Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમ
અહો શ્રુતજ્ઞાનમ્ ગ્રંથ જીર્ણોદ્ધાર – સંવત ૨૦૬૬ (ઈ. ૨૦૧૦)
.
શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાનભંડાર - સંયોજક- બાબુલાલ સરેમલ શાહ્ हीरान सोसायटी, रामनगर, साबरमती, अमावाह - 04 (मो.) ९४२५५८५८०४ (ख) २२१३२५४३ (२हे.) २७५०५७२०
પ્રાયઃ જીર્ણ અપ્રાપ્ય પુસ્તકોને સ્કેન કરાવીને સેટ નં.-૨ ની ડી.વી.ડી.(DVD) બનાવી તેની યાદી या पुस्तठी वेबसाहट परथी पक्ष SIGनलोड करी सारी. પુસ્તકનું નામ
श्री सिद्धहेम बृहद्वृत्ति बृहद्न्यास अध्याय-६
055
056 विविध तीर्थ कल्प
ભારતીય જૈન શ્રમણ સંસ્કૃતિ અને લેખનકળા
058 सिद्धान्तलक्षणगूढार्थ तत्त्वलोकः
059 व्याप्ति पञ्चक विवृत्ति टीका
060
જૈન સંગીત રાગમાળા
061 चतुर्विंशतीप्रबन्ध (प्रबंध कोश)
062 व्युत्पत्तिवाद आदर्श व्याख्यया संपूर्ण ६ अध्याय
063
चन्द्रप्रभा मकौमुदी 064 विवेक विलास
पञ्चशती प्रबोध प्रबंध
065
066 सन्मतितत्त्वसोपानम्
067
068 | मोहराजापराजयम् क्रियाकोश
069
070 कालिकाचार्यकथासंग्रह
071 सामान्यनिरुक्ति चंद्रकला कलाविलास टीका
जन्मसमुद्रजातक मेघमहोदय वर्षप्रबोध
पहेशभाला होघट्टी टीडा गुर्भरानुवाह
072
073
074
075
076
077 संगीत नाट्य उपावली
જૈન સામુદ્રિકનાં પાંચ ગ્રંથો
જૈન ચિત્ર કલ્પબૂમ ભાગ-૧
જૈન ચિત્ર કલ્પબૂમ ભાગ-૨
ભારતનાં જૈન તીર્થો અને તેનું શિલ્પસ્થાપત્ય
078
079 शिल्प चिन्तामशि लाग-१
080 बृह६ शिल्प शास्त्र भाग - १
081 बृह६ शिल्पशास्त्र लाग-२
082 बृह६ शिल्प शास्त्र लाग-3
083 आयुर्वेधना अनुभूत प्रयोगो लाग - १
084
085
કલ્યાણ કારક विश्वलोचन कोश
કથા રત્ન કોશ ભાગ-1
086
087 5था रत्न प्रेश लाग-2
088
હસ્તસગ્રીવનમ્ એન્દ્રચતુર્વિશતિકા
089
સમ્મતિ તર્ક મહાર્ણવાવતારિકા
090
ભાષા
सं
सं
शुभ.
सं
सं
शु.
सं
सं
सं
सं/ ४.
सं
सं
गु४.
शुभ.
शुभ.
शुभ.
शुभ.
शुभ.
शुभ.
४.
शुभ.
शुभ.
शुभ.
सं./हिं
र्त्ता-टीडाडार-संचा
शुभ.
पू. हेमसागरसूरिजी म.सा.
सं
पू. चतुरविजयजी म.सा.
श्री मोहनलाल बांठिया
सं/हिं सं/गु४. श्री अंबालाल प्रेमचंद
सं.
सं/हिं
सं/हिं
शुभ.
शुभ.
सं.
सं..
सं..
पू. लावण्यसूरिजी म.सा.
पू. जिनविजयजी म.सा.
पू. पूण्यविजयजी म.सा.
श्री धर्मदत्तसूरि
श्री धर्मदत्तसूरि
श्री मांगरोळ जैन संगीत मंडळी
श्री रसिकलाल हीरालाल कापडीआ
श्री सुदर्शनाचार्य
पू. मेघविजयजी गणि
श्री दामोदर गोविंदाचार्य
पू. मृगेन्द्रविजयजी म. सा.
पू. लब्धिसूरिजी म.सा.
श्री वामाचरण भट्टाचार्य
श्री भगवानदास जैन
श्री भगवानदास जैन
श्री हिम्मतराम महाशंकर जानी
श्री साराभाई नवाब
श्री साराभाई नयाब
श्री विद्या साराभाई नवाब
श्री साराभाई नवाब
श्री मनसुखलाल भुदरमल
श्री जगन्नाथ अंबाराम
श्री जगन्नाथ अंबाराम
श्री जगन्नाथ अंबाराम
पू. कान्तिसागरजी
श्री वर्धमान पार्श्वनाथ शास्त्री
श्री नंदलाल शर्मा
श्री बेचरदास जीवराज दोशी
श्री बेचरदास जीवराज दोशी
पू. मेघविजयजीगणि
पूज. यशोविजयजी, पू, पुण्यविजयजी
आचार्य श्री विजयदर्शनसूरिजी
પૃષ્ઠ
296
160
164
202
48
306
322
668
516
268
456
420
638
192
428
406
308
128
532
376
374
538
194
192
254
260
238
260
114
910
436
336
230
322
114
560
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
“અહો શ્રુતજ્ઞાનમ” ગ્રંથ જીર્ણોદ્ધાર ૮૦
'બૃહદ્ શિલ્પશાસ્ત્ર ભાગ-૧
: દ્રવ્યસહાયક :
સંઘસ્થવિર પ.પૂ. બાપજી મ.સા.નાં સમુદાયનાં પ્રવચનપ્રભાવક પ.પૂ. આચાર્ય શ્રી નરરત્નસૂરિજી મ.સા.ના આજ્ઞાવર્તિની પૂજ્ય સાધ્વીજી શ્રી રવિપ્રભાશ્રીજી મ.સા.ના તપસ્વી શિષ્યા પૂજ્ય સાધ્વીજી શ્રી હર્ષચન્દ્રાશ્રીજી મ.સા.ની
પ્રેરણાથી શ્રી ગાંધીનગર જૈન સંઘની શ્રાવિકાઓના
જ્ઞાનખાતાની ઉપજમાંથી
:સંયોજક : શાહ બાબુલાલ સરેમલ બેડાવાળા
શ્રી આશાપૂરણપાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાન ભંડાર શા. વિમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન
હીરાજેન સોસાયટી, સાબરમતી, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૫ (મો.) ૯૪૨૬૫૮૫૯૦૪ (ઓ.) રર૧૩૨૫૪૩ (રહે.) ૨૭૫૦૫૭૨૦ સંવત ૨૦૬૯ ઈ.સ. ૨૦૧૦
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
*,
લuી
2):
થા
Ci[ MH[LI SI
SIM T
W T
_ \
/.
.
NATI
અહ૮
ANIVET
વી
|
-
ન્ય
I
=
S
'
T
ના
"ી
'
મ
ભાગ ૧.
પ્રકાશક, જગન્નાથ અંબારામ.
الملوح
)
RAM :
: ::: ઝ''
-
*5
-
-
:
"Aho Shrutgyanam
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
સયાજક અને પ્રકાશક, જગન્નાથ અ આ રામ સારંગપુર દાલતખાના,
અમદાવાદ,
આવૃત્તિ ૧લી સને ૧૯૩૧
. પ્રત ૫૦૦ વિ. સં. ૧૯૮૭
[પુસ્તકના કર્તાએ સર્વ હક સ્વાધિન રાખ્યા છે.]
અમદાવાદ સલાપસ રોડ, ધી ડાયમંડ જ્યુબિલિ ” પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં પરીખ દેવીદાસ છગનલાલે છાપ્યું.
"Aho Shrutgyanam
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
66
અર્પણ ’”
સ્વર્ગસ્થ ભાઈ પથુરામને,
એમને જન્મથીજ સદગુણનાં શ્રી રામ્યા, અહેનિશ હિતચિન્તન કરી વિદ્યાપ્રાપ્તિના માગ' સરલ કર્યાં અને જાતે શાન્ત ઉપકાર જીવન જીવી ધીરજ અને શક્તિના સપયાગ કર્યાં—તે હતાં ન હતાં થઈ ગયાં કઈ કઈ આકાંક્ષા અને અભિલાષ પ્રગટાવી તેની સિદ્ધિ જોવા ન રહ્યા એવા ભ્રાત્રુભાવનું તણું શી રીતે થશે ? હાલતા એક તાજા સ્મરણુ સાથે અનાયાસે પ્રસંગ સાંપડતાં, “પુલ ર્રાહ તે પુલની પાંખડી ’’ ન્યાયે તમને પ્રિય હતી તે મારી સાહિત્ય પ્રવૃત્તિના અપ પ્રયત્ન અર્ધું છું–તે સ્વીકારો ભાઈ ! જ્યાં હા ત્યાંથી આશિષ દેજો કે
અંતે જીવન જીવ્યું લેખાય.
"Aho Shrutgyanam"
જગન્નાથ.
#50 50 3 3,5
05000000000000
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસ્તાવના બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્રને આ પહેલે ભાગ જન સમાજ આગળ મુકું છું, એને આદર કે મલશે એ આજના કલા પ્રિય પ્રેમીએ બતાવી આપશે. અને આ પુસ્તકને ઉત્તેજન મળશે, તે મારી પાસે તૈયાર પડેલા બીજા ભાગે અનુક્રમે જનસમાજ સમક્ષ મૂકી કૃતાર્થ થઈશ.
શિલ્પ શાસ્ત્રના હસ્ત લિખીત અનેક પુસ્તકે આજે એ કલાના અજ્ઞાન જાણનારાઓ પાસે પડયા પડ્યા ઉધી ખાય છે. કેવળ અક્ષર જ્ઞાનના અભાવે એ આપણું અણમોલું ભારતિય શિલ્પ શાસ્ત્ર, છેક છેલ્લે પાટલે બેસી પરવારી ચુકવાની અણી ઉપર બેઠું છે.
માત્ર જૈન સમુદાય આજે (એને રૂઢીમાને કે ગમે તે માને) કંઈક પ્રમાણમાં એ કલાને જીવતી રાખી રહ્યા છે. પાશ્ચાત્ય પવનના સપાટામાં એ વર્ગ પણ ઘસડાતો જાય છે. એટલે “શિલ્પ શાસ્ત્રની” અનેક ખુબીએ પુસ્તકના થોથામાં જ રહેવા સજઈ હાઈ એવી બીક હેજે રહી જાય છે.
પ્રાસાદ મંડનને એક ભાગ મારા પિતાશ્રી અંબારામ વિશ્વનાથે છપાવી બહાર પાડેલ છે. તેને બીજો ભાગ છપાયા વિના રહી ગયા હોવાથી, આ પુસ્તકમાં તેને પણ સમાવેશ કરી નાખેલ છે. આ પુસ્તકમાં પ્રાસાદમંડન, આયતત્વ, ક્ષિરાણ. અપરાજીત, વાસ્તુસાર, રાજવલ્લભ, બાળબોધ, કુંડસિદ્ધી, નિર્દોષ, અને આધુનીક વિગેરે ઘણું પુસ્તકોના મત મેળવી આ પુસ્તક તૈયાર કરેલ છે.
ગુજરાત વિધાન વર્ગ આ વસ્તુ સ્થિતિ તરફ પિતાનું ધ્યાન ખેંચશે અને આપણું આ ભારતીય કલાને પ્રકાશમાં લાવવા પ્રયત્ન કરશે અને મને યોગ્ય સહાય આપશે તે હું એમને ઉપકાર માનીશ.
આવા સમયમાં, સંસ્કૃત, ગુજરાતી, કે બીજી ભાષાનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન ન હોવા છતાં, ભાષાના અધ કચરા જ્ઞાન સાથે માત્ર એ કલાના અનુભવ આધારે આ પુસ્તક બહાર પાડવા હું લલચાયો છું.
આ પુસ્તકમાં મરહુમ ભગવાનજી તુલશીદાસ અને બીજા જે સ્નેહીભાઈઓએ મદદ કરી છે. તેમને આભાર માનવાની તક લઉ છું. સં. ૧૯૮૭ શ્રાવણ ઇ. ૧૯૩૧ ? વ્યાસજીની શેરી. વઢવાણ સીટી.
છે. જગન્નાથ અંબારામ શિપી.
"Aho Shrutgyanam
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્તુતિ વિશ્વકર્મા સ્વરૂપ વાલ કયાં કરવા...
...
...
...
939
અનુક્રમણિકા.
...
પ્રકરણ ૧ છું.
...
...
દેવાલકનું મૂળ શિલ્પશાસ્ત્રની ઉત્પત્તિ દેવલયની ઉત્પતિ... સૂત્રેા (સાધન) અષ્ટ પ્રકારના સુત્રા ગજ ઉત્પન્ન કરવા વિષે ત્રણ પ્રકારના ગજ અને તેના ઉપયાગ ગજના ફૂલ અને રેખામાં રહેલા દેવતાએ યજ્ઞના કુંડ કરવાનાં ગજ કેવાં મનાવવાં આરીફ માપ
403
444
...
...
...
જે દિશાના મુખના દેવ આયાદિકની સમજ મકાન તથા દેવાલય
આઠ આયાના રૂપ કયા સ્થાને કયા આય દેવા
...
: : :
...
...
...
...
રીત
...
...
...
...
***
આઠે દિશાના આઠે આય સમજવાનું કાષ્ટક આઠ આયે ગણુવાનું કાષ્ટક
400
...
"Aho Shrutgyanam"
040
: :
***
...
...
પ્રકરણ ૨ જી.
હેય તેને તેજ દિશાના દેવાલય કરવાં
...
...
108
200
...
...
...
...
944
...
::::
...
...
::::
: : : : : :
પૃષ્ઠ.
૧
..
~
w
૪
૫
પ
८
U
"3
૧૦
૧૨
1 X 2 1 2
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬
૧૨
23
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬
પ્રકરણ ૩ જુ. પ્રાસાદ ઘર વગેરેની રાશી અને નક્ષત્ર કાઢવાની રીત - વ્યય સમજવાની રીત - આઠ વ્યયના નામ અને ગુણ : વ્યય સાથે આય ક દે ... આય તથા નક્ષત્ર ઉપરથી વ્યય સમજવાનું કોષ્ટક •• દેવ, મનુષ્ય અને રાક્ષસ ગણવા નક્ષત્ર
૨૪ દેવ ગણ, મનુષ્ય ગણ અને રાક્ષસ ગણના નક્ષત્ર જોવાનું કોષ્ટક ૨૫ ધર તથા પ્રાસાદના ચંદ્રના ફળની સમજ - નક્ષત્ર ઉપરથી ચંદ્ર કાઢવાનું કોષ્ટક ••• • • નક્ષત્ર પરસ્પર વેરની સમજણ રાશી ઉપરથી વર્ણ જાણવાની સમજ મૂળ રાશી ઉપરથી નક્ષત્ર સમજવાનું... ... નક્ષત્ર ઉપરથી રાશી જાણવાની સમજણ. (રાશિ મિત્રિ)... ઘરના નક્ષત્રની રાશિ તથા ઘરધણીની રાશી ઉપરથી ઈષ્ટ
અનિષ્ટ સમજવાનું કેક ... ઘર ઘણુની રાશી ઉપરથી જાતિ કાઢવાની સમજનું કોષ્ટક. નક્ષત્ર ઉપરથી તારાની સમજ. (તારા) - તારા ગણવાનું કોષ્ટક •• • • • અંશક જેવાની સમજ . ••• • •••
૩૫ અંશક ગણવાનું કેષ્ટક
પ્રકરણ ૪ થું. નક્ષત્ર ની • • • • ગૃહ મિત્રિની સમજ ઘરધણી તથા ઘરની રાશીના મિત્ર અને શત્રુ તથા સંમભાવ
જોવાનું ગ્રહમૈત્રી કષ્ટક...
ق
م
૩
به
૩૪
દ
:
We
"Aho Shrutgyanam
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
s
{'
-
૪૩
૪૫
ની વૈર •••
૪૧ • • તિથિ, વાર અને લગ્ન સમજવાની રીત તિથીનું ફળ • વાર ફળ ••• લગ્ન ફળ :ઘરને અધિપતિ વર્ગ અધિપતિના નામ અધિપતિ વગે... ઘર તથા ઘરધણ નામાક્ષરન અધિપતિ વર્ગ... ઘર તથા પ્રાસાદના અધિપતિ ગણવાનું કેષ્ટક .. વર્ગ વેર ... ••• નહી ચક્ર •••••••••••• આદ્ય મધ્ય અને અંત્ય નાડી નક્ષત્રો ઉપરથી આઘ, મધ્ય અને અંત્ય નાડી જોવાનું કોષ્ટક ૪૮ ઘરના નક્ષત્રની ઉત્પત્તિનું ફળ ઉત્પત્તિનું ફળ જાણવાનું કેષ્ટક અધોમુખા નક્ષત્ર તીર્થગ મુખા નક્ષત્ર ઉર્ધ્વ, વક્ર નક્ષત્ર... હેડા ચક્ર વહાણ ઘડવાના તથા પાણીમાં ચલાવવાના નક્ષત્ર ગૃહારંભે ભૂમિ શયનની સમજણ .• • • ઘણું ગુણને ચેડા દોષ હોય તે કામ કરવું
૪૭
પ્રકરણ ૫ મું.
૫૪
તિથિની સમજ - સિદ્ધિયોગની સમજ
...
...
•
• •
"Aho Shrutgyanam
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
»
છે
છે,
.
પક
શુકલ પક્ષ તથા કૃષ્ણ પક્ષમાં તિથિની સમજ.• યમઘંટ યેની સમજ યમઘંટનું ફળ ...
ગની સમજણ ••• તિથિ, વાર, નક્ષત્ર, યોગ, કરણ, લગ્ન, વાસ્તુ કામ માટે. જલાશયનું આરંભ મુહુર્ત :કુપ ચક્ર સ્થભ ચક્ર ••• કલસ ચક્ર ધર આરંભના-લગ્ન તથા ગૃહ દિશાએાના કાળની સમજ .• કમાડ ચક્ર ઘરનો આરંભ તથા પ્રવેશ માસનું સારું અગર ખોટું ફળ દેવાલયાદિ પ્રતિષ્ઠા મુહુત.... દ્વાર શાખા ચક્ર ••• શુભ-તિથિ .. વસુચક્ર. (ગૃહારંભ વખતે કઈ રાશી લેવી તેની સમજ.) વત્સચક્રની સમજ • • • વત્સ કેાષ્ટક (હારંભ કઈ રાશીના સૂર્યમાં કરવાથી સારું
અગર બેટું ફળ સમજવાનું કેષ્ટક) વસ ચક્ર જુઓ .... ...... વાર પરત્વે રાહુ જેવાની રીત - ત્રણ માસ પરત્વે રાહ જોવાની રીત. ગુહારંભ મુહુર્ત
ભ ચક્ર • •••••• દિશા સાધન
૭૦
"Aho Shrutgyanam
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૧
બીજા પ્રકારનું દિશા સાધન તથા ફળ ધવ મર્કટી •••••• દેવાલયમાં ચૌદ વખત વાસ્તુ કરવું જોઈએ ઘરને માટે પાંચ વખત વાસ્તુ કરવું વાસ્તુ પૂજન મુહુર્ત .. દેવ, આચાર્ય અને બ્રાહ્મણ શિલ્પીને પૂજવાનું ફળ
પ્રકરણ ૬ હું,
વાસ્તુ પૂજનનું ફળ વાસ્તુની સમજણ કયાં કેટલા પદને વાસ્તુ • વાસ્તુની દિશાનાં દેવ વાસ્તુ કઈ ચીજને કરે ... વાસ્તુ દેવ ઉપર રહેલા દેવોની સંખ્યા પ્રાસાદ સાટે સે પદને વાસ્તુ કેવી રીતે બનાવવો ઘર તથા પ્રાસાદ માટે ચોસઠ પદને તથા એકાશી પદને વાસ્તુ કેવી રીતે પૂજવા ••• •••••• સે પદને વાસ્તુ ઘરને માટે ૮૧ પદને વાસ્તુ દેવાલય માટે ૬૪ પદને વાસ્તુ • • જીર્ણોધાર માટે ૪૯ પદને વાસ્તુ ••• કુવા, તળાવ, વાવડી અને વન માટે ૧૯૬ પદને વાસ્તુ પૃથ્વી પરિક્ષા રીત પહેલી. જળ પ્રવાહ ફળ - પૃથ્વી પરિક્ષા રીત બીજી ૧૦૦ શલ્ય કાઢવાની વિધિ • • શલ્ય રહી જાય તો શું દોષ . શલ્ય કાઢવાનું કોષ્ટક (ભૂમી શેાધન)
૮૩
૮૭
22
"Aho Shrutgyanam
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખાત કરવાના શુભ નક્ષત્રો.. ખાત કેવી રીતે કરવું નાગ ચક્રની સમજણ ખાતમુહુર્ત કોષ્ટક શિલા સ્થાપન કરવાના નક્ષત્રો કુર્મશિલાનું માપ .. જેષ્ટ મધ્ય અને કનિષ્ઠ શિલાનું માન શિલા કેવી રીતે સ્થાપન કરવી ઘર માટે શિલાનું પૂજન કયાંથી કરવું મધ્યની કુર્મ શિલામાં કેવા રૂપ બનાવવા કુમ શિલામાં રૂપ કઈ દિશાથી બનાવવા આઠ દિશાની શિલાના આઠ નામ .. બાજુની શીલાઓનું માપ. ૨૦ બાજુની શિલાને વસ્ત્ર કેવા રંગના ઓઢાડવા - મયની શિલાનું માપ ... મધ્યની શલાના વસ્ત્ર - શિલાઓના રૂપને નકશે ... , દેવાલયનું પ્રમાણ કયાંથી જાણવું ... કુંભાથી સમસૂત્ર તથા કુંભાથી બહાર શું કરવું ફલણ તથા પાણતારની સમજ ••• •
ડ ડ = $ $ = = = = = . ! = = =
૭
,
૧૦૦
પ્રકરણ ૭ મું. નિર્દોષ વાસ્તુ, શ્રીવિક્ષ ઉવાચ અપરાજીત ઉવાચ નાભી વેધ દૃષ્ટિ વેધ શિવની પરનાળ ઓળંગવા બાબત ....
૧૦૧
"Aho Shrutgyanam
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રદક્ષિણા દેવાલયને પરનાળ કયાં મુકવી
...
વૃક્ષ રાષ
એડાળ ઘરના દાય
જાળી ટાંકા વગેરે કેમ મુકવા
સમવેધ...
માળનું પ્રમાણ વેધ વિધી
દ્વાર મુકવાની વિધી
...
...
...
...
દ્વાર મુકવાના અંગ એ બારણાના વેધ પદ્મલંગ વિષે માન ભગ વિષે ... નળ હીન ઘર વિષે
...
શ્રેણીભગ નેવધી થર નિષેધ વિધી... ધરમાં કેવા ચિત્રા ચિતરવા
...
અદ્રીષ્ટાય દોષ દ્રષ્ટિદ્વાર આગળ અલીદ
એક સ્થલ તથા પદ્મ
***
...
**
વાસ્તુ ભંગ ન કરવા ખાખત. દિશા લેપ ઘર ઉંચુ કરવા વિષે માન હીન કરે તે ધરના ખુણાના વેધ સલાકા
100
...
***
**f
...
...
***
પ્રકરણ ૮ મું.
...
...
194
...
...
૧૨
***
...
***
***
St.
-
60.
...
::
...
:
...
...
...
429
...
***
: :
400
640
...
...
:
"Aho Shrutgyanam"
***
***
: :
...
ઃઃ
::
: :
...
::
...
...
...
: :
:
...
...
...
..
...
:
વ.
440
:
: :
...
»»
334
...
...
***
***
..
...
...
૧૦૩
".
૧૦૪
૧૦૫
૧૦
33
""
૧૦૩
32
૧૦૮
૧૦૯
37
19
૧૧૦
51
.
77
૧૧૧
૧૧૨
૧૧૩
33
૧૧૪
22
૧૧૫
13
22
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
૧૧૬
می
૧૧૯
કે
છે
૧૨૧
પ્રકરણ ૯ મું. ધર આગળ ઝાડ વાવવા ••• મધ્યે દ્વાર .... ચારે દિશામાં દ્વારા શ્રેણભંગ સ્થંભ • • • પ્રમાણુ રહિત .. શાળા ••• થર લંગ દ્વાર ઉપર જાળી ... અલીંદ... - બારણું સામે થાંભલો બારણું જમણી બાજુ ગર્ભે બારણું ... ... . દ્વાર તથા સ્થંભના ઉદ્યનાં પ્રમાણના ભાગ મધ્ય માનનાં શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ થાય તે ••••••• દ્વારની સમજણ .• • દેવ, રાજા, બ્રાહ્મણના ઘરના દ્વાર .
પ્રકરણ ૧૦ મું. શામ વિશમ • • • પ્રવેશવું અને નીકળવું ... નાગદતિ દીવાનું સ્થાન કયાં રાખવું .. ઘરની ઉભણીના ભાગ • ચાર દિશાના દ્વાર કેને કરવા દ્વારના યેષ્ટ, મધ્ય, અને કનિષ્ટ માનનું પ્રમાણ
v
૧૨૪
૧૨૫
૧૨૭
"Aho Shrutgyanam
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
માળ તથા દાદરનું પ્રમાણ
પતની ભી ત પત્થરની છાટ વિષે ગૃહ પ્રવેશ
ધરના પદ કરવાની સમજ
...
ઘર કરવાની જમીન પહેાળી અથવા સાંકડી હાયત
પાંચ ભાગે પદ, સાત ભાગે પદ, નવ ભાગે પદ, અગીઆર
...
...
24.
...
490
...
004
ભાગે પદ ધરતી જમીન ઉંચી નીચી હાયતા
400
...
...
...
...
...
600
...
ઘરાના તેવા
...
છાપરાની કણ છાપરાને ઢાળ તથા કણ
આકાશ. ધેડા ગભ
***
માણુસની ચેાગ્યતા પ્રમાણે ઘર કરવા ધોડાગલ ભાગ ૧૪ તથા ૨૪ તથા ૩૨
...
ધરનું આયુષ્ય ઘરના આયુષ્યનું (કૈાષ્ટક )... ધરના વિભાગ વિષે
...
૧૪
***
સમૂળ ધર વિષે
...
પ્રતિકાર ઘર વિષે.. એક ધરના એ ઘર કરવા વિષે
પછીત વિધી
6.0
***
:
...
...
...
પ્રસાદને કળશ
--
ધરની આગળથી ઉંચાઇ તથા નિચા" વિષે
...
...
***
630
..
---
460
...
...
...
...
...
નક્ષત્ર તથા આય ગણવાનું કાષ્ટક નક્ષત્ર આદિ લઈ તે (૧૪) ચૌદ અંગ જોવાનું કાષ્ટક
...
..
93.
"Aho Shrutgyanam"
.3.
...
...
....
...
...
...
100
63.
...
...
::
...
...
'
...
...
...
...
2.9
...
...
...
: :
::
930
...
...
...
6.4
481
...
...
...
...
...
...
...
...
***
...
994
૧૨૮
39
૧૨૯
,,
૧૩૦
૧૩૦
૧૩૧
૧૩૨
21
"9
૧૩૩
૧૩૪
૧૩૫
""
૧૩૬
૧૩૭
૧૩૮
39
૧૩૯૯
૧૪૦
૧૪૨
૧૪૩
૧૪૪
""
13
૧૪૫
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫
૧૪૬
૧૪૭
૧૪૮
૧૪૯
૧૫૦
...
પ્રકરણ ૧૧ મું, શ્રી વિશ્વકર્મણે નમઃ જગતિ... » જગતિના પ્રકાર ••• પ્રાસાદ કરતાં જગતિ કેટલી મોટી કરવી મંડપને સારૂ જગતિ ••• જગતિમાં ભ્રમણ જગતિના ખુણનું માન ••• જગતિની ઉંચાઇનું માન - જગતિની ઉંચાઈમાં ઘાટ કે કરે જગતની ઉભર્ણમાં ઘાટને નકશા જગતિમાં બમણું તથા પંચથરાનો નકશે જગતિની ઉભમાં મંડ૫.• તેરણના (કમાનના નકશા) વાહનનું સ્થાન •••••• જૈનના દેરાસર સામે શું કરવું અંગાર ચોકીનો નકશે - સૂર્યના દેરાસરમાં કયા દેવ બેસે ... ગણપતિના દેરાસરમાં કયા દેવ બેસે... વિષ્ણુના દેરાસરમાં ક્યા દેવ બેસે ... ચંડીના દેરાસરમાં ક્યા દેવની મુતિએ બેસે શિવના દેરાસરમાં કયા દેવ બેસારવા
પ્રકરણ ૧૨ મું. શિલા (ખડસલ ) પાયાની કેન્દ્રીટ . પત્થર ચુનાની તથા ઈટચુનાની કેન્દ્રીટ,
૧૫ર ૧૫૩
૧૫૪
૧પપ
"Aho Shrutgyanam
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૧
૧૬ ૩
ચુનાની કોન્ક્રીટના થર તથા સીમેન્ટ કોન્ક્રીટ...
૧૬ ૦ સીમેન્ટ કન્ક્રીટની મજબુતી તથા ઈટ સીમેન્ટ પારખવાની સહેલી રીત • • બેદ કામ–ઘનફુટ-રનગર ચેરસ ફુટ • • • • • • ભટ–ભીટનું બીજું માન ભીટના થર તથા નિકાળે પીઠનું માન પીઠને નિકાળે તથા ઘાટ.• •
૧૬૫ ભીટને નકશે. .. કણપીઠ તથા પંચ થરાને નકશે. ... અશ્વથર, નરથર, ગજથર, દેવીના થરને કરશે ગજથર, અશ્વથર નરથરના નિકળા • • • १५७ કામર્દમ પીઠ . •••••• જગતિશીટ, પંચથરૂં ગજથર, અશ્વથર નરથર વિગેરેને નકશો ૧૬૮ અશ્વથરની જગ્યાએ દેવીને ઘર . પીઠ વીના કરશે તે મંડોવર..... •••
•. ••• નાગરાદી પીઠ •••
૨૦
૧૭૦ નાગરાદી મંડોવર.... મેરૂ મંડોવર ...
૧૭૧ મેરૂ મંડોવર તથા નાગરાદી મંડોવરના ભાગને નકશે •• ૧૭ર સામાન્ય મંડોવર -
૧૭૩ પ્રાકરાંત મંડેવર ••• ..
૧૭૪ સામાન્ય મંડેરે તથા પ્રાકરાંત મંડેરાના ભાગને નકશે... ૧૭૫ લા ગભારે તથા ભિતી• • •
૧૭૬ પ્રકરણ ૧૩ મું. થરનો મેળ • • • • •
•••
...
૧૬૮
૧૬૯
૧૭
"Aho Shrutgyanam
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૮
૧૭૯
૧૮ ૦ ૧૮૧
દ્રાવિડાદી સ્તંભ, મંડોવર, દ્વારમાનના થરને નકશે - મંડોવર તોરણાદિ સ્તંભ, દ્વારશાખ, જારીના થરને નકશે. ઉંબરાનું માન •• સંખાવટ નાગરાદી ઠાર માન ભુનીજાદી ઠાર માન કાવિઠાદી ઠાર માન કયા પ્રાસાદને કયું દ્વાર કરવું
પ્રકરણ ૧૪ મું.
૧૮૨
૧૮૩
૧૮૪
૧૮૬
૧૮૭
છે ,
૧૮૮ ૧૮૯
શાખા .... ત્રિશાખા પંચ શાખા સસ શાખા નવ શાખા શાખાએ ઉબરે તથા શેખાવટના તળના નકશા ઓતર્ગ પબાસણ તથા પ્રતિમા ••• ગભારો તથા પ્રતિમા .. પબાસણુ તથા પ્રતિમાનું માન જૈન પ્રતિમાની દ્રષ્ટનું માન દેની દ્રષ્ટિના માન તથા પબાસણના નકશા ... લક્ષમી નારાયણ, શેષશાઈ તથા મહાદેવની દ્રષ્ટિનું માન... દેવોની દ્રષ્ટી તથા પબાસણના માન .. પબાસણના નિકાળાના ભાગ મહાદેવનું બાણ તથા પાર્વતી માતાની દ્રષ્ટિ . ... લીંગ તથા જળાધારી બનાવવાના પ્રાંચ પ્રકારના સૂત્ર :
૧૯૧
૧૯૨
૧૩
૧૯૪
૧૯૫
"Aho Shrutgyanam
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
૧૭
૧૯૮ ૨૦૦ ૨૦૨
પ્રકરણ ૧૫ મું. મકાનનાં બાંધકામ=આધુનિક પદ્ધતિ સ્થાન નિર્ણય - ... આંધકામ માટે કેટલી જગ્યા રોકવી , દીશા પ્રશ્ન હવા ઉજાસ મકાનોના પાયા ... ચણતરકામ પિઈન્ટીંગ ••• પ્લાસ્ટર ભેંયતળીયું પત્થરની લાદીનું ફલેરીંગ સીમેન્ટ નું ફલેરીંગ ... સીમેન્ટ પ્લાસ્ટરનું ફલોરીંગ
જેક આર્ચનું ફલોરીંગ રીનફર્ડ કેન્દ્રીડ ફલોરીંગ... પતરાનું છાપરું • • • નળીઆના છાપરાં ••• લાકડ કામ રંગકામ, ડીસ્ટ૫ર, ધોળવું, છત ...
૨૦૪
•••
૨૦૬ २०७
આ શીવાય મંદિરના ૧૩ ફોટાઓ જુદી જુદી જગ્યાએ,
"Aho Shrutgyanam
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्ट
२
८
૧૦
૧૨
૧૨
૧૫
૧૫
૧૬
83
33
३८
३८
४७
પ્
૫૯
૫૯
૬ ૦
}પ્
}}
૬૬
૧૯
८७
ક્લેક
૧
19
૨૧
૨૫
૫
૨૬
૩૫
૩૯
૪૧
૨
સ્
e
૬૯
८०
૯૨
૧૦૦
૧૦૧
૩૦૪
૧૧૯
१२३
૧૨૩
૧૪૨
૧૪૩
શુદ્ધિ પત્રમ્
૧૯
અશુદ્ધ
समुदभुत
रत्नेज
विर्भज्यं
संरख्यां
२५
धनदोक्ष्मी पुरुषादिरूपंच निविन्धचा
हम्य है
ग्रहस्पच्च
शुभा
पूफा
पूषाढा
होहिणी
आरुदा
मारयं
सोये
भवेद
श्रृभा
भवे
शुभा शुभ
णतेषां
पूरयेतन्मृदा
"Aho Shrutgyanam"
शुद्ध
समुदभूत
रत्नजम्
विभज्यं
संख्यां
२५-२
धनदालक्ष्मी
पुरुषादिरूपंच
निविन्धश्चा
हर्म्यदे
ग्रहस्पश्च
शुभा
पूर्वफा
पूर्वषाढा
रोहिणी
आरद्रा
मारंभ
सोमे
भवद्
शुभा
भवेत्
शुभा शुभ एतेषां पूरयेत्तन्मृदा
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
८१
૯૯ १०४
१९९ ૧૭૧ ૧૮૯ २०१ ૨૨૫ ૨૫૨ ૨૫૪
फणिन: अलंकृतं कार्य कुंभुके अश्वस्थाय तषेध गेहमेकस्थंभ
मध्वे
कणिनेः मलंकृतं कर्य कुमके अस्वथाय तत्र गेहंमेकस्थंभ मध्य मेकेकं यतः तथोञ्चैः नस्यति निम्र प्राक्त शषाणांमपि सपादांसेन
एवेक
૧૧૫ ૧૨૪ ૧૨૫ १३० ૧૩૨ ૧ ૩૫ ૧૩૮ १४० १४५ १४७
यत्
२६८ २७१ ૨૭૭ ૨૮૨ २८९ २८७ ३०२ ૦૧૭ ३२६ ૩૫૪
तथोच्नैः नश्यति निम्न प्रोक्तं शषाणामपि लपादांशेन तरुछाया गणेशो शताधक शुभद्रं शसपादस्य
१४८
तडुछाया
૩પ૭
૧૫ १६३ ૧૭૬ १७७ १७७ १७७ ૧૮૨ ૧૮૨
ટપક ३५८
ग्रणेशो सतार्ध श्रृभद्रं शसपादस्प मेक साधक रिष्यंति दसतं द्रव्याबु
३७३
सार्धकम इष्यति दशांत द्रव्यांबु
૩૭૨.
"Aho Shrutgyanam"
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam"
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રજ્ઞાપારમિતા (પ્રાચીન મૂર્તિ )
"Aho Shrutgyanam"
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી રામેશાય નમઃ
બૃહદ શિલ્પ શાસ્ત્ર.
-
પ્રકરણ ૧૯
સ્તુતિ,
गणेशाय नमस्तस्यै निर्विघ्न सिद्धि हेतवे । आदि गौरि समुदभुत तेजसा संभवायते ॥ १ ॥
અથ—તેજના ઉત્પન્ન કરનાર પાતી પુત્ર ગણપતીને કાય નિવિઘ્ને પાર ઉતારવા માટે પ્રણામ કરીએ (G) महामाया तियागीता चिन्मया मुनि सत्तमैः । करोति वाग्विलासंमे जिह्वायं सा सरस्वति ॥ २ ॥
અ—ચૈતન્ય સ્વરૂપ જેવા મહામાયા કે જે દેવી સરસ્વતિ રૂષિમુનીએ જેના ગુણગાન ગાય છે, તે આપણી જીભ ઉપર વસી વાણીના વીસ્તાર કરે. (૨)
વિશ્વ કર્મા સ્વરૂપ,
विश्वकर्मा चतुर्बाहु अक्षमालां च पुस्तकम् । कंवा कमंडलुं धत्ते त्रोनेत्रो हंस वाहनः ॥ ३ ॥
૧, સ્થપવા. ૨, ઉથાપન કરવા.
