNIka, daso zrImAlI re. tasya gharuNI amRtabAI, madhuraM bole re. tasya kuMkhe upanAM murIbAI, nahiM tasyA tole re // 2 // amRtajAi sutA soya, suMdarI sArI re, jenAM rUpa taNo nahi pAra, sura avatArI re, mAta pityA taNuM vacana, mulIbAI na lope re. pityAne prAMNa AdhAra, kadI nava kope re // 3 // bAlApaNamAM bAI, kucAla navi cAlI re. mAtAne tu(u)raNIve, tanayA bahu vAlI re. pUrva puMnya taNe pasAya, pAmI dharma velo re. bhaNe harakhAsuta sivarAja, mAsa o pahelo re. // 4 // 1 // mAsa bIjo // sakhI bhAdarave bharapUra, jobana jaba Ayo re. koThArI nAnajI ghera, sagapaNa karAyo re. paraNI AvI patIne ghera, kare bahu bhagatI re. jeneM mana vasIyo vairAga, DagAvI na DagatI re. // 1 // jeneM raMgabhoganI vAta, maMna nathI gamatI re, o to kare upavAsa AMbila, Atama bahu daMmatI re. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 123 nArI pAse nirmala sIla, karaMma bahu kApe re. sAdha sAdhavIne sujhaMtAM AhAra, murIbAI Ape re. // 2 // vastra-pAtra poSe apAra, pAle dharma gADho re. jima varase musaladhAra, megha AsADho re. khoDA Dhorane khavarAve khAMNa, ajA bahu ugAre re. rAMkaDhIkaneM dIye gartha, doSa nivAre re. // 3 // gartha taNAM bharyA bhaMDAra, dAMna bahu dIdhA re. ApyA mAnavi rAkhI ojha, manukhA lAvo lIdhA re. oramAyA upara AMkhya, khuNo navi bhIjyo re. bhaNe harakhAsuta sivarAja, mAsa o bIjo re. // 4 // saLaMga 8 // mAsa trIjo che // Asoo AsA toDi, saMsAranI sarve re. murIbAI mana kare vicAra, karma kuMNa karave re. A to cAra divasanAM cAMdaraDA, bAjIgaranI bAjI re. saMsAranA khoTA khela, thAvaM suM rAjI re // 1 // sagAsAgavA bahu koya, che sukhanAM belI re. aMta sameM ApaNuM nahi koya, jAvaM melI re. have balatAmAMthI kADhuM, je dauM mAre hAthe re. te mAruM niradhAra, Ave mAre sAthe re. // 2 // moha mamatA murIbAI, na rAkhe ligAra re. dharma-hete vAvaryu dhana, garatha bhaMDAra re. tRptA karyA ghaMNA jIva, sAtA upajAve re. sAdharmIsuM ghaMNo saneha, dharma guMNa bhAve re. // 3 // kaMgAla taNo jAMNyo, murIbAI mAlavo re. lulA apaMga je jIva, teMne pAlavo re. apAsare Ave AThe pora, seve sati caraNa re. bhaNe harakhAsuta sivarAja, mAsa o traNa re. // 4 // saLaMga 12 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 anusandhAna-56 // mAsa cotho // sakhI Avyo kArtaka mAsa, je karaNI mAMDI re. murIbAIiM viSaya kaSAya, melyA sarva chAMDI re. Acho vastra pere nahi aMga, saNaghAra na saje re. oka maMneM arihaMta deva, dhyAna dharI bhaje re. // 1 // mukha vAvare nahi mukhavAsa, sopArI navi khAve re. jeneM gaMmeM jJAnanI goTha, aMtaramAM bhAve re. kare nahiM aMjana maMjana, seMtho navi pUre re. gIta gAveM nahiM sarale sAda, kaMTha madhura re. // 2 // vali vikathA kerI vAta, kadI navi kare re. jethI lAgeM potAne pApa, tethI bahu Dare re. dAMta dekhADI kare nahiM gujha, hasI navi lye tAlI re. kadI kesa taNeM alaMkAra, pAtI navi DhAlI re. // 3 // nArI nIca taNI saMgata, kadI navi kare re. jenAM vacaMna amRta samAMna, dIThe dila Thare re. strIcarita taNo lavaleza, na jANe ligAra