"Aho Shrutgyanam"
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ-વિશ્વ કર્માને ચાર હાથ છે. એકમાં સફાટિકની માળા, બીજામાં પુસ્તક. ત્રીજામાં ગજ, અને ચેાથામાં કમંડળ ધારણ કર્યું છે, નેત્ર ત્રણ છે, અને વાહન હંસનું છે.
गृहेषुयो विधिप्रोक्त विनिर्देश प्रवेशने । सएव विदुषां कार्यों देवतायत नेष्वति ॥४॥
અર્થ–ઘર બાંધવાની જે વિધિ રહેવા માટે અને નીકળવા માટે કહી છે, તે જ વિધિ દેવાલય માટે પણ સમજવી.
भंजिता लोपितायंत ब्रह्मदोषं महाभवेत् । शिल्पि नांतु कुलयांतु स्वामी सर्व धनक्षयं ॥५॥
અર્થ–ઘર તથા દેવાલયના પદને ભંગ કરનાર, દિશા લોપ કરનાર, શ્રેણું ભંગ કરનાર, કે બીજા દોષો મુકનાર મીસ્ત્રીના કુળનો નાશ થાય છે, અને ઘરધણીની લક્ષ્મીનો નાશ થાય છે, માટે ઘરધણીએ એવા મીસ્ત્રી પાસે કામ કરાવવું નહિ અને મીસ્ત્રીએ એવી ભૂલ કરવી નહિ. (૫)
દેવાલય કયાં કરવા. नद्यां सिधाश्रमे तिर्थे पुरे नामेच गव्हरे। वापी वाटी तडागादि स्थाने कार्येसुरालयः ॥६॥
અર્થ-નદી કાંઠે, સત્યરૂષના આશ્રમે, તિર્થનાસ્થાને, શહેરમાં, પર્વતની ગુફાઓ, બગીચામાં કે વાવ અથવા તળાવને કાંઠે કરવા. (૬)
દેવાલયનું ફળ. स्वशक्तया काष्ट मृत श्रेष्टं शैलेयं धातु रत्नेज । देवताय तनं कुर्यात् धर्मार्थ काम मोक्षदः ॥ ७॥
"Aho Shrutgyanam
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩
અર્થ—કાષ્ટ, માટી, ઈંટ, પત્થર, ધાતુ, અને રત્ન એમ પેત પોતાની શક્તિ પ્રમાણે દેવસ્થાન રવાથી. ધર્મ. અર્થ, કામ, અને મેક્ષ આપે છે. (૭)
देवता स्थापनं पूजा पापन्धं दर्शनाहिकं ।
धर्मे वृद्धे भवेदर्थः काम मोक्ष स्ततो नृणां ॥ ८ ॥
અર્થ-દેવતાનું સ્થાપન કરી પૂજા અને દન વગેરે કરવાથી પાપનો નાશ થઈ ધર્મની વૃદ્ધિ અને દ્રવ્યની ઈચ્છા પૂછુ થાય છે, તેમજ આખરે મેક્ષ પણ થાય છે.
तृणैः कोटी गुण पूण्ये मृन्मये दृश धाततः । ईष्टिकाभिः शतं तस्मात् शैले नानं तर्क स्मृतं ॥९॥
અથ~~~લાકડાથી દેવાલય કરે તેા કરાડ ગણું પૂન્ય ચાય છે, માટી અને લાકડાથી કરે તે તેનાથી દશ ગણું પૂન્ય થાય છે, વળી ઇંટ માટી અને લાકડાથી કરે તે સે ગણું પૂન્ય થાય છે, તેમજ જો પત્થરથી કરે તે જેને પાર ન આવે એટલું પૂન્ય થાય છે; (૯)
શિલ્પ શાસ્ત્રની ઉત્પત્તિ.
आयुर्वेद धनुर्वेदं गांधर्व शिल्प मेव च । स्थापत्यचा सृजद्वेदं कृमात् पूर्वादिभिर्मुखै ॥ १०॥
અ—આયુર્વેદ, ધનુર્વેદ. ગાંધર્વવેદ. શિલ્પશાસ્ત્ર. એ બધા વિસ્તાર ઇશ્વરના પૂર્વ માજીના મુખથી, ઉત્પન્ન થયા છે. (વળી શિલ્પશાસ્ત્રની ઉત્પત્તિ વેદમાં પણ ઉપરના નિયમ પ્રમાણેજ છે)
"Aho Shrutgyanam"
+
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
हेमाद्रे रुत्तरे पार्श्व गत्वा दारु वनं परं । पावनं शंकर स्थानं तत्र सर्वैः शिवोऽर्चित ॥११॥ प्रासादाकार पूजाभिर्देव दैत्यादिभिः त्रुमान् । चतुर्दश समुत्तपन्नाः प्रासादानां च जातयः ॥१२॥ नागरा द्राविडा चैव भूमिजालतिना तथा । सावंधारा विमानादि नागरा पुष्यकाङ्किता ॥१३॥
અર્થ-હીમાલયની ઉત્તરે એક સુંદર વૃક્ષોનું વન છે, ત્યાં શંકર ભગવાનનું પવિત્ર સ્થ ન છે, એ સ્થાને દેવ અને દે એ જુદી જુદી જાતના ચૌદ પ્રકારના દેવાલય કરી તેમની પૂજા કરી એ ઉપસ્થી ચૌદ જાતના દેવાલય મુખ્ય ગણાય છે. અને તેમાં નીચે પ્રમાણેના આઠ શ્રેષ્ઠ છે. (૧) नागराहि अासाहजति (२) द्राविड (3) भूभितह (४) तिनाहि (५) सावधहि (6) विमानाहि (विमानना
४२ ) (७) नागराहि (पूज्यना २२ २) (८) મિશ્રકાદિ આ આઠ જાતિના પ્રાસાદમાંથી ગમે તે દેવને अभे ते प्रासाद ४२वी. ११-१२-१३-१४.
प्रासादानां च सर्वेषां जायते दृश भेदता। चतुर्दश प्रवर्तते ज्ञेयालोकानु सारतः ॥ १५ ॥ लक्ष लक्षण अभ्यासो गुरु मार्गानु सारतः। प्रासाद भवनादिनां सर्व ज्ञानम वाप्यते ॥ १६॥ अपराजितं लक्षं च दिपारण्य मेवच । क्षिरान्न लक्ष मेकं च वास्तु शास्त्र विषेशत ॥ १७ ॥
અર્થ–ઉપરના ચૌદ પ્રકારના દેવાલયની જાતિમાંથી
"Aho Shrutgyanam"
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
દરેક જાતિના દેવાલયના દશ દશ ભેદ છે તે બધા ભેદ વિષે ક્ષીરાણ, અપરાજીત, વાસ્તુસાર, દીપારણ, વાસ્તુમંજરી વગેરેમાં જણાવવામાં આવ્યું છે. વળી પ્રાસાદની જાતિઓના અનેક લક્ષણે અભ્યાસથી ગુરૂદ્વારા જાણી શકાય છે. (પ્રાસાદની જાતિઓની સંખ્યા આપણા શિલ્પશાસ્ત્રમાંના “ વાસ્તુમંજરી નામના પુસ્તકમાં ૩૩૧૦૦૮ ની બતાવી છે.) અપરાજીતના લાખ શ્લોક છે, દીપારણના લાખ શ્લોક છે, ક્ષીરાણના લાખ શ્લોક છે, વાસક તિષના ત્રણ લાખ શ્લેક છે. ૧૫–૧૬-૧૭.
સૂત્ર (સાધન) सूत्राष्टक दृष्टि नृहस्त मौज कार्पासकं स्यादवलंब संज्ञम् । काष्टं च सृष्टयाख्यमतो विख्य मित्यष्ट सुत्राणि वदंति तज्ज्ञाः॥
અર્થ–સુ (સાધન) આઠ પ્રકારનાં કહ્યાં છે. (૧) દષ્ટિ, (૨) ગજ, (૩) મુજની દેરી, (૪) સુતરને દે રે, (૫) અવલંબ એટલે ઓળ , (૬) કાટખુણે, (૭) સાધણું એટલે રેવળ (૮) વિલેખ્ય એટલે કંપાસ વગેરે. ૧૮
૧ ૩૩૧૦૯૦૮ ની સંખ્યામાં નીચેની જાતિ સમાએલી છે અને તે જાતિઓની પણ ઘણી જાતિઓ છે. (૧) વૈરાયાદી, (૨) રૂચકાદિ, (૩) કેસરાદિ, (૪) પૂષ્યકાદિ, (૪) કુંભાદિ, (૬) પિમ્બુદિ, (૭) શ્રીધરાદિ, (૮) સુરનુરૂ, (૯) સર્વાદિ, (૧૦) મિશ્રકાદિ, (૧૧) તિલકાદિ, (૧૨) સાજરાદિ, (૧૩) વિમાનાદિ, (૧૪) મેરૂ (૧૫) ભૂમિના (૧૬) નેરૂ વિધિ, (૧૭) વિમાના, (૧૮) કાવિઠા, (૧૯ પૂર્ણભદ્રાદિ, (૨૦) ભદ્રાદિ, (૨૧) વલભિ, (૨૨) સિહાબ, (૨૩) : મરૂ, (૨૪) ભૂવનગિર, (૨૫) મહામેરૂ.
"Aho Shrutgyanam
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
ખજ પ્રકારના મૃ.
માણો . ! !
અમે . Y
દરેક કારીગરીની ચીજો બનાવવા માટે ઉપર જણાવ્યા
ગોંધ-મકાન, દેવાલય, મતિ, ચિત્રે એ સિવાય
"Aho Shrutgyanam
છે.
૧
મુજ હૈરી 3.
15.)
વિશ્વકમ.
અશિ.
બહુહ.
કાલ
વરૂણ
એમ.
( ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮ ૧૯ ૨૦ ૨૧ ૨૨ ૨૩ ૨૪
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રમાણે આઠ પ્રકારના સાધનની જરૂર પડે છે. તેમાં દ્રષ્ટિ સુત્રને મુખ્ય સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે, કારણુ કે આપણા કે બીજા દેશના શિલ્પીઓની આંખ સારા પ્રમાણમાં કેળવાએલી હેાય છે. માપ, તેલ, વાંકુચુકું, અગાડું, પછાડું જે કાંઇ હાય તે આંખથી જોઈ ને તે કહી શકે છે. ગજ, કાટખુણા, આળ એ, રેવળ વગેરના ઉપયેગ પછી કરવામાં આવે છે. વળી આજના મસ્તક વિદ્યાના પ્રોફેસર પણ મસ્તક, આંખની ભ્રમર ઉપરના ટેકરા જોઈ ને તુરતજ કહે છે કે આ મગજ શિલ્પીનું છે. મગજનું ખેંચાણુ આંખ ઉપર આવવાથી ભમર ઉપર ટેકરા થઈ જાય છે. એટલે કારીગરની દ્રષ્ટિવાળા ભાગના મગજના તરંતુ સારી રીતે ખીલેલા હાય છે.
.
ગજ ઉત્પન કરવા વિષે
हस्तः पर्वाष्ट युक्तो मुनिवर रचितः पर्वचैकंत्रि मात्रं ॥ मात्रा पण्णीय वाना मुदर विमलना न्निस्त्वचा मुत्तमानाम् || पुष्पैश्चत्वारि पूर्व तदनुच विभजे दंगुलैः पर्व पुष्पै ॥ निर्ग्रथीरक्त काष्टो मधुमय उदितः खादिरो वंश धात्वो
१९ ॥
અઆઠ પુના એક હાથ અથવા ગજ, ત્રણ માત્રાના એક પ, ઉત્તમ પ્રકારે ફાતરા કાઢીને તૈયાર કુરેલા આડા જવ હાય તેવા ૭ આડા જવની એક માત્રા કહેવાય. એવી ત્રણ ત્રણ માત્રાને છેટે ગજના આધ છેડાથી ચાર પવ અથવા ફુલ અથવા ચેકડી કરવી. એવા ચાર પ થાય ત્યારે અડધા ગજ થાય, આકી.
"Aho Shrutgyanam"
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
રહેલા અડધા ગજના એક એક આંગળ કે તસુના જુદા જુદા ભાગ કરવા, અને પર્વની નિશાની કરવી. તે ગજ સાંધા વગરને ચંદનને, મહુડાને, ખેરને, વાંસને, સુવર્ણને, રૂપાને કે ત્રાંબાને કરવો જોઈએ. ૧૯
ત્રણ પ્રકારનાં ગજ અને તેને ઉપગ. ज्यष्टोष्टाभिरथो दरैस्तु मुनिभिर्ममध्यस्तुषडभिलघुः। माप्यंचोत्तम केन खेटक पुरं क्रोशादिदिकं योजनम् ।। प्रासाद प्रतिमे नृपस्य भरनं मध्ये न हादिकं । यायंषटयव संभवेनशयनं छत्रासनास्त्रादिकम् ॥२०॥
અર્થ-આઠ આડાજવને એક તસુ, એવા ચોવીસ તસુનો એક હાથ અથવા ગજ થાય, એ ગજને શ્રેષ્ઠ ગજ કહેવાય. સાત આડા જવને એક તસુ થાય, અને એવા ચોવીસ તસુને એક ગજ થાય, તે મધ્યમગજ કહેવાય. છ આડા જવને એક તસુ થાય, અને એવા ચોવીસ તસુને ગજ થાય, તે કનિષ્ટ ગજ કહેવાય.
જ્યારે ગામ, નગર, ગાઉ, ચેાજન વગેરે માપવા હોય ત્યારે જ્યેષ્ટ ગજથી માપવા. પ્રાસાદ પ્રતિમા તથા રાજાના ઘરે બીજા સાધારણ લોકોના ઘરે માપવા હોય તે મધ્યમ ગજથી માપવા. પાલખી, ગાડા, ગાઢ, ખાટલે અથવા પલંગ, સિંહાસન, છત્ર અને શય્યા ઈત્યાદિ માપવા હોય ત્યારે કનિષ્ટ ગજથી માપવા. रुद्रो वायु विश्वकर्मा हुताशो ब्रह्मा कालस्तो यपः सोम विष्णु। पुष्पे देवा मूलतो स्मिश्च मध्यात् पंचाष्टं त्वद्वयनिवेदैविभज्यं ॥२१॥
"Aho Shrutgyanam
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
ટ્
ईशो मारून विश्व वन्हि विषयः सूर्यश्व रुद्रो यमः । वैरु पोक्स वोष्टति वरुणौ पटुरु इच्छा क्रिया ॥ ज्ञानं वित्तपतिर्निशा पतिजयोश्री वासुदेवो हली । कामो विष्णु रिति क्रमेण मरुतो हस्तेच्यो विंशतिः ||२२|| ગજના કુલ અને રેખામાં રહેલા દેવતાઓ,
અગજના પેલા છેડાના દેવતા રૂદ્ર, પેલા ફુલના અથવા ચોકડીનેા દેવતા વાયુ. બીજા ફુલને વિશ્વકર્માં, ત્રીજા ફુલને અગ્નિ, ચોથા ફુલના બ્રહ્મા, પાંચમા ફુલને કાલ, છઠ્ઠા ફુલને વરૂણુ, સાતમા ફુલને સામ, અને ઈંડાના વિષ્ણુ છે, વળી ગજના તસુ ચાવીસ છે, તેની રેખા ત્રેવીસ છે, તે દરેક રેખા એટલે આંકા ઉપર એક એક દેવતા છે, માટે એ ત્રેવીસ આંકા ઉપર ત્રેવીસ દેવતાની સ્થાપના અનુક્રમે નીચે પ્રમાણે કરવી. (૧) મહાદેવ, (૨) વાયુ, (૩) વિશ્વદેવ, (૪) અગ્નિ, (૫) બ્રહ્મા, (૬) સૂર્ય, (૭) રૂદ્ર, (૮) ચમ, (૯) વિશ્વકર્માં, (૧૦) આઠે વસુએ, (૧૧) ગણપતિ, (૧૨) વરૂષ્ણુ, (૧૩) કાર્તિકસ્વામી, (૧૪) ઈચ્છાદેવી, (૧૫) ક્રિયાદેવી, (૧૬) જ્ઞાન, (૧૭) કુબેર, (૧૮) ચંદ્રમાં, (૧૯) જય, (૨૦) વાસુદેવ, (૨૧) ખળભદ્ર, (૨૨) કામદેવ, (૨૩) વિષ્ણુ, આ સર્વનું પૂજન કરવું.
યજ્ઞના કુંડ કરવાના ગજ કેવા અનાવવા.
कतो बाहु समभुमि तस्य क्रतुपरांत प्रपदो श्री तस्य । योवा सहस्त स्यजीनांश कोपी सादंगुली तत्रदिमाचकाये ॥ २३॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
जवो जुकाच लिक्षाचालान चैव मादयः। ऋत्य मुष्टि करो रत्निर रत्निच कनिष्टिकः ॥२४॥
અર્થ–ચજમાનને પગના અંગુઠાભેર ઉભે રાખી હાથ સીધે રખાવી ઉચે કરાવે. અને પછી તેનું માપ લેવું જે માપ આવે તેના પાંચ ભાગ કરવા. પાંચમે ભાગ આવે તે તેને ગજ જાણુ તે ગજના ચાવીસ આગળ કરવા એક આંગળમાં આઠ જવ કરવા એક જવમાં આઠ જુકા કરવા એક જુકામાં આઠ લીક્ષા કરવા એક લીક્ષામાં આઠ કેશાગ્ર કરવા, યજમાનને ઉભે રાખી મુઠી વળાવી ઊંચે હાથ કરાવો. અને તેના પાંચ ભાગ કરીએ તે જે ગજ આવે તે કનિષ્ટ ગજ. હાથ ઉંચે રખાવી ટચલી આંગળી. ઉંચી ખાવી હોય અને તેના પાંચ ભાગ કરીએ અને જે ગજ આવે તે મધ્યમ ગજ. અને હાથ ઉંચા રખાવી અંગુઠા પાસેની તર્જની ઉંચી રખાવી હોય અને તેના પાંચ ભાગ કરીએ અને જે ગજ આવે તે શ્રેષ્ટ ગજ, ૨૩-૨૪.
નેધ––ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણેના ગજ યજ્ઞના કુંડ બનાવવાના ઊપગમાં લેવા. જ્યાં જે ગજને ઉપગ કરવાનું કહ્યું હોય ત્યાં તે ગજને ઉપગ કરી આય વ્યય, નક્ષત્રો મેળવવા.
બારીક માપ, छायाचा वाणु रेणु केशाग्र लिक्षा युकाःप्रोक्ताः स्याद्यवस्त्वं गुलश्च । छायादि भ्योष्टनमानस्य वृद्धिः प्रोक्ता हस्ता जैनसरख्यांगुलेश्व२५
| અર્થછાયાદિકના અનુક્રમે આઠ આઠ ગણા કર
"Aho Shrutgyanam
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાથી માપ થાય છે. એક હાથના (ગજ) ચોવીસ આંગળ, એક આંગળના ચોવીસ આડા જવ, એક જવની આઠ જુકા, એક જુકાની આઠ લીક્ષા, એક લીક્ષાના આઠ કેશાગ્ર, (વાળ) એક કેશાગ્રના આઠ રેણું, એક રેણુંના આઠ અણું, એક અણુની આઠ છાયા. ૨૫.
નોંધછાયા એટલે ઘરના છાપરાના છીદ્રમાંથી સૂર્યના તડકાના કારણોની ધૂમાયાના રંગ જેવી ગેળ પ્રભા જમીન સુધી પથરાએલી દેખાય છે તે, અને તેમાં જે રજકણ ઉડતા દેખાય છે તે અણું, છાયા દ્રષ્ટિએ પડતી નથી. પણ યંત્રથી જોઈએ તે દેખાય છે આ માપથી પણ બીજા આરીફ માપ શિલ્પશાસ્ત્રના પુસ્તકેમાં લખેલા છે.
"Aho Shrutgyanam
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
પ્રકરણ ૨ જી.
જે દિશાના સુખના દેવ હોય તેને તેજ દિશાના દેવાલય કરવા.
દેવેશ
पूर्वो परास्य देवानां कुर्यात्नो दक्षिणोतरं ॥ ब्रह्मा विश्णु शिवा इंद्र गृह पूर्वा परा मुखा ||२५|| અથ—બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, શિવ, કાર્તિક સ્વામી, ઈંદ્ર એ પૂર્વ તથા પશ્ચિમ મુખના છે, એ ઉપરાંત જે જે દેવા પૂર્વ કે પશ્ચિમ મુખના હોય તેમના મુખ પૂર્વ તથા પશ્ચિમ દિશામાં કરવા. દક્ષણ તથા ઉત્તર દિશા સન્મુખ બેસાડવા નહિ. ॥ ૨૫ ॥
नगरा मुखा श्रेष्टा मध्ये बाह्ये च देवता । गणेशो धन दोक्ष्मी पुर द्वारे सूखा वहः ||२६||
અ——ગામ મ્હાર દેવાલય કરવાનું હાય તા તેનું મુખ ગામ તરફ રાખવું, જે ગામમાં વસ્તી ઘણી હાય તે દેવાલયનું મુખ વસ્તી જે તરફ વધારે હોય તે તરફ રાખવું. ગણેશ, કુબેર અને લક્ષ્મીની મૂતિ ગામના દરવાજે કરવાથી સુખ આપે ॥૨૬॥
बिन्ने सौभैरव चंडी नकुलो सो गृहा स्ताथा । मातरो धनदाश्चैव श्रुभा दक्षिण दिग मूखा ||२७||
અથ—ગણેશ, ભૈરવ, ભવાની, નવગૃહ, નીકુલદેવ, માતરાદેવી, ધનદા, વગેરે દેવને દક્ષિણમુખે બેસાડવા તેમનું
"Aho Shrutgyanam"
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવાલય પણ-દક્ષિણ મુખનું કરવું. ૨૭
नैरुत्यांभिः मुखः कार्यों हनुमंत वानरेश्वर । अन्ये विदिग्मूखा देवा न कर्नव्या कदाचन ॥२८॥
અર્થ હનુમાનજીનું દેવાલય દક્ષિણ દિશાના સુખવાળું કરવું, પણ તેનું પિતાનું મુખ નૈરૂત્યકેણ તરફ જોતું કરવું, બીજા ઉપર બતાવેલા કેઈ દેવતાને નરૂત્યકોણ તરફ જેતા કરવા નહિ જે દિશાના મુખ બતાવેલ હોય તેજ દિશાના દેવાલય કરવા. ૨૮.
शुभ लग्ने सुनक्षेत्रे पंचगृह बलान्विते ।। मास सक्रांन्ति वत्सादि निषिद्ध काल वनिते ॥२९॥
અર્થ–પ્રાસાદને આરંભ સારૂ લચ, સારૂ નક્ષત્ર, સારે માસ સારી સંકાન્તિમાં વસા દિના નિષધકાળનો ત્યાગ કરી, પાંચગૃહનું બળ જોઈને કર. ૨૯
देवतानां गृहं चिंते दाया दंग चतुष्टयं । नवांगनाडी वेधादि स्थाध्य आय व्ययौ मिधः ॥३०॥
અર્થ–દેવાલયનાં ક્ષેત્રફળને વિચાર કરીને આચ, વ્યય, અંશ, નક્ષેત્ર એ ચાર અંગ પરસ્પર મેળવવા તેમજ નાડી વેધ વગેરે નવ અંગ પણ મેળવવા. ૩૦.
આયાદિકની સમજ. आय व्यय तार कांशक विधुन राशि गृहाये तथा । धान्यं सौरव्य यशोभि वृद्धि रधिका यस्मा दृतः कथ्यते ॥
"Aho Shrutgyanam
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
आयास्तु ध्वज धूमसिंह शुनका मोरा समेभाः क्रमात् । ध्यक्ष स्त्वष्टम आयकेषु विषमाः श्रेष्टाः सुराणां गृहे ॥३१॥
અર્થ–પૃહાદિકમાં આચ, વ્યય, તારા, અંશ, ચંદ્ર અને રાશી વગેરે શ્રેષ્ટ આવે તે ધાન્ય સુખ અને ચશ વધારે મળે છે આય વિષે નીચે પ્રમાણે જાણવું.
' (૧) વજાય, (૨) ધમાય, (૩) સિંહાય, (૪) ધાનાય, (૫) વૃષભાય, (૬) ખરાય, (૭) ગજાય, (૮) વાક્ષાય છે. આ આઠ આયોમાં (૧) ધ્વજાય, (૩) સિંહાય, (૫) વૃષાય, (૭) ગજાય વગેરે આ શ્રેષ્ટ છે. ૩૧.
મકાન તથા દેવાલય. आयः कल्प्यो हस्तमेयः करैश्च क्षेत्रे मात्राभिभिते मातुकाभिः। मध्ये पर्यकासने मंदिरेच देवागारे मंडपे भित्ति बाहो ॥३२॥
અર્થ–મકાનની ચારે ભીતને ભાગ છે દઈ ચારે ભીતના અંદરના ગાળાનું લંબાઈ પહોળાઈનું માપ લઈ બંનેને ગુણાકાર કરવા અને તેને આઠે ભાગવા, અને જે શેષ રહે તે આય જાણ. દેવાલય અને મંડપને બહારની ફરકેથી ગણીને લંબાઈ પહોળાઇનું માપ લેવું બંનેને ગુણાકાર કરો અને આઠે ભાગવા, ભાગતાં જે શેષ આવે તે આય જાણ. ૩૨.
ध्वजा दीनां शेष मायां लभ्यते नात्र संशयः। ध्वजो धुम्रो तथा सिहो श्वानो वृष खरो गज ॥३३॥ ध्वांक्ष चैव समुद्रष्या भाच्या दिक्षु प्रदक्षिणा। अन्योन्याभि मुखास्तेव क्रम छंदानुं सारतः ॥३४॥
"Aho Shrutgyanam
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ–ભાંગતા એક શેષ વધે તે દવાય, બે વધે તો ધુમાય, ત્રણ વધે તે સિંહાય, ચાર વધે તે શ્વાનાય, પાંચ વધે તે વૃષાય, છ વધે તો ખરાય, સાત વધે તે ગજાય, આઠ વધે તે વાંક્ષાય. વિજાય પૂર્વ દિશામાં બેઠા છે પછી અનુકમે દરેક આય દરેક કણ અને દિશામાં બેઠેલા છે.
આઠ આના રૂપ, ध्वज पुरुपादि रुषंच घोम मंजार रुपकं ॥ सिंह सिंहादि रुपंच श्वान श्वानादि रुपकं ॥३५॥ वृष वृषभ रुपेण खर गर्दभ रुपिकं, गजंच गज रुपेणं ध्वाक्ष काक स्वरुपिकं ॥३६॥ सर्वे कुर्कुट रुमाद्या पुरुषाकारेषु पिंगला। हस्ताभ्यं तत् रुपाद्या पादाभ्यां विहंगाकृति ॥३७॥ सर्वेषु सिंह ग्रीवायां प्रबला था महेत्कटा । महा गुणेश्वरा प्रोक्ता दिशाष्टौच क्षेत्राधिपा ॥३८॥ वास्तु कर्मेषु सर्वेषु अष्टो आयां दिशा पते ।। पूजिता प्रति पूज्यंते निर्विनचा पट्टै स्थिता ॥३९॥
અર્થધ્વજનું રૂપ પુરૂષ જેવું, ધામનું રૂપ બિલાડા જેવું, સિંહનું રૂપ સિંહના જેવું, શ્વાનનું રૂપ કુતરા જેવું, વૃષનું રૂપ બળદ જેવું, ખરનું રૂપ ગધેડા જેવું, ગજનું રૂપ હાથી જેવું, વાંક્ષનું રૂપ કાગડા જેવું, તેના પગ પક્ષી જેવા, શરીર કુકડાના આકારવાળું, હાથ માણસ જેવા વેક સિંહના જેવી, પેટ ગણપતિ જેવું. આ આઠે દિશાના
"Aho Shrutgyanam
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઠ અધિપતિ મહા સમર્થ અને બળવાન છે, તેથી વાસ્તુકર્મમાં આય દેવા અને પૂજવા તેમ કરવાથી કોઈ પણ વિશ્વ વચે આવે નહિ.
કયા સ્થાને યે આંય દે. छत्रे देव गृहे द्विजस्य भवने स्याद्व दिकायां जले। विस्तारो छय वस्त्र भुषणम खागारे षुशस्तो ध्वजः॥ धूमो वन्हयुप जीविनामपि गृहे कुंडेच होमोद्भवे । सिह द्वार नृपालये निचये सिहयसिहासने ॥४०॥
અર્થ–છત્ર, દેવમંદિર, બ્રાહ્મણનું ઘર, વેદિકા, જલાશય, (વાવ, કુ, કુંડ) ક્ષેત્રનો વિસ્તાર, (ધ્વજા, વાવટા, નિશાન એવા વસ્ત્રોનું જે કાંઈ કરવું હોય, તે વસ્ત્રને ક્ષેત્ર કહેવાય) ક્ષેત્રોની ઉંચાઈ, વસ્ત્ર, આભૂષણ, અને યજ્ઞ શાળા એટલે ઠેકાણે વજાય શ્રેષ્ટ છે. અગ્નિથી જેની આજીવિકા ચાલતી હોય તેને અને હોમના કુડે ધુમાય શ્રેષ્ટ છે, સિંહ દ્વારમાં (કિલ્લાના દરવાજામાં, રાજાના દરબારના દરવાજે, એ વગેરે સ હ દ્વારે) રાજ ઘરમાં, શાસ્ત્રોમાં, અને સિહાસનમાં વગેરે ઠેકાણે સિંહાય શ્રેષ્ઠ છે. ૪૦, चांडाले सुनकोविशांच बृषभो हम्य हेवानां हितो। वाणिज्ये धनभोजनस्य भवने थोवाद्य गेहे खरः ॥ वादित्रे खर जी विनामपिगृहे शूद्रे गजो योज्यते । याने स्त्री गृह वाहनेच शयने शस्तो गृहे हस्तिनां ॥४॥
અર્થ–ચંડાળના ઘરે શ્વાન આય શ્રેષ્ઠ છે. વણિકના
"Aho Shrutgyanam
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
BOARD In
સિપુરના રુદ્રમહાલયના એક અવશેષ
કુમાર પ્રિન્ટરી : અગદાવાદ
"Aho Shrutgyanam"
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઘરે, અશ્વશાળાએ, વેપારીની દુકાને, લાકડા ભરવાની જગ્યાએ અને ભેજનશાળામાં વૃષાય શ્રેષ્ટ છે. વાછત્રોને અને ગધેડાથી જેની આજીવિકા ચાલતી હોય તેના ઘરે ખરાય શ્રેષ્ટ છે, શુદ્રના ઘરે, પાલખીને, સ્ત્રીઓના ઘરને, વાહનને, (૨થ ગાડાં, ગાડી વગેરે ) શયાને, (ખાટલે, પલંગ, કેચ, વગેરે) અને ગજશાળાએ ગજાય શ્રેષ્ઠ છે. ૪૧ मठेषु यंत्रशालेषु जैनशालादि संभवे । ध्वा चैव मदातव्यं शिल्पि कर्मोपजिवीनं ॥४२॥ स्वके स्वके वैस्थानेषु सर्व कल्याण कारयेत् । स्नेहानु गाश्च मैत्राया तत्रार्थे हित कामदा ॥४॥
અર્થ–શિલ્પીના ઘરે, તપસ્વીના ઘરે, સન્યાસીના મઠમાં, ગારજીના ઉપાશ્રયમાં, કલિકા એટલે દારૂખાનું હવાઈ ગેળા વગેરે રાખવાના સ્થળે પોપટ, મેના વગેરેના પાંજરામાં વાંક્ષાય દે.
ઉપર જણાવેલા આઠ પ્રકારનાં આ પિત પિતાના સ્થાને કલ્યાણ કર્તા છે એથી ઉલટી જગ્યાએ દેવાથી અકલ્યાણકારી નીવડે. ૪૨-૪૩.
देयाःसिंह गजध्वजादि वृषभाः सिंहध्वजौ कुंजरे । सिंहो वै ध्वज इष्यतेन वृषभोन्यत्रा पिदेयो बुधैः॥ सिंहश्चेभ वृषेगृहे मुतिकर स्त्वाय श्रवक्रं गृहं । तस्मिन्ने वच वामदक्षिण दिशा द्वारस्य आयः शुभः ॥४४॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ–પહેલી ભૂમિમાં વૃષાય દેવે, બીજી ભૂમિમાં (બીજે માળે) સિંહાય, ગજાય, અથવા વજાય દે, આય આપનાર મનુષ્ય ધ્યાનમાં રાખવું કે ગજાય ઉપર સિંહાય અથવા વજાય દે, વળી સિંહાય ઉપર વિજાય દેવો પણ
આઠ દિશાના આઠ આય સમજવાનું કેષ્ટક,
આઠ દિશાઓ પૂર્વ અગ્નિદક્ષિણનરૂત્ય પશ્રિમવાયવ્ય ઉત્તર ઈશાન
| આઠ અડય વજા ધુમ્ર સિંહ શ્વાન | પૃષ્ઠ | ખર 1 ગજJવાંક્ષ
-
:
અનુક્રમ નંબર
૧ |
૨ |
૩ |
આઠ આય ગણવાનું કોષ્ટક
: ૬ ૭ ૮ ૧ ૨ ૩ ૪ | આગળ ૧ ૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૯ ૧૦ ૧૧ ૧૨.
_રિવર ર ર ૩, ૪૧૭૧૮૧૮૨ ખિ | |૧૩ર૧૧ ૬ ૩ | ૮ |૨ ||
| *
|
છ | જ |
|
|
| * |
|
|
|૮૧ ૬ ૨૪૮૮ | | | | | | |
|
| | K | | | | | | | | |
|
જ| | | xlolului al riu
| |
૨ ૧૧૮ ૨૪ ૬ - ૨ ૪ ૬, ૮
| * |- | * |
|
| ૧રર૪૮ ૪૮ ૪૮ ૪૮)
"Aho Shrutgyanam"
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯
કોઈ પણ આય ઉપર વૃષાય દે નહિ. કદાચ ઘર વિષે સિંહાય ઉપર ગજાય અથવા વૃષાય આવે તો મૃત્યુ પ્રાપ્ત થાય. ઘરનું દ્વાર આયની સામે હોય તો શુભ છે. તેમજ ઘરની ડાબી અગર જમણી તરફ આય આવે તે તે પણ શ્રેષ્ઠ છે. ૪૪
આ કોષ્ટકમાં આય ગણવાની રીત એવી છે, કે, પહો - ળાઈ તથા લંબાઈમાં એક ગજ ઉપરાંત અસંખ્ય ગજ હોય તો પણ બધા ગજ નહીં ગણતાં, ફક્ત એક ગજના ચોવીસ આંગળને અંક કોષ્ટકમાં બન્ને તરફથી ધી કાઢીને બને તરફની સીધી લીટીઓ ભેગી કરતાં જે અક આવે તેટલામે આય જાણો.
ઉદાહરણ—કોઈ ક્ષેત્ર (ઘરની જમીન)ની લંબાઈ આઠ ગજને સાત આંગળ છે. અને પહોળાઈ નવ ગજને વિશ આંગળ છે. હવે ઉપર ગજને બીલકુલ ગણવાની ના કહી છે. માટે આગળ ૭ છે. તે એ કોષ્ટકમાંથી નિશાની “ક” વાળા કોઠામાંથી શેધી કાઢવા, પછી પહોળાઈના ગજ ઉપર ૨૦ આંગળ છે તે નિશાની “ખ”વાળા કોઠામાંથી શેધી કાઢવા, “ક”વાળા કોઠાની જમણી તરફ સીધી લીટીના “ગ”વાળા કેઠા તરફ જવું, તથા “ખ”વાળા કેઠાની નીચે “ગ”વાળા કે ઠાની સીધી લીટીમાં જવું, તે ગ”વાળા કોઠામાં, “જ” ને અંક આવશે, તે ચોથા શ્વાન આય જાણ.
"Aho Shrutgyanam
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકરણ ૩ જુ.
પ્રાસાદ ઘર વગેરેની રાશી અને નક્ષત્ર કાઢવાની રીત.
आयामं यदि क्षेत्रंच विस्तारं च गुणेशुच। सत्याविशंति हरेद्भागं शेषस्या त्फलनिश्चय ॥ ४५ ॥ फलंचाष्ट गुणे तस्मिन् सप्त विशंति भाजिते । यत शेषं लभ्यते तत्र नक्षत्रं तद् ग्रहस्यच ॥ ४६॥
અથ–જે ભૂમિમાં ઘર, પ્રાસાદ અથવા રાજમહેલ વગેરે કામ કરવાના હોય તે જમીનની લંબાઈ પહોળાઈ ગજે ભરી, પછી તે લંબાઈ પહેલાઈને ગુણાકાર કરવો. જે જવાબ આવે તેને સત્યાવિશે ભાગવા, ભાગતા જે શેષ રહે તે ક્ષેત્રની મૂળ રાશી જાણવી.
તે મૂળરાશીના અંકને આઠે ગુણવું, ગુણતા જે અંક આવે તેને સત્યાવિશે ભાગ, ભાગતા જે શેષ રહે, તે ક્ષેત્રનું નક્ષત્ર જાણવું. ૪૫-૪૬
વ્યય સમજવાની રીત. नक्षत्रं वसुभिर्भक्तं यत्शेषं तत् व्ययंभवेत् । एकौ कायस्य स्थानेषु व्यय मेव विधियते ॥ ४७॥
અન્નક્ષેત્રને જે અંક આવ્યું હોય તેને આડે ભાગતા શેષ રહે તે વ્યય સમજ, આયની સાથે વ્યય પણ જે. ૪૭
નેધ–ઘારે કે અઢારમું નક્ષત્ર ચેષ્ટા આવ્યું, તેને
"Aho Shrutgyanam
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧
આઠે ભાગતાં શેષ એ વધી, તા, ખીજો વ્યય પ્રૌરા આવ્યે એમ સમજવુ.
આર્ડ વ્યયના નામ અને ગુણુ
शांता मौरं प्रदो तव्या श्रीयानंद मनोहरा । श्रीवत्सा fara चैव वितात्मक वयस्मृता ॥ ४८ ॥
અથ~(૧) શાંન્તા, (ર) પ્રૌરા, (૩) પ્રદ્યૌત, (૪) શ્રીયાન૬, (૫) મનેાહેર, (૬) શ્રીવત્સા, (૭) વિભવ, (૮) ચિતાત્મક, આ આઠે વ્યયના આઠ નામે અનુક્રમે છે. ૪૮
सम व्यय पिशाचा व राक्षस व व्ययाकिकं । नेष्टं शुन्ये शुभं ज्ञेयं समेच समता भवेत ॥ ४९ ॥
અ --~ચય એટલે ખર્ચ, એટલેજ ઘરના આયથી ન્યૂયના અંક આછે જોઇએ. આય અને વ્યયનેા અક અરાખર હાય તે તેને પિશાચ જાણવા. આયના અંકથી વ્યયને અક એછે! હાય તા તે લક્ષ્મીની પ્રાપ્તિ કરાવે. આયના અંકથી વ્યયને અક વધારે આવે તે તેને રાક્ષસ જાણવા.એટલે સમ એક કે વધારે અક કોઇએ મુકવા નહિ, ભૂલથી કેાઇ મૂકે તે ઘરમાં રહેનાર માણુસ લક્ષ્મી અને પરિવારથી દુ:ખી થાય ને વિનાશ પામે. કેવળ ધ્વજાય ને વ્યયને અક વધારે હોય તે હરકત નથી. ૪૯
વ્યય સાથે આય ક ા.
ध्वजे शांता शुभा प्रोक्ता नित्यं कल्याण कारका । भोगा पुजा बलं नित्यं गत वादित्र सुरालये ॥ ५० ॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ–– ધ્વજાય સાથે શાંન્તા વ્યય સારે, ગીત ગાવાને ઠેકાણે, વાજીંત્ર વગાડવાને ઠેકાણે, અને દેવ સ્થાને કલ્યાણ આપનાર છે. ૫૦
धूम्र स्थाने यदा शांता धातु द्रव्य फल प्रदा । मौरंच सिंह स्थानेषु नित्यं भोगा श्री यादिशं ॥ ५१ ॥
અર્થ–ધુમ્રાજ્યની સાથે શાંન્તા વ્યય આપવાથી ધાતુને અને દ્રવ્યને લાભ કરે છે. સિંહાયની સાથે પ્રૌર વ્યય આપવાથી લક્ષ્મી તથા સારા ભેગ પ્રાપ્ત થાય છે. ૫૧. प्रायोत श्वान संस्थाने नित्यं सुतस्य सौख्यदा। श्रीयानंद वृषभ स्थाने सर्वकाम फलप्रदः ॥ ५२ ।।
અર્થ–સ્થાનાય સાથે પ્રદ્યૌત વ્યય આપવાથી પુત્ર પુત્રાદિકની વૃદ્ધિ થાય. વૃષભાની સાથે શ્રીયાનંદ વ્યય આપવાથી સર્વ પ્રકારનું સુખ મળે. પર मनोहरं खरं योग्यं सर्व संपत्ति दायकं । श्री वत्सगजं योग्यं च गजसिंह बला धिकं ॥ ५३ ॥
અર્થ–ખરાય સાથે મનેહરા વ્યય આપવાથી સારૂં ફળ આપે, ગજાય સાથે શ્રી વત્સા વ્યય આપવાથી ઉત્તમ ફળ આપે. ૫૩
विभवं ध्वांक्ष मेवोक्तं सर्वकाम फलम् दिशेत् । चिंत्यात्मकं वयमित्याह आया ष्टेषु विवर्जयेत् ॥ ५४ ।।
અર્થ–દેવાંક્ષા સાથે વિભવ વ્યય આપ સારે, ચિદાત્મક વ્યયને ત્યાગ કરે, તે આઠે આયથી વજિત
"Aho Shrutgyanam
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે. આ પ્રમાણે આઠે આયની જોડે વ્યય આવે તે સર્વ સંપત્તિનું સુખ મળે. ૫૪ આય તથા નક્ષત્ર ઉપરથી વ્યય સમજવાનું કોષ્ટક
ધ્વજ-૧ | સિંહ 1 શ્વાન વૃષભ ખર ગજ | વાંક્ષી ધુમ્ર–૨ | ૩ | ૪ | ૫ | ૬ | ૭ |
આય ,
અશ્વની ભરણકૃત્તિકા રહણમૃગશર આદ્ર
નક્ષત્ર |
હ : ૧૦
પૂર્વાફાઉત્તરા- હસ્ત ચિત્રા સ્વાતી
વિશા| અષા | મધા શુની { ફી. |
ખા } ૧૨ | ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ પૂર્વા- ઉત્તરા.)
શતઅનુરાધા જ્યેષ્ટામૂળ [ ષાઢા | પાદ્રા |
ભિષા | ૧૭ | ૧૮ ૧૯ | ૨૦ ૨૧ પુર્વાભાદ્ર-ઉત્તરા-૩
1
2
પદ
ભા. દRવતા
૨૫ | ૨૬ | ર૭
વ્યય
શાન્તા ! પ્રૌઢ પ્રતશિયા- મને- | શ્રી ... 9ચદા
કે ભક
| વસ્ત્ર
પ્રાસાદ, ઘર. ઈત્યાદિને જે આય આવ્યો હોય તે કોષ્ટકમાંથી શેધી કાઢવો અને તે શેધેલા આયની નીચેના કોઠામાં નક્ષેત્ર આવ્યું હોય, તે નક્ષત્રની નિચેના કોઠામાં જે વ્યય આવ્યા હોય તે તેનો વ્યય સમજ, અને નક્ષત્રની ઉપર જે આય આપે છે તે આયને તેની નીચે આવેલે વ્યય ઈષ્ટ સમાજ
"Aho Shrutgyanam
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૪
ઉદાહરણુ~ધારા કે ઘરનું નક્ષત્ર શ્રવણ છે ને આય સાતમે ગુજ છે, તેા તેને શ્રીવત્સ ય તેને ઇષ્ટ સમજવા.
આપેલા છે, તે
આ પ્રમાણે કષ્ટમાં આય તથા વ્યય તે તે જગ્યાએ સારા છે એમ જાણવું.
આપ્યા છે
દેવ, મનુષ્ય અને રાક્ષસ ગણુના નક્ષેત્ર. देवक्षं श्रुति पुष्यतोऽश्वि भ मृगं मैत्रानिलं पौष्णभ । हस्तादित्य मथो नुरंतक विधेः पूर्वोत्तरा रूद्रभम् ॥ रक्षोमूल विशाखिकानि पितृभंचित्राध निष्ठाध्वार्यं । ज्येष्टा श्लेषमपीह दैत्य मनुजै मृत्यु स्तु देवैः कलिः ||५५ ||
અથ શ્રવણ, પુષ્પ, અશ્વની, મૃગશીર, અનુરાધા, સ્વાતિ, નૈતિ, હસ્ત અને પુનર્વસુ એ નવ નક્ષત્રે દેવ ગણુના છે. ભરણી, રાહણી, પૂર્વાફાલ્ગુની, પૂર્વાષાઢા, પૂર્વાભાદ્રપદ, ઉત્તરાફાલ્ગુની, ઉત્તરાષાઢા, ઉત્તરાભાદ્રપદ, અને આર્દ્રા એ નવ નક્ષત્ર મનુષ્ય ગણના છે, મૂળ, વિશાખા, કૃતિા, મધા, ચિત્રા, ધનિષ્ઠા, શતભિષા, ચેષ્ટા અને અશ્લેખા એ નવ નક્ષત્રે રાક્ષસ ગણના છે. ઘરનું નક્ષત્ર દૈત્ય અથવા રાક્ષસ ગણુનું હેાય તે ઘર ઘણીનું મૃત્યુ થાય, (મનુષ્ય અને રાક્ષસ એ એમાં પરસ્પર વિરાધ ભાવ છે. માટે, ) ઘરનું નક્ષત્ર દેવગણનુ હોય અને ઘરધણીનુ નક્ષત્ર રાક્ષસ ગણુનું હાય અથવા ઘરનું નક્ષત્ર રાક્ષસ ગણુનુ હોય અને ઘરધણીનુ નક્ષત્ર દેવગણનુ હાય તા તે
"Aho Shrutgyanam"
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
મા
મ
ફ્લેશ કરે. એટલે એવા પરસ્પર ત્યાગ કરવા.
નક્ષત્ર
ગણનુ
ઘરનું નક્ષત્ર દેવગણનુ હાય અને ઘરધણીનું મનુષ્ય ગણનું હોય અથવા ઘરનું નક્ષત્ર મનુષ્ય હાય અને ઘર ધણીનું નક્ષત્ર દેવગણનું હોય તે! તે મધ્યમ છે, તેમજ ઘર અને ઘરધણી એ બન્નેનાં નક્ષત્ર દેવગણના અથવા મનુષ્ય ગણના હાય તે તે શ્રેષ્ટ છે. ૫૫
દેવગણ, મનુષ્યગણ અને રાક્ષસગણુના નક્ષત્ર જોવાનું કોષ્ટક.
કદેવગણના અશ્વ મૃગ- જૂનની
નક્ષત્ર
શર
વેસુ,
પ
મનુષ્ય
ગણના ભરણી રાહણી આ
નક્ષત્ર
રાક્ષસ
ગણુના ક્રતિકા અલે
પા
નક્ષત્ર
પુષ્ય હસ્ત સ્વાતિ
ઉત્તરા
ફાલ્ગુ
ની
પૂર્વાફા
લ્ગુની
મા ચિત્રા
વિરાધી નક્ષત્રને
વિશા
ખા
"Aho Shrutgyanam"
અનુ
રાધા
પૂર્ણાં- ઉત્તરા
મોઢા મહા
શ્રવણ | રેવતી
પૂર્વો- ઉત્તરાન ભાડા-ભા
પદા પદ
જ્યેષ્ઠા મૂળ ધનિષ્ટા
શત
ભીષ
આ કાષ્ટકમાં નિશાની “ક”વાળાં કોઠામાં નક્ષત્રદેવ ગણના અશ્વનીથી રેવતી સુધીના નવ નક્ષત્રો માંડેલા છે. અને “ખ”વાળા કોઠામાં મનુષ્ય ગણુના નક્ષત્રો ભરણીથી ઉત્તરાભાદ્રપદ સુધીના નવ નક્ષત્રા માંડેલા છે. અને નિશાની “ગ”વાળા કોઠામાં રાક્ષસ ગણના નક્ષત્રે ક્રુતિકાથી શતભીષા સુધીના નવ નક્ષત્રેા માંડેલા છે. તેજ પ્રમાણે દેવ ગણુના, મનુષ્ય ગણુના તથા રાક્ષણક્ષેત્રે સમજવા.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઘર તથા પ્રાસાદના ચંદ્રના ફળની સમજ. क्रतिकादि सप्त सप्त पूर्वाद्याच प्रदिक्षणा । अष्ट वंशतिमुक्ताना तत्र चंद्र मुनि हरेत् ।। ५६ ॥ अग्रेतो हरते आयु पृष्टतो हरते धनं । वाम दक्षिणा दिशश्चंद्र धन धान्य प्रद स्मृतः ।। ५७।।
અર્થ–કૃતિકાથી સાત નક્ષત્ર લઈ પૂર્વમાં દેવા, મઘાથી સાત નક્ષત્ર લઈ દક્ષિણમાં દેવા, અનુરાધાથી સાત નક્ષત્ર લઈ પશ્ચિમમાં દેવા, ધનિષ્ઠાથી સાત નક્ષત્ર લઈ ઉત્તરમાં દેવા, એમ ચારે દિશામાં અફૂવીસ નક્ષત્ર મુકી ચંદ્રમાનું ઘર પ્રાસાદ તથા ઘર માટે જોવું.
ઘરનું ઉત્પન્ન થયેલું નક્ષત્ર જે દિશામાં આવે, તે દિશામાં ચંદ્રનું ઘર છે. પણ ચંદ્ર ઘરની પાછળ આવે, તે ઘરની હાની થાય. ઘરની સામે આવે તો ઘરની આયુષ્ય કમી કરે, ઘરની જમણી તરફ અથવા ડાબી તરફ આવે તે શ્રેષ્ટ છે, અને ધન ધાન્ય આપવાવાળે છે એમ માનવું. ૫૬-૫૭
प्रासादे राज वेश्मेषु चंद्रो दद्यातहि अग्रतः । अन्येषा न दातव्यं श्रीमतादि गृहेषुच ॥ ५८ ॥
અર્થ––દેવ મંદિર અને રાજાના ઘરની સામે ચંદ્ર આવે તે તે શ્રેષ્ઠ છે. એ સિવાય કઈ શ્રીમંત માણસને ઘેર સામે ચંદ્રદેવે નહિ. ૫૮
નિશાની “ક”વાળા કોઠામાં સાત નક્ષેત્રો કૃત્તિકાથી અશ્લેષા સુધી પૂર્વ દિશામાં આપેલાં છે. નિશાની “ખ”
"Aho Shrutgyanam"
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
રહ નક્ષત્ર ઉપરથી ચંદ્ર કાઢવાનું કેષ્ટક, ક | પૂર્વદિશા કતિકા હિ- મૃગ-,
| આદ્રી - શું શર
- પૂષ્ય અલેષા મઘા પ્રકાર
પૂવફા ઉત્તરા- .. ગુની ફાળુ
હસ્ત ચિત્રાસ્વાતિ વિશાખા - ચેષ્ટા મૂળ |
ને પૂર્વ ઉત્તર- આભ| ષાઢા | વાઢા | જીત
શ્રવણ છે ! ઉત્તર ધનિ શત- | પૂર્વા- ઉત્તરા- 2
'ભીષા' ભાદ્ર, ભાવતા ની | ભરણું
દક્ષિણ
પશ્ચિમ
'
રીધા
A અશ્વ- | ભાગી
વાળા કોઠામાં સાત નક્ષત્ર મઘાથી વિશાખા સુધી દક્ષિણ દિશામાં છે, નિશાની, “ગ”વાળા કોઠામાં સાત નક્ષત્રે અનુરાધાથી શ્રવણ સુધી પશ્ચિમ દિશામાં છે. તેમજ નિશાની ઘ”વાળા કોઠામાં સાત નક્ષત્રો ધનિષ્ઠાથી ભરણ સુધી ઉત્તર દિશામાં છે. આ પ્રમાણે ચારે દિશાએ સાત સાત નક્ષત્ર છે. ઘરનું તથા પ્રાસાદનું ઉત્પન્ન થયાનું નક્ષત્ર જે દિશામાં આવે, તે દિશામાં ચંદ્ર છે એમ સમજવું.
નક્ષત્ર પરસ્પર વેરની સમજણ. वैरंचोत्तर फाल्गुनी श्वि युगले स्वाती भरव्यो द्वयोः । रोहिण्युत्तर पाठ्योः श्रुति पुनर्वस्वोर्विरोधस्तथा ॥ चित्राहस्तभयोश्च पूष्य फणिनो ज्येष्ठा विशाखाद्वये । प्रासादे भवनासनेचशयने नक्षत्र वैरंत्यज्येत् ।। ५९ ॥ - અર્થ–-ઉત્તરાફાલ્ગની અને અશ્વિની એ બંને નક્ષત્રોને પરસ્પર વેર છે. સ્વાતિ અને ભરણીને પરસ્પર વેર છે.
"Aho Shrutgyanam"
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
રોહિણી અને ઉત્તરાષાઢાને પરસ્પર વેર છે. શ્રવણ અને પુનર્વસુને પરસ્પર વિર છે. ચિત્રા અને પુનર્વસુને પરસ્પર વેર છે. ચિત્રા અને હસ્તને પરસ્પર વેર છે. પુષ્ય અને અશ્લેષાને પરસ્પર વેર છે. જયેષ્ટા અને વિશાખાને પરસ્પર વેર છે. એટલે પ્રાસાદ, ઘર, આસન, શિયા વગેરેમાં ઉપર બતાવેલા નક્ષત્ર વેર તજવા. ૫૯
રાશી ઉપરથી વણું જાણવાની સમજ विप्रा कर्कट मीनतोलिरुदिनासिंहाजचापानृपाः। विट् कन्या मकरोषोथषलायुग्मंच कुंभस्तुला ॥ वर्णेनोत्तम कामिनीच भवनं प्रोज्झेहु धोयत्नतः । श्रेष्टा द्वादश नंदराग गुणतो विप क्रमाद्राशयः ॥६॥
અર્થ–-કર્ક, મીન અને વૃશ્ચિક એ ત્રણ રાશીને બ્રાહ્મણ વર્ણ જાણુ. સિંહે, મેષ, અને ધન એ ત્રણ રાશીને વર્ણ ક્ષત્રિય જાણ. કન્યા, મકર, અને વૃષ એ ત્રણ રાશીને વર્ણ વશ્ય જાણવે. મિથુન, કુંભ, અને તુલા એ ત્રણ રાશીને વર્ણ શુદ્ર જાણ.
સ્વામીની રાશીના વર્ણથી સ્ત્રીની રાશીને વર્ણ ઉત્તમ હોય તો તેવી સ્ત્રીને સ્વામીએ પરણવી નહિ, તેમજ ઘરણીની રાશીના વર્ણથી ઘરની રાશીના ઉત્તમ વર્ણવાળું ઘર કરવું નહિ, પણ રાશીના બ્રાહ્મણ વગવાળાએ મીન રાશીનું ઘર કરવું. રાશીના ક્ષત્રિય વર્ણવાળાએ ધન રાશીનું ઘર કરવું. રાશીના વિશ્ય વર્ણવાળા એ કન્યા રાશીનું ઘર કરવું. અને રાશીના શુદ્ર વર્ણવાળાએ મિથુન રાશીનું ધર કરવું.
"Aho Shrutgyanam
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂળરાશી ઉપરથી નક્ષત્ર સમજવાનું કેષ્ટક
૧૭ | ૭ ૨૪ | ૧૪ { ૪ રાશિ
અલે
અશ્વનક્ષત્ર * ભરણુ કૃતિકા અંક
રાશિ
પૂર્વાફા ઉતરા નક્ષત્ર મઘા ના
ગુની રાની1 હસ્ત ચિત્રા સ્વાતિ, અંક
૧૦ | ૧૧ ૧૨ | ૧૩ [ ૧૪ ૧૫ | ૧૬
અંક !
| પુર્વા-! ઉતર- ધનિ- શત- | પૂર્વા- ઉત્તરા | નક્ષત્ર મુળ
| લોઢા વાઢા આ છ ભિસા | ભાદ.ભા. વિતા | ૧૯ | ૨૦ | ૨૧ { ૨૨ | ૨૩ | ૨૪ | ૨૫ ૨૬ ] ૨૭
રાશી મેત્રિ નક્ષત્ર ઉપરથી રાશી જાણવાની સમજણ. प्रीतिः स्यात्सम सप्तमीच दशमी चै का दशी शोभनाः । दारिधंयुगला करोति मरणं षष्टी फलि पंचमी ॥ मेषोश्वि त्रितये हरिस्तु पितृभा चा पंत्रये मूलतः । शेवैस्युन वराशयः परमते नंदाशकैस्ते पृथक् ॥ ६१॥
અર્થ—ઘરધણુની રાશીથી ઘરની રાશી સાતમી આવે તે તે પ્રિતિ કર્તા ગણાય. દશમી અથવા એથી આવે તે સારી ગણાય, અગીયારમી અથવા ત્રીજી આવે તો સારી ગણાય પણ ઘરધણીની રાશીથી ઘરની રાશી બારમી કે બીજી આવે તે દરિદ્રી બનાવે. છઠ્ઠી અથવા
"Aho Shrutgyanam
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
આઠમી આવે તે મરણ પ્રાપ્ત કરાવે. અને પાંચમી અથવા નવમી આવે તેા તે કલેશ ઉત્પન્ન કરાવે.
ઉપર કહેલી રાશીઓની ગણતરી એવી છે કે અશ્વની, ભરણી, કૃતિકા, એ ત્રણે નક્ષત્રે ઘરમાં આવે તે તેની મેષ રાશી થાય, મઘા, પૂર્વાફાલ્ગુની ઉત્તરાફાલ્ગુની એ ત્રણ નક્ષત્ર ઘરમાં આવે તે સિહ રાશી થાય, મૂળ, પૂર્વાષાઢા, ઉત્તરાષાઢા એ ત્રણ નક્ષત્રની ધનરાશી થાય, અને માકી રહેલી નવ રાશીઓમાંની દરેક રાશી અમ્બે નક્ષત્રાની છે. એટલે રાહિણી, મૃગશર એ બે નક્ષત્રની વૃષભ રાશી છે આર્દ્રા અને પૂનવસુ એ એ નક્ષત્રની મિથુન રાશી થાય, પૃષ્ય અને અશ્લેષા એ એ નક્ષત્રની કર્ક રાશી થાય, હસ્ત અને ચિત્રા એ બે નક્ષત્રની કન્યા રાશી થાય, સ્વાતિ અને વિશાખા એ બે નક્ષત્રની રાશી તૂલા થાય, અનુરાધા અને જ્યેષ્ટા એ એ નક્ષત્રની રાશી વૃશ્ચિક થાય ઉત્તરાભાદ્રપદ અને રેવતી એ બે નક્ષત્રની મીન રાશી થાય છે. તે રાશીઓ ઘર વીષે લેવાતી નથી. પણ ઉપર અતાવ્યા પ્રમાણે ચેાતિષ ના મત પ્રમાણે ઘરધણીની રાશી લેવાની કહી છે.
નેાંધ-નવચરણ એટલે એક નક્ષત્રના ચાર ભાગે માની તેમાંથી એક અથવા પા ભાગ લઈ બે નક્ષત્ર સાથે મેળવે. એ એ આખા નક્ષત્રના આઠે ભાગ અને એક નક્ષત્રના એક ભાગ મળી નવ ભાગ થાય તે ભાગને ચરણ અથવા પદ કહેવામાં આવે છે, તે નવ ચરણના સવા૨ે નક્ષત્રા થાય એમ જ્યાતિષને મત છે. પણ શિલ્પ શાસ્ત્રના મત પ્રમાણે તે એક રાશી કે નક્ષત્રની ગણાય છે. અને ચેતિષમાં સવા એ નક્ષત્રની એક રાશી ગણાય છે. . ૬૧
"Aho Shrutgyanam"
I
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઘરના નક્ષત્રની રાશિ તથા ઘર ધણીની રાશી ઉપરથી ઈષ્ટ અનીષ્ટ સમજવાનું કોષ્ટક
ન | ભ | જ | ગ | ૬ ક
ખ
|
સ
[ :
નામા અક્ષર
ઘરના
| કુંભ, મીન ખિ
નક્ષત્ર
"Aho Shrutgyanam"
تھا کہ و مد
શ્રેષ્ઠ | કલેશ ! મરણ
راه ها آتا
રીવ્ર ઈષ્ટ દરીદ્ર ! શ્રેષ્ટ | શ્રેષ્ઠ લેશ મરણ પ્રિતિ મરણ ફ્લેશ શ્રેષ્ટ | શ્રેષ્ટ ! દરીદ્ર | ઇષ્ટ દરીદ્ર શ્રેષ્ઠ ધ
શ્રેષ્ઠ કલેશ મરણ પ્રિતિ મરણ ક્લેશ | શ્રેષ્ટ | શ્રેષ્ટ દરીદ્ર ઈષ્ટ દરીદ્ર મીન દરીદ્રા શ્રેષ્ઠ શ્રેષ્ટ ક્લેશ મરણ પ્રિતિ મરણ ફ્લેશ શ્રેષ્ટ | શ્રેષ્ટ દરીદ્ર ઈષ્ટ |
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉદાહરણ-ધારા કે ઘરધણીનું નામ દલપતરામ છે. તે તેને પેલે અક્ષર “દ” છે તે નિશાની “ક વાળા કોઠામાંથી શોધી કાઢવે, અને તેની નીચે નિશાની, “ખવાળા કોઠામાં મીન રાશી છે માટે દલપતરામની મીન રાશી જાણવી હવે ધારે કે ઘરનું નક્ષત્ર શ્રવણ
ર” બાવીસમું છે તે તે નિશાની “ગ”વાળા કોઠામાંથી શોધી કાઢે અને તેની પાસે સામેના કોઠામાં મકર રાશી છે માટે ઘરની એ રાશી આવી. હવે નીશાની “ઘ”વાળા કોઠામાં ભેગી થાય છે. અને એ કોઠામાં શ્રેષ્ઠ ફળ આપેલું છે માટે તે ફળ ઘર તથા ઘર ધણીનું આવ્યું એમ જાણવું આ પ્રમાણે રાશીપરથી ઈષ્ટ અનિષ્ટ અને શ્રેષ્ટ જોવાય છે.
"Aho Shrutgyanam
ઘરધણીની રાશી ઉપરથી જાતિ કાઢવાની સમજનું કેષ્ટક,
જાતિ.
બ્રાહ્મણ
ક્ષત્રિય.
વૈશ્ય.
શુક.
બાર રાશીના નામ
કર્ક મીન વૃશ્ચિક મેષ સિંહ ધન | પૃષ કન્યા મકર મિથુન તુલા કુંભ ૪ | ૮ | ૧૨ ! ૧ | ૫ | ૯ | ૨ | ૬ | ૧૦ | ૩ ! છ ! ૧૧
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
电疗
હઠીસિંહનું મંદિર - અમદાવાદ
"Aho Shrutgyanam"
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
33
(तारा) નક્ષત્રા ઉપરથી તારાની સમજ.
गणये स्वामि नक्षत्र याव दक्षं ग्रहस्पच्च । नवभित्तु हरे द्भागं शेषं तारा प्रकितिता ॥ ६२ ॥ शांता मनोहरा कुरा विज्या कलिको द्भवा । पद्मनी राक्षसी वीरा आनंदा नवमि स्मृता ॥ ६३ ॥ तारापट शुभदा प्रोतां त्रिपंच सप्त मवर्जित । । कुरा कलहा राक्षसी वर्जयेत् श्रुभ कर्मसु ॥ ६४॥ जन्म तारा द्वितियाच षष्टी चैत्र चतुर्थको । अष्टमी नवमी चैत्र षट् तारा श्रुभा वहा ।। ६६ ! निर्धन सप्तमे तारे पंचमी हानी दायका । विय तृतिये तारे ऐषु तारा विवर्जयेत् ॥ ६६ ॥
અ—ઘરધણીના જન્મનું નક્ષત્ર હોય, તે નક્ષત્રથી ઘરના નક્ષત્ર સુધી ગણતા જે અક આવે, તેને નવે ભાગતાં જે શેષ રહે તેટલામી તારા જાણવી. નવ તારાઓના નામ (१) शान्ता, (२) मनोहरा, (3) हुश, (४) विन्या (4) डुबोद्धवा, (६) पद्मिनी (७) राक्षसी, (८) वीरा, (ङ) આનંદા, એ તારામાંથી ત્રીજી કુરા, પાંચમી ફુલાદ્ધવા, સાતમી રાક્ષસી, એ અનુક્રમે ફ્લેશ હાનિ અને નીધન કરનારી छे, तेथी ते तारा शुभ अर्थभां तवी. श्रेष्टतारा (१) शांन्ता, (२) भनोडुरा, (४) विन्या, (६) पद्मिनी, (८) વીરા, (૯) આવા એ તારાએ શુભ છે.
"Aho Shrutgyanam"
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
નેધ–ઘરનું નક્ષત્ર પાંચમું મૃગશર છે ને ઘર ધણીનું નક્ષત્ર બાવીસમું શ્રવણ છે, તો પાંચથી ગણતા બાવીસ સુધી અઢારને અંક આજે તેને નવે ભાગતા શેષ શુન્ય વધી માટે નવમી તારા આનંદા આવી, એ રીતે સર્વ તારાઓ ઘર ધણીના જન્મના નક્ષત્રથી ઘરના આવેલા નક્ષત્ર ઉપરથી ગણી લેવાય. ૬૨-૬૩-૬૪-૬૫-૬૬.
(તાર ગણવાનું કેષ્ટક.)
રર૬રપ૪ર રરર૧૨૦ ધરણીના ૧૮૧૭૧૬૧૫૧૪૧૩૧૨૧૧૧ખ નક્ષત્ર | ૯ ૮ થી ૬ ૫ ૪ ૩ ૨ ૧ ૧૧૦ ૧૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧ ૨૧૧ ૩ ૪ ૫ ૬ ૮ ૯ ૧ ૨
| | | | اي انه
Rારાજ | S |
nlololela
કા પ૧૪ર૩ ૬ ૭ ૮ ૯ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ગ
مع اه اه برای
امام |
| ત | જ
| ઢ | |||૧| | | તાકી
| |
امام مامی ابعا ا » | | إہ امامی ابعا می آیم امیاب | | | | |
عابرام
તારા
|| || | | | P |
| | | | |૧| |
| | | | | ... | | |
{ ૮૧૮૨ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯
ધારો કે ઘર ધણીને નક્ષત્ર “૫મું છે તે તે નિશાની , “ક”વાળા કોઠામાં જોવું. અને ઘરનું નક્ષત્ર “૧૦મું છે તો તે નિશાની “ખ” વાળા કોઠામાં જેવું, એને અંકની લીટીઓ મેળવવી તે તે નિશાની “ગવાળા કોઠામાં “પ”
"Aho Shrutgyanam"
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
ના અંકમાં મળશે, એ પાંચમે અક તે પાંચમી તારા જાણવી, અને એ તારાનું નામ ફુલે વા છે, આ પ્રમાણે કોઇ ઘરની તારા નિકળશે.
અશ જોવાની સમજ,
तन्मू ले व्यय हर्म्य नाम सहिते भक्तो त्रिभिस्त्वंशकः । स्यादि द्रोयम भूपति क्रम वशा दैवे सुरेंद्र हितः ॥ वेद्या षय म स्तुप ण्य भव ने नागे तथा भैरवे । राजांशी गजवा जियान नगरे राजालये मंदिरे ॥
६७ ॥
અર્થ --મૂળરાશીનેા જે એક હેય તે એકમાં આવેલા વ્યયના અંક મેળવવા, તેમજ ધ્રુવાદિક ઘરામાંનુ જે ઘર હાય તે ઘરના નામના જેટલા અક્ષરા હાય, તેટલે એક પણ તેમાંજ મેળવવા એ ત્રણે ખખતે એકત્ર કરતાં જે અક અથવા જેટલે સરવાળે આવે તેટલાને ત્રણે ભાગતાં શેષ જો એક રહેતે તે દ્રાક્ષ કહેવાય, તથા બે વધે તે તે યમાંક્ષ કહેવાય, અને ત્રણ અથવા શુન્ય વધે તે તે રાજાશ કહેવાય, એ ત્રણ અંશે માના ઇંદ્રાંક્ષ દેવાલય અને વેદિકામાં શ્રેષ્ટ છે. તથા ચમાંક્ષ દુકાન, નાગદેવતા, અને ભૈરવ વિષે શ્રેષ્ટ છે, ગજશાળામાં, અશ્વશાળામાં, નગરમાં, રાજાના ઘરમાં અને ખીજા સાધારણ લેાકાના ઘરા વિષે રાજાક્ષ શ્રેષ્ટ છે.
નોંધ-ધારે કે મૂળ રાશી ૧૭મી અશ્વની છે, અને ય ચેાથે શ્રીયાનંદ છે, અને ઘરનુ નામ ચાર અક્ષરવાળુ
સુલક્ષણ છે, તે ત્રણે એકના સરવાળા કરતાં પચીસને
"
"Aho Shrutgyanam"
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬ અંક આબે, પચીસને ત્રણે ભાગતાં શેષ એક વધી, તે પહેલે ઈદ્રાક્ષ આ . ૬૭
અંશક ગણવાનું કોષ્ટક. ઘરના નામાક્ષર
મૂળરાશિ __. || ૧ ૨ ૩૧૯૨૨૧રરર૩ર૪રપાર૬,૨૭ગ
| વ્યય | | | |-|
می ام اس های اه اه اه اه
|| |-| | | | | | |_|
و همراه این به به امر به
اسی اس اس امی ایمان امرابع | مرا به من امرابع | امیہ | راه مرا به اسامي بعامه امی ابع| عامر ابي ابن امي مع انه امی ابعا منابع ان امی ابعا به امربع اس )
ما امی ابعا امر ایم این امر | امام ابم ام مرا به این امر اسع
ابعا ..| من امی اب آیه }
|||||||
|_| ૮ ૭ ૧ ૨ ૩ ૧ ૨ ૩ ૧ ૨ ૩ડ અંક
{ ૦ ૮ [ ૨ ૩ ૧ ૨ ૩ ૧ ૨ ૩ ૧ - છે. ૦ ૦ ૮ ૩ ૧ ૨ ૩ ૧ ૨ ૩ ૧ ૨
ધારે કે ઘરનું નામ અલંકાર ચાર અક્ષરવાળું છે, માટે નિશાની “ક”વાળા કોઠામાંથી ચાર અંક જે, હવે જે ઘરનું નક્ષત્ર “ગવાળા કોઠામાંથી “ર” રેવતી મૂળરાશિ છે, વળી ઘરને આઠમે વ્યય છે, તેથી તેના નામાક્ષરના કોઠાની હેઠળ સીધી લીટીમાંજ નિશાની “ઘ” વાળા કોઠામાંથી આઠ અંક જે, નિશાની “ઘરવાળા
"Aho Shrutgyanam
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩e , કોઠાથી જમણી તરફની અને નિશાની “ગ”વાળા કોઠાની નીચેની લીટીઓ ભેગી કરતાં નિશાની “ડ”વાળા કોઠામાં મળે છે અને ત્યાં ત્રણ અંક છે, માટે ત્રીજે રાજાંક્ષ જાણ. આ પ્રમાણે કોઈ પણ ઘર કે પ્રાસાદના અંશક હેલથી ગણી શકાય છે.
"Aho Shrutgyanam
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩.
પ્રકરણ ૪ છુ.
નક્ષત્રાની. अश्वोऽश्विनी शतभयोर्यमपुषि हस्तछागोनि पूष्य उरगोऽथ
विधातृसौम्ये । सुलाईयोः शुनक ओतुर हावदि त्येपू फामघा सुमत दुरु રૈયોનિઃ ॥ ૬૮ ॥
અ અશ્વની અને શભિષા એ અને નક્ષત્રની અશ્વયાની છે, ભરણી અને રેવતી એ બે નક્ષત્રની હસ્તચેની છે, કૃતિકા અને પૂષ્ય એ બે નક્ષત્રોની છાંગચેાની (બકરી) છે. રહેણી અને મૃગશર એ બે નક્ષત્રની શ્વાનચેાની છે, પૂર્વાફાલ્ગુની અને મધા એ બે નક્ષત્રની ઉંદર ચેાની છે. ૬૮
गोर्भ द्रोत्तर फाल्गुनी तउदिता स्वातौ करे माहिषी । व्याघ्र स्त्वाष्ट विशाखया च हरिणोज्येष्टानुं राधाभयोः ॥ पूषाढा श्रवणे कपिर्निगदितो विश्वाभिजिन्ना कुलं । पुभायां वसुभे मृगेंद्र उदितो वैरं त्यजेल्लोकतः ।। ६९ ।।
અથ-ઉત્તરાભાદ્રપદા અને ઉત્તરાફાલ્ગુની એ એ નક્ષત્રાની ચાની ગાચની છે, સ્વાતી અને હસ્ત એ એ નક્ષત્રાની ચાની ભેંસની છે, ચિત્રા અને વિશાખા એ એ નક્ષત્રોની ચેની વાઘની છે, જ્યેષ્ઠા અને અનુરાધા એ એ નક્ષત્રોની ચેાની હરણની છે, પૂર્વાષાઢા અને શ્રવણ એ બે નક્ષત્રાની ચેાની
"Aho Shrutgyanam"
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાનરની છે, ઉત્તરાષાઢા અને અભિજીત એ બે નક્ષત્રની યોની નેળીયાની છે, અને પૂર્વાભાદ્રપદ અને ધનિષ્ટા એ બે નક્ષત્રોની ની સિંહની છે. આ રીતે નક્ષત્રની ચેનીથી ઉત્પન્ન થયેલું વેર જે ઘરની ઘરધણીને લેક હેવારે લાગુ પડતું હોય તો તે તજવું. ૬૯
ગૃહ મંત્રિની સમજ. शत्रु मन्दसितौ समश्च राशिनो मित्राणि शेषारवे । स्तीक्ष्णां शुहिमर श्मिज श्च सुहृदोशेषाः समाःशीतगोः ॥ जीवेन्दूष्ण कराः कुजस्यसुहृदोज्ञोरिः सितार्का समोः। મિત્રે સૂર્ય સિકુવા ક્રિમg: રાકૂટ મા ચા ઘરે ૭૦ || सूरे सौम्य सितावरीर विसुतो मध्यो परेव न्यथा । सौम्यार्की सुहृदौ समौ कुजगुरु शुक्रस्यशेषावरि ॥ शुक्र शौसुहृदौ समः सुरगुरुः सौरस्य चान्येरयो । ये प्रोक्ताः स्वत्रिकाण भादिषु पुनस्तेमी मयाकीर्तिताः ।।७१
અર્થ–સૂર્યને, શનિ અને શુક શત્રુ છે, બુધ સમ છે. મંગળ ગુરૂ તથા ચંદ્ર મિત્ર છે. ચંદ્રને, સૂર્ય અને બુધ મિત્ર છે. મંગળ, ગુરૂ, શુક્ર અને શનિ સમ છે તેને શત્રુ કોઈ નથી.