re. bhaNe harakhAsuta sivarAja, mAsa o cyAra re. // 4 // saLaMga 16 // mAsa 5mo // satI mAgasare mohanI, murIbAI utArI re. dvAdaza kIdhA aMgIkAra, thayA vR(vratadhArI re. ArajAjI ANaMdabAi, satI sudhA vakhAMNu re. sIkhavI murIbAine samAga, prathama jANu re. // 1 // kare posA meM paDikamaNA, dinamAM doya velA re. satInoM kare ghaNuM saMga, rahe nitya bhelA re. murIbAI na kare gharanoM kAma, dharma laya lAgI re. viSaya-vela taNA je jora, mukyA sarve tyAgI re. // 2 // jeNe jANyoM athira saMsAra, sukha jAMNyAM kAcA re. bhAksI sarikhA jANyAM bhoga, murIbAI sAcA re. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 cita ciMtavaNa kare aha, saMsAra ke dI melUM re. balatAmAMthI nIkalI bAra, saMjama ke dI khelUM re. // 3 // ghare AvaNanAM pherA, kadI huM chaMDuM re. jo tUTe mohanI tAMta, to karmane khaMDuM re. mAre levo saMjama bhAra, nAve keneM AMca re. bhaNe harakhAsuta sivarAja mAsa se pAMca re // 4 // saLaMga 20 // mAsa chaTho // satI poSe thai prasiddha, dikhyA vAta kADhI re. mAre levo saMjama - bhAra, mata karo koI ADI re. bolyo oramAyo dIkaro, ke suMNa mArI mAya re. mArI satI siromaNI mAta, vijoga kima thAya re // 1 // lADe koDe rUDI pera, ucheryA amane reM. saMsAra tajyo syA mATa, ghaTe nahi taMmane re. mArI jananI aMgajAyAthI, vadhu tame rAkhyA re . kadi kaDavA kohelA veNa, maneM nahi bhAkhyA re. // 2 // hAtha joDIneM karagare, mAMnoM mAruM kayuM re. tameM lyo cho dikSAnoM nAMma, navi jAya rayuM re. ke che pIyaranoM parivAra, sau ko karagarI re. akhi varase jaladhAra, netra bharIyAM maMna galI re. // 3 // murIbAI saMsAranuM duHkha, varaNavyaM valI re. utaryo sahuneM aMgoaMga, gayA maMna galI re. AjJA lIdhI tatakAla, karI jhaTapaTa re. 125 bhaNe harakhAsuta sivarAja, mAsa se chaTho re. // 4 // saLaMga 24 // mAsa sAtamo // mahA maiMne murIbAI, karI che sArI re. jeneM saMjamanI sAmagrI, lAge ghaNuM pyArI re. lIdhA pAtrA neM pustaka, kharacyAM dhana ghaNA re . sahune maMna ulaTa bhAva, na rAkhI maNAM re. // 1 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 anusandhAna-56 AvyA sera lIMbaDI mujhAra, satI murIbAI re. ko dikhyA taNo ochava, seTha raghubhAI re. jina mata dIpAvyo jora, bhalI bhalI bhAMte re. sera lIMbaDInA sAhukAra, vAvare puMnya khAte re // 2 // murIbAI thayA ujamAla, harakha navi mAya re. muneM adarAvo mahAvrata, kSiNa lAkheNI jAya re. kara joDI mulIbAI kahe, sira nAmI re. ratanabAI Apo dikSAya, karI merabAMnI re. // 3 // sIkhave dIkSA taNA je pATa, nitya navA grantha re. sIkhyA jIva-ajIvanAM bheda, jANyAM sarva artha re. corAsI lAkha jIvA, joMnanI jAMNI jAta re. bhaNe harakhAsuta sivarAja, mAsa o sAta re. // 4 // saLaMga 28 // mAsa AThamo // phAgaNe pherA miTAyA, AvaNagamaNanAM re. murIbAI AdaryA mahAvrata, ratana ciMtAmaNanAM re. savaMta aDhAraseM pAMsaTha, vasaMta mAse re. vadi cothe lIdhI dikSAya, ratanabAI pAse re. // 1 // kuTaMba sahu kalakale, sAmoM navi juve re. pIyaranoM parivAra, dhrusake ruve re.. murIbAi kahe tatakAla, syA mATe ruvo re. tame kAcanA