મંગળને, સૂર્ય, ચંદ્ર અને ગુરૂ મિત્ર છે, બુધ શત્રુ છે, શુકે અને શનિ સમ છે બુધને સૂર્ય અને શુક મિત્ર છે. ચંદ્ર શત્રુ છે, મંગળ, ગુરૂ અને શનિ સમ છે, ગુરૂને બુધ અને શુક્ર શત્રુ છે, શનિ સમ છે. સૂર્ય, ચંદ્ર અને મંગળ મિત્ર છે, શુકને બુધ અને શનિ મિત્ર છે મંગળ
"Aho Shrutgyanam
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને ગુરૂ સમ છે, સુર્ય તથા ચંદ્ર શત્રુ છે. શનિને, બુધ અને શુક મિત્ર છે ગુરૂ સમ છે, સૂર્ય, ચંદ્ર અને મંગળ શત્રુ છે. આ ગૃહત્રિમાં વધારે સમજણ માટે સરલ કોષ્ટક મુક્યું છે. * ઘર કે પ્રાસાદ અથવા તેના ધણીની રાશિના સ્વામીને પરસ્પર વેરભાવ રહે જોઈએ નહિ. ૭૦-૭૧ ઘરધણી તથા ઘરની રાશિના સ્વામીના મિત્ર અને શત્રુ
તથા સંમભાવ જોવાનું ગ્રહ મિત્રી કેષ્ટક,
આ રાશિ સિંહ કે | મેષ, મિથુન ધન– વૃષભ-મકર
વૃશ્ચિક કન્યા મીન તુલા ! કુંભ
થી ગ્રહ | સૂર્ય | ચંદ્ર મંગળ બુધ ગુરૂ
શુક્ર શનિ
મિત્ર, ચંદ્ર- સૂર્યભાવ ગુરૂ બુધ |
અધ- સૂર્ય ચક્ર
સૂર્યનું
| ચંદ્ર | સુધ– સૂર્ય
શુક્ર ! એક | મંગળા
ગુર– શુક
"Aho Shrutgyanam
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
“અ” વાળી નિશાનીમાં બાર રાશિઓ મુકેલી છે, તેમાંથી ઘરની તથા ઘરધણીની રાશિ શેાધી કાઢવી. “” વાળા કાઠામાં એ રાશિના સ્વામી ગ્રહે મુકેલા છે. એ ગ્રહોના મિત્રભાવ શત્રુભાવ, તથા સમભાવ, 3, ખ, ગ, નિશાની વાળે કાઠાએમાં આપેલા છે, તે પરથી તે જોઇ લેવા.
ઘેટાની યેાનિને
ગાયની
હાથીની
કુતરાની
સપની
બિલાડીની
ભેંસની
""
29
""
,,
""
૪૧
"
(ચેાની વૈર. )
વાંદરાની
વાઘની
સિહુની
વાંદરાની
તાળીઆની
ઉંદરની ધાડાની
સાથે
>:
"Aho Shrutgyanam"
""
""
""
""
""
વૈર
">
""
""
""
""
33
>>
"3
73
""
""
ઉપર પ્રમાણે નક્ષત્રાની ચેાનિને પરસ્પર વર છે. તેથી અસ્ત્રી પુરૂષ તથા ઘર અને ઘર ધણીને પરસ્પર વેર ચેાની ન લેવી કેમકે તે લેવાથી મૃત્યુ થાય છે.
તિથિ, વાર, અને લગ્ન સમજવાની રીત.
•
आयक्ष तारा व्ययमं शक्रं च ह्येकत्रकृत्वा विभजेत्क्रमेण । तिथ्या च वारेण तथैव लग्नैः शेषै स्तुतान्येव भवेयुरंकेः ॥७२ અ—આયના, નક્ષત્રના, તારાના, વ્યયના, અને અંશકના અંકોને એકઠા કરતાં જેટલેા એક થાય, તે એકને પન્નુર ભાગે ભાગતાં શેષ જે રહે તે ઘરની તિથી જાણવી.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેજ એકને (સર્વ એકને એકઠા કરતાં એકંદરે જે એક થયેલ હોય તેને) સાતે ભાંગતા જે શેષ રહે તે વાર જાણ. વળી તેજ એકને બારે ભાંગતા શેષ જે રહે તે લગ્ન જાણવું.
- તિથીનું ફળી. ૧–૬–૧૧ નંદાતિથી કહેવાય છે તે બ્રાહ્મણને ઘેર સારી છે. ૨-૭-૧૨ ભદ્રાતિથી કહેવાય છે તે ક્ષત્રિયને ઘેર સારી છે. ૩-૮-૧૩ યાતિથી કહેવાય છે તે વૈશ્યને ઘેર સારી છે. ૪-૯-૧૪ રિક્તાતિથી કહેવાય છે તે શુદ્રને ઘેર સારી છે. પ-૧૦-૧૫ પૂર્ણાતિથી કહેવાય છે તે દેવમંદિરમાં સારી છે.
ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે દેવમંદિર તથા જાતિને માટે સારી છે તેથી ઉલટી સારી નથી.
વાર ફળી, દવજાય હોય તે રવિવાર સારે છે. વૃષભાય હોય તે સોમવાર સારે છે. ધુમ્રાય હાય તે મંગળવાર સારે છે. શ્વાન અને ખરાય હેય તે બુધવાર સારો છે. ગજાય હેય તો ગુરૂવાર સારે છે. દેવાંક્ષાય હાય તો શુક્રવાર સારે છે. સિંહાય હોય તે શનિવાર સારે છે.
ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે સારા છે. આથી ઉલટા સારા નથી ખાટો તજવા.
લગ્ન ડી. ૨) વૃષભ, ૫) સિંહ૮) વૃશ્ચિક ૧૧) કુંભ, આ ચાર લગ્નનું
ફળ ઉત્તમ છે.
"Aho Shrutgyanam
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩
૩) મિથુન ૬) કન્યા ૯) ધન ૧૨) મીન આ ચાર લગ્નનું
૧) મેષ ૪) કર્ક ૭) તુલા ૧૦) મકર
ફળ મધ્યમ છે. આ ચાર લગ્નનુ ફળ કનિષ્ટ છે.
ઉપર પ્રમાણે ઉત્તમ ફ્ળના લગ્ન આવે તે ઘણું સારૂં ગણાય એથી ઉતરતાં મધ્યમ સાધારણ ગણાય કનિષ્ક ફળના તજી દેવાં-૭૨
ઘરના અધિપતિ વગ
et पृथुत्वेनचताड नीयं तयो र्य दैक्यं पुनर छुयेण । शेषोऽधिनाथो वसुभाजिते स्मिन् समः प्रशस्तो विषमस्तुनैव ॥७३॥ અધરની લંબાઈ સાથે પહેાળાઈને ગુણુતા 2 અક આવે તે અંકની સાથે ઉંચાઇના મેળવી દેવા મેળવી દેતા જે સરવાળા આવે તેને આઠે ભાગવા, ભાગતાં શેષ રહે તે ઘરના અધિપતિ જાણવા. અધિપતિના આઠ વ છે, તે વમાંથી ખીજો, ચેાથે, છઠ્ઠો, આઠમ, એ ચારમાં કોઈ પણ વર્ગ આવે તે શ્રેષ્ટ સમજવા. પહેલે, ત્રીજો, પાંચમે, સાતમે, એ ચારમાં કેઈપણુ વ આવે તે સાર નથી એમ જાણવુ.-૭૩
અધિપતિના નામ.
विकृतः कर्णचैव धुम्रदो वितथ स्वरः ।
बिडालो दुन्दुभि चैव दान्तः कान्तोऽविनायकः ||७४ || અથ-૧) વિકૃત, ૨) કંણુક, ૩) ધુમ્રદ, ૪) વિતવર, ૫) મિડાલ, () દુન્દુભિ, ૬) દાન્ત, ૮) કેન્દ્ર,
"Aho Shrutgyanam"
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
નોંધ—ઘર કે પ્રાસાદની ઉંચાઈ તથા પહાળાઈના
ગજને, અને આંગળ :આવ્યા હોય તે ગજને છોડીને આંગળે આંગળના ગુણાકાર કરવા, કારણ આઠે ભાગતાં ગજ ઉડી જાય છે-૭૪
*
અધિપતિ વ.
सुपर्ण ओतुः सिंहः श्वासु सर्पाखु मृग मीढकाः । वर्णाधिपाः क्रमा दृष्टौ भक्ष्योयः पंचमोमतः ॥७५॥
અથ—ગરૂડ, ખિલાડ, સિંહ, શ્વાન, સ, ઉંદર, મૃગ અને મેષ એ આઠે અનુક્રમે તે વર્ણના અધિપતિ છે એ અધિપતિના વમાં દરેકના પાંચમા વણુ ભક્ષક છે તે છેાડી દેવા.
ઘર તથા ઘરધણી
24-G-E-24.
૩-ખ-ગ-ધ.
ચ-છ-જ અ—મ.
2-3-ડેઢણુ
ત-થ-દ-ધૂન.
યુ-૨-લ-૧.
21-4-2-8.
નામાક્ષરના અધિપતિ વગ
૧) ગડે. ૨) ખિલાડ. ૩) સિહ.
૪) શ્વાન.
૫) સ.
૫-ફ્—મરૂભમ. ૬) ઉંદર.
૭) મૃગ. ૮) મેષ (ઘેટુ'),
ઉપર બતાવેલા નામાક્ષર ઉપરથી, ઘર અથવા ઘરના ધણીનો વગ કાઢવા હોય તે, તે ઘર કે તેના ધણીના
"Aho Shrutgyanam"
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫ પહેલે અક્ષર તેમાંથી લે. અને તે અક્ષરની સામે જે વર્ગ આપે હોય તે ઘર અથવા તેના ધણીને વર્ગ જાણવે.
નેધ ધારો કે ઘરનું નામ વઈમાન છે, તે તેને પહેલો અક્ષર “વી છે, તે નામાક્ષરમાંથી નીશાની વાળી હારમાંથી શોધી કાઢવો એ “વ” અક્ષરની સામે સાતમે મૃગ વર્ગ આપે છે માટે એ ઘરને વર્ગ મૃગ સમજ. આ પ્રમાણે ઘરના નામાક્ષર ઉપરથી પણ વર્ગ નીકળે. ઘર તથા પ્રાસાદના અધિપતિ ગણવાનું કેષ્ટક. આગળ
આ ૧ ૨ ૩ ૪ ૫ ૬ ૭ ૮ ૯૧૦ ૧૧ ૧૨ ૧૩ ૧૪ ૧૫ ૧૬ ૧૭૧૮૧૯ર૦ ૨૧રરર૩ર૪
مس أمام
| |
આગળ ૪૧ર ૪ ૮ ૪ ૮ ૪ ૮ ૪ |
| |૧| | | K |
جلسه امامیه ای به ایرام
أعيا
| | Inlalalalalalalalo
| | | | | | |
اما به ام اس | اس ام اها اياها أب أمياه شاہ اہ امام احمام
૬૧૪૨ ૨ ૦ ૩ ૪ ૨ - ક ૦૧ પર છ ક પ ૪ ક. ૨ ૧ અધિપતિ
ધરે કે એક ઘરની ઉંચાઇ ૧૮ ગજ ને ૭ આંગળ છે, તે નીશાની “ક” વાળા કોઠામાંથી સાત આગળ શોધી કાઢે, અને ક્ષેત્રફળને અંક “૨૩” છે, તે તે નિશાની
"Aho Shrutgyanam
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખ” વાળા કઠામાંથી શોધી. કાઢે, “ક” તથા “ખ” વાળા બને અંકની લીટીઓ ભેગી કરતાં તે એકના અંકમાં મળે છે. માટે વિકૃત અધિપતિ એ ઘરને જાણો, એ પ્રમાણે પ્રાસાદ તથા ઘરના અધિપતિ ગણાય છે.
(વર્ગ વેર) ઘરને (૧) ગરૂડ અને ઘરધણીને (૫) સપને વેર છે.
(૨) બિલાડી અને , (૬) મૂષક (ઉંદર)ને વેર છે. | (૩) સિંહ અને ,, (૭) મૃગને વેર છે. , (૪) શ્વાન અને . (૮) મેષ (પેટા)ને વેર છે.
ઉપર પ્રમાણે વર્ગ રાખવામાં આવે તે ઘર ધણીનું મૃત્યુ થાય છે, માટે એવા વર્ગ રાખવા નહિ.
ઉપર કરતાં ઉલટા વર્ગ હોય જેમ કે– ઘરધણીને (૧) ગરૂડ અને ઘરને (૫) સર્ષ.
(૨) બિલાડી,, (૬) મૂષક. (૩) સિંહ , , (૭) મૃગ.
(૪) શ્વાન , , (૮) મેષ. આ પ્રમાણે હોય તે ઘર ધણું દરિદ્ર થાય, દ્રવ્ય વગર પીડાય માટે તે પણ તજવા. ૭૬
નાડી ચક. अश्विन्यादिकभत्रयंफणि निभं चक्रं त्रिनाऽयुत्र भ्दवं । किस्थं वर कन्ययो चयदि भंतन्मृत्यु दंचाशतः ॥
"Aho Shrutgyanam
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
नाडी सेवक मित्रगेह पुरत श्चैका सुभासव्यधाः । आयादित्रिक पंच सप्त नव भिस्त्वंगैगहंसौख्यदम् ।।७७॥
અર્થ–-સપના આકારે ત્રણ નાધિનું ચક્ર કરી તેમાં અશ્વિન્યાદિ સત્યાવીશ નક્ષત્રે વેધ કરવાં. (સપના નવ ભાગ કરી તે દરેક ભાગમાં ત્રણ ત્રણ નક્ષત્રો વિંધવા) એ નક્ષત્ર એવી રીતે વિંધવા કે સર્પાકૃતિ ચક્રમાં એક નાડીમાં, વર અને કન્યાના નક્ષત્ર મુકવા નહિ. કારણકે તે મૃત્યુ કરે, માટે તેના ભાગ છોડી દેવા. સ્વામી અને સેવકને, મિત્ર મિત્રને, ઘર અને ઘરના સ્વામીને, નગર અને રાજાના નક્ષત્રોને વેધ થાય તે સારે. વળી આગળ આયાદિ નવ પ્રકાર જોવાના કહ્યા છે, પણ તેમાં ખાસ કરીને ત્રણ, પાંચ, સાત, કે નવ, પ્રકાર જેઈને ઘર કરે તે ઘરધણું સુખી થાય. ૭૭
આદ્ય મધ્ય અને અંત્ય નાડી.
ज्येष्टा मूलाश्विनी शिवाद पेशत भिष ग्यम् । उत्तरा फाल्गुनी युग्म माद्य नाडी यमीरिता ॥७८॥ मृगश्चत्रानु राधाच भरणी वसु पुष्यको । जलभ योनि बुघ्न्ये च मध्य नाडी प्रकीर्तिता ॥७९॥ होहिणी कृत्तिका श्लेषा मघा स्वाती द्वयं तथा । रेवती चोत्तरा पाढा श्रवण श्वान्त्य नाड़ीका ॥८॥
"Aho Shrutgyanam
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
નક્ષત્ર ઉપરથી આધ, મધ્ય અને અંત્ય નાડી જોવાનું કેષ્ટક,
અશ્વની, આરકા.
:
ભરણી, મૃગશર. !
કૃતિકા, રહણ.
પુનર્વસુ. ઉ–ફાલ્ગની. પૂષ્ય, પૂ-ફાલ્ગની.
અશ્લેષા, મઘા.
- હસ્ત, જયેષ્ટા.
ચિત્રા, અનુરાધા.
સ્વાતી, વિશાખા..!
મૂળ, સતભિષા.
પૂર્વાષાઢા, ધનિષ્ટા. !
ઉત્તરષાઢા, શ્રવણ.
પૂર્વાભાદ્રપદા.
ઉત્તરાભાદ્રપદા.
રેવતી.
આઘનાડી.
મધ્ય નાડી. |
અંત્યનાડી.
આ કોષ્ટકમાં આદ્ય, મધ્ય, અને અંત્ય એ ત્રણે નાડીના નવ નવ નક્ષત્ર આપેલા છે. ઘર તથા ઘર બંધાવનાર ધણી, સ્વામી અને સેવક, મિત્ર અને મિત્ર, નગર અને રાજા, આ બધાના નક્ષત્ર ત્રણ નાલમાંથી ગમે તે નાડીમાં ભેગા હોય તે સારૂ ફળ આપે છે. પણ વર અને કન્યાના જુદી જુદી નાધના નક્ષત્ર આવે તેજ તેઓ સુખી થાય, વર તથા કન્યાને આદ્ય નાના નક્ષત્રમાં જન્મ થયે હોય તે, વરનું અકાળ મૃત્યુ થાય. મધ્ય નાના નક્ષત્રમાં જન્મ થયે હોય તે, વર રેગી થઈ તે નિર્ધન થાય, તેમજ જે બંન્નેને અંત્ય નાડીના નક્ષત્રમાં જન્મ થયેલ હોય તે સંતતિ બીલકુલ યાય નહિ, અને જે થાય તે જીવે નહિ.
"Aho Shrutgyanam"
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
મીનાક્ષીનું મંદિર - મદુરા
"Aho Shrutgyanam
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૯
ઘરના નક્ષત્રની ઉત્પત્તિનું ફળ
नवन्धं गृह नक्षत्रं रुद्र संख्या समन्वितम् । पंचभिस्तु हरेद्भागं शेष मुत्पत्ति पंचधा ॥ ८१ ॥
અધરના નક્ષત્રને નવગણું કરવાથી જે અક આવે, તેમાં અગીયાર ઉમેરતાં જે સંખ્યા આવે, તેને પાંચે ભાગતા જે શેષ રહે તે, પાંચ પ્રકારની નક્ષત્રની ઉત્પત્તિ જાણવી. ૮૧
કાર
ઉત્પત્તિનું ફળ જાણવાનું કાષ્ટક,
ઘરની ઉત્પત્તિના
અંક
નક્ષત્રને અંક
૧૦.૧૫ ૨૦ રપ O
૪] ૯૧૪૧૯૨૪
૮,૧૩,૧૮૨૩
.
४
0
૭૧૨ ૧૭૭૨૨૨૭૭
૧૯ ૬ ૧૧૧૬ર૧૨૬
૧
ર
૩
૪
પ
ખ
ફળ
ઘણું દાન કરાવે.
સુખ પ્રાપ્તિ.
"Aho Shrutgyanam"
સ્ત્રી–પ્રાપ્તિ. ધન પ્રાપ્તિ.
wwww
પુત્ર પ્રાપ્તિ.
ઘરનું નક્ષત્ર (ર) ભરણી તેના એક નિશાની કું?” વાળા ફાડામાંથી શોધી કાઢવા એ કાઠાની જમણી બાજુએ “ખ” વાળા કોઠામાં ” થા અંક આવ્યેશ, માટે એ એની ઉત્પપતિ :જાણવી. તેનું ફળ ગ” વાળા કોઠામાં આપેલું ધન, પ્રાપ્તિ છે. આ પ્રમાણે જોવાથી સરવાળા વિગેરે કરવું પડતું નથી.
ગ
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
અધમુઆ નક્ષત્રો. पूर्वात्रय साप्यमानि धिष्ण्य मधो मुंस्वं मूळमघा विशाखा । खातेच भूम्या निधिरोयणेच तथोग्र कायें मुनयो वंदति ॥८२।।
અર્થ–ત્રણ પૂર્વા (પૂ. ફાગુની–પૂર્વાષાઢા અને પૂર્વાભાકાપદ) અશ્લેષા, ભરણી, કૃતિકા મૂળ, મઘા અને વિશાખા, એટલાં નક્ષત્રે અધોમુખ જાણવા. એ અધમુખા નક્ષત્રે ખાત મુહૂર્ત વખતે, પૃથ્વીમાં ધન મુકવું હોય તે વખતે, અને બીજા ઉગ્ર કાર્યમાં લેવા એમ મુનીઓ કહે છે. ૮૨
તીચંગ સુખા નક્ષત્ર चित्राश्वि मैत्रादिति वायुधिष्ण्यं जेष्टा मृगौ पौष्णकरौ तथैव । स्थाद्वाहने यंत्रहल प्रवाहे चतुष्पदाघेपि च पार्यक्रम ॥८॥ - અર્થ-ચિત્રા, અશ્વની, અનુરાધા, પૂનર્વસુ, સ્વાતિ, ચેષ્ટા, મૃગશીર્ષ, રેવતી અને હસ્ત એ નવ નક્ષત્રો તીર્યમુખા જાણવા, એ તીર્યમુખા નક્ષત્રે વાહનના, યંત્રના કામમાં, હળ જોડવાના કામમાં અને ઢેરાના કામમાં લેવા. ૮૩
ઉર્વ, વક નક્ષત્રો, पूष्योत्तराद्रो शृतयो धनिष्टा स्याद्रोहिणी वारुण मद्धवक्रम । प्राकार देवालय छत्रहऱ्या राज्याभिषेकादिच यातिसिद्धिम् ॥८४॥
અર્થ–-પૂષ્ય નક્ષત્ર, ત્રણ ઉત્તરા (ઉ–ફાગુની, ઉ–ષાઢ-ઉ–ભાદ્રપદા) આદ્ર, શ્રવણુ ધનિષ્ટા, રાહણ અને શતભિષા, એટલા નક્ષત્રે ઉર્વ મુખા જાણવા, એ ઉર્વ મુખા નક્ષત્રમાં કિલ્લો, દેવમંદિર, તેમજ રાજાનું શિર
"Aho Shrutgyanam
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૧
છત્ર બનાવવું, હવેલી, રાજાને રાજ્યાભિષેક કરવા, વગેરે કામે કરવાથી કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે.-૮૪ ( હાડાચક્ર )
ઘર ધણીના નામનું નક્ષત્ર કહેાડવાનું કોષ્ટક, નામાક્ષર નક્ષત્ર નામાક્ષર નક્ષત્ર નામાક્ષર
નક્ષત્ર
યુ-ચે-ચેલા અશ્વની-૧ મ-મી-મુ-મેમધા-૧૦ જે-જો-ભ-ભી મૂળ-૧૯
પૂર્વાફાલ્ગુ ભા-ધ-૬-૦ પૂર્વાષાઢા-૨૦
લી-લુ-લેલા ભરણી-૨ મેાન્ટા-ટી-ટુ
ની—૧૧
ઉત્તરાષાઢા
અ-ઇ-ઉ-એ ક્રતિકા૩ ટ-ટા-૫-પા
ઉત્તરાયા ભે-ભા-જ-જી ગુની૧૨
૨૧
હસ્ત–૧૩ ખી-ખુ-એ-ખેા શ્રવણ ૨૨
ચિત્રા-૧૪ગ-ગી-૩-ગેધનિષ્ટા—૨૩
આર્દ્ર-૬-રેરા-તા
સ્વાંતિ ૧૫ ગા-સા-સી-સુ સતભાષા-૨૪/ વિશાખા પૂર્વાભાદ્રપદ
પુનવ સુ-છાતી-તુ-તે-તે
સ-સે-દ-દા
૧૬
ઉત્તરાભાદ્રપદ
૬-૧-ઝ-થ
૧૭
૨૬
અનુરાધા ન-ની-નુ-ને અશ્લેષા ૯ ને-ય-ચી-યુ જેષ્ઠા-૧૮ દે-દે-ચી રેવતી–૨૭
આ કાષ્ટકની સમજ એવી છે કે, ઘરધણીના નામને પેલા અક્ષર નક્ષત્રની સાથે મેળવવે, યારે કે, ચુનીલાલના પહેલા અક્ષર ગ્રુ” છે તે સીધી લીટી (૧) નક્ષત્ર આવ્યુ, તેવી રીતે સહેલાઈથી નામાક્ષરથી નક્ષત્ર તરત જી આવે છે.
આ-વા-વી-વુ રાહણી-૪ પુષ-ણ-૮
એ-એ-ક-કી મૃગશર-૫ પેપેન્ટરી
ક-ધ-૭-૭
કે-કેહ-હી
ક્રૂ-હ-હોન્ડા પૃષ્ય-૮
ટી-હ-ડે
"Aho Shrutgyanam"
૨૫
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
વહાણુ ઘડવાના તથા પાણીમાં ચલાવવાના નક્ષત્ર.
नाव्यं सुरवाय कर वारुण वासवषु ज्येष्टो तरा त्रिय पूषणि मैत्रपुष्ये । तोयं मधोतर करे वसु मैत्र पूष्ये स्यात्तोयमेच वरुणेच विधातृ भेच ॥८५॥
અર્થ--તાવ, અથવા વહાણુ ઘડવાના મુહુર્તમાં હસ્ત, શતભિષા, ધનિષ્ઠા, જ્યેષ્ટા ત્રણ ઉત્તરા, રેવતી, અનુરાધા, અને પુષ્ય એટલા નક્ષત્રે લેવા, પણ પાણીમાં વહાણ ચલાવવાના કામમાં મઘા ત્રણ ઉત્તરા, હસ્ત, ધનિષ્ટા, અનુરાધા, પૂષ્પ પૂર્વાષાઢા, શતભિષા, અને રાહણી એટલા નક્ષત્રા લેના કહ્યા છે. ૮૫
ગૃહારભે ભૂમિ શયનની સમજણુ.
।
प्रद्योत नात्पंच नगाङक पूर्वनवे दुषड् विंशमितानीभानि । शेते महानैव गृहं विधेयं तडाग वापि खननं नशस्तम् ॥ ८६॥ અથ—સૂર્યના નક્ષત્રથી પાંચમુ, સાતમ, નવમુ, ખારમુ, ઓગણીસમું અને છવીસમુ નક્ષત્ર હોય તે ભૂમિ શયન જાણવું. પણ એ વખતે ગૃહાર ભાદિ, વાવ, તળાવ, અને કુવાનુ ખેાવુ શ્રેષ્ટ નથી-૮૬.
ઘણા ગુણ ને ઘેાડા દોષ હોય તે કામ કરવું. बहु गुणं लघुदोष समन्वितं भवनदेव गृहादिक मिष्यते । जल लवे नशिरवी बह तापवान् नशममेति गुणैरधिकायतः ॥८७॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૩
અ—જેમાં ઘણા ગુણા અને થાડા ઢાષા રહેલા હોય એવું ઘર અને દેવમંદિરાદિ કરવામાં કાંઈ હરકત નથી. જેમકે, ઘણા તાપવાળા અગ્નિ પાણીના બીન્દુથી મુઝાય નહિ તેવી રીતે જે કાર્યમાં ઘણા ગુણા હોય તે ઘેાડા દાષાથી ખરામ ગણાતુ નથી. ૮૭.
"Aho Shrutgyanam"
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
પ્રકરણ ય મુ.
તિથિની સમજ.
नंदातिथिः षट् प्रतिच्च रुद्रा द्विद्वादशी सप्तमिकाच भद्रा । जया तृतीया ष्टमिकाच विश्वारिक्ता चतुर्थी नवमीचभूत ॥ ८८ ॥
અથ—છઠ્ઠ, પડવા, અને અગીઆરશ એ ત્રણ તિથિઓને નંદા તિથિ ગણવી. મીંજ, મારશ, સાતમ એ ત્રણની ભદ્રાતિથી જાણવી. ત્રીજ, આઠમ, અને તેરશ એ ત્રણને જયાતિથિ જાણવી, ચેાથ, નેમ, અને ચાઢશ એ ત્રણ રિક્તાતિથિ છે એમ સમજવુ –૮૮,
સિદ્ધિયેાગની સમજ,
प्रोक्ता पूर्णा पंचदिकू पौर्ण मासी शुक्रे नंदा राजपुत्रेचभद्रा । पृथ्वी पुत्र सिद्धिदा वैयास्या न्मदेरिक्ता देव पूज्येचपूर्णां ॥ ८९ ॥
અથ—પાંચમ દશમ, અને પૂર્ણિમા (અમાસ) એ પૂછ્યું તિથિ જાણવી. અને ઉપર રહેલી તિથિ અને વારના યાગથી નીચે પ્રમાણે સિદ્ધિયોગ થાય છે.
શુક્રવાર અને નાતિથિ, બુધવાર અને ભદ્રાતિથિ, મંગળવાર અને જયાતિથિ શનિવાર અને રિક્તાતિથિ, ગુરૂવાર અને પૂર્ણતિથિ એટલા સિદ્ધિયોગ જાણવા--૮૯ एकादशी जीवदिने च षष्टि भोगे त्रयोदश्य शुक्रवारे । सूर्ये नवै काष्ट मिका सिद्धा चंद्रेद्वितिया दशमी नवम्यः ॥९०॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૫ અર્થ_એકાદશીના દિવસે ગુરૂવાર હોય, છઠને દિવસે મંગળવાર હોય. તેરશને દિવસે શુક્રવાર હેય. નવમી, એકમ અને આઠમ, એ ત્રણ તિથિઓથી ગમેતે તિથિના દિવસે રવિવાર હેચ. બીજ, દશમ અને નવમી, એ ત્રણ તિથિઓમાંથી ગમે તે તિથિના દિવસે સોમવાર હોય તે તે સિદ્ધિયોગ જાણો–૯૦.
શુક્લ પક્ષ તથા કૃણુ પક્ષમાં તિથિની સમજ. कृष्णे निशायां दशमी तृतीये भद्रादिने सप्त चतुर्दशेतु । शुक्लेरजन्यां युगरुद्रसंरव्ये दिनेष्टमी पूर्णिमयोश्चवा ॥९ ॥ ' અર્થ-કૃષ્ણ પક્ષમાં (અંધારીયામાં) દશમના દિવસે, અને ત્રીજના દિવસે રાત્રીના ભાગની એટલે તિથિ જેટલી ઘી હેય, તેટલી ઘીથી પહેલાં ત્રીસ ઘી ભદ્રા હોય. કૃષ્ણ પક્ષની સાતમ અને ચૌદશ, એ બે દિવસના ભાગની એટલે પ્રથમના દિવસે (સાતમ અથવા ચોદશે) જેટલી ઘડીએ તિથિ બેસતી હોય ત્યાંથી માંડી ત્રીસ ઘડી સુધી ભદ્રા જાણવી.
શુકલ પક્ષમાં (અજવાળીયામાં) ચોથ અને અગીઆરશના રાતના ભાગની એટલે જેટલી ઘડી તિથિ હોય તે પહેલા ત્રીસ ઘડી સુધી ભદ્રા જાણવી. શુકલ પક્ષની આઠમ અને પૂર્ણિમા, એ બે દિવસમાં, દિવસના ભાગની એટલે પ્રથમના દિવસે જેટલી ઘડીએ આઠમ અથવા પુનમ બેસતી હોય ત્યાંથી માંડી ત્રીસ ઘડી સુધી ભદ્રા જાણવી–૯૧.
"Aho Shrutgyanam
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
પટ્ટ
યમઘ, યાગની સમજ. मार्क वारे शशिने विशाख्या आरुदा कुजेईदु सुनश्रमुल | गुरुज क्रति भृगुहिणीच शनिज हस्ते यमघंट योग ॥९२॥
આ
અ—રવિવારને મઘા નક્ષત્ર હોય તા યમઘંટ યોગ થાય, સામવારને વિશાખા નક્ષત્ર, મગળવારને નક્ષત્ર, બુધવારને મૂળ નક્ષત્ર, ગુરૂવારને કૃતિકા નક્ષત્ર, શુક્રવારને રાહણી નક્ષત્ર, અને શનિવારને હસ્ત નક્ષત્ર, એ પ્રમાણે વાર અને નક્ષત્ર મળે તે ચમધટ ચોગ સમજવા-૯૨.
યમઘંટનું ફળ.
यमघंटे गते मृत्यु कुरुक्षेत्र करगृहे ।
ऋत्व मृत्यु प्रतिष्टाच शीशुजतिन जीवती ॥९३॥
અર્થ જો યમઘંટ વખતે કાઈ ગામ જાય તા ગયેલા પા ન આવતાં મરણ પામે, ઘર કરે તેા, પડી જાય. ધ્રુવપ્રતિષ્ટા કે ઘરમાં પ્રવેશ કરે તે તે કરનાર ધણીનું મૃત્યુ થાય, બાળકના જન્મ ચમઘંટમાં થાય તે તે જીવે નહિ. માટે ચમઘટ હોય ત્યારે કાઈ પણ શુભ કામ કે પ્રવાસ કરવા નહિ. ૩.
યોગની સમજણુ.
विष्कंभ प्रितिरायुष्मान सौभाग्य शोभनस्तथा । अतिगण्ड : सुकमाच धृतिः शुलस्त थैवच ॥९५॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૭
गण्डो वृद्धि ध्रुव श्चैव व्याघाता हर्षण स्तथा वज्र सिद्धि व्यतिपातो वरीयान परिघ शिवः ॥१५॥ सिद्धिः साध्यः शुभः शुक्लो ब्रह्मेन्दो वैधृतिःक्रमात् । सप्त विशति योगास्तु कुर्युनाम समंफलम् ॥ ९६ ॥
અર્થ–૧) વિકુભ, ૨) પ્રિતિ, ૩) આયુષ્માન, ૪) સૌભાગ્ય, દ) શૌન, ૬) અતિગંડ, ૭) સુકમ, ૮) ધૃતિ, ૯) શ્રળ, ૧૦) ગંઠ ૧૧) વૃદ્ધિ ૧૨) ધ્રુવ ૧૩) વ્યાઘાત, ૧૪) હર્ષણ ૧૫) વજી, ૧૬) સિધી, ૧૭) વ્યતિપાત ૧૮) વરિયાણુ, ૧૯) પરીધ ૨૦) શિવ. ૨૧) સિદ્ધિ, ૨૨, સાધ્ય, ૨૩) શુભ, ૨૪) શુકલ, ૩૫) બ્રહ્મા, ૨૬) એદ્ર ર૭) વૈધૃત, આ સત્તાવીશ એગ છે. તેમાં વ્યતિપાત અને વિદ્યુત એ છે શુભ કાર્યમાં ત્યાગ કરવા, અને પરીધને આગલે અડધો ભાગ શુભ કામમાં ત્યાગ કર. શુળ ગની આદની પાંચ ઘી, ગંઠ અતિગંઠની છ ઘડી વ્યાઘાત ચાગની પ્રથમની નવ ઘી ત્યાગવી ૯૪––૦૯ તિથિ, વાર, નક્ષત્ર, યોગ, કરણ, લગ્ન,
વાસ્તુ કામ માટે. वास्तो कर्मणि विष्ण्य, वार तिथि योश्चिन्युत्तराणांत्रिक। हस्तादि त्रय मैत्रतोद्वय मिदं पूष्यो मृगो रोहणी॥ निंद्यौ भूसुत भास्करौच शुभदा पूर्णाच नंदातिथि। नेष्टा वैधृति शुल गंज परिघा व्याघात वज्रावपि ॥९७॥
"Aho Shrutgyanam
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
-અર્થ-વાસ્તુ શાસ્ત્રના કામમાં, નક્ષત્ર, વાર, અને તિથિઓ લેવાનું કહ્યું છે. તે એવી રીતે કે અશ્વનિ ત્રણ ઉત્તરા (ઉ–ભાદ્રપદ ઉ–ષાઢા ઉ–ફાગુન) અને હસ્તાદિ લઈને ત્રણ નક્ષત્ર, (હસ્ત, ચિત્રા, અને સ્વાતિ) અનુરાધાથી બે નક્ષત્રો (અનુરાધા અને જ્યારે પૂષ્ય મૃગ શીર્ષ અને રેહણી, એટલા નક્ષત્રો લેવા, પણ મંગળ અને રવિ એ બે વાર લેવા નહિ. પૂર્ણા અને નંદા એ તિથિઓ લેવી સારી છે, પણ વૈધત, શુળ, ગંજ, પરિઘ, વ્યાઘાત, અને વજ, એટલા એગ સારા નથી. ૭ विकुंभ व्यति पातकौच न शुभौ योगाः परे शोभनाः। शस्त नाग बवा व्हतै तलगिरं युग्मा तिथि वर्जयेतः ।। मौहूर्त त्वथ विश्व मष्ट नवमं पंचत्रि रागाद्रिकं । श्रेष्टंच द्वितियं तुला वृष घटौ युग्मं धनुः कन्यके ॥९॥
અથ–વૈકુંભ અને વ્યતિપાત એ બે પેગ સારા નથી. વળી પહેલાના સૅકમાં નિષેધ કરેલા ગે સિવાયના, બીજા સર્વ વેગે સારા છે. તેમજ, કરણમાં નાગ, બવ, તતળ, અને ગિર, એ ચાર કરણ સારા છે. પણ યુગ્મ (ક્ષય તિથિ હોય અથવા વૃદ્ધિ તિથિ હાય એક તિથિમાં બીજી તિથિ મળી હોય તે વૃદ્ધિ તિથિ) હેય તેને તજવી.
દિવસના બે ઘવનાં મુહમાં તેરમું, આઠમુ, નવમુ, પાંચમુ, ત્રીજું, છઠું, સાતમું, અને બીજું, એટલા મુહર્તે સારાં છે. તેમજ તુલા, વૃષ, કુંભ, મિથુન, ધન, અને કન્યા, એટલા લગ્ન પણ સારા છે. ૮.
"Aho Shrutgyanam
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
પલે
જલાશયનું આરંભ મુહુર્તા. अनुराधा मंघा हस्ते रेवती पुतरात्रये । रोहणी युगले पुष्ये धनिष्टाद्धि तये तथा ॥ ९९ ॥ पूर्वापाढा श्रिदेभेच शुभे मासे शुभे दिने । वापीकुप तडागाना मारंय कथिता बुधैः ॥१०॥ रविवारे जल नास्ति शोये पूर्ण जलं भवेत । वालुका भोमवारे तु बुधे जलं भवेत् ॥ १०१ ॥ गुरौच मधुरं तोयं शुक्रे क्षारं प्रजायते । शनैश्वरे जलं नास्ति कीर्तितं वारजं फलम ।। १०२॥
अर्थ-मनुराधा, भधा, स्त, रेवती, ऋणे उत्तरा, रोडी, भृगशीर्ष, पूष्य, धनिष्टा, शतभिषा, मने यूवा ષાઢા આ નક્ષત્રમાં શુભ માસમાં શુભ દિવસમાં વાવ, કુવા, તળાવ વગેરે જળાશને આરંભ કરે.
રવિવારે જળાશયને આરંભ કરે તે જળ નીકળે, સોમવારે પૂર્ણ જળ નીકળે, મંગળવારે રેતી નીકળે બુધવારે બહુ જળ નીકળે, ગુરૂવારે મીડું જળ નીકળે શુક્રવારે
ખારું જળ નીકળે, અને શનિવારે જળ નીકળે નહિ. ૯ , १००-१०१-१०२
१५य. सजल खण्ड जले सजला जले शुभ जलं लवणंच शिला जलं। लवण मुष्ण करादिन भावधि नव फलानिविदु स्त्रि तयो
डुभिः ॥ १०३॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૦ સૂર્ય નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર સુધી ગણને પ્રથમ ત્રણ નક્ષત્રમાં સજળ, બીજા ત્રણ નક્ષત્રમાં ખંડજળ, ત્રીજા ત્રણ નક્ષત્રમાં જળ, ચેથા ત્રણ નક્ષત્રમાં નિજળ, પાંચમાં ત્રણ નક્ષત્રમાં ઉત્તમ જળ, છઠ્ઠી ત્રણ નક્ષત્રમાં ખારું જળ, સાતમાં ત્રણ નક્ષત્રમાં કાંકરી વાળું જળ, આઠમાં ત્રણ નક્ષત્રમાં ઉત્તમ જળ, અને નવમાં ત્રણ નક્ષત્રમાં ખારું જળ નીકળે. ૧૦૩
સ્થભ ચક सूर्याधिष्टित भव्य प्रथमतो मध्ये तथा विशति । स्तंभाग्रेरस संरव्या या मुनिवरै रुक्तो मुहूर्त शुभः।। स्तंभाग्रेमरणं भवेद गृहपते मूले धनाथ क्षयो। मध्ये चैवतु सर्व सौख्य मतुलं प्राणोति कर्ता शुमम्
|| ૧૦૪ અર્થ–સૂર્ય નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર સુધી ગણીને ક્રમથી પ્રથમ બે નક્ષત્ર સ્તંભના મૂળમાં, તેનું ફળ ધનક્ષય, બીજા વિસ નક્ષત્ર સ્થંભના મધ્યમાં, તેનું ફળ સર્વ સુખકારક અને ત્રીજા છ નક્ષત્ર સ્તંભના મધ્યમાં, તેનું ફળ મરણ જાણવું. જે નક્ષત્રોમાં શુભ ફળ આવે તેજ નક્ષત્રોમાં ખંભા રેપણુ શુભ છે. ૧૦૪
કેલસ ચક્ર. प्रवेशः कलशेऽर्कक्षात् पंच नागाष्टष्ट क्रमात् । અમર શમૉમ શુમર ગુમ તથા | ૨૦ ||
"Aho Shrutgyanam
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ–સૂર્ય નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર સુધી ગણીને પ્રથમ પાંચ નક્ષત્ર અશુભ, બીજા આઠ નક્ષત્ર શુભ, ત્રીજા આઠ નક્ષત્ર અશુભ, ચોથા છે નક્ષત્ર શુભ જાણવા આ કળશ ચક જોઈને ગૃહ પ્રવેશ કર. ૧૫
ઘર આરંભના-લગ્ન તથા ગૃહ. द्वयंगे वा स्थिर भेच सौम्य सहित लग्ने शुभै वीक्षिते । सौम्ये विर्य समन्वितै श्चदश मै निर्माण माहुर्बुधाः॥ नैर्वाधि नव केद्रगैः सुफलंद पापैत्रि षष्टटायगैः। कूरोह्यष्ट मंसंस्थितापि मरणं कर्तुर्विध ते तरां ॥ १०६ ।।
અર્થ_વિ સ્વભાવ લગ્ન અથવા સ્થિર લગ્ન વિષે સોમ્ય ગૃહ પડ્યા હોય, અથવા તેવા લગ્ન ઉપર શુભ ગૃહની દષ્ટિ હાચ, વળી દશમાં સ્થાનમાં સૌમ્યગૃહ બળવાન હોય તે, એવા વખતે ઘરને પ્રારંભ કર. તેમજ પાંચમા ભવનમાં તથા બીજા ભવનમાં અને કેન્દ્ર સ્થાનમાં એટલે ઠેકાણે શુભ ગૃહ બળવાન હોય તે સારું ફળ આપે. માટે તેવા વખતે ઘરને પ્રારંભ કરે ત્રીજા, છઠ્ઠા અને અગીયારમાં ભવનમાં પાપગ્રહ હોય તો પણ શુભ ફળ આપે પરંતુ ઘરના પ્રારંભના કુર ગૃહ આઠમાં ભાગમાં પડયે હેય તે તે ઘરના સ્વામીનું મૃત્યુ કરે. ૧૦૬
દિશાઓના કાળની સમજ. रखे उत्तरे वाव्य दिशाच शोमे भोमे प्रतिश्चाबुध नैऋतस्य । याम्यां गुरु वन्हि दिशाच शुक्र शनिज पूर्णप्रवदतिकाल ॥१०७।।
"Aho Shrutgyanam
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ રવીવારના દિવસે ઉત્તર દિશામાં કાળ રહે છે. ને સોમવારે વાવ્ય કોણમાં કાળ રહે છે. મંગળવારે પશ્ચિમ દિશામાં કાળ રહે છે. બુધવારે નૈરૂત્ય કેણુમાં કાળ રહે છે. ગુરૂવારે દક્ષિણ દિશામાં કાળ રહે છે. શુક્રવારે અગ્નીકણમાં કાળ રહે છે. શનીવારે પૂર્વ દિશામાં કાળ રહે છે. એ રીતે સાતવામાં સાત દિશાએ ફરે છે.
ઈશાન કોણમાં કઈ દહાડે કાળ નહિ, માટે જે દિશામાં કાળ હેય તે દિશાનું ઘરનું બારણું મુકવું નહિ. ઘર પ્રવેશ પણ ન કરવો તથા સામાકાળ ગામ પણ ન જવું. ને સામા કાળે કઈ શુભ કામ કરવું નહિ-૧૦૭
કમાડ ચકે. कृता कराब्धि युग्म राम मंतकश्च वारिधिः। करौ समुद्र सुर्य भाद्दि नसके फलंम वदेत् ॥ धनागमं विनाश सौरव्य बंधनं मृतिः क्षतिः । शुभंच रोग सौरव्य दं शुभं कपाटचक्रयोः ॥ १०८
અર્થ સૂર્ય નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર સુધી ગણું પ્રથમ ચાર નક્ષત્ર ધનાગમ કરે, બીજા બે નક્ષત્ર વિનાશ કરે, ત્રીજા ચા૨ નક્ષત્ર સુખકારક જાણવા. ચેથા બે નક્ષત્ર બંધનકારક જાણવા, પાંચમાં ત્રણ નક્ષત્ર મૃત્યુકારક જાણવા, છઠા એ નક્ષત્ર ક્ષયકારક જાણવા. સાતમાં ચાર નક્ષત્ર શુભકારક જાણવા. આઠમા બે નક્ષત્ર રેગકારક જાણવા, અને નવમાં ચાર નક્ષત્ર સુખકારી જાણવા આ ચક કમાડ ચડાવવાનું છે તે શુભ જાણીને ચડાવવા-૧૦૮.
"Aho Shrutgyanam
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૩ થરને આરંભ તથા પ્રવેશ. सिध्यै मृहारंभ मुशंति वृद्धा यथोदिते मासि वलक्ष पक्षे । शशांक वीर्ये सुदिने निमिते शुभे रवोसौम्य गते प्रवेश ॥१०९॥
અર્થ–શાસ્ત્ર વિષે કહેલા માસમાં શુકલ પક્ષમાં ચંદ્રમાંના બળમાં સારા દિવસે અને સારા શુકન ઉત્તરાયણુના સૂર્યમાં ઘરને આરંભ અને ઘર પ્રવેશ કરવાનું કહ્યું છે–૧૦૯
માસનું સારૂં અગર હું ફી. चैत्रे चोक करविद्यात् वैशारवेच धनागमं । ज्येष्टे गृह पिडयंते आषाढे पशुनाशनमं ॥११०॥ श्रावणे धन वर्धच शुन्य भाद्रपदेभवेत् । कल हंचाश्विनि मासे भर्तु नाशंच कार्तिके ॥१११।। मार्गशीर्षे धन प्राप्ति पौषेच काम संपदा । माघे अग्नि भयं कुर्यात् फाल्गुने श्री उत्तमा ॥११२॥
અર્થ_ચિત્ર માસમાં ઘરને આરંભ તથા પ્રવેશ કરવામાં આવે તે, શેક ઉત્પન્ન કરાવે. વૈશાખ માસમાં તેમ કરવામાં આવે તે ધનની પ્રાપ્તિ થાય. જેઠ માસમાં ગૃહ પીડા થાય, અશાઢ માસમાં પશુને નાશ થાય, શ્રાવણમાસમાં ધનની વૃદ્ધિ થાય, ભાદ્રપદમાં ઘર શૂન્ય રહે, આ માસમાં કલેશ થાય, કાર્તિક માસમાં ભાઈને નાશ થાય, માગશરમાં કરવામાં આવે તે ધનની પ્રાપ્તી થાય, પિષ માસમાં કાર્ય સફળ થાય, માઘ માસમાં અગ્નિને
"Aho Shrutgyanam
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભય થાય. અને ફાગણ માસમાં કરવામાં આવે તે લક્ષ્મીની વૃદ્ધિ થાય-૧૧૦-૧૧૧-૧૧૨.
દેવાલયાદિ પ્રતિષ્ઠા મૂહુર્ત प्रासामरयोः कार्या प्रतिष्टा चोत्तरायणे । तथाजलाशयारा प्रोत्सर्गः शस्तोक्वैित्रके ॥११३॥ शुक्ल पक्षे नुरा पत्ये पुनमें रोहिणी मृगे। श्रवत्रयो त्तरा हस्तत्रये पुष्ये विधौशुभे ॥११४॥ सोमो बृहस्पति श्चैव शुक्र श्चैव तथा बुधः । ऐतो वाराः शुभाः प्रोक्ता प्रतिष्टा यज्ञ कर्मणि ॥११॥
અર્થ ઉતરાયણાના સૂર્ય, ચિત્ર માસ વગર બીજા મહિનાઓ, શુકલ પક્ષ, અનુરાધા, રેવતી, પુનર્વસુ, રેહણી, મૃગશીર્ષ, શ્રવણ ધનષ્ઠિા, શતભિષા, ઉત્તરા ફાલગુની, ઉત્તરાષાઢા, ઉત્તરા ભાદ્રપદ, હસ્ત ચિત્રા, સ્વાંતી, અને પૂષ્ય આનક્ષત્ર, તથા શ્રેષ્ઠ ચંદ્રમાને દિવસે દેવસ્થાન જળાશય, અને બગીચાની પ્રતિષ્ટા શ્રેષ્ઠ છે. સોમવાર ગુરૂવાર, શુક્રવાર અને બુધવાર આ વારે દેવસ્થાન, જળાશય અને બગીચાના પ્રતિષ્ઠાના કામમાં શુભ ફળ આપનારા છે–૧૧૩–૧૧–૧૧૫.
દવાર શાખા ચક્ર, अर्काच त्यारि ऋक्षाणि ऊर्चेचैव प्रद्रापयेत् । द्वौ द्वौ कोणेषु दद्याद्वै शाखा यांच चतुश्चत् ॥११६॥
"Aho Shrutgyanam
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે
છે રહી
'
કરી
T
-
કારણ
કે
.
Aho Shrutgyanam
Tી
વિશ્રામ ઘાટ-મથુરા
(ફેટ ઃ પંચાણભાઈ વોરા-જામનગર)
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
अधच त्रीणि देयानि मध्ये चत्वारि दापयेत् । उर्ध्वं तुलभते राज्य मुद्वा संकोण केषुच ॥११७॥ शाखायां लभ्यते लक्ष्मी मध्ये राज्य प्रदतथा । अधस्थे मरण प्रोक्तं द्वारचक्रं प्रकीर्तिता ॥११८॥
અર્થ—નક્ષત્રથી દિન નક્ષત્ર સુધી ગણને પ્રથમ ચાર નક્ષત્ર ઉવ ભાગમાં તેનું ફળ રાજ્ય પ્રાપ્તિ, દવારના ખુણા ચાર તે દરેક ખુણામાં બબ્બે નક્ષત્ર તેનું ફળ ઉદવાસ દ્વારની શાખા બે તો બંનેના નક્ષત્ર ચાર તેનું ફળ લક્ષ્મિ પ્રાપ્તિ દ્વારની મધ્યે ચાર નક્ષત્ર, તેનું ફળ રાજ્ય પ્રાપ્તિ, નીચે ત્રણ નક્ષત્ર તેનું ફળ મરણ આ પ્રકારે વાર ચક જાણવું. ૧૧૬. ૧૧૭. ૧૧૮.
શુભ-તિથિ. तृतीया पंचमी चैव सप्तमी नवमी तथा । एकादशी त्रयोदशो एते तिथि शृभा वहा ॥११९।।
અર્થ પાંચમ, ત્રીજ, સાતમ, નમ, એકાદશી અને તેરશ એટલી તિથિ શુભ છે. ૧૧૯.
વત્સચક. ગૃહારભ વખતે કઈ રાશી લેવી તેની સમજ. कन्य तुला वृश्चिकेषु सुनग्रहं पूर्व सन्मुखं । धने च मकरे कुंभे नकुर्या दक्षिणा मुखं ॥१२०॥ मीने मेषे वृषे चैव पश्चिमां दिशि दोषित् । मिथुने कर्कटे सिंहे न कुर्या दक्षिणा मुखं ॥१२॥
"Aho Shrutgyanam
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર
मिथुन कर्क सिंहे न कुर्यात ऊत्तरा मुखं सिंहे चैव तथा कुंभे वृश्चिके वृषभो तथा ॥ १२२॥ नैव दोषो भवे तत्र कुर्यात् चतुर्दिशा सुखं । शुभा शुभ गृहाणांच प्रासादानां विशेषत्ः ॥ १२३॥
•
•
અથ—કન્યા, તુલા અને વૃશ્ચિક એ ત્રણ રાશીના સૂર્યમાં પૂર્વ દિશાના વારવાળું ઘર કરવું નહિ. ધન, મકર, અને કુંભ એ ત્રણ રાશીમાં દક્ષિણ દિશાના વારવાળું ઘર કરવું નહિં મીન, મેષ અને વૃષ એ ત્રણ રાશીમાં પશ્ચિમ દીશાના વારવાળું ઘર કરવું નહી. મીથુન, ક અને સિ ંહ એ ત્રણ રાશીમાં ઉત્તર દીશાના વારવાળું ઘર કરવું નહી. સિંહ, કુંભ, વૃશ્ચિક અને વૃષ એ ચાર રાશીની સૂર્યની સૌંકાતિમાં પૂર્વ પશ્ચિમ ઉત્તર અને દક્ષિણ એ ચારે દિશાએ દ્વાર મુકે તે તેમાં કાઈ પ્રકારના દોષ આવતા નથી એ પ્રમાણે ઘરના માટે શુભા શુભ જોવું અને પ્રાસાદને માટે ખાસ કરીને જોવું (પ્રાસાદ એટલે દેવ મદિર અને રાજાના મહેલને પણ પ્રાસાદ કહ્યો છે) ૧૨૦ ૧૨૧ ૧૨૨ ૧૨૩.
વત્સ ચક્રની સમજ.
नन्नइतिन्नि पुग्वेषणा इति यदा हि भवे वच्छो । प्रच्छिम मिणा इतियं उत्तर मिहुणा इंतियणेयं ॥ २८ ॥ गिहभूमि सत्तणायं पण ५ दह १० तिहि १५ तीस ३० तिहि १५ दश १० द्ध ५ कमेइयं दिण संचकिद्धि सिउसरी पुंछस मंसि ત્રા ઉદરે શ્તા ૨૪
અથ
મિથુન, કર્યું, અને સિહ, એ ત્રણ રાશીના
――
"Aho Shrutgyanam"
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂર્યમાં (જયેષ્ટ, અશાડ અને શ્રાવણમાં) વત્સ ઉત્તર દિશા ભેગવે છે તે ઉત્તર ભાગ ઈશાન અને વાયવ્ય કેણુ વચ્ચેને છે તે ભાગમાં સાત વિભાગે કર્યા છે તેમાં પહેલામાં વત્સ પાંચ દિવસ રહે છે બીજામાં દશ દિવસ, ત્રીજામાં પંદર દિવસ રહે અને ચોથા વિભાગમાં ત્રીસ દિવસ સુધી રહે છે. ચા વિભાગ દિશાનું મધ્યબિંદુ ગણાય છે અને તે પછી પંદર દિવસ પાંચમાં વિભાગમાં દશ દિવસ છઠ્ઠામાં અને પાંચ દિવસ સાતમા વિભાગમાં વત્સ રહે છે એ રીતે દરેક દિશામાં વત્સ રહે છે જે વખતે દિશાના મધ્યબિંદુમાં વત્સની પાછળ દ્વારા મુકવા નહિ અને ઉતાવળના પ્રસંગે દિશાના મધ્યબિંદુથી ડાબી અથવા જમણી તરફ વત્સ મુકવાનું મુહુત કરવું એજ રીત ચારે દિશાની છે. ૧૨૪
વલ્સ કોષ્ટક ગૃહારંભ કઇ રાશિને સૂર્યમાં કરવાથી સારૂં અગર
બેટું ફળ સમજવાનું કેષ્ટક. રાશિ
-
-
- -
-
-
સિંહ. કર્ક.) પૂર્વ તથા પશ્ચિમ દિશામાં જે ગૃહનાં દ્વાર હોય તે ગ્રહને મકર, કુંભ | આરંભ આ, રાશિના સૂર્યમાં કરે સારે છે.
|
-
તૂલા, મેષ, ઉત્તર, તથા દક્ષિણ દિશામાં જે ગૃહનાં દ્વાર હોય તે ગ્રહને વૃશ્ચિક, વૃષ આરંભ આ રાશિઓના સૂર્યમાં કરે સારે છે.
-
'કન્યા, મીન | આ રાશિના સૂર્યમાં, પૂર્વ, પશ્ચિમ ઉત્તર અને દક્ષિણ એ ] ધન, મિથુન ! ચારે દિશાના ધારવાળાને ગૃહારંભ કરવામાં કોઈ પ્રકારને
૪ | દોષ નથી.
"Aho Shrutgyanam
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
બબ
20
*
મિથુન
પા
.
મા
ખ
મ
૬૮
જ્ન્મ ચા જવા
30
અસફ
Th
33
ઉત્તર
ધર, વાસદ વિગેરે
નીભૂમિ -
हाम
ર. દિવસ
30
પૉસ
J. A
tx
"Aho Shrutgyanam"
ફેબ
**
વણ
સિંગ
પૂર્વ
»{
ܕ
મુખ્ય જ્
तुला
મિક
શામ
મ
vided
૧૭
--
14
3.
૫
po
10
વાર પરત્વે રાહુ જેવાની રીત.
રવિવારના દિવસે નૈરૂત્ય કાણુમાં, સામવારે ઉત્તર દિશામાં મંગળવારે અગ્નિ કાણુમાં બુધવારે પશ્ચિમ દિશામાં, ગુરૂવારે ઇશાન કોણમાં શુક્રવારે દક્ષિણ દિશામાં, અને શનિવારે વાયવ્ય કોણમાં રાહુ રહે. છે જે દિશામાં રાહુ હોય તે દિશામાં પરદેશ જવુ નહિ ગૃહ પ્રવેશ કરવા નહિ દ્વાર સુવું નહિ.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રણ માસ પરત્વે રાહુ જોવાની રીત
માગશર, પોષ અને માઘ એ ત્રણ માસમાં રાહુ પૂર્વ દિશામાં રહે છે. ફાગણુ, ચૈત્ર અને વૈશાખ એ ત્રણ માસમાં રાહુ દક્ષિણ દિશામાં રહે છે જયેષ્ટ, અષાડ અને શ્રાવણ એ ત્રણ માસમાં રાહુ પશ્ચિમ દિશામાં રહે છે. ભાદરવા આસે અને કારતક, એ ત્રણ માસમાં રાહુ ઉત્તર દિશામાં રહે છે એટલે, જે દિશામાં રાહુ હાય તે દિશાનું શુભ કામ કરવું નહિ. ૧૨૪
ગૃહારભ મુહુર્તો.
मृगे धातृचित्राऽनुराधा तरा राज्ये धनिष्ठा कर स्वाति पुण्याम्बु पेषु । नभो मागे वैशाख पौषे तपस्ये सन्मदे शुभा हेगृहारंभसत् | ॥૨૬॥
અર્થ—મૃગશીર્ષ, રાહણી, ચિત્રા, અનુરાધા, ઉ-ટ્રાલ્ગુની, ઉ–ષાઢા, ઉ–ભાદ્રપદ, રેવતી, ધનિષ્ઠા, હસ્ત, સ્વાંતી, પૃષ્ય, અને શતભિષા. આ નક્ષત્રા, અને શ્રાવણ, માગશર, વૈશાખ, પાષ, અને ફાગણ આ મહિનાઓ, તથા શનિવાર, સહિત શુભ ગૃહ (ચ-અ-ગુ-શુ)ના વારે ગૃહાર ભ શ્રેષ્ટછે. ૧૨૫.
માલ ચક્ર.
मूले मोभे त्रिऋक्षं गृह पति मरणं पंचगर्भे सुखस्यात् । दध्ये देयाष्ट ऋक्ष धनसुत सुखदं पुच्छ देशेऽष्टानि ॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
पश्चाद्देयं त्रिऋतं गृहपति सुरवदं भाग्य पुत्रार्थ देयं । सूर्यक्षा चान्द्र ऋक्ष प्रतिदिन गणये न्मोभचक्रं विलाक्य ॥१२६॥
અર્થ–સૂર્ય નક્ષત્રથી દિન સુધીને પ્રથમ ત્રણ નક્ષત્ર છેડા મૂળમાં તેનું ફળ મૃત્યુ, બીજા પાંચ નક્ષત્રમાં તેનું ફળ સુખ. ત્રીજા આઠ નક્ષત્ર મધ્યમાં તેનું ફળ ધન, સુખ અને પ્રજા, ચોથા આઠ નક્ષત્ર પછવાડે તેનું ફળ મિત્રનાશ, અને પાંચમાં ત્રણ નક્ષત્ર આગળના ભાગમાં તેનું ફળ ઘર બનાવનારને સુખભાગ્ય, પુત્ર, ધન વગેરે મળે. આવી રીતે ભચક જોઈને ભા રોપણ કરવું છે ૧૨૬ !
દિશા સાધન. रात्रोदिक साधनं कुर्यात् दीपसूत्र ध्रुवा त्तथा । समेभूमि प्रदेशे जु शंकुर्मि दिवसेऽथवा ॥१२७॥
અર્થ–પાંચ શંકુ તથા ખીલી તૈયાર કરાવવી, રાત પડે ત્યારે દીવાની અગ્ર શીખા ધ્રુવ તરફ સિધી લીટીએ રાખીને (શુભ મૂહુર્તમાં) ઉત્તર દક્ષિણ તથા મધ્યમાં શંકુ રોપણ કરવું. એ પ્રમાણે ઉત્તર દક્ષિણ નિશ્ચય કરીને ઉપરથી પૂર્વ પશ્ચિમમાં શંકુ રેપણ કરવું, દેવાલયની જગ્યા સાફ સરખી હોવી જોઈએ, ઉંચી નીચે હેવી જોઈએ નહિ.૧૨૭.
બીજા પ્રકારનું દિશા સાધન તથા ફળી प्राची मेश तुला रवी उदय ते स्या द्वैष्णवे वन्हिमे । चित्रा स्वातिभ मध्यगानि गदिता प्राची बुधैः पंचधा ॥
"Aho Shrutgyanam
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
GK:
प्रासादं भवनं करोति नगरं दिग्मूढ मर्थक्षयं । हम् देवं गृहे पुरेच नितरा मायुर्धनं दिग्मुखे || १२८ ॥
અર્થ—જે દિશામાં મેષ અને તુલા રાશીના સૂર્ય ઉગે તથા શ્રવણ અને કૃતિકા નક્ષત્ર ઉગે તેજ પૂર્વ દિશા છે
પૂ.
ખ
ગ.
સુખથી.
શર
ટી.
ઈ. છે ખ.
ધ્રુવ
ઉત્તર..
સ્વાતિ.
ખરી..
ધ્રુવ મટી.
"Aho Shrutgyanam"
મા,
દક્ષિણ
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
E
એમ માનવું, તથા ચિત્રા અને સ્વાતી એ બે નક્ષત્રને જે મધ્ય ભાગ છે, તેજ પૂવ દિશા સમજવી. એ રીતે પાંચ પ્રકારે પૂર્વ દિશા પતિએ ખતાવી છે, તે દિશા સાંધી ઘર તથા પ્રાસાદ અને નગર આંધવામાં આવે તે, આયુષ્ય અને ધનની વૃદ્ધિ થાય. પણ દિગમૂઢ અથવા દિશાના ભાગમાં ન રહેતાં વાંકુ ચુકું ઘર, પ્રાસાદ કે નગર રચાય તે આયુષ્ય અને ધનને! ક્ષચ થાય. ૧૨૮
નોંધ—ઉપરની આકૃતિમાં બતાવ્યા પ્રમાણે ધ્રુવ માઁટીમાં ધ્રુવાદિ લઇને એકદર “૮” તારાઓના મત્સ્ય થયેલ છે તેમાં નિશાની “ઘ” છે તે ધ્રુવને તારા છે અને “અ” તથા “ઇએ એ તારાએ ધ્રુવ રક્ષક છે, અને નિશાની “ઈ” વાળા તારાથી ધ્રુવ મત્સ્ય પુરા થાય છે. ધ્રુવ તથા મટી ઓળખવાને સપ્તર્ષિની જરૂર પડે છે, તે આકૃતિમાં અતાવ્યા છે તેના નામ નીચે પ્રમાણે છે.
નીશાની “ક”વાળા તારાનું નામ કૃતુ
લહે
પુલસ્ત્ય
અત્રી
""
""
22
""
""
1)
છે
અંગીરા
s
વસિષ્ટ
ચ
મિરચી
છે
""
આ રીતે અનુક્રમે સાત તારાઓ તેમાં નિશાની ક” ખ” વાળા કૃતુ અને પુલહુ એ એ તારાની સીધી લીટીમાં ધ્રુવ રહેલા છે. એ પ્રમાણે આકૃતિમાં સમ
તથા
.
ગ
""
""
""
""
""
"Aho Shrutgyanam"
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને આકાશમાં જોવાથી ધ્રુવ તથા ધ્રુવ મટી સરલતાથી ઓળખાશે.
ધ્રુવ મટીમોને નિશાની “ઈવાળે તારે ધ્રુવની ઉપર તથા નીચે એક સ્ત્રમાં આવે, તે વખતે ધ્રુવ ઉત્તરમાં સ્થિર માનવે, એટલે તે વખતે તે સાધવે. અથવા સપ્તર્ષિમાં નિશાની “” તથા “a” કૃત અને અત્રી એ બે તારાએ એક નીચેના ભાગમાં તથા બીજો ઉપરના ભાગમાં એવી રીતે સુંગળી જેઈ ભુંગળીની આગલી મેવાળે ઓળ ઉતારી, ખુટી મારવી, અને ભુંગળીની આગલી વાળે દિવે પર તેનું ચાંદરડું ભુંગળીની પાછળની વાળે જમીન ઉપર પડશે, તે ચાંદરડા ઉપર ખુંટી મારવી. એટલે ઉત્તર દક્ષિણની સીધી લીટી થશે એ સીધી લીટીની કંપાસથી ચાચરી પાડવી, એટલે કાટખુણે પૂર્વ તથા પશ્ચિમ દિશાની લાઈનને બંધાશે.
બીજી રીત નીશાની “પરવાળે તારે લાલ દેખાય તે સ્વાતી છે, અને “ફ”વાળે તારે લીલે દેખાય તે ચિત્રા છે, એ બંને તારા પૂર્વમાં ઉગે છે. જે વખતે એ તારાએ ઉગે તે વખતે એક સીધી નળી લઈને, પૃથ્વી ઉપર આશરે દોઢ ગજ ઉંચી ગોઠવવી. અને તે નળીમાં જેવું
જ્યારે તેમાં સ્વાંતીને તારો બરાબર દેખાય, ત્યારે તે બંને છેડાઓના મેની વચમાં ઓળભેથી પૃથ્વી ઉપર ચિન્હ કરવા. અને તે પ્રમાણે ચિત્રાના તારને પૃથ્વી ઉપર જોઈને ચિન્હ કરવા, દરેક ચિન્હ ઉપર પૂર્વ અને પશ્ચિમ દિશામાં લીટી કરવી, તે બંને લીટીઓ પશ્ચિમ દિશામાં નિશાની
"Aho Shrutgyanam
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
ટ” અને “ગર અને તારાની લીટીઓ કપાશે. તે “” અને “જ” બિંદુથી બે ગોળ દેરવા તે બે ગાળ એક એકની નિશાની “મ” અને “ડ” આગળ છેદશે અને મન્સ જેવી આકૃત્તિ થશે. તે મત્સની અણીએ “મ’–‘ટ’ અને “ઝ બિંદુ ઉપર દેરશે તે ઉત્તર અને દક્ષિણ દિશા થશે. ૧૨૮
દેવાલયમાં ચોદ વખત વાસ્તુ કરવું જોઈએ. मुम्यारंभे तथा कुंम शिलायां सुत्र पातने । स्तंभो छाये खुरो द्वारे पटे पह्मशिला शुच ॥१२९॥ शुकनासेच पुरुषे घंटायां कलशे तथा ।। ध्वजो छाये प्रतिष्टायां शांति कानि चतुर्दश ॥१३०॥
અર્થ–(૧) ખાત કરતાં (૨) કુમશિલા સ્થાપન કરતાં (૩) સુત્ર છેડતાં (૪) ખરે માંડતાં (૫) થાંભલે. ઉભું કરતાં (૬) દ્વાર શાખા રેપતાં (૭) ભારવટ ચડાવતાં (૮) પદ્ધશિલા ચેડતાં (૯) શુકનાશ ચડતા. (૨૦) ધ્વજા પુરૂષ બેસાડતાં (૧૧) આંબળ સારે મુકતા (૧૨) ઈંડુ ચડાવતાં (૧૩) વજા ચડાવતાં (૧૪) પ્રતિષ્ઠા કરતાં આ રીતે ચૌદ કામ કરતી વખતે વાસ્તુ શાંતિ જરૂર કરવી જોઈએ, જે તેમ ન કરે તે કામ કરાવનાર દુઃખી થાય છે. ૧૨–૧૩૦ ઘર માટે પાંચ વખત વાસ્તુ જરૂર કરવું. भवनपुर सुराणां सुत्रणे पूर्व मुक्तः कथित इह पृथिव्याः शोधनेच द्वितीयः।।
"Aho Shrutgyanam
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
ER
तदन सुरवनि वेशे स्तंभ सरोपणे स्याद् । भवन वसनकाले पंचधा वास्तुयज्ञः ॥ १३१ ॥ અથ†—ઘર, નગર, અને પ્રાસાદની ભૂમિને પ્રથમ દોરીવડે ત્રેવડતા (ચારે દિશાએ ખુટીએ નાખી જમીન ચારસાઈ મેળવવા) વાસ્તુ પુજન કરવું (૧) જે વખતે ભૂમિનું શેાધન કરવામાં આવે, તે વખતે (૨) શિલા સ્થાપુન કરતી વખતે (૩) ઢાર મુકવામાં આવે ત્યારે (૪) થાંભલા ઉભા કરવામાં આવે ત્યારે (૫) ઘરમાં રહેવા જવાનું હોય ત્યારે વાસ્તુપુજન જરૂર કરવું. ૧૩૧
વાસ્તુ પૂજન મુહુ.
श्रावश्वाथ वैशाख पौष फाल्गुन स्तथा । मासेषु मार्गशीर्षश्च वास्तु कर्मणि शस्यते ॥ १३२॥ त्रित्राशतभिषा स्वाती हस्तः पुष्यः पुनर्वसुः । रोहिणी रेवती मूलं श्रवणोत्तर फाल्गुनि ॥ १३३॥ धनिष्टा चोतराषाढा तथाभाद्रो तरान्विता । अश्विनी मृगशीर्षच अनुराधा तथैवच ।। १३४॥ वास्तु पूजन मेतेषु नक्षत्रेषु करोतियः । समानोतिनो लक्ष्मी मिति माह पराशरः ॥ १३५ ॥
અ—શ્રાવણ, વૈશાખ, પાષ, ફ઼ાલ્ગુન, એને માગશર આ મહિનાએ વાસ્તુ કર્માંમાં શુભ છે, ચિત્રા, શતભિષા, સ્વાતી, હસ્ત, પૃષ્ય, પૂનર્વસુ, રાહણી, રેવતી, મૂળ, શ્રવણ, ઉ. ફાલ્ગુની, ધનિષ્ઠા, ઉ. ષાઢા, ઉ. ભાદ્રપદ,
"Aho Shrutgyanam"
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
G≠·
અશ્વિની, મૃગશીષ તથા અનુરાધા આ નક્ષત્રોમાં જે પુરૂષ વાસ્તુ પૂજન કરે તે પુરૂષ લક્ષ્મી પામે એમ પારાસર સુની કહે છે. ૧૩૪–૧૩૫
धन मिनस्थिते सूर्ये गुरो शुक्रेऽस्तगे विधौ । वैध तेच व्यतिपाते दग्धायन कदाचन ॥ १३६ ॥
અધન અને મીન રાશીના સૂર્ય હોય ત્યારે અને ગુરૂ શુક્રને ચંદ્રના અસ્ત હોય ત્યારે વૈધૃતિ અને વ્યતિપાત ચેાગમાં અને દગ્ધા તિથિમાં વાસ્તુ કરવા નહિ. ૧૩૬
.
દેવ, આચાય અને બ્રાહ્મણ શિલ્પીને પૂજવાનું ફળ. पूज्या सौ कुल देवता गणपति क्षेत्राधिनाथा स्तथा । वास्तुर्दिक्पतयः प्रवेश समये प्रारंभणे धीमता । आचार्य द्वजशिल्पन व विधिवत्संतोषये च्छिल्पिनं वस्त्रालंकरण गृहं प्रविशतः सौरव्यं भवेत्सर्वदा ॥ १३७॥
અથઘરમાં પ્રવેશ કરતી વખતે અને ઘરના પ્રારંભ વખતે, બુદ્ધિમાન પુરૂષે કુળ દેવતા, ગણપતિ, ક્ષેત્રના સ્વામીએ, વાસ્તુ દેવતા અને દિગ્પાળા, એ વગેરે દેવતાઆને પૂજવા. આચાર્ય, બ્રાહ્મણ શિલ્પી વગેરેને વિધિ સહિત સતાષવા, તેમજ ખીજા કામ કરનાર શિલ્પી વગેને વસ્ત્ર વગેરે આપવા, એ રીતે કામ કરનાર બધાને સતાષવાથી ઘર ધણી નિરંતર સુખી થાય.
"Aho Shrutgyanam"
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
es
પ્રકરણ ૬ હું.