kaTakA mATa, ratana keMma khovo re. // 2 // bhaMmatAM anaMtA kAla, manuSa bhava Avyo re. kAMi Adaro sata sIyala, laho dharma lAvo re. AdarIyA vrata pacakhANa, jenI jevI sagatI re. murIbAI AvyA ratanabAI pAsa, kare bahu bhagatI re. // 3 // saMsAra samudaramAMthI, guraNIjIye tArI re. mArI buDatAMnI jhAlI bAMha, kADhI muneM vArI re. saMjama khele khAMDAdhAra, kare pUraNa khATe re. bhaNe harakhAsuta sivarAja, mAsa o ATha re. // 4 // saLaMga 32 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 127 // mAsa navamo // caItare cita joyuM, mulIbAI vicArI re. AukhAno bharoso nAhiM, ghaDi jAya pyArI re. Avase paradesI ANAM, pAchAM nahi vale re. muMne AvelA A joga, pache nahi male re. // 1 // jo bAMdhuM tapa taravAra, to zivasukha male re. jo kueM karaNI aghora, to karma ja Tale re. kare chaTha ne aThama, bese Asana vAlI re. nirdoSaNa lAve AhAra, channu doSa TAlI re. // 2 // mAsakhamaNA kare maMnagaMmatA, paMnarano nahi pAra re. karmane dIdho dAvAnala, bAlI kIdho chAra re. vigaya mAtra vAvare nAhiM, lukhuM lAve anna re. kAyA jANI bhADArupa, ApeM jAMNIu gaMna re. // 3 // nIluM vaMjana varajyuM jAvajIva, celI navya khape re. vIra prabhujInAM guNa gAya, beThA mukha jaMpe re. kAcA kuMbha sarikhI jAMNI deha, na karo AMbA thubho re. bhaNe harakhAsuta sivarAja, mAsa o nomoM re. // 4 // saLaMga 36 // mAsa 10mo // vaisAkeM vAvare dravya doya, trIju dravya navya lIye re. sati juMnAM pere vastra, chAsa loTa pIye re.. trANu dina pIdhI vali prAsa, AMkhuM tagatage re. o satI Agala suMdarI, bIjI navya lAge re. // 1 // seTha raghubhAI karI vInatI, samajhAvI dIdhA re. be roTalInAM lIdhA AhAra, upare AkarA tapa kIdhAM re. hAlaMtAM khaDakhaDe hADa, paga dorI samAna re. nasa-jAluM naravI dekhAya, jihvA sukuM pAna re. // 2 // Apa taNo avaguNa leve, paraneM sobhA detA re. huM eka jihvAMi karI, varNava karuM ketA re. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 saunAM upare samatAbhAva, nahiM keneM dukhadAI re. ajavAlyuM koThArInuM kuLa, satI murIbAI re // 3 // vacaMna kathaMna taNA je veNa, na dhareM kAMne re, jeneM aDAvyaM mokSyasuM maMna, karI akadhyAMne re. tapa karI kAyAmAMthI, kADhI lIdho sarva kasa re . bhaNeM harakhAsuta sivarAja mAsa se dasa re // 4 // saLaMga 40 // mAsa igyAramo // jeThe jAMNapaNuM satIye, ghaNuM ANyaM re. kadi vosarAvUM mArI deha, bane avuM TAMNuM re. pache bAMdhI tapanI Teka, anna navi khAvuM re. AThaneM pAraNe dasa, avuM bahu dina calAvyaM re. // 1 // vali parisA taNI coTa, nitya navI mele re. jo Ave deva dAMNava, tethI navya chale re. sUrapaNe lIdhI dikSA, sIhapaNe pAlI re. rAgadveSa karyA cakacura, karma dIdhA bAlI re. // 2 // lAlaca neM lapasA lepa, nahiM lagAri re. a sAcI satI murIbAI, jAuM balihArI re. suke bhuke karyo sarIra, nahi rudra neM mAMsa re. mAMhi rayo vAlo valagI, jIva taNo haMsa re. // 3 // anusandhAna-56 sarpanuM khokhuM jevuM, ovI karI kAyA re. tapa karI sosyuM sarIra, navi rAkhI mAyA re. have karase saMthAro satI, saMdeha naiM lagAra re. bhaNe harakhAsuta