ઘર, તળ કામ અખ થી
વાસ્તુ પૂજનનું ફળ. प्रासादे भवने तडाग खनने कुपेच वाप्यांवने । जीर्णोद्धार पुरेषु याग भवने प्रारंभ निर्वत्तने । वास्तोःपूजनकं सुखायक थितं पूजाविना हानये । पादौ रक्ष सिकं शिवे घ्रिकरयोः संधि श्चकोणाद्वये ॥१३८॥
અર્થ–પ્રાસાદ, ઘર, તળાવ, કુવા, વાવ, બાગક્ષે, જીર્ણોદ્ધાર, નગર અને યજ્ઞ વગેરે કાર્યના આરંભ વખતે અને સમાપ્તિ વખતે વાસ્તુ દેવનું પૂજન કરવાથી સુખ થાય છે, ન પૂજન કરે તે હાનિ થાય છે. વાસ્તુ પુરૂષ ઉંધે સુતે છે, તેના બે પગ નૈરૂત્ય કેણમાં છે એ બંને પગના પગ તળ એક બીજા સાથે જોડેલા છે તેનું મસ્તક ઈશાન કોણ છે અને હાથ તથા પગના સાંધાઓ અગ્નિ અને વાયવ્ય કણમાં છે. ૧૩૮
વાસ્તુની સમજણ. क्षेत्रा कृति वस्तुिरिहार्य नीयऐकांशता भाग सहस्त्रयुक्तः। साधारणो ष्टाष्ट पदोपितेषु चैकाधि काशीति पदस्तथैव ॥१३९॥
અર્થ–પહેલા ઉપર કહેલા ઠેકાણે વાસ્તુને ક્ષેત્રના આકારમાં પૂજ (જેટલી જમીનમાં ઘર કરવું હોય તેટલી જમીનમાં તેટલા મેટા આકારને વાસ્તુ ક૫) એક
"Aho Shrutgyanam"
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
પદથી હજાર પદ સુધીનો વાસ્તુ પૂજ. તેમાં સાધારણ રીત એવી છે કે, ચેસઠ પદને અને એકાશી પદને વાસ્તુ પૂજ. ૧૩૯
કયાં કેટલા પદને વાસ્તુ. ગામે ભૂપતિ મંદિરેજ નજરે પૂગતું પણ रेकाशीति पदैः समस्त भवने जीणे न ध्यं शकैः ।। प्रासादे तुशतां शकैस्तु सकले पूज्य स्तथा मंऽपे । कूपेषण्नवचंद्र भाग सहिते वाप्यां तडागे वने ॥१४०॥
અર્થ–વાસ્તુ પૂજન કરવાની રીત એવી છે કે, નગર અને મંદિર વખતે ચોસઠ પદને વાસ્તુ પુજ, બીજ સર્વના ઘરમાં એકાશી પદને વાસ્તુ પૂજ, જીર્ણોદ્ધાર વખતે ઓગણપચાસ પદને વાસ્તુ પૂજ, બધી પ્રકારના પ્રાસાદ અને મંડપ વખતે સે પદનો વાસ્તુ પૂજ. કુવા, તળાવ, વાવ અને જંગલ વખતે એકસે છ— પદને વાસ્તુ પૂજવો. ૧૪૦
વાસ્તુની દિશાના દે. इन्द्रोवह्निः पितृपतिः नैऋतो वरुणो मरुत् । कुबेर ईशः पतयो पूर्वा दिनां दिशा कृमात् ॥१४॥
અર્થ–ઈ. અગ્નિ, યમ, નિરૂતિ, વરૂણ, વાયુ, કુબેર, શંકર એ આઠ દેવેનું પૂર્વાદિ દિશાથી અનુક્રમે સૃષ્ટિમાર્ગ
સ્થાપન કરવું. (પૂર્વ-અગ્નિ, દક્ષિણ, નિત્ય, પશ્ચિમ, વિાયવ્ય, ઉત્તર, અને ઈશાન એ રીતે દિશા અનુક્રમે સમજવી) ૧૪૧
"Aho Shrutgyanam'
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४
दिक्पाल: क्षेत्रपालश्च गणेश चंडिका तथा। णतेषां विधिवत्पुजा क्रत्वाकर्म समारभेत् ॥१४२।।
मथ-पाण, क्षेत्राण, गशुपति, यदि वगेरे દેવાની વિધિ પ્રમાણે પૂજા કરીને વાસ્તુ કમને આરંભ કરે. ૧૪૨
વાસ્તુ કઈ ચીજને કરવે. मणि सुवर्ण रौप्येणविद्रुमेण फलेनवा। चतु षष्टि पदोवास्तु लिखे द्वापि शतांसकै ।।१४३॥ पिष्टे नवाक्षतैः शुध्वैः ततो वास्तुं समर्चयेत् । पूर्वोक्ते न विधानेन बलिपूष्पादि पूजयेत् ॥१४४॥
मथ-मी, सुवायु, ३५, ५२ai, ३१, सोट, ચિખા વગેરેમાંની કઈ પણ વસ્તુથી ચેસઠ અથવા સો પદને વાસ્તુ આગળ જણાવ્યા પ્રમાણે વિધિ કરી વાસ્તુનું પૂજન પૂષ્પ વગેરેથી કરવું. ૧૪૩-૧૪૪
વાસ્તુ દેવ ઉપર રહેલા દેવાની સંખ્યા ईशस्तु पर्जन्य जयेंद्र सूर्याः सत्यो भृशाकाशकएव पूर्वे । वह्निश्च पूषावि तथा भिधानो गृहेक्षतः प्रेतपतिःक्रमेण ॥१४॥ गंधर्व भृगौ मृग पितृसंज्ञौ द्वारस्थ सुग्रीव कपुष्पदंता । जलाधिनाथोप्यसुरश्चशेषः सपापय क्ष्मा पिचरोग नागौ ॥ मुख्यश्चभल्लाट कुबेर शैलास्तथैव बांधेद्य दितिदितिश्च । द्वात्रिशं देवं क्रम तोचनी यास्त्रयो दशैव त्रिदशाश्चमध्ये ॥१४६॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
te
અર્થ-ઈશાન કાણે મહાદેવ, પૂર્વ દિશા વચ્ચેના સાત કોઠાઓમાં પર્જન્ય, જય ઇંદ્ર, સૂર્ય, સત્ય, ભૃશ, અને આકાશ, એ સાત દેવા, અગ્નિકાણમાં અગ્નિ, દક્ષિણ દિશાના મધ્યના સાત કાઠામાં પૂષા, વિતથ, ગૃહક્ષત યમ, ગંધ, ભંગ, અને મૃગ એ સાત દેવા, નૈઋત્યકોણે પિતૃદેવ, પશ્ચિમ દિશાના મધ્યના સાત કાઠામાં નદી, સુગ્રોવ, પુષ્પદંત, વરૂણ, અસુર, શેષ, અને પાયમા એ સાત, મીજા સાત કાઢામાં નાગ, મુખ્ય, લાટ, કુબેર, શૈલ, અદિતિ, અને દિતિ એ સાત દેવાની સ્થાપના કરવી, એ રીતે અનુક્રમે બત્રીસ દેવેની બહારના કાઢામાં પૂજા કરવી (બહારના એટલે સૌથી ઉપરના ફાડામાં)અને મધ્યના કાઠાઓમાં તેર દેવા પૂજવા. ૧૪૫-૧૪૬
પ્રાસાદ માટે સેા પદને વાસ્તુ કેવી રીતે મનાવવા.
ब्रह्मा कलांशो वसुतोर्यमाधाः कोणेषु ब्राह्मे पिचसार्द्धभागाः विधातृ कोणे द्वियपदास्त याष्टौ शेषाः सुराएक पदाः રતાને ર૪
અથ—સા પદ્મના વાસ્તુમાં, સેાળ પદના બ્રહ્મા, તથા અય માદિ ચાર દેવા, આઠ આઠ પદના બ્રહ્માના બહારના ખુણામાં આઠ દેવા એ બે પદના, ખુણાથી ઉપરના બહારના ખુણામાં આઠ દેવા દોઢ દોઢ પદના, અને માકીના દેવતાએ એક એક પદના છે. ૧૪૭
"Aho Shrutgyanam"
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam"
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેરાનું મંડિત સુર્યમંદિર
"Aho Shrutgyanam
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઘર તથા પ્રાસાદ માટે ચાસઠ પદને તથા
से पहन करतु. ब्रह्मावेद पदस्तुतेन समका देवार्य माद्याअमी कोणे ष्टौ द्विपदास्तथाष्ट मरुतः केणार्द्ध भागांद्वहिः॥ शेषा एकपदाः सुराश्च कथिता वेदतु कोष्टे नव ब्रह्मा षट् पद तौर्य मादि विबुधाइशा दय चैकशः ॥१४८॥
અર્થ–સઠ પદના વાસ્તુમાં ચાર પદના બ્રહ્મા, તથા અર્યમાદિ ચાર દેવતાઓ પણ ચાર ચાર પદના, ખુણામાંના આઠ દેવતાઓ બે બે પદના, બહારના આઠ દેવતાઓ અર્ધા અર્ધ પદના, અને બાકીના દેવતા એક એક પદના ગણવા. એકાશી પદને વાસ્તુમાં નવ પદને બ્રહ્મા તથા અર્યમાદિના દેવતાઓ છ છ પદના, બહારના ખુણના આઠ દેવતાઓ અર્ધા અર્ધા પદના, અને બાકી રહેલા દેવતાઓ એક એક પદના ગણવા. ૧૪૮
. वी शत पूरा प्रागर्यमादक्षिणतो विवस्वान्मैत्रो परे सौम्य दिशो विभागे । पृथ्वी धरोर्य स्त्वथ मध्य तोपि ब्रह्मार्चनीयः सक्लेषुनूनम्
॥१४९॥ आपापवत्सौ शिवकोण मध्ये सावित्र कोग्रौ सविता तथैव । कोणे महेंद्रथ जय स्तीये रुद्रो निलेच्यों प्यथ रुद्रदासः ॥१५॥ ईशान बाह्ये चरकी द्वितिये विदारिका पूतनिका तृतीये । पापाभिधा मारुत कोण केतु पूज्याः सूरा उक्त विधान कैस्तु
॥ १५१॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપરના કાઠાઓથી નીચેના કેઠાઓની પૂર્વમાં, અર્યમાં, દક્ષિણ દિશામાં વિવસ્વાન (સૂર્ય) પશ્ચિમમાં મૈત્ર અને ઉત્તરમાં પૃથ્વીધર, અને બધા વચ્ચે બ્રહ્મા, ઈશાન કેણે આપ અને આપવત્સ, અગ્નિકેણે સાવિત્ર અને સવિતા નાત્ય કેણે ઈદ્ર અને જય વાયુ કેણે રૂદ્ર અને રૂદ્રદાસ, મંડળની બહાર ઈશાનકે ચરકી, અનિકેણે વિદ્યારિકા નેત્રરત્યકેણે પુતના અને વાયવ્ય કેણે પાપા, વગેરેને શાસ્ત્રની વિધિ પ્રમાણે પૂજવા. ૧૪૯-૧૫૦–૧૫૧
પદનો વાનું
चरकी
विदारिका
-
1
:
-
1
થી
-
-
-
-
--- -
વૈવરાત
: -
1 2
વક
:
D
" કે
पनना
"Aho Shrutgyanam
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૩
-
સર્વ પ્રકારના પ્રાસાદો અને મંડપા વિષે સેા પદને વાસ્તુ પુજવા કહેલા છે. શાળ પદ્મના બ્રહ્મા તથા માદિ ચાર દેવે આઠ આઠ પદ (ભાગ)ના, તથા બ્રહ્માના અહારના ખુણામાં આઠ દેવા એ બે પદના. તથા ખુણાથી ઉપરના (છેલ્લા) બહારના ખુણામાં આઠ દેશ ડાઢ ડોઢ પદ્મના અને બાકીના દેવતાએ એક એક પદના છે.
चरकी
F
૪ 6 #2||F
To
ધરને માટે (૧) પદનો વાસ્તુ • }
प ज इ सू
फु पृथ्वीधर
पापा
आप
पाशो
મ
अर्यमा
क्षा
अ
स
માત્ર માળ
*
...
સ વિન
"Aho Shrutgyanam"
छु लु
મા
सचि
-
મ
be
पि
गृ
ગ
भृ
विदारिका
[Y.
એકાશી પદના વાસ્તુમાં નવ પદ્મના બ્રહ્મા. તથા અમાદિ દેવતાઓ છે. છે. પદ્મના તથા બહારના ખુણાના આઠ
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવતાઓ અધ અર્ધ પદના અને બાકી રહેલા દેવતાઓ. એક એક પદના છે.
# દિવાલયમાં. ૪ પદનો વાસ્તુ
विदारिका
-
1
:
-
=
: , ,
-
-
- - -
- m
-
3
-
|
- એ
E
* * *
I BI.
: - -
-
-
(૬૪) ભાગો કરી તેમાં વાસ્તુ પુરૂષની કલ્પના કરવી પણ તે વાસ્તુ પુરૂષની સંધી ભાગમાં (સાંધા ઉપર) બુદ્ધિમાન પુરૂષે ભિત, તુળા, કે સ્તંભ મુકવે નહિ. જેટલી જનીનમાં દેલાલય તથા ઘર કરવું હોય, તેટલી જમીનમાં વાતુ ક૯૫ કહેલ છે.
ચેસઠ. (૬૪) પદના વાસ્તુ વિષે ચાર પદને બ્રહ્મા. તથા અર્યમાદિ ચાર દેવતાઓ પણ ચાર ચાર પદના તથા ખૂણાઓનાં આઠ દેવતાઓ બે બે પદના, તથા બહારના આઠ દેવતાઓ અર્ધ અર્ધ પદના અને બાકીના દેવે એક એક પદના કહ્યા છે.
"Aho Shrutgyanam
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫
ધાર માટે (૪૯ પદને વા
चरको
.)
જ
-
-
ન
જ
16).
ડુપ્લીધો
જ
धनना
પાપ (
૪૯ ઓગણપચાસ પદના વસ્તુમાં (૪) પદને બ્રહ્મા તથા અર્યમાદિ ચાર દે ત્રણ પદના, તથા આઠ (૮) દે નવપદમાં, તથા ખુણામાં આઠ (૮) દેવે અધ અધ પદના અને બાકીના વીસ (૨૪) દેવે વીસ (૨૦) પદમાં સ્થાપવા, એ દરેક દેવ માટે એક પદના છ ભાગ કરી તેમાંથી છઠ્ઠો ભાગ મૂકી પાંચ ભાગમાં એક દેવનું સ્થાપન કરવું, તથા (૨૪) દેને વીસ પદમાં સ્થાપવા તે એવી રીતે કે, દરેક પદના છ ભાગ કરતાં એકને વીસ (૨૦) ભાગે થાય તે ભાગેને વીસે (૨૪) ભાગનાં દરેક દેવના ભાગે પાંચ પાંચ અંશ (૫) આવે એટલે એકસને વીસ પુરા થાય છે.
એકસોને છનુ (૧૬) પદના વાસ્તુમાં બત્રીસ (૩૨)
"Aho Shrutgyanam
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૬ કુવા, તળાવ વાવડી, ખનેવન માટે
૪૬ ૫દ નો વાસ્તુ.
चरकी
विदारिका
જા
*
.
पृधीधर
अका
*
*
ક
જ
છે
તે
-
ai
૫
पूतना
પદને બ્રહ્મા, તથા અર્થમાદી ચાર (૪) દેવતાએ બાર બાર (૧૨) પદના, તથા ખુણાના આઠ (૮) દેવતાએ બે બે (૨) પદના, તથા બહારના આઠ (૮) દેવતાઓ દોઢ દેડ (૧) પદના, તથા આઠ (૮) દેવતાઓ ત્રણ ત્રણ (૩) પદના, તથા આઠ (૮) દેવતાઓ બે બે (૨) પદના અને આઠ (૮) દેવતાઓ છ છ (૬) પદના કહ્યા છે.
પૃથ્વી પરિક્ષા રીત પહેલી,
જળપ્રવાહ ફળ सर्वदिक्षु प्रवाहोवा प्रागुदक शंकर प्लवा । भूमौ परिक्ष्य संकुर्या पंचगव्येन कोविदः ॥१५२ ।।
"Aho Shrutgyanam
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ-જ્યાં પ્રાસાદ કર હોય તે પૃથ્વી ચારે બાજુ નિશ્ચય કરીને, જે ખુણામાં ખાત મૂહુર્ત આવતુ હોય ત્યાં અથવા મધ્ય ભાગમાં ખાડે ખોદો. પૃથ્વીની શલ્ય બાબતની પરિક્ષા કરીને પછી ખાડે ઉભરાતા સુધી જળ રેડવું, તે જળને પ્રવાહ પૂર્વ ઉત્તર કે ઈશાન તરફ જાય તે શ્રેષ્ઠ ફળ આપે. આ પ્રમાણે જોઈ ને પછી નીકબેલી માટી પૂરી દેવી અને તેના ઉપર પંચગવ્યથી શુદ્ધ કરાવવું. ૧૫ર
- પૃથ્વી પરિક્ષા રીત જી. स्वातं भूमि परिक्षण करमितं तत्पूरये तन्भृदा । हीनेहीन फलसमे समफलं लाभोरजो वृद्धितः ।। तत्कृत्वा जलपूर्णमा शत पदं गत्वा परीक्ष्यं ततः । पादार्द्धन विहीन केथनि भृते मध्या धमेष्टं जले ॥१५॥
અથ–-ઘર કરવાની જમીનમાં એક હાથ ઉંડા ખાડે બાદ અને તે ખાડો ખોદતા નીકળેલી માટીને તેજ ખાડામાં પાછી પૂરવી; જે તેમ કરતાં ખાડે જમીનની બરાબર પૂરાઈ રહે છે તેવું ફળ સાધારણ જાણવું, વધે તો લાભ થાય એમ માનવું. અથવા ખોદેલા ખાડામાં જમીન સપાટી બરાબર ખાડે ભરાય રહે તેટલું પાણી રેડવું, અને પછી તે ખાડાથી સે પગલા ગમે તે દિશા તરફ જઈ પાછું ખાડા તરફ આવવું. તેટલા વખતમાં ખાડામાં ભરેલું પાણી ચેથા ભાગનું ઘટયું હોય તે, મધ્યમ ફળ જાણવું. અર્ધા ભાગનું પાણું ઘટયું હોય તો અધમ ફળ જાણવું.
"Aho Shrutgyanam
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને જેટલું ભર્યું હોય તેટલું જ પાણી રહ્યું હોય તે ઉત્તમ ફળ જાણવું. ૧૫૩
શલ્ય કાઢવાની વિધિ. प्रश्नत्रयवापि गृहाधि पेन देवस्य वृक्षस्य फलस्य वापि । चाच्यहि कोष्टा क्षर संस्थि तेन शल्यं विलोक्यं भवनेषु सृष्टया
II? અ –જે જમીન ઉપર ઘર કે પ્રાસાદ કરવાના હેય તે જમીનમાં રહેલું “શલ્ય” કાઢવા માટે પ્રથમ શિલ્પીએ ઘર કે પ્રાસાદ કરાવનારને પ્રશ્ન પૂછવો. અને તેના મેઢેથી કોઈ પણ દેવ, વૃક્ષ કે ફળનું નામ લેવરાવવું. ત્યાર પછી અથવા નામ લેવરાવ્યા પહેલાં ઘર કરવાની જમીનના નવ ભાગ અથવા નવ કઠા કરવા, અથવા કલ્પવા, એ નવ કોઠામાંથી બનાવેલા કોઇ પણ જાતના ' નામને મૂકેલો અક્ષર જે કઠામાં આવે, તે ઠેકાણાની
જમીનમાંથી ખાદી શલ્ય કાઢવું. ૧૫૪ મા, , રા, રા, ૬,ત, શા ૫, ૨, ar: ગાથા g
। केशल्य मुक्तम् । केशांगाराः काष्ट लोहास्थि काय तस्मातकार्य शोधनं भूमि
અર્થવાળ, કેયલા, લાકડુ લે હું અને હાડકા વગેરે શલ્ય કહાઢવા માટે ઘર કરવાની જમીન ઉપર પૂર્વ દિશાથી સુષ્ટિ માગે નવ કઠા કરવા. તે દરેક કેડામાં અ, ક, ચ, ટ, એ, સ, શ, ૫, અને ચ, એ નવ વર્ગના આદ્ય અક્ષરે મુકવા અને ભૂમિ શોધી શલ્ય કાઢી ઘર કરવું. ૧૫૫
"Aho Shrutgyanam
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૯
શલ્ય રહી જાય તે શું દોષ,
शल्यं गवां भूपभयं हवानां रुजः शुनो वैकलह प्रणाशौ । खरोष्ट्र योनि मपत्यनाशं नृणा मजस्याग्नि भयं तनोति । १५६ ।
અ་જે ભૂમિમાં ઘર કરવું હેાય તે ભૂમિમાં ગાયનું શલ્ય (હાડકું) રહી જાય તે રાજાના ભય થાય, ઘેાડાનું શલ્ય રહી જાય તે રાગ કરે. શ્વાનનું શલ્ય રહી જાય તે ફ્લેશ અને નાશ કરે. ગધેડાનું તથા ઉંટનું શલ્ય રહી જાય તે સંતતિને નાશ કરે. અને મનુષ્ય તથા અકરાનું રહી જાય તે અગ્નિના ભય કરે. ૧૫૬
શલ્ય કાઢવાનું કાષ્ટક (ભૂમીશાધન)
ઉત્તર
શ. વના ચાર અક્ષર
વાયવ્ય
પશ્ચિમ
નૈઋત્ય
૧. વર્ગના પાંચ અક્ષર
૫ તથ,,,ન.
૬. વના-ચાર અક્ષર
४
અ,ઐ,ઔ
૪. વના પાંચ અક્ષર
2,3,4,,ણું.
४
શ,શ્વાસ,હે.
ચ. વના— ચાર અક્ષર
४ ય,,લ,વ.
૨. વનાપાંચ અક્ષર
પ. વર્ગના પાંચ અક્ષર
"Aho Shrutgyanam"
પ્ પાર,મ,ભ,મ.
3790141પાંચ અક્ષર
૫
અ,ઈ,ઊ,ઋ,લ
૪. વર્ગીના– પાંચ અક્ષર
ય
૫
ચ,છ,જ,ઝ,ઞ, ક,ખ,ગ,‰,.
દક્ષિણ
ઇશાન
પૃ
અગ્નિ
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૦
જે જમીન ઉપર ઘર કરવુ હોય તે જમીનમાં રહેલું “શલ્ય” કહેાડવા માટે પ્રથમ શિલ્પિને ઘરના માલિકે પ્રશ્ન પૂછવું. એટલે શિલ્પિએ ઘરધણીના મુખથી કાઈપણ દેવ, વૃક્ષ કે ફળનું નામ લેવરાવવું. ત્યાર પછી અથવા નામ લેવરાવ્યા પહેલાં ઘર કરવાની જમીનના નવ ભાગ અથવા નવ નવ કીડા કરવા, અથવા કલ્પવા. એ નવ કાઠામાં દેવ અથવા વૃક્ષ અથવા ફળના નામને આદ્યને અક્ષર આ વે તે ઠેકાણાની જમીનમાંથી ખાદી શલ્ય કહાડવું, ખાત કરવાના શુભ નક્ષત્રેા.
सूत्रारंभ गृहादीनां उत्तरा युकरत्रये ।
वाह्ये पुष्ये मृगे चैत्रे पोष्णे वासव वारुणे ॥ १५७ ॥
અથ—દેવાલય અથવા ઘર અનાવતી વખતે, પ્રથમ સૂત્ર નાખીને ખાત કરવાના નક્ષત્રા ઉ, ફાલ્ગુની . ષાઢા હસ્ત, ચિત્રા, સ્વાતી, રાહીણી, પુષ્ય, મૃગશી, અનુરાધા, રેવતી, ધનિષ્ઠા, શતભિષા એટલા નક્ષત્રે શુભ જાણવા. ૧૫૭ ખાત કેવી રીતે કરવું,
नाम वास्तुं समालोक्यं कुर्या द्वास्तु विधि सुधिः । पाषाणान्तं जलान्तंवा ततः कुर्म निवेशयेत् ॥ १५८ ॥
અવાસ્તુ શાસ્ત્રમાં ખાત કેવી રીતે કરવું એનું નાગ ચક્ર બતાવેલું છે, તે જોઈને જે સંક્રાંતીમાં જે ખુણે ખાત આવે ત્યાં ખાત કરી વાસ્તુ પૂજન કરવું. પછી પત્થર વાળી જમીનમાં પત્થર નીકળે ત્યાં સુધી નહીતર, પાણી નીકળે ત્યાં સુધી ખાદીને કમશિલાની સ્થાપના કરવી. ૧૫૮
"Aho Shrutgyanam"
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૧
નાગ ચક્રની સમજણ. कन्या दौर स्त्रिये फणि मुखं पूवादि सृष्टिकृमात । खातं वायु पुर्दिसा त्रयगतं लांगुल पृष्टं शिरः ||
द्वारं तस्य मुखे गृहादि भयदं कुक्षि द्वयं सौख्यदं । दुःखं प्राक्खनने शिरों विपुषः कुक्ष्या सुखं स्याद् द्वयोः । १५९ । प्राच्यां नाग मुखं बुधै निगदितं भाद्राश्विने कार्तिके । मार्गा फाल्गुन शक्रयोः क्रमतया याम्ये जले चोत्तरे ॥
क्षेत्रेष्टाष्ट विभाजिते दिनकरा द्वारों लिखे कोष्टगान् । शन्यंगार क्योश्चतत्र कणिनः शारिर कंनो खनेत् ॥ १६० ॥
અ—કન્યા, તૂલા, અને વૃશ્ચિક, એ ત્રણ રાશીના સૂર્યમાં શેષના શરીરના ભાગ ત્રણ દિશામાં રહે છે. શેષનું મુખ અથવા મસ્તક પૂર્વમાં હોય છે પણ, ઇશાન કેણુને લાગુ પડે છે. એટલે એ દિશામાં, તેમજ તેનુ પૂછડું નૈઋત્ય કોણે અને પીઠ અગ્નિ કાણે રહે છે, માટે એ ત્રણ દિશામાં ઘરનું ખાત કરવુંનહિ. પણ એ સની એ કુક્ષી વચ્ચે ખાલી રહેલા ભાગ વાયવ્ય કોણમાં માત કરવાથી સુખ થાય છે.
ધન, મકર, અને કુંભ એ ત્રણ રાશીના સૂર્યમાં નાગનું મુખ અગ્નિ ફાણુમાં રહે છે, તે વખતે સાથેની એ કુક્ષીના મધ્ય ભાગે ખાલી રહેલા ભાગ ઈશાન કાણુમાં ખાત કરવુ.
"Aho Shrutgyanam"
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯ર
મિથુન, કર્મ અને સિંહ એ ત્રણ રાશીના સૂર્યમાં નાગનું મુખ વાયવ્ય કોણમાં હોય છે. તે વખતે સર્ષની બે કુક્ષીના મધ્ય ભાગે ખાલી રહેલા ભાગ નેત્ય કેણમાં ખાત કરવું.
જે દિશામાં નાગનું સુખ હોય તે દિશામાં ઘરનું દ્વાર મુકવું નહિ, તેમ કરવાથી ભય ઉત્પન્ન થાય છે.
ભાદ્રપદ, આશે અને કાર્તિક એ ત્રણ માસમાં નાગનું મુખ પૂર્વમાં હોય છે. માગશર, પિષ અને મહા એ ત્રણ માસમાં નાગનું મુખ દક્ષિણમાં હોય છે. ફાગણ, ચૈત્ર અને વૈિશાખ એ ત્રણ માસમાં નાગનું મુખ પશ્ચિમમાં હોય છે અને જેઠ, અશાડ અને શ્રાવણ એ ત્રણ માસમાં નાગનું મુખ ઉત્તર દિશામાં હોય છે.
ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે નાગ ચક્ક કરવાની આવી રીત છે કે એ નાગ ચક્રના આઠ આઠ કઠા કરવા (લંબાઇ અને પહોળાઈમાં આઠ આઠ કોઠાઓ કરવાથી ચેસઠ કે ઠાઓ થશે) તે દરેક કઠામાં અનુક્રમે રવીવારથી વારે લખવા એટલે જે વાર પેલા કેડામાં આવે તે વાર છેલ્લા કોઠામાં આવે તે મધ્ય નાગચક કરવું. તે એવી રીતે કરવું કે મંગળ અને શનિ એ બે વારના કે ઠાઓની પંક્તિ સર્પના શરીરમાં વિધાએલી હોવી જોઈએ એ વિંધાએલા ભાગ જ્યાં હોય ત્યાં ખાત કરવું નહિ. ૧૫૯ ૧૬૦
"Aho Shrutgyanam
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
(ખાતમુહુર્ત કેષ્ટક)
વાયવ્યકોણ૮
ઉત્તર
ખાતા
| માત,
Sઈશાનકાણું
કન્યા, તુલા, વૃશ્ચિક, ધન, મકર, કુંભ ભાર,આસો,કાર્તિક. માર્ગાસર્ષ, પિષ, માહ.
પશ્ચિમ
મીથુન, કર્ક, સિંહ. | મીન, મેશ, વૃષભ. જેઠ, અસાડ, શ્રાવણ.! ફાગણ, ચૈત્ર, શ્રાવણ.
/ ખાત. |
માત,
દક્ષિણ
અગ્નિકોણ
નૈરૂત્યકાણનો
શનિવાર અને મંગળવારના દિવસે ખાત કરવું નહિ કારણ કે નાગના શરીરમાં વાર ગરેલા હોય છે.
શિલા સ્થાપન કરવાના નક્ષત્ર,
शिलान्या सस्तु रोहिण्यां श्रवणे हस्त पूष्ययोः । मृगशिर्षं च रेवत्यां उत्तरा त्रितये शुभः ॥ १६१ ॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ –શીલા સ્થાપન કરવાના નક્ષત્ર રહણી, શ્રવણ હસ્ત પૂષ્ય મૃગશિર્ષ રેવતી ઉ. ફાગુની . ષાઢા, અને ઉ. ભાદ્રપદ એ શુભ જાણવા. ૧૬૧
કુર્મશિલાનું માપ. अधीङ गुलो भवेत्कुम एक हस्ते सुरालये । अधीङ गुला ततो वृद्धिः कार्या तिथि करावधि ॥१६२॥ एकत्रिशं करान्तंच तदर्धा वृद्धि रिण्यते । ततोर्धापी शतार्धान्तं कुर्यादंगुलमानतः ॥१६३ ॥
અર્થ_એક હાથના દેવાલયમાં અડધા આંગળની કુમશિલા કરવી. અને એક હાથથી (ગજથી) પંદર હાથ સુધીમાં અનુક્રમે દરેક હાથ દીઠ અર્થે અર્ધી આંગળ કુર્મશિલા મેટી કરવી, પંદર હાથથી એકત્રીસ હાથ સુધીમાં દરેક હાથ દીઠ પા, પા, આગળ કુમશિલા મોટી કરવી. તેમજ એકત્રીસ હાથથી પચાસ હાથ સુધીમાં દરેક હાથ દીઠ અધપા, આંગળ કુર્મશિલા વધાવી. એ પ્રમાણે આંગળના માનથી કામ કરવું. ૧૬૨ ૧૬૩
જેષ્ઠ, મધ્ય અને કનિષ્ટ શિલાનું માન. चतुर्थी साधिका ज्येष्टा कनिष्टा हिनयागतः । सौवर्ण रौप्य जोवापी स्थाप्यः पंचामृते नसा ॥ १६४ ॥
અર્થ–જે માન આવ્યું હોય તેને ચે ભાગ વધારીએ તે જેષ્ટ માન શિલા જાણવી. અને જે માન
"Aho Shrutgyanam
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૫
આવ્યું હોય તેને ચેાથે ભાગે ઓછી કરીએ તે કનિષ્ટમાન શિલા જાણવી. તે શિલા સોનાની અથવા રૂપાની હોય તે શ્રેષ્ઠ જાણવી, તે શિલાને પંચામૃતથી સ્નાન કરાવી નીચે પાંચ રત્ન મુકી સ્થાપન કરવી. ૧૬૪
શિલા કેવી રીતે સ્થાપન કરવી. इशानादग्नि कोणद्या शिला स्थाप्या प्रदिक्षणा । मध्ये कुर्मशिल पश्चाद्रितत वाजीचं मंगलै ॥ १६५ ॥
અર્થ–મધ્યમાં પહેલી શિલા સ્થાપીત કરીને, પછી ઈશાન કેણને અગ્નિ કેણુના અનુક્રમે સવ્ય પ્રદક્ષિણાએ શિલા સ્થાપન કરવી. તે બધી શિલાઓ સ્થાપન કરતી વખતે ગીત વાજિંત્ર વગેરે મંગળ ચિન્હ કરવા.
ઘર માટે શિલાનું પૂજન ક્યાંથી કરવું. दक्षिण पूर्व विभागे पूजन पूर्व शिलासमा स्थाप्या । शेष शिला दक्षिणतः स्तंभोप्ये वं विधानेन ।। १६६॥
અર્થ–-દક્ષિણ અને પૂર્વના ગર્ભ (મધ્યભાગે) એટલે અગ્નિ કેણમાં “સમરસ” શિલાનું પૂજન કરી, પછી તે શિલાનું સ્થાપન કરવું, અને એજ પ્રમાણે દિશાઓના અનુક્રમે સ્તંભે સ્થાપન કરવા. ૧૬૬
મધ્યની કુર્મશિલામાં કેવા રૂપ બનાવવા. लेरंच मछ मीढंच मगरीग्रास मेवचः । जल सर्प समाजुत्कं सिलामधे मलंकृतं ॥ १६७॥
"Aho Shrutgyanam
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ-શીલાના નવ ભાગ કરવા તેમાંના એકભાગમાં જળતરંગ (પાણીની લહેર બીજા ભાગમાં માછલુ ત્રીજા ભાગમાં દેડકે, ચોથા ભાગમાં મઘરી, પાંચમા ભાગમાં ગ્રાસ, છઠ્ઠીભાગમાં શંખ, સાતમા ભાગમાં સર્ષ આઠમા ભાગમાં કળસ, નવમા ભાગમાં (એટલે) વચ્ચે કાચબો બનાવ. ૧૬૭
કુમ શિલામાં રૂપ કઈ દિશાથી બનાવવા. कुर्ममा भूमिदंच गर्भ रचना ग्रोशिला वैजलं । याम्ये मीन मुखंच नैरुत दिशि स्थाप्यं तथा दुर्डरं ।। वारण्या मकरंच वायु दिशि वैग्रासश्च सौम्यध्वनी । नागं शंकर दिक्षु पूर्व विषये कुंभः शिला वह्नितः ॥१६८॥ स्थाप्यं कुर्म संपुदभिदि दध स्वाप तस्यो ई॥ निलपं रचति वबुधा कर्य समकर्णयोः ॥ १६९ ॥
અર્થ–કુર્મશિલાની અગ્નિ કેણે જળતરંગ દક્ષિણ દિશાએ માછલું નિત્ય કે દેડકે પશ્ચિમે, મઘર વાયવ્ય કોણે ગ્રાસ, ઉત્તર દિશાએ શંખ, ઈશાન કેણે સર્પ, અને મધ્ય કોઠામાં કુંભ બનાવો. આ શિલાનું નામ ધરણું છે. ૧૬૯
આઠ દિશાની શિલાના આઠ નામ. नंदा भद्रा, जया, रिक्ता अजीता, वापराजीता, सुका, सोभागीः
૨૭૦ | ' અર્થ–એ આઠ નામની શીલામાં જુદા જુદા સ્વરૂપ દરેક શીલામાં કરવાં, ઈશાન કેણુની શીલામાં ત્રીશુળ કરવું.
"Aho Shrutgyanam"
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
નેપાળની જાની રાજધાની ભટગામના દરબારચાકનું વિશાળ દૃશ્ય
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂર્વ દિશાની શીલામાં જ કરવું. અગ્નિ કોણની શિલામાં તરવાર કરવી. દક્ષિણ દિશાની શીલામાં દંડ કર, નૈરૂત્ય: કોણની શીલામાં ખડક કરવું. પશ્ચિમ દિશાની શીલામાં નાગપાસ કર, વાયવ્ય કેણુની શીલામાં અંકુશ કર.. ઉત્તર દિશાની શીલામાં ગદા કરવી, અને અગ્નિ કેણુથી સુષ્ટિ માર્ગે સ્થાપવી. થાંભલા પણ એ રીતે સ્થાપવા. :
બાજુની શીલાઓનું માપ. પ્રાસાદ ગજ એક, શિલા આગળ સાત, પ્રાસાદગજ એકથી પાંચ સુધીમાં દરેક ગજ દીઠ આંગળ બે વધારવા.. પછી પાંચ ગજથી દસ ગજ સુધીમાં દરેક ગજ દીઠ આંગળ એક વધા. પ્રાસાદ ગજ દસથી પચાસ સુધી દરેક ગજ દીઠ આંગળ અડધે વધારો. આમ કરતા જે માપ આવે તે શીલાની લંભાઈ ગણવી અને તેનાથી અડધી પહોળી કરવી પહોળી કરી હોય તેનાથી અડધી જાડી કરવી. બાજુની આઠ શિલાને વસુ કેવા રંગના ઓઢાડવા.
પૂર્વ દિશાની શીલા ઉપર પીળા રંગનું વસ્ત્ર ઓઢાડવું. અગ્નિકોણની શીલા ઉપર રાતા રંગનું, દક્ષિણ દિશાની શીલા ઉપર કાળા રંગનું, મૈત્રાત્ય કેણુની શીલા ઉપર આસમાની રંગનું, પશ્ચિમ દિશાની શીલા ઉપર કંકુ વર્ણ, વાયવ્ય કોણની શીલા ઉપર સફેદ, ઉત્તર દિશાની શીલા ઉપર લીલુ ઈશાન કેણની શલા ઉપર ધેલું.
મધ્યની શિલાનું માપ. મધ્યની શીલા સમરસ રાખવી, તેના ગાળા પહોળા
"Aho Shrutgyanam
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૮ છે તેથી રૂષ ગાળાથી અડધું છેદવું, એક ગજના પ્રાસાદમાં શીલા ચાર આંગળ, એક ગજથી દસ ગજ સુધીમાં દરેક ગજ દીઠ આગળ બે વધારવા. દશગજથી વીસગજ સુધી દરેક ગજ દીઠ આગળ એક વધારો, વીસ ગજથી પચાસ ગજ સુધી દરેક ગજ દીઠ આંગળ અડધે વધાર. આ માન પથ્થરની શિલાનું છે.
મધ્યની શીલાના વસ્ત્ર, મધ્યની શીલાને રેશમી પીળા વસ્ત્ર ઓઢાડી પુજા કરવી, કુમ સ્થાપતિ વખતે કળશ રૂપાને અથવા ત્રાંબાને વાયવ્ય.
»ન.
:
-
*ઉne
નીશુ.
-
I
5
L
વક
E
} અગ.
દનિશ
બરિ.
"Aho Shrutgyanam
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
દહીં, દુધ, કુલ, ધરે. પંચરત્ન મુકેલે લઈ તેની પુજા કરીને સ્થાપવો. તેના ઉપર કુર્મ શીલા બરાબર રેવલમાં જઈને સ્થાપવી, આ મધ્યની શીલા હોય ત્યાંથી પિલી નળી મુકી ને ઠેઠ દેવના ગભારાના પબાસણ (સિંહાસન) સુધી ચણતરની સાથે લેવી; તે નળ ને પ્રાસાદની નાભી કહે છે. એટલે ચણતર શ્રેણી ભંગ ન થાય તેમજ નોંધ કામમાં ઉપર અડચણ આવે નહિં તે ધ્યાનમાં રાખવું. ૧૭૦
દેવાલયનું પ્રમાણુ ક્યાંથી જાણવું. ऐक हस्तादि प्रासादा द्याव हस्त शतार्द्धकम् । प्रमाणं कुमके मूले नासिका भित्ति वाह्यतः ।। १७१॥
અર્થ-એક હાથથી શરૂ કરીને પચાસ ગજ સુધી દેવાલયનું પ્રમાણ ભિંતથી બહાર કુંભાની ફરકે જાણવું. ૧૭૧ (કુંભાથી સમસુત્ર તથા કુંભાથી બહાર શું કરવું?)
कुभादि स्थावराणांच निर्गमं समसूत्रतः। पीठस्य निर्गमो वाह्ये तथै वाच्छादक स्यच ॥ १७२॥
અર્થ–કુંભાના આરંભથી તે છજાના તળાંચા સુધી જે થી આવે તે બરાબર ઓળંભે (સમસુત્ર) કરવા, કુંભાથી બહાર નીકળતું પીઠ કરવું. અને પીઠથી કંઇક નીકળતું છજુ કરવું. ૧૭૨
ફલણ તથા પાણી તારની સમજ. , त्रिपंत्र सप्त नवभिः फालना भिर्वि भाजिवे । मासाद अंग संख्याश्च वारि मानीत्तर स्थिति ॥ १७३ ॥
"Aho Shrutgyanam
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
અર્થ-ત્રણ, પાંચ, સાત અને નવ એવી નાશીકાએ (ફલણ) કરવી, પણ તે પ્રાસાદના પ્રમાણમાં કરવી.. પાણુતાર માર્ગે આગળ કરવાથી ખુણાને અંતર ચેક જણાય છે. ૧૭૩
फालनाकर्ण तुल्यास्यात् भद्रंतु द्विगुणंमतं । सामान्योपि विधि स्तुल्यो हस्तांगुल विनिर्गम ॥१७४॥
અર્થ-ફલણ ખુણાના પ્રમાણથી કરવા. ભદ્ર (ભડું) રેખાથી બમણું કરવું. આદ્ય પ્રાસાદને જેટલા ગજ દેવાલય પહેલું હોય તેટલાં આંગળ ફલણ બહાર કરવાં એટલે ગજે એક આંગળ કાઢવા બીજા પ્રાસાદને તળમાં ખાંચાનું જે માને કહ્યું હેય તેમ કરવું. ૧૭૪
પ્રકરણ ૭ મું.
નિર્દોષ વાસ્તુ
શ્રીવિક્ષ ઉવાચ. निर्दोष वास्तु कथं देवं निर्दोष प्रासाद निर्णयं । निर्दोष मंदिर सर्व निर्दोष कथं पराजिते ॥ १७५ ॥
અર્થ–હે ! અપરાજીત મહારાજ બધી જાતના પ્રાસાદ મંદિર વાસ્તુ વગેરે દોષ વગરના શી રીતે કરવા તે કહો. ૧૩૫
"Aho Shrutgyanam
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૧
અપરાજીત ઉવાચ. अपराजितो सत्य सत्यं महा भागं त्वया परि। कथंयामीन संदेहो निर्दोष शृणुं सांप्रतं ॥ १७६ ॥
અર્થ–હે મહા ભાગ્યવાન વિક્ષ નિર્દોષ પ્રાસાદ વગેરેની રચના સત્યા સત્ય રીતે કહું છું તે સંદેહ રાખ્યા વગર સાંભળે. ૧૭૬ निर्दोषं शास्त्र द्रष्टिनां निर्दोष जीर्ण मेवच । निर्दोषं ब्राह्मणो वर्जेत् निर्दोष सिध्यते ध्रुव ॥१७७॥
અર્થ–જે વિદ્વાન બ્રાહ્મણ શિલ્પી હોય છે તે શાસ્ત્રના જ્ઞાનને લીધે. ઘર મંદિર પ્રાસાદ જીણું પ્રાસાદ, અને જે દોષ વાળા ઘર, મંદિર પ્રાસાદ વગેરે હોય તેને તે દોષ વગરના કરી શકે છે. ૧૭૭
નાભી વેધ. अग्रतः पृष्टतः श्चैव वामा दक्षिणयोर्दिसो। प्रासाद काराये दन्यं नाभि वेध विर्जितं ॥१७८॥
અર્થ–દેવાલયની, આગળ, પછી તે, ડાબી બાજુ, જમણી બાજુ, બીજું દેવાલય કરવું હોય તે પહેલાના દેવાલયના ગર્ભે કરવું. ગર્ભે ન કરીએ તે નાડી વેધ થાય. ૧૭૮
દષ્ટિ વેધ. शिव स्याग्रेन कर्तव्या अर्चा रुपेण देवता । प्रभा नष्टान भोयंति यथा तारादिवाकरे ॥१७९॥
"Aho Shrutgyanam
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ–શીવના દેરાસર સામું બીજા કેઈ પણ દેવનું દેરાસર કરવું નહિ કારણ કે તેથી બીજા દેવેનું તેજ (જેમ સુરજ ઉગવાથી તારાનું તેજ નષ્ટ થઈ જાય છે) તેમ નષ્ટ થાય છે. ૧૭૯
शीव स्याग्र शिवं कुर्यात् ब्राह्मण ब्रह्मणोग्रत । विश्नुरन भवेत् द्विश्नु जिने जैने रवेरवी ॥१८०॥
અર્થ શિવની સામે શિવનું બ્રહ્માની સામે બ્રહ્માનું, વિષ્ણુની સામે વિષ્ણુનું જિનના સામે જિનનું અને સુરજની સામે સુરજનું દેવાલય કરવું. ૧૮૦
ब्रह्मा रविरेक नाभि द्धाभ्यां दोषो न विद्यते । शिव स्याग्रे न देवस्य दृष्टि वेधे महद्भयं ॥१८॥
અર્થ–બ્રહ્મા અને સૂર્યનું દેવાલય એક ગર્ભે કરવાથી દેષ નથી, શિવની સામે બીજા દેવતા બેસાડવાથી દષ્ટિ વેધ થાય એટલે ભય ઉપજાવે. ૧૮૧
प्रसिद्ध राज मार्गस्य प्राकारस्या तरे पिवा । स्छा पये दन्य देवस्य तत्र दोषोन विद्यते ॥१८२॥
અર્થ–પ્રસિદ્ધ માટે રાજમાર્ગ વચમાં હોય અથવા આ દીવાલ હોય તે બીજા દેવતાનું દેરાસર સામું કરવામાં કઈ પ્રકારને દેષ નથી. ૧૮૨
શિવની પરના એળગવા બાબત. शिवस्नो नोदकं गुढ मार्गे चंड मुखंक्षिपेत् । दष्ट नलंधये त्तत्र हंति पुण्य पुराकृतं ॥१८३।।
"Aho Shrutgyanam
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૩
અથ—શિવનું પાણી, ભેાંયમાં ગુપ્ત જાય એવી રીતે પુરનાળ કરવી, પરનાળના માઢા આગળ ચંદ્રના માઢા જેવા ઘાટ કરવા. પરનાળની દૃષ્ટિ અને પરનાળનું પાણી આળ ગાય તે પરભવના પૂણ્ય હૅરે. ૧૮૩
પ્રદક્ષિણા.
एका चंडया रवि सप्त निखोदद्या विनाकये | चतुर्थी वासुदेवस्य शिव स्यार्धे प्रदक्षणा ॥ १८४॥
અ—ચડીને એક, સૂર્યને સાત ગણપતિને ત્રુ, વિષ્ણુને ચાર, અને શકરને અડધી પ્રદક્ષિણા કરવી. ૧૮૪
अतो जिन देवस्य स्तोत्र मंत्राचे नादिकं । कुर्यान् पृष्टि सन्मुखो द्वार लंघनं ॥ १८५ ॥
અ—જીનના દેવતાને આગળથી પદક્ષિણા કર્યાં પછી ચત્ય વંદન કરવું, નેકાર ગણવા પૂજા કરવી. દર્શન કરવાં. અને પ્રભુ સન્મુખ ઉંમરે ઓળગ્યા પછી પૂરું ફેરવવી. ૧૮૫
દેવાલયને પરનાળ માં સુકવી.
पूर्वापर मुखे द्वारे प्रणालं शुभ मुत्तरे । इति शास्त्र विचारोय मुत्त रास्यानुं देवता ॥ १८६॥
અર્થ—પૂર્વ તથા પશ્ચિમ મુખના દેવાલયને ઉત્તર દિશા તરફ પરનાળ મુકવી ઉત્તર તથા પશ્ચિમ મુખના દેવાલયને પૂર્વ દિશા તરફ પરનાળ મુકવી. ૧૮૬
"Aho Shrutgyanam"
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૪ मंडपाये स्छितादेवा स्तेयां वामेच दक्षणे । प्रणालं कारयेधीमान् जगत्यां चतुरो दिशा ॥१८७॥
અર્થ–મંડપમાં દેવતા બેઠા હોય તેને પૂર્વ તરફ ડાબે તથા જમણે અંગે પરનાળ કરવી, જગતિને ચારે દિશાએ પરનાળ થાય. ૧૮૭
चतुद्धारं ब्राह्मणाश्च चतुरस्त्र शिवालये । चतुरस्त्रंच कर्तव्यं अन्ये त्रषु विवर्जयेत् ।।१८८॥
અર્થ–શિવાલયને અને બ્રાહ્મણને ચાર દ્વાર વાળું ઘર કરવું બીજા કેઈએ કરવું નહિ. ૧૮૮
વૃક્ષ દોષ, द्वार मध्ये स्थितो वृक्ष अस्व थाय यदाभवेत् । अंतरे भित्ति कर्तव्यं अन्य वास्तु न दोषकृत् ॥१८९॥
અર્થ–બારણુંની વચ્ચેવચ દેખાય એવી રીતે પીપકળાનું ઝાડ હોય તો ઘણું નિષેધ છે. માટે તે પીપળા અને બારણુ વચ્ચે ભીંત ચણું લેવી ભીંત ચણી લેવાથી વાસ્તુ ઘરને દેષ કર્તા નથી. ૧૮૯
द्वार मध्ये गृहाणांतु कल्प वृक्ष यदाभवेत् । असुरे शुभयोत्वेषु अन्यत्र परि वर्जयेत् ।।१९०॥
અથ–બારણા સામે આંબાનું વૃક્ષ હોય તે તે અસુરને ઘરને શુભ ગણાય, બીજા બધા લેકેને અશુભ ગણાય. એટલે બારણા સામે આંબે વાવ નહિ. ૧૯૦
"Aho Shrutgyanam
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૫ द्वार मध्ये स्थितो वृक्ष निंब वृक्षं यदाभवेत् । सप्त कल्प समा तुल्यं पुत्र पौत्रादि वर्द्धनं ॥१९॥
અર્ય–બારણ સામે લીંબડાનું ઝાડ હેય તે તે ઘરમાં રહેનાર ધણીની સાત પેઢી સુધી ધન, પુત્ર, પિત્રાદિકની વૃદ્ધિ થાય. અને સર્વ પ્રકારનું સુખ આપે. ૧૯૧
द्वार मध्ये स्थितो वृक्ष क्षीर वृक्ष यदाभवेत् । नित्यं क्षीरंच नैवेद्यं अन्य वास्तु न दोषकृत ॥१९२॥
અર્થ-બારણું આગળ કદાચ, નીરવૃક્ષ (ાર વગેરે) દૂધ વાળાં વૃક્ષ હેય તે, વાસ્તુ શાંન્તિ વખતે દૂધનું નિવેદ્ય કરવું, તે વાસ્તુ નડતું નથી. ૧૯૯૨
द्वार मध्ये स्थितो वृक्ष वटवृक्ष यदाभवेत् । अंतरेभिति कर्तव्यं अन्य वास्तु न दोषतं ॥१९३॥
અર્થ– ઘરના બારણાની વચ્ચે દેખાય તેમ વડનું ઝાડ હોય તે, આ ભીંત ચણી લેવી. તેમ કરવાથી વાસ્તુ દેષ નડતું નથી તેમ ન કરવામાં આવે તે હાનિ કર્તા ગણાય. ૧૯
બે ઘરના દોષ. सुप्र्पाकार पृष्टोधिक विकर्णच कारयेत् । करता कारापिका चैव अचिरेण विनस्यति ॥१९४॥
અર્થ–જે ઘર સુપડાના કે છીપના આકારવાળું, પછી તે, પહોળું અને ઘરને ખૂણે લાંબે હોય તે તે વીકણું ઘર કહેવાય. આવું ઘર કઈ માણસનું શિપીએ કરવું નહિ તેમ કે માણસે કરાવવું નહિ જે તેમ કરે
"Aho Shrutgyanam
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
તો શિલ્પી નકમાં જાય, અને ધણું કરાવે તે તેને નાશ થાય. ૧૯૪
જાળી ટાંકા વગેરે કેમ મુકવા. कुडागारे गवाक्षादि मुरवेच आलिय स्तथा । द्वार स्थंभं तुला हीन श्रेणिभंग न कारयेत् ॥१९॥
અર્થઘરમાં ગેખલા જાળીયો ટાંકા બીજા બારણાં ભીંત, થાંભલા વગેરે એવી રીતે મુકવા કે બાર શાખની કુંભીને તળાંએ કશ્રેણું ભંગ થાય નહિ. વળી ગેખલે જાળી ટાંકા વગેરેના મથાળાં શ્રેણીમાં રાખવા તેને તળાં-- ચાને ભાગ લાગુ કરે નહિ. ૧૫
સમવેધ. उपर्यु परिवस्म समं संकल्पयेत् क्वचित् । समवेधं भवेतत्र समस्तंच कुलक्षयं ॥१९६॥
અર્થ–ઘરના ઉપરની તથા હેઠળની ભુમી સરખે ભાગે કરવી નહિ. તેમ કરવાથી સમવેધ ઉપજે અને ઘરમાં રહેનારના કુળ આખાને નાશ કરે માટે એ. સમવેધ કેઈએ લાવ નહિ. ૧૬
માળીનું પ્રમાણ उपर्यु परि भूमिस्तु द्वादशांश वि वर्जिता । प्रासादे सर्वत कार्या स्तंभ तंत्रानु रत्तका ॥१९७il
અર્થ–ઘરના તળના માળની ઉંચાઈના બાર ભાગ કરવા, તેમાંથી એક ભાગ છે કરી ઉપરને માળ ક. તેથી ઉપરના માળ કરવા હોય તે, દરેક માળના બાર
"Aho Shrutgyanam
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦e,
ભાગ કરી એક એક ભાગ એ છે કરી કરવા. પ્રાસાદમાં ઓટવણ (કેઠલા) ને આકારે સ્થંભની ઉંચાઈ કરવી. મકાનના પ્રમાણમાં થાંભલે કર. ૧૭
વેધ વિધી. तल वेध ताल वेधो द्वौ वेधो यत्र दृश्यते । क्षीयते तद्भवे द्वैस्म क्षयं कारीच तदगृह ॥१९८॥
અથથાંભલે એ કરવો કે ઉબરાને કે ઓતરગનાં વેધ આવે નહિ. એટલે ઉંબરા મથાળે અને ઓતરંગને તળાંચ એ બંન્ને સમસૂત્ર જોઈએ, એથી નીચે. હોય તે વેધ જાણ. જે આ પ્રમાણે વેધ થાય તે ઘરધણીની સર્વ વસ્તુને નાશ થાય. ૧૯૮
દ્વાર મુકવાની વિધી. कुक्षे द्वारं न कर्तव्यं पृष्टे द्वारं वि वर्जयेत् । पृष्टे चैव भवेतरागी कुलक्षयो विनिर्दिशेत् ॥१९९।।
અર્થઘરના ખુણે અથવા પછીતે બારણું મુકે તો ગની ઉત્પત્તિ થાય, અનેક પ્રકારની વ્યાધિ ઉત્પન્ન કરે, ઘણા પ્રકારની પીડા થાય, મનમાં ઉદ્વેગ રહે અને તે ઘરમાં રહેનાર ઘણુના કુળને ક્ષય થાય. ૧૯
संवर्धनच वास्तुनां तथा संवर्णातिच । प्रावर्तनंच यदद्वाराणां सद्य प्राण हरंतिच ॥२०॥
અર્થ–- ઘરનું બારણું તળે પહોળું કે સાંકડુ અથવા ઉપર પહેલું કે સાંકડું હોય. વાસ્તુને ભંગ કરી ઘરનું
"Aho Shrutgyanam
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮
રૂપ ફેરવવામાં આવે ( મારણું આગળ અથવા પાછળ કરવામાં આવે કે હાય તેથી નાનુ કે મોટુ કરે, પછીતના કે આગળના ભાગ, આધા પાછા કરે તે! તે ઘરનું રૂપ ફેરવ્યું કહેવાય) તે ધણીના પ્રાણને નાશ થાય, એમાં શંસય જાણવા નહિ. ૨૦૦
मान प्रमाण संयुक्त शाला तत्रव कारयेत् । आयुमाराग्य सौभाग्यं लभ्यते नात्र संशय ॥२०१॥
અજો ઘર માન અને પ્રમાણ સહિત થાય. સ પ્રકારના વેધ રહિત થાય, તે તે ઘરમાં વાસ કરનાર કુટુમેનુ, આયુષ્ય, અશ્વય; અને લક્ષ્મી પરિવારની વૃદ્ધિ થાય, તેમાં શંસય જાણવા નહિ. ૨૦૧
પ્રકરણ ૮ સુ
શ્રેણી ભગ, વેધ વિધી.
समान सुत्रे शुभ चाग्र भित्ति । श्रेणी विभाजीते सुतवित नाशं ॥ गर्भस्य वेधेन सुखो कदाचित । સ્વામી વિમશે નવ ટોષજારી ૨૦૨।।
સમ
અથ—ઘરની બધી ભીંતાને આગળના ભાગ સૂત્ર રાખવા. શ્રેણી ભંગ કરવા હું થર તેડવા નહિ. જો
"Aho Shrutgyanam"
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૯ એમ હોય તે વેધ કહેવાય, અને તે વેધ ઘર ઘણીના પુત્રનો નાશ કરે તેમજ સુખ પામે નહિ. ૨૦૨
ઘર નિષેધ વિધી. द्रष्टि रुद्र करालंच भिषणा रौद्र जानिच । वर्जयेत गृहं श्चैव श्रेयो तत्र न विद्यते ॥२०॥
અર્થ-જે ઘર બિહામણું, વિકાળ, ઉપજાવે એવું તે ઘરને તુરત ત્યાગ કરવો કારણ કે તેમાં રહેવાથી લક્ષ્મીને નાશ થાય. ૨૦૩
ઘરમાં કેવા ચિત્રો ચિતરવા. गृथ काक कपोताश्च पति संग्राम भीषण । पिशाचा राक्षसा कुरा गृहेशु परिवर्जयेत् ।।२०४॥
અર્થ—ગીધ, કાગડા, હલા, વગેરે કુર પક્ષીઓ, પચાસના રૂપ, રાક્ષસના રૂપ. અને બીજા કુર પશુઓના ચિત્રો ઘરમાં ચીતરવા નહિ. અને જે કરે તો નુકશાન કર્તા છે. ૨૦૪.
વાસ્તુ ભંગ ન કરવા બાબત. अचला चलय द्वास्तु पुरप्रासाद मंदिरं पतितं नर्क घोरे यावत चंद्र दिवाकरं ॥२०५॥
અર્થ-જે, ઘર, પ્રાસાદ, નગર, કે જે પડે તેવું કે નાશ પામે તેવું ન હોય, તેને નાશ કરે કે પાડે તે, નાશ કરનાર અને નાશ કરાવનાર બંને જણ જ્યાં સુધી ચંદ્ર તપે ત્યાં સુધી ઘર નર્કમાં રહે. ૨૦૫
"Aho Shrutgyanam"
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૦
દિશા લો૫. दिशा लोपं पदलोपं गर्मलोपं तथै वच । उभो नर्केच यांति छान् पश्चाप कौप संचनम् ॥२०६॥
અર્થ–ઘરની દિશાને, પદને, કે ગર્ભને લેપ કરે તે શિલ્પી અને ઘરધણું ઘર નર્કમાં પડે અને જીવે ત્યાં સુધી સુધી ઘણું દુઃખ ભેગવે. ૨૦૬
- ઘર ઉચુ કરવા વિષે. पश्यं भितो कृतां पूर्वो तस्मै नैव तथो परे । द्वारं द्वास्य कथितं उपर्यु परीभूमिषु ॥२०७॥
અર્થ–જે ઘરની ભીંત પહેલા કરેલી હોય, તે ભીંત ઉપર વધારે ભીંત ખેંચવી હોય તે ખેંચી શકાય. અને બારશાખ પણ ગમે તેટલી લઈ જવામાં બાદ નથી. તેમજ માળ પણ ખેંચવા હોય તેટલા ખેંચી શકાય. ૨૦૭
માન હીન કરે તે. मानहिन न कर्तव्यं मानाधिकं नकारयेत् । शिल्पिनाक्षयां याता मानहिनं कृतं गृहे ॥२०८॥
અર્થ–ઉપર પ્રમાણે ઉંચુ વધારવું પણ માન હિન કરવું નહિ. પણ જો તેમ કરવામાં શિષી ઘરધણનું ન માને તે અથવા ઘરધણું શિલ્પીનું ન માને છે, તેમને નાશ ચાચ, ૨૦૮
ઘરના ખુણને વેધ. त्रीकोणं पंच कोणंच रथाकारं तथैवच । रेरवा तारा नाडी वेधो वंश छेदन करे विभु ॥२०९॥
"Aho Shrutgyanam'
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૧
અર્થ—ઘર ત્રણ ખુણાવાળું, સુપડાના આકારવાળું, રથના આકારવાળું અથવા રેખાવેધ, નાધિ , વગેરે જાતના વેધ વગેરે જાતના વેધ વાળું કરે તે કરનાર ધણીના વંશનું છેદન થાય. ૨૦૮
સલાકાએ. सन्मुखो राहु पृष्टवो स्थापयत् द्वार बुद्धिमान् । मूर्यागुल सलाकाध विस्तीर्ण गुलमेवच ॥२१॥
અથ–સન્મુખ કે પછવાડે રાહુનું ઘર હેય, અને તે સમયે ઘરનું બારણું મુકવા જોગ હોય તે, બુદ્ધિમાન પુરૂએ બારણાના તળમાં (ઉંબરાની નીચે) બાર આંગળની લાંબી અને એક આંગળ પહેલી ત્રાંબાની સલાકાએ (સળીઓ) મુકવી, ૨૧૦
सलाका द्वाय कोणस्या ताम्र शुद्धाय तत्रवै । स्थापितं वदनंधमान् अंतरीक्ष प्रजायते ॥२१॥
અર્થ–ઉપર પ્રમાણેની બે સલાકાએ કરાવેલી હોય તે બારણાના તળે બે ખુણે મુકવી અને પછી બારણું તેના ઉપર મુકવું. તે વખતે બારણાને વિધી કરે નહિ પણ એમજ કામ ચલાવવું. આ બારણું અંતરીક્ષ કહેવાય ૨૧૧
पुनः शुद्ध दिशा जाते तिर्यक ऋक्षे सुशोभने । द्वार चक्रं शुभ स्थाने बली पुजा विधायक ॥२१२॥
અર્થ-તે બારણું કયાં સુધી રાખવું કે જ્યારે રાહુ શુભ દિશાએ આવે, એ વખતે સારૂં મુરત જેવરાવી નક્ષત્ર
"Aho Shrutgyanam
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨ તીર્થક મુખુ હોય. દીનમાન એ હોય, તે દીવસે પેલી સલાકાએ કાઢી તે દ્વારનું બળીદાન (પુજા) વિધી કરી સ્થાપન કરવું. ૨૧૨ षादयत् कुछीतंद्वारं भितिका स्थापये त्तदा । तत्र शिल्पि बुद्धिदाचैव इति द्वार स्थापनविधि ॥२१३॥
અર્થ–પણ જે દીવસે સલાકાઓ કાઢવી હેચ તે દીવસે હશયાર શિલ્પીએ દ્વાર ઉપર ખેદી બાંકુ પાડવું, ત્યારપછી સલાકાએ કાઢી દ્વારા સ્થાપન કરવું. ૨૧૩
દ્વાર મુકવાના અંગ, पृष्ट गवाक्ष न कर्तव्यं वामार्ग परि वर्जयेत् । अग्रतोच भवेत् श्रेष्ट जयमानं सदाजयं ॥२१४॥
અર્થ–ઘરની પછીતે કે ડાબી બાજુએ બારણું કે બારી મુકવી નહિ. પણ ઘરના મેઢા આગળ વચમાં બારણું મુકવું એજ શ્રેષ્ટ છે, તે સદા જય આપનાર છે. ૨૧૪
નેધ. આ તળના મજલા માટે છે બીજા માળ ઉપર મુકે તે હરકત નહિ.
यदा प्रष्टेन कर्तव्यं वामांगे परि वर्जयेत् । તવ શું શુમ સે પુત્ર પતિ વન રીપો
અર્થ–જે ઘરની પછીતે કે ડાબી બાજુ બારણું હોય તે તે ઘર અશુભ કહેવાય. તેમાં રહેનાર ધણીનું મૃત્યુ થાય અને પુત્ર તથા ધનને નાશ થાય છે. ૨૧૫
"Aho Shrutgyanam
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
તળાજાની ટેકરી પરના જૈન મિશ
( ફોટો : બલવંત ભટ્ટ )
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૩
द्वार सर्वे गृहाणांतु तलमानं न लोपयेत् । अग्नतो पृष्टी चैव समसूत्रंच कारयेत् ॥ २१६ ॥
અથ-ઘરમાં જેટલા ખારા મુકવા તેટલા બધાના માનના લેપ એક તલ માત્ર પણ કરવા નહિ, તે બધા મારાના આગળના અને પાછળના ભાગ સમ સૂત્ર રાખવા. ૨૧૬ એ બારણાના વેધ.
द्वार स्तंभं गवाक्षंतु भर्ज कोणच कोणयेत् ॥
मुख मंडप समायुक्तं श्रेणि भंग न कारयेत् ॥ २१७||
અર્થ-ઘરના બારણાના થાંભલાને અને ખડકીના ખારણાના થાંભલા ના વેધ ન પડવા જોઈએ, અથાત્ તે એ બારણામાં દોઢ પડવી જોઈએ નહિ. બન્ને સમસૂત્રે મુકવા, વળી ઘરનું મારણું આગળના મંડપ ને ખડકીના બારણાં વગેરેના શ્રેણી ભંગ કરવા નહિ. ૨૧૭
પદ ભગ વિષે.
भंजिता लोपितायंत ब्रह्मदोषं महाभवेत् ।
शिल्पिनांतु कुलयांतु स्वामी सर्व धनक्षयं ॥२१८॥
અથ—જો શિલ્પી કદાચ ઘરના પદ્મના અથવા દિશાના લાપ કરે, કે શ્રેણી ભંગ કરે તે તે શિલ્પી મુખ ગણાય. અને ઘરમાં વેષ મુકે તે તે શિલ્પીના કુળને ક્ષય થાય. તથા ઘરધણીની લક્ષ્મીના નાશ થાય. માટે એવા સુખ અજાણ્યા શિલ્પી પાસે કામ કરાવવુ' નહિ,૨૧૮
.
"Aho Shrutgyanam"
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪
માન ભગ વિષે. स्थैभिका कुंभिका सर्वे तलमानं न लोपयेन् । छिद्रि पृष्टि न कर्त्तव्यं ध्रुवादि गृह षोडष ॥ २१९ ॥
અ—ધ્રુવાદિ સાળ જાતના રાજાના, અને પ્રજાના સર્વ જાતના ઘર સૌ પેાતાના સુખ માટે કરે છે. માટે મુદ્ધિમાન શિલ્પીએ પૃથ્વી કે છીદ્ર વગેરે કોઈ જાતના દ્વેષ મુકવા નહિ, તેમ કરવાથી. ઘરધણીની આશા ભંગ થાય ૨૧૯.
છે.
નળ હીન ઘર વિષે.
नलहिनं तद्वि जानीयात् स्वामी सर्व धनक्षय । विधिहीनं न कर्त्तव्यं सर्व दोषो वि वर्जयेत् ॥ २२०॥
અથ—જો ઘરની પછીત નાની હોય ને કરા લાંમા હાય તે તે નળ હીન ઘર કહેવાય. વળી જો એક પછીતે એ ઘર કરે, તે તે સમલામાંં ઘર કહેવાય માટે તેવા ઘરમાં વાસ કરવા નહિ. વાસ કરે તે તે વાસ કરનારને ને તેના પતના નાશ થાય ૨૨૦
शाला स्वामी यदामानं तदिमानं न लोपयेत् ।
अग्रतो पृष्टीत चैव हेत मानंच कारयेत् ॥ २२९॥
અર્થ—શાળા માન જે હોય તે રાખવું ફેરફાર કરવા નહિ. આગળ પાછળ માન મુકેલું હોય તે પ્રમાણે કાયમ રાખવું, તે ઘર ધણીને શ્રેષ્ટ છે. ૨૨૧
"Aho Shrutgyanam"
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૫
અદ્રીષ્ટાય દેશ. चतुरश्ची कृते क्षेत्र मानशाला तथैवच । अन्यत्र अछयाक्तव्यं निर्दोष अद्रिष्टायकं ॥२२२||
અર્થ-જે ક્ષેત્ર ચારે બાજુએ સરખું છે, ચારે દિશામાં તેના દ્વાર છે તે માનશાળા કહેવાય, તે ઘરને બીજાના ઘરની છાંયા ન પડવી જોઈએ. જો તેમ હોય તો તેને અદ્રિષ્ટાય દેષ નથી પણ નિર્દોષ છે એમ કહેવાય. ૨૨૨
દ્રષ્ટિ દ્વાર આગળ અલીંદ. छत्र पृष्टि न कर्तव्यं ध्रुवादि गृह शोडष । अलिंद द्रष्टि द्वारंच अन्य वास्तु न दोषकृत् ॥२२३॥
અર્થ –ધુવાદિ સોળ પ્રકારના જે ઘર છે તેની પાછળ છત્ર કરવું નહિ, અને દૃષ્ટિ દ્વાર આગળ અલીંદ (ઓસરી) કરવી. તે તેને વાસ્તુને દેષ નથી. ર૨૩
એક સ્થંભ તથા પદ, पद हिनं न कर्तव्यं प्रासाद मठ मंदिरं । एक स्थंभं द्वयं कार्य छत्रपति धनक्षयं ॥२२४॥
અર્થ–પ્રાસાદ, મઠ, વગેરે ને પદ હીન કરવા નહિ તેમજ તેમાં એકી થાંભલો મુકવો નહિ, મુકે તે પદ ભંગ થાય અને તેથી છત્રપતી પણ નિર્ધન થાય. ૨૪
द्वार मध्ये स्थितो गेहं मेकस्थंभं न कारयेत् । युग्मेषुच भवेत् श्रेष्टं मेकेकं परि वर्जयेत् ॥२२॥
"Aho Shrutgyanam
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
અર્થ– કોઈ પણ દ્વાર મધ્યે એક થાંભલે મુક નહિ મુકે તે વેધ વાળું ઘર કહેવાય. બે થાંભલા વચમાં મુકવા તે થાંભલાને જટા થાંભલા કહે છે. જે બે થાંભલા મુકે તે તે શ્રેષ્ઠ છે. ર૨૫
गुणाच बहवो यत्र दोष मेकंभवेद्यदि । गुणाधिकं चाल्य दोषं करत्तव्यं नात्रसंशय ॥२२६॥
અર્થઘર, પ્રાસાદ, મઠ, ઈત્યાદિ શિલ્પના જે જે કામ કરવાના છે, તેમાં ઘણું ગુણ હોય અને કદાપી એકાદ દોષ આવે તે તેને બાદ લાગે નહિ. માટે થોડા દોષ અને ઘણા ગુણ વાળા કામ કરવા એમ વિશ્વકમાં
પ્રકરણ ૯ મું.
ઘર આગળ ઝાડ વાવવા. खर्जुरि दाडिमी रंभा द्राक्षा जांबुनी कर्णिका । नृपाणं भवने श्रेष्टं अन्यत्र परि वर्जयेत् ॥२२७॥
અર્થ—અજુરી, દાડમી, કેળ, દ્રાક્ષ જાંબુ અને કોણ એટલા વાના. જે રાજાના ભુવન આગળ હેય તે સારા બીજા લોકોના ઘર આગળ હોય તે તેમને અશુભ કતાં છે. માટે સાધારણ લોકેએ તે રાખવા નહિ. રર૭
जाति पुष्पाणि सर्वाणि नाग वल्ली दलानिच । नृपाणं भवने श्रेष्ट अन्यत्र परि वर्जयेत् ॥२२८॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૭
અર્થ–જાવેલ, વગેરે વેલીઓના પુલ તથા નાગરવેલ, એ રાજાના ભુવનમાં હોય તો સારા લાભકારી છે બીજા લેકાના ભુવનમાં ત્યાગવા કહ્યા છે કેમકે હાની કર્તા છે. ૨૨૮
पुंगी फलानि पत्राणि देव वृक्ष तथै वच । शभं भवंति भूपालो अन्यत्र परि वर्जयेत् ॥२२९।।
અથ–સેપારી, જાવંત્રી દેવદાર ઈત્યાદિ વૃક્ષ રાજાના ભુવનમાં હોય તે ઉત્તમ ફળ આપનારા સમજવા. પણ બીજા લેકોના ભુવનમાં ત્યાગવા કારણ કે તે અશુભ કર્તા છે. ૨૨૯
મયે દ્વાર, द्वार मध्ये गृहाणांनु कोणमेकं न कारयेत् । युग्मे सुच भवेत् श्रेष्टं मेकेकं परि वर्जयेत् ॥२३०॥
અર્થ-અધા ભુવનના દ્વાર મધ્ય ભાગમાં મુકવા કઈ પણ દ્વાર એક ખુણું ઉપર મુકવું નહિ, મધ્યમાં શ્રેણી છે અને ખુણ ઉપર નિષેધ છે. ૨૩૦
ચારે દિશામાં દ્વાર. वर्जयेत् वैश्य शूद्राणां क्षत्रीयाणां शुभं भवेत् । करोसिंह नृपाणंच संग्रामेच सहा जय ॥२३॥
અર્થ–ચારે દિશાના દ્વાર વાળા ઘર વૈશ્ય તથા શુદ્રને તજવા કહ્યા છે અને રાજાને ઘણું શ્રેષ્ટ છે, કારણ સિંહ સરખે પરાક્રમી રાજા થાય; તે સંગ્રામમાં જય પામનારે થાય છે. ૨૩૧
"Aho Shrutgyanam
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮
चतुद्वारचं चतुदिशं उधचतुर्गवाक्षकं । नृपाणां भवने श्रेष्टं अन्यत्र परिवर्जयेत ॥२३२।।
અથરાજાના ભુવનને ચારે બાજુ જે બારણું હોય અથવા દરવાજા હોય તે ઉંચા હોય તે શ્રેષ્ટ છે, બીજાને તેવાં ત્યાજ્ય છે. ૨૩૨
શ્રેણી જંગ. क्षिणे क्षाणांच सर्वस्यां श्रेणि भंग न कारयेत् । अग्रतं पृष्टि श्चैव समसुत्रंच कारयेत् ॥२३३॥
અર્થ—કોઈ પણ ભુવનમાં જે માન હેય તેમાંના કેઈને નાશ કરે, અથવા શ્રેણું ભંગ આગળ કે પાછળ કરે તે તે નિષેધ છે. સર્વે સમસુત્ર કરવા સમસુત્ર કરવાથી ઉત્તમ ફળ મળે નહિંતર કનિષ્ટ ફળ આપે. ૨૩૩
यहाग्वैक्षं न कर्तव्यं श्रेणी भंग न कारयेत् । स्वामि सुख न कर्तव्यं षष्ट मासेन भागिकं ॥२३४॥
અથ–ભુવનના બારણાની શ્રેણું ભંગ કરવાથી ઘર ધણીને સુખ ઉપજે નહિ, તેમજ છ માસમાં તે ઘર, અગર ઘર ધણુને નાશ થાય. ૨૩૪
સ્થભ. भध्ये स्तंभ यदिभानं तदिमानं अग्रतं भवेत् । क्षीणे क्षीणं वृद्धि कर्त्तव्यं भीत मानं च मंदिरं ॥२३५॥
અર્થ–બધા ભુવનની ભીંતના માન પ્રમાણે વચલા થાંભલાનું માપ કરવું, તેના પ્રમાણમાં આગળના થાંભલા
"Aho Shrutgyanam
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૯
પણ કરવા. જો વચલા થાંભલા માપથી ઓછા હોય તે કરવા અને વધારે હાય તેા બધા વધારે
બધા આછા
કરવા. ૨૩૫
પ્રમાણુ રહિત.