sivarAja, mAsa igyAra re. // 4 // // mAsa bAramoM // satI AsADe aNasaNa, AlavI sutA re . anaMtA bhavanA kApyA, karma je khutA re . namaNa khamaNa murIbAI, bahuvidha kIdhI re. khaMmata khAMmaNA khaMmAvI deha, vosirAvI dIdhI re. // 1 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oNgasTa 2011 seTha raghubhAi ghera jANo, meghabAI seThAMNI re. jeNe ApyA satIyuM neM dAMna, ulaTa bhAva ANI re. khetasIbhAI dhuyA jhamakubAI, kare suta artha re. satIyuMnI kare sevA, aMta sameM samRddha re // 2 // vairAga ghoDe thayA asavAra, satI murIbAI re .. dhaMna mAtA amRta kuMkha, maNIrataMna jAI re. subha praNAMmaneM subha lesA, aMta sameM AvI re. gayA devaloka mojhAra, karma khapAvI re // 3 // ajavAMlI caudasa dina, AthamI beTho mera re. sukravAre sIdho saMthAra, cAlyo dina tera re. ne yuvAneM asADe, niravAMNa potA niradhAra re. bhaNe harakhAsuta sivarAja, mAsa a bAra re. // 4 // saLaMga 48 // mAsa adika // adaka mAse adakA karI, satI guNa gAvo re. tameM karo karaNI dina rAta, karma khapAvo re. satInuM thayuM sudha kAMma, Apa vicAra karavo re. japa tapane sata sIyala, citamAM dharavo re // 1 // uttaMma dharma jina-mArga, malyo puMnya joge re. dukara mAnavano bhava, bhAkhyo vItarAge re. mArA ghara pAse thAMnaka, dIThe dila Thare re. rANo vakhatasaMga bhupAla, anyA navi kare re. // 2 // jIvaNabhAI karAvyo thAMnaka, ghare jhamakuM seThANI re. joM gAyA avicala pratApa, sAkha samANI re. sAdhujananI karo sevA, bhagatI lAvana re. pUrA thayAmAsa tera, gAthA bAvana re. // 3 // 129 saMvata aDhArase bANuMye, joDI mAgasara mAsa re. tithi terasa neM guruvAra, pakha ajavAsa re. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 anusandhAna-56 murIbAI taNo mahimAya, cihuM disi gAje re. bhaNe harakhAsuta sivarAja, sAyalAmAM virAje re. // 4 // iti zrI mahAzatI murIbAIno 13 mAsa saMpUrNam // zreyostu subhaM bhavatu // zabdArtha kaDI/paMkti kaDI/paMkti 1/1 AMbalo = vaTa 35/2 chAra = rAkha 2/3 gharuNI = gRhiNI/strI 35/4 gaMna = guNa 2/4 upanAM = janmyA 36/1 nIluM = lIluM 4/3 pasAya = kRpA thakI 36/1 vaMjana = vyaMjana/zAka ke caTaNI 7/3 ajA = bakarI jevI vAnagI 7/4 rAMkaDhIka = garIbagurabAM 36/3 AMbA thubho = AMbAnA thAMbhalA 7/4 gartha = dhana jevo niHsAra 8/2 ojha = udAratA 36/4 nomoM = navamo 10/1 sagAsAgavA = sagAvahAlA 37/3 prAsa = prAza/khAvU/ArogavU 11/3 sAtA = zAMti/zAtA 40/2 aDAvyuM = lagADyu 12/1 mAlavo = mAlava dezano rAjA 41/2 vosarAvU = tyajUM 14/4 sarale sAda = dIrgha/pralaMba avAje 42/1 parisA = pariSaha ? = karmanI nirjarA 15/4 pAtI = pAMthI/seMtho arthe svecchAthI bhogavAtA kaSTo 17/4 samAga = samAya/sAmayika ? 43/3 rudra = rudhira 19/1 athira = asthira/caMcaLa 46/3 dhuyA = putrI 19/2 bhAksI = kedakhAnuM 47/3 lesA = lezyA = adhyavasAya = 21/1 dikhyA = dikSA bhAva pariNAma 27/2 adarAvo = AdaravUnuM preraka 48/2 sIdho = siddha tharbu, saphaLa tharbu 28/3 joMna = yoni 48/3 yuvAne asADe = aSADhanA madhya bhAge 31/3 sagatI = zakti 49/1 adaka = adhika 32/3 khATe = lAbha thavo 50/4 anyA = anyAya