अशास्त्रं मंदिरं कृत्वा प्रजा राज गृहं भवेत् । तद्रहं अशुभं सेयं श्रेयं तत्र न विद्यते ॥ २३६॥
અ—રાજાના કે પ્રજાના કાઈ પણ ભુવન શાસ્ત્રના પ્રમાણુ રહિત હૈાય તે તે અશુભ કર્યાં છે. તે ભુવનમાં રહેનાર ધણીનુ કાઈ દિવસ શ્રેય થાય નહિ. ૨૩૬
શાળા.
विशालं चतु शालंच षष्ट शालंच अष्टयो । विस्तारं वृद्धि कर्तव्यं नैव लोपं न दोष कृत ॥ २३७॥
અકાઈ ભુવન એ શાળા, ચાર શાળા છ શાળા કે આઠ શાળાનું હાય તે તે શાળાની વૃદ્ધિ જેમ પાછળ જાય તેમ કરતા જવું, કે જેથી શાળાના માનના લેાપ થાય નહિ અને દોષ લાગે નહિ. ૨૩૭
एक शाला त्रिशालंतु पंच शालंच सप्तयो ।
दीर्घ वृद्धि कर्तव्यं विस्तारं न च दोषकृत् ||२३८||
અ -કા ભુવન એક શાળા, ત્રણ શાળા, પાંચ શાળા કે સાત શાળાનું હાય તે, માનમાં પગથીઆ પાડી ચાક કરવાથી કાર્ય પ્રકારના દોષ લાગતા નથી. ૨૩૯
"Aho Shrutgyanam"
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦
થર ભંગ. गृह लोपं यदा वैक्ष्य अष्टिका संचि मंदिरं। ब्रह्मदोषं प्रकर्तव्यं स्वामी सर्वधनक्षय ॥२३९॥
અર્થ– ભુવનમાં ઈટના થર સીધી રીતે પ્રમાશુમાં ન ચડતાં પ્રમાણ બહાર ચેડે તે, ચડનારને બ્રહ્મ દેષ લાગે અને ઘર ધણીના ધનને ક્ષય થાય. ૨૩૯
अष्टौका कर्म सर्वेषु प्रमाणं नैव लोपयेत् ।। पाषाणे हेत कर्तव्यं न दोषा अद्रिष्टायकं ॥२४०॥
અર્થ–કઈ પણ ભુવન ઈંટેથી ચણેલું હોય તે તેના થરને ભંગ થવો જોઈએ નહિ, પત્થરથી ચણેલું હોય તે પણ થર ભંગ કરે નહિ. આ પ્રમાણે કરે તો અદ્રષ્ટાયને દેષ લાગે નહિ. ૨૪૦
દ્વાર ઉપર જાળી. द्वारे सर्व गृहाणंतु उध्द जालिं न कारयेत् । जालिं जाल भयंजीव ग्वाक्ष स्वामि सुखा वहा ॥२४॥
અર્થકેઇ પણ ભુવનના દ્વાર ઉપર જાળી મુકવી નહિ કેમકે તે જાળીમાં જાળા, જીવ કે એવી હરકત કરતા બાબતોને ભય રહે છે, એટલે એવા દ્વાર વાળા ઘર કરવાથી ઘર ધણ સુખી ન થાય. ૨૪૧
અલીંદ. द्वि शाला गृह कर्तव्यं दिशि पश्चिम संभवेत् । एक वर्ग अलिंद्युत्कं अभि नंच न दोषकृत् ॥२४२॥
"Aho Shrutgyanam
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૧ અર્થ–જે કઈ ઘર બે પરશાળ વાળું કરવું હોય અને તેનું મુખ પશ્ચિમ બાજુ હોય તો એક ભાગ અલીંદ (ઓસરી) વાળે કરવામાં દોષ નથી. ૨૪૨
द्विशालं चतुशालंच पठशालाच अष्टयो।। दक्षिणे अलिंद कर्तव्यं वामे वैक्ष्यंच वर्जयेत् ॥२४३॥
અથ—-બે, ચાર, છ, કે આઠ શાળા વાળા ઘર હોય તે બધાને દક્ષિણે (જમણી બાજુએ) અલીંદ કરવી ડાબી બાજુએ કરવી નહિ. ૨૪૩ "
एक शाला प्रकर्तव्यं पंच शालंच सप्तयो। अलिंद वाम कर्तव्यं दक्षिणं परि वर्जयेत् ॥२४४॥
અર્થ-એક, ત્રણ, પાંચ, કે સાત શાળા વાળા ઘર હિય તે તેને ડાબા અંગે અલીંદ કરવી, જમણા ભાગે કરવી નહિ કારણ કે તે ત્યાજ્ય છે. ૨૪૪
બારણું સામે થાંભલે. प्रजा गृहेषु सर्वषु अग्रेषु द्वार संयुतं । मध्य कर्ण स्थंभयंच न दोष अद्रिष्टायकं ॥२४५।।
અર્થદરેક વ્યકિતના ઘર આગળ બારણુ મુકવા. પણ બારણાની વચ્ચે વચ્ચે દેખાય તેમ કઈ પણ જગ્યાએ થાંભલે મુકવો નહિ. કારણ કે તેથી અદ્રિષ્ટા દેષ લાગતે નથી. ૨૫
બારણું જમણી બાજુ, गृह द्वारेषु सर्वेषु दक्षिजे वृद्धि करं स्मृता ॥ मंदयो द्वार अग्रेषु हेत मानंच कारयेत् ॥२४६॥
"Aho Shrutgyanam
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૨
અર્થ-કઈ પણ જાતના ઘરને બારણા મુકતી વખતે મધ્યભાગથી કિંચિત પણ જમણી બાજુએ વધારે રાખી મુકવા અને દ્વારની ઉપરના તરંગ વચ્ચે મંદ કરવું. ૨૪૬
ગર્ભ બારણુ. एक शाला गृह कर्तव्यं द्वारंच सन्मुखं भवेत् । द्वि शाला चतु शालाच अग्रे द्वारंच सन्मुखं ।।२४७॥
એક શાળા, બે શાળા, કે ચાર શાળાનું ઘર હોય તો તેના બારણ ગર્ભ મુકવા અને આગળજ કરવા, તેથી તે નિર્દોષ ગણાય. ૨૪૭
બાર તથા એના ઉદયનાં પ્રમાણ નાના મધ્યમાનનાં
પર ન
પ
ફની
xx
દે.
मध्ये सन्मुख कर्तव्यं गृहेषु परिवर्जयेत् ।। मंडपं सन्मुख मध्ये अग्रेषु हेत कारयेत् ॥२४८॥
અર્થ–બધા ઘરના બારણા વચમાં જ રાખવા અને બારણુ આગળ વચમાંજ ડેલી કરવા પાછળ કે આગળ કરવી નહિ. તેમજ બારણું મુકવું નહિ. ૨૪૮
"Aho Shrutgyanam
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૩
શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ થાય તે. लोपिता लंधिता एव ब्रह्म देोष महाभवेत् । शिल्पिनां नर्के यांति स्वामि सर्व धनक्षयं ॥२४९॥
અર્થ–બધા મકાન બનાવવાની રીતથી વિરૂદ્ધ મકાન બનાવવામાં આવે તે બાંધનાર શિલ્પી નકે જાય. અને ઘર ધણીની લક્ષમીનો નાશ થાય. તેમાં શંસયા નહિ. ૨૪૯
દ્વારની સમજણ द्वारोधैं यद्वार मस्य प्रमाणं । संकिर्णवा शोभन नाधिक तत् ।। हस्व द्वारा प्येव यानि वृथुनि । तेषां शिर्षाण्येक सूत्राणि कुर्यात् ॥२५०॥
એથે–તળના મજલામાં દ્વાર જેટલું પહોળું મુકયું હોય તેના કરતા અનુકમે ઉપરના મજલાઓમાં સાંકડું મુકતાં જવું પણ પહેલું મુકવું નહિ; વળી નાના કે મોટા બધા દ્વારના એતરંગ સમસૂત્ર રાખવા. ૨૫૦
स्वय मपिच कपाटोद् घाटनं यापिधानं । भयदम धिकहिन शाख योर्वा विचाले ॥ पुरुष युवति नाशंः स्तंभ शाखा विहीनम् । भयद मखिल काष्टाग्रं यदाधः स्थितं स्यात् २५१।।
અર્થ–ઘરના બારણાના કમાડ જાતે ઉઘી જાય અને જાતે વસાઈ જાય તેવા હોય તે ભય ઉત્પન્ન કર્યા
"Aho Shrutgyanam
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગણાય, દ્વારની શાખે એક તરફ પહોળી અને બીજી તરફ સાંકડી હોય તે ભય કર્તા ગણાય, થાંભલા અને શાખા વગરનું ઘર હોય તે સ્ત્રી પુત્રાદિકને નાશ થાય. બારણાના સ્થંભ અને શાખા વગેરે લાકડાના મૂળને ભાગ નીચે અને ટેચનો ભાગ ઊંચે રાખ, એથી ઉલટી રીતે રાખવામાં આવે છે તે પણ ભય પેદા કરનાર છે, ર૫૧
દેવ, રાજા, બ્રાહ્મણના ઘરના દ્વાર. गर्भद्वारं न दातव्यं मध्य नैव परि त्यजेत । मध्ये द्वारंतु देवानां द्विजाना भवनि भृताम ॥२५२॥
અર્થ–દેવ, રાજા, અને બ્રાહ્મણના ઘરને દ્વાર ગર્ભે મુકવું. બીજા લેકેના ઘરને ગર્ભથી ડાબી તરફ ચાળવી દ્વાર મુકવામાં હરકત નહિ. ઉપર
પ્રકરણ ૧૦ મું.
સમ વિસમ. स्तंभः कुंभिका कुंभि तिलमात्रं न लौपजेत् । भरं शिरा पट्ट पदं तिलमात्रं न लोपयेत् ॥२५३॥
અર્થ-કુંભી, ભરણું, તથા પાટડે વગેરેને તલ માત્ર પણ સમ વિસમ કરવા નહિ. જે કરવામાં આવે તો ઘર ધણને દુઃખ કર્તા થાય. ૨૫૩
"Aho Shrutgyanam
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૫
युग्म गृहं प्रकर्तव्यं एक स्वामि गृहे शिवम् । मध्ये भीति द्वयं कार्य मेकेकं परि वर्जयेत् ।।२५४॥
અથ–એક પુરૂષને એક ઘરના બે ભાગ કરવા હિય તે વચમાં બે દિવાલે એકઠી કરવી એક કરે તે નિષેધ છે થાંભલા પણ બે મુકવા. ૨૫૪
પ્રવેશવું અને નીકળવું. कपाटं गृह दक्षिणे निगदित वामे भवेदर्गला । सृष्टा निष्क्रमणं कृतं मुनिवरे द्वारेषु सर्वेषुयत ॥२५५॥
અર્થ–બારણાની અંદર ડાબી બાજુએ આગલાને રહેવાનું સ્થાન અને જમણી બાજુએ બારણું ઢાંક્યા પછી તેને પ્રવેશ સષ્ટિ માગે કરી નીકળવાને નિયમ દ્વાર માટે છે. ૨૫૫
નાગદતા. नागदंतो तु शालायां द्वौ द्वौ भागच दक्षिणे । एक शालार्क भागेन तस्मात् सार्द्ध परित्यजेत् ।।२५६॥
અર્થ–શાળામાં નાગદંતે બે બાજુએ કરવા બે ડાબી બાજુએ અને બે જમણી બાજુએ તેમાં એક શાખાના બારમા ભાગ વડે કરો. અને બીજે દેઢ ભાગના અંતરે કર. ૨૫૬
દીવાનું સ્થાન કયાં રાખવું. द्वारो गा समासस्ता न गृहा भिमुहवाशुभा । देव दीपालयं वामे दक्षिणांगे नृपागृहे ॥२५७॥
"Aho Shrutgyanam
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૬
અર્થ–દીવાનું સ્થાન દ્વારના તરંગની બરાબર હોય તે શ્રેષ્ઠ છે. ઘરના સામે હેય તે અશુભ છે. દેવગૃહમાં દીવાનું સ્થાન ડાબી બાજુએ મુકવું, અને મનુષ્યોના ઘરમાં દક્ષિણ તરફ એટલે જમણી બાજુએ મુકવું. ૨૫૭
ઘરની ઉભણીના ભાગ, नव भत्के गृहोत्सेथे कुंभ्भी भागेन संमिता। पंच भागेभवेत् शाखा साखाध द्वारं विस्तरः ॥२५॥
અર્થ–ભુવનની ઉભના નવ ભાગ કરવા તેમાં એક ભાગની કુભી કરવી. પાંચ ભાગની શાખા કરવી અને શાખાની લંબાઇના અડધા ભાગે દેવારની પહોળાઈ કરવી. આ વિસ્તાર કનિષ્ટ માનને છે તેથી વધારે હોય તો ઉત્તમ છે એ સઘળા દવારે ઓતરંગ વાળા કરવા. ર૫૮
व्यासः प्रोक्तः कनिष्टोय मुत्त मस्तु ततोधिक । समशिर्षाणि सर्वाणि द्वाराणि कथिता निहि ॥२५९॥
અર્થ–સાદા ઘર કરવા હોય તે ઉભણીના ત્રણ ભાગે પણ એજ પ્રમાણે વજાદિ આઘથી બે ભાગની શાખા અને એક ભાગ ઉપર રાખો. દ્વાર નાના તથા મેટા હોય તે પણ નીચે ઉંચા રાખી ઓતરંગ સમસૂત્રે મેળવવા આગળના બારણાથી બીજા બારણુ ઉંચા કરવા પણ નીચા કરવા નહિ કરે તે વેધ વાળું ઘર થાય. ૨૫૯
ચાર દિશાના દ્વાર કેને કરવા. एवं द्वारं प्राङ्मुखं शोभनंस्या । चातुर्वत्कंधात्र भूतेश जैन ।
"Aho Shrutgyanam
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૭ युग्मं प्राच्या पश्चिमेऽथ त्रिकेषु ॥ मुलद्वारं दक्षिणे वर्जनियम् ॥२६०
અર્થ-જે ઘરને એકજ બારણું કરવું તે ઘરને તેની પૂર્વ દિશાએ બારણું મુકવું. પણ બ્રાહ્મણ, મહાદેવ, અને જેનના પ્રાસાદને ચારે દિશાએ ચાર વાર કરવા હોય તે કરવા. જે ભુવનને બે વાર મુકવા હોય તેને તેની પૂર્વ અને પશ્ચિમ દિશાએ દ્વારા મુકવા અને જે ભુવનને ત્રણ વાર મુકવા હોય તે ભૂવનનું મુળ દ્વાર દક્ષિણ દિશાએ કરવું નહિ. દ્વારના જયેષ્ટ, મધ્ય, અને કનિષ્ટ માનનું પ્રમાણુ. षष्टया वाथ शताध सप्तयुत व्यासस्यहस्तां गुलै ।
रस्यो दयको भवेच भवने मध्यः कनिष्टोत्तमौ ॥ दैर्धाधुनच विस्तरः शशिकला भागंऽधिकशस्यते । दैत्यं शविहीन मध रहितं मध्यं कनिष्ट क्रमात्॥२६॥
અર્થ–ઘરની જમીન જેટલા હાથ (ગજ) પહેલી હેય તેટલા આગળ લઈ તેમાં ૫૦-૬૦-૭૦ માંથી ઠીક લાગે તેટલા આંગળે ઉમેરવા. આ ત્રણ પ્રકારની રીત ઘરના ઉદય માટે જણાવી છે, તે અનુકમે કનિષ્ટ, મધ્યમ, અને શ્રેષ્ઠ. ઘરના દવારની પહોળાઈ માટે એવી રીતે કરવું કે, બારણુની ઉંચાઈને અરધે ભાગ અને સેળ ભાગ લઈ તેને સરવાળે કરો જેટલા આગળ આવે તેટલી વાર પહોળાઈ કરવાથી તે શ્રેષ્ટ છે. અને બારણાની ઉંચાઈને સેળમા ભાગના એક ભાગના પાંચ ભાગ કરવા તેમાંના ત્રણ ભાગ બાદ કરી રહેલા
"Aho Shrutgyanam
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૮ બે ભાગ અર્ધા ભાગમાં ઉમેરવા જે પહોળાઈ આવે તે પ્રમાણે વારની પહોળાઈ કરવામાં આવે તે કનિષ્ટ છે. ૨૬૧.
માળ તથા દાદરનું પ્રમાણ भूम्या रोहण मुर्ध्व तस्तद् परि पादक्षिणं शस्यते । द्वारं तुर्ध भवंच भूमिर परा हस्वाके भाग क्रमात् ॥२६॥
અર્થ–ાયતળીયાના માળથી પહેલા માળ ઉપર ચડતાં, પહેલા વારમાં પ્રવેશ કર્યા પછી જમણા હાથ તરફ દાદર હોય તે શ્રેષ્ઠ છે. નિચેના દ્વાર કરતા મેધનું દ્વાર બારમાં અંશે ઓછું કરવું, તેજ પ્રમાણે ભેયતળીયાના મજલાની ઉંચાઈથી અનુકમે દરેક માળની ઉંચાઈ બારમા અંશે ઓછી કરવી. ૨૬૨
પર્વતની ભીંત. प्रासादेच मठे नरंद्र भवने शेलः शुभोनो गृहे। तस्मिन्भीतिषु ब्राह्यकाषु शुभदः प्राग्भूमि कुम्भ्यातथा।।२६३॥
અર્થ–દેવ પ્રાસાદ, રાજમહેલ, અને મઠની એક બાજુએ અથવા બંને બાજુઓ પર્વતની ભીંત હોય તો તે સારી છે. પણ સાધારણ લકેના ઘરમાં પર્વતની ભીંત હોય તો તે સારી નહિ પરંતુ તેવા લેકેના ભુવનની ભીંતના હારના ભાગે તે જગ્યાની કુંભી નીચે) પર્વતને ગમે તે ભાગ આવે અથવા પર્વતનો ભાગ હોય છે તેની હરકત નહિ અને તેવા મકાના ઘરની ભેચતળીયાના ભાગની કુંભીની નીચે પર્વતને ગમે તે ભાગ આવે અથવા તેજ પવતના કેઈ પણ ભાગની કુંભી હોય તો તેની
"Aho Shrutgyanam
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાલીતાણા પાસે શત્રુંજય ઉપરનાં જૈન મંદિરો
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૯
ચિંતા નહિ ભુવન આગળના એટલા સુધી પર્વતને પત્થર આવે અથવા પર્વતનો ઓટલે હોય તો પણ ફીકર નહિ. ૨૬૩
પત્થરની છાટ વિષે. उत्तानपटो नृपमंदिरेऽसौ । हस्तेच हस्ते द्वियवोन्नतः स्यात् ।। पाषाणतः सौख्य करो नृपाणां । धनक्षयं सोऽपि करोति गेहे ॥२६४॥
અર્થ રાજાના પ્રાસાદના પાટડા ઉપરની છાટની દરેક ગજે બે જવ પ્રમાણે જાડાઈ રાખવી, એવા માપની પાષાણ છાટ હેય તે રાજાને સુખાકારી છે. પણ એવા છાટ સાધારણ ઘરના લોકે રાખે તે તેના ધનને નાશ થાય. ર૬૪.
ગૃહ પ્રવેશ. उत्संग नामामि सुखः प्रवेश । स्यात् पुष्ट भागे भवनस्य पश्चात् ।। विनाश हेतु कथितोऽपसव्यः । सव्य प्रशस्तो भवनऽखिलेऽसौ ॥२६॥
અર્થ– ઘરકે ભુવનની સન્મુખ તરફથી પ્રવેશ કરી શકાય તે તે શ્રેષ્ઠ છે. ઘરની પછીત ફરી ઘરમાં પ્રવેશ થાય તે પૃષ્ઠભંગ ગણાય; તે પ્રથમ દ્વારમાં પ્રવેશ કર્યા પછી જામણ તરફ થઇને ઘરમાં પ્રવેશ
"Aho Shrutgyanam
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૦
થાય તે તે અપ સબ્ય પ્રવેશ કહેવાય. પ્રથમના ધ્વારમાં પ્રવેશ કર્યાં પછી ડાળી તરફ થઈ ઘરમાં પ્રવેશ થાય તે તે સારા ગણાય. ૨૬૫
ઘરના પદ કરવાની સમજ, शालालिंद उदीरितोहिवि बुधैः बाणेषु युग्मांशकः । सप्तांशेषु गुणैश्चनंद पदतो वेदांश तुल्य स्तथा ॥ कापार्ट गृह दक्षिणे निगदितं वामे भवे दर्गला । सृष्टयानिः क्रमणं कृतं मुनिवरै द्वरेिषु सर्वेषुयत्ः ॥ १६६ ॥
અઘર કરવાની જમીનના પાંચ ભાગે કરી તેમાંથી ત્રણ ભાગનો શાળા કરવી, અને બાકીના એ ભાગ જમીનમાં પરશાળ કરવી, તેમજ ઘરની જમીનના સાત ભાગા કરી તેમાંથી ચાર ભાગાની શાળા કરવી. અને ખાકીના ત્રણ ભાગોની પરશાળ કરવી. તેમજ ઘરની જમીનના નવ ભાગે કરી તેમાંથી પાંચ ભાગની શાળા રવી અને ચાર ભાગની પરશાળ ફેરવી એવા ઘરના ઘ્વાર એક કમાડ કરવું હોય તેા ઘરની જમણી તરફ કરવું. અને ઘરના ડાબા અંગે અગલા અથવા ભુંગળ રાખવી તથા ઘરના સર્વે વારામાંથી સૃષ્ટિમાર્ગે નીકળવાનું શ્રેષ્ટ છે. ૨૬૬
ઘર કરવાની જમીન પહેાળી અથવા સાંકડી હૈાય તા. गृहस्य भूमिर्यदि पृष्ठ भागे,
स्वल्पा तदाहीन गुणा प्रदिष्टा ॥ अग्रेsल्पिका मध्य गुणा ततःसा । समा विधेया चतुरस्त्रि काच ।। २६७ ॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૧. અથ–ક્ષેત્ર ફળ કરવું હોય તે જમીન આગળથી પહોળી અને પાછળથી સાંકડી હોય તે વ્યાધ્રમુખ કહેવાય તે ખરાબ છે. આગળથી સાંકડી અને પાછળથી પહોળી હોય તે મધ્યમ કહેવાય. એટલે ઘર કરવામાં સમરસ જમીન લેવી અને બાકીનો વધારાનો ખુણે પડે તે રહેવા દેવે તે જરૂર હોય તે લેવી પણ તે જગ્યામાં સ્થંભ દવાર આદિ મુકવા નહિ પણ ક્ષેત્રફળ કર્યું હોય તે વિભાગે મુકવા. ૨૬૭ પાંચ ભાગ ૫૬.
સાતભાપદ
::
-
પI
-
ક
નવભારપદ.
અિગીઆરજાએ પદ.
"Aho Shrutgyanam
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૨ થરની જમીન ઉંચી નીચી હેય તે. मध्ये निम्न त्व गणाग्रं तथोचेः।
શ્વષ્ય પુત્રનાશાય ને ! स्थंभ श्रेणि मध्य मानेन कार्या। न्यू न्याधिके नैव पूजा नवश्री ॥ २६८ ॥
અર્થ—જે ઘરના મધ્ય ભાગની જમીન નીચી હોય અને આગળના દરવાજા વાળો ભાગ ઉચે હોય તે તેવું ભુવન નિરંતર પુત્રને નાશ કરનાર છે. વળી ઘરને થાંભલાની એળ (સમસુતર) મધ્ય માનની કરવી, તેમજ પંકતીને ભેદ કરશે નહિ, કરે તો તેવા ઘરધણીને જગતમાં ધાન્ય અને લક્ષ્મીની પ્રાપ્તિ થાય નહિ. ૨૬૮
ઘરના નેવા. गृह भूमे बंहि इच्छाद्य धारा पात्या सदा बुद्यै । पतेयुश्चंद्र शाळायां तदा दोषो न विद्यते ॥ २६९
અર્થ-ક્ષેત્રફળ કરી ઘર કે ભુવન બાંધ્યું હોય તે તેના જેવા ક્ષેત્રફળની બહાર કાઢવા અગર કેઈ ઘરને અગાશી કરવી હોય તે એટલાની જમીન ક્ષેત્રફળથી બહાર રહે છે. તેટલામાં અગાશી કરવી, અગાશીમાં નવા પડે તેને દેષ નથી પણ ચેકમાં નવા પડવા દેવા નહિ; અગાશી પડવા દેવાનું કારણ કે વચમાં ક્ષેત્રફળની પૃવિ આવી.
છાપરાની કર્ણ. છાપરાની કાટખુણાની ત્રીકોણમાં કાટખુણુ સામેની આજુને કર્ણ કહે છે. કાટખુણે કરનારી બે બાજુમાંની એને લંબ અને બીજી પાયે કહે છે.
"Aho Shrutgyanam
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુરાના ઉન નઈ અનેફ્રાનાચું પના ૧ તકરીદે જાંગનાએ! ભાગ એડીને ઢાળની હૈયારી
ha,ba
વન વ
પાયા.
કહ્યું.
૧૩૩
ફરાના ઉંચનાર ચાર ખમઢીને નેચરને એક ભાનસઈને ટાળુની ટોચે 200ની
-→ કાર ક
નાનાં ખ
"Aho Shrutgyanam"
ની ઉંચાઈમાં ભાગઇ તેનાટે આપવાનો પ
૧ર
૧૬
૨.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
કાટખુણુ ત્રિકામાં કાટખુણેા કરનારી કે માજીના વના સરવાળાનું વર્ગમુળ કાઢવાથી તેના કણ નીકળશે. જેમકે દા. ૧ એક કાટખુણ ત્રિકેાણની એક માજી ૧૨ ઈંચ અને બીજી બાજુ ૧૬ ઇંચ છે તેાકણ કેટલા ?
૧૨+૧૬ ૧૪૪+૨૫૬=૪૦૦=૨૦ ઈંચ કહ્યું”.
દા, ૨. કાટખુણા કરનારી મનુઆ ૧૨ અને ૫ ફૂટ હોય તા કણ કેટલા ?
२ २
૧૨+૫=૧૪૪+૨૫= ૧૬૯–૧૩ ફૂટ આવે.
કેટલાક સ્થળે ક્ષેત્રફળ એવી રીતે કરે છે કે, આગલા પરશાળના ભાગ અને ચાકને ભાગ મુકી દઈ ફક્ત એરડાનું ક્ષેત્ર ફળ ગણે છે. આવી રીતે કરેલા ઘરાને ચેાકમાં નેવા પડે તે ખાદ્ય નથી. તે ક્ષેત્રફળની બહાર પડયા ગણાય,
૨૪૯
આકાશ.
स्तंभ कुपादि सामिप्ये गृही दुःख मवाप्नु यात् । तदोष विनिवृत्यर्थ यत्नवान पुरुषोभवेत् ।। २७० ॥
અ—જે ઘરની સામે કુવા, દેવસ્થાન, થાંભલેા, ભીંત, ધારાવેધ (નેત્ર) આગળ ઉંચું ને પાછળ નીચુ અથવા કનિષ્ટ મુખ સામે આવે તે, તે ઘર ધણી દુઃખી. થાય છે; માટે તેના નિવારણ સારૂ યુક્તિ કરવી. ૨૭૦
"Aho Shrutgyanam"
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૫
तन मध्ये राजमार्ग श्चेत् तदा निर्दोषता मियात् । મારા ના રેષા સૂર્ણ ન ત તુરવા ર૭થા
અર્ધ–ઘર અને કુવા વગેરેની વચ્ચે રાજમાર્ગ હોય તે ઘર ધણને દુઃખ થતું નથી, કારણ વચમાં આકાશ દર્શન થવાની દુખને નાશ થાય છે. ૨૦૧.
ઘેડા ગર્ભ વચલા દવારની બાજુમાં જાળીયે ગોખલા વગેરે
મુકવાની રીત. शाला जिनां शैम नुरेवमध्ये त्रयो हयांते द्वय मस्यषाश्वे ।। द्वारोत्तमां गेन समा न कर्णा शस्ता न शस्ता भवना
મિત્ર છે. ૨૭૨ છે. અર્થ– શાળાના ચોવીસ ભાગો કરી તેમાંથી ચૌદ ભાગ વચમાં રાખી બંને તરફ ત્રણ ત્રણ ભાગે ઘેટા ગર્ભ આવે, અને વળી તે પછી બે બે ભાગે છેડા ગર્ભથી બંને તરફ આવે, દવાર ઉપરના ઓત રંગના તળાંચા બરાબર ઘોડાના કાન રાખવા (ઓતરંગ તળાચામાંથી ઘડાના કાન ઉંચા થવા જોઈએ) એ સારા ગણાય. પણ વારના સામે કે દવારના ગર્ભે ઘેડે આવે તે સારે નહિ. ર૭૨
માણસની યોગ્યતા પ્રમાણે ઘર કરવા, एक भूमंद्विभूम वाऋद्राणां भवनं नृणम् । शुद्राणां त्रितलं कुर्याद् वैश्यानां तुच तुस्तम् ॥२७॥
અર્થ–સાધારણ યંગ્યતા વાળા હલકા લેકના ઘર એક અથવા બે મજલાવાળા કરવા, શુદ્ર લેકના ઘર ત્રણ
"Aho Shrutgyanam
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬
ધોડાનનેભાગ
tr
થોડા ગર્ભ ભાગ
--> ઘોડા અને ભાગ ૩૨.
"Aho Shrutgyanam"
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૭
મજલાના કરવા અને વૈશ્ય લેકના ઘર ચાર મજલાના કરવા. ૨૭૩
क्षत्रियादेः पंचभूमि द्विजानां राग भुमितं ।
सत्यादयं मंडलिकानां भूमुजा नत्र भूमिका ॥ २७४॥
અક્ષત્રીઓને અધિકારીઓનાં ભુવન પાંચ મજલાના કરવા, અને બ્રાહ્મણનાં છ મજલાના કરવા, અને મડળીક રાજાઓના સાત માળના કરવા સ્વતંત્ર રાજાઓના નવ માળના ફરવા. ૨૭૪
एकादश तलंगे, विदध्या चक्रवर्तिनाम् । उदयार्क भागेन हीना उर्ध्वोर्ध्व भूमिका ||२७५|| અથ—ચક્રવર્તિ રાજાઓને અગીઆર માળ સુધીના કરવા પણ એટલું ધ્યાનમાં રાખવું કે દરેક માળ દીઠ નીચેના માળ કરતા મારમા ભાગે ઉંચાઈમાં આછા કરવા. ૨૭૫ પ્રાસાદને કળશ
माडमर्वोदय कुर्यात् कलस द्वज भूषितं ।
प्रासादे देवराज्ञोः स्यात् त्यजेद न्यगृहादिषु ||२७६ ||
અથ—ભૂમિના છેલ્લા માળે અર્ધી ય (બે પાસા) કરવા અને કળશ ધ્વજા ચડાવવી. આ પ્રમાણે કરીએ ત્યારે તે પ્રાસાદ કહેવાય અને સાધારણ લેાકેાના ઘરેને કળશ ચડાવવા નહિ. પણ ચારે તરફ નેવા પાડવા હાય તે ગભ છેડીને એ કલેશ નાખવા. અને વચમાં નાના માલના ફડકે નાખવા એટલે દોષ નથી લાગતા એવું સુત્રધાર કહે છે. ૨૭૬
"Aho Shrutgyanam"
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૮ ઘરની આગળથી ઉંચાઈ તથા નિચાઈ વિષે.
अग्रेनिनं पृष्ट भागे ससुच्च । मग्रे पृष्टे साम्यतां संप्रपन्नम् ।। शस्ते देते सद्मनी संप्रतिष्टे । नेष्टं गेहं पृष्ट भागेऽत्ति नीचम् ॥२७७॥ અર્થ–જે ઘર આગળથી નિચું અને પાછળથી
નક્ષત્ર તથા બાય ગણવાનું કોષ્ટક विनवनवालाशजसनराशयावहानाममममसरारामा विकिपीगिरामनाराजगडोराईडाही हात তিিিিিািছিয়াংহিতায়ালিয়ায়
मशालाशहारानी शिमिरा कारगरातशहाहान वजहिहिहिहिहिसिलसिरियामाजिकिरिरिह
८४
।
। MDMRvirfult ruirl जितकारलानालाललाजनगलागारलगाया Mग्निनग्नसिगिरगना
SEEMA
-EFINER बलबदमतरन
SAMAmalneleikal423 BR- 1171M15बराबरीपन नमन
ब
নিৰিচিলাহাটিলতাহিঙ্গা चारजनावरमगाम लगाताराराजसागगान रानपराजिमानपानजस्टरनगपालिन
जगलाललावाचारपसरप गदागरमा संगमरमर राजविराजमानशाण
দিলিলিৗিিিিিিলমিহি
सागरलगशालाकारचलनमारमा चामजानकारिताराजगनगंगा राजकारुहरुकमरिकरुपमा
वनजमाजिगरुपानमसातचापागज नेरिस्तानासपासमारताला चमग्नशमनछरजस्तित्वाशलेसनरत जानिराखताजगी
रक्तानपीकर চিদলিলান্তি रन्दाजानेगजस्तानला নিহিদিািিাি | वारसासन जिवलगानीमान्तन तेजनाकामनाकारत रिशरीरलीजाजरा नग्ननगलन परिपत विस्तार
হি হিচাবদিলিটল Pl/HSeपलरनमाजगन्नासाकारतवारनाशकांपा पदाज পিহি হি হিহিহিহিহিয়াচালিলন
A
FELEBual-JEE-12-1885 -52-3 50-
44 al
.AP
45:7-1
Mal
L
ISRO
"Aho Shrutgyanam"
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૯
- આલિઈને જ
વાનું કો
,
નક્ષત્રના, - નઝના નામ. ! માત્ર વર. નક્ષત્રયોની.
નnત્રયો
mov
ThuN
શિના સ્વામી.
! વ્યય.
સશિ.
વ | ન, મુલ
ધર ધણીના
1 GMખમફલર ઉના 19ત | |ષા ખાધામ.ઐ.મી.ના, रिलिषम्म किन
न
नामध्य सिं...ला Tag • અપfinfપુર 73 viઝRTI અંનયખા, ઇy. ખ ] YRFઉ. મનger
1915 ..પો-૬, *
| 'U- ISRTIY[મની 1ષ 8 મધ્ય પ.વ. 1 કહિ દt e Tધ્યાન વનયા ૫૨ 1 ૧૧
૫ ૧/ ક ખ+3.4.3 v, I [નિરીક્ષણ માંના | " 4 "| | મા ગુર્જ ખા . ક. 5-8 ]
થના કvs |ur1 ST])a115 1&31. 33. 1 લીધા છે જો કોઈ રિશ્ત ખત્યના છે. જ.. Thisતમામ 11 h = " મમરાધfi .]
vet.m: feb)માંન૨મિક/hણ : પ ક ક્રિયાશી મિલન...1}. 1
sઉન પત્ર મફlખf The 3: મન ને 1961માÉ1ષ.. છે ! મામ FNખtષ |isight - પ પ ન લgs f૧૪.તા. (૧૩ ૨ મા છે ! ઉ 13 14
1 તq.{. તો. અ• • • • ૧ જિબિમશિત કિંમર મખન.ની. 3.4.1 તાજેતપર મન R મમfer, fઅમh |ખાના. યા.હ.5.1 મને ન
૧ ૨૬] પિન બાષ16.પ.ન.ના • NAT : કો માને છે ક| મા ધન 11 મh.htmછે.|
|G, I sg of suvi v]]મના મન નકજીજે.બી.ન.જી | મિનિકનtવાય કે મિજબkખો.ખ. { ઉતા - THE
F ડનર This stiાનો મક.મી.મ.એ. જના છે એ અ » પન્ન ૨TEk ને નમકી ... Y"જો છે TVASNSGFISના ત નને કાનના
10
ઉંચુ બાંધેલું હોય તે ઘર ગૌસુખ કહેવાય તે શ્રેષ્ઠ છે. અને પાછળ બનેથી સમાન બાંધેલું હોય, તે મધ્યમ સારું છે. પણ આગળ ઉંચુ અને પાછળ નીચું બાંધેલ વ્યાવ્ર કહેવાય, તે તે નષ્ટ છે. પણ વચે આકાશ દેખાતું હોય અને બન્ને ઘરના જુદા ક્ષેત્રફળ કર્યા હોય તે તેને દેશ નથી. ર૭૭
"Aho Shrutgyanam"
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४०
घरनु मायुष्य. गुणये दृष्टभिः क्षेत्रफलं षष्टि विभाजितम् । लब्धं दशगणं जीवेच्छेषं भूतसमाहृतम्।।२७८॥ प्रथिव्या पस्तथा तेजो वायु आकाशमेवच । पंचतत्वानि जानीया दंत काले प्रभेदने ॥२७९॥
અર્થ–ક્ષેત્રફળને આઠ ગુણ સાઠે ભાગતા જે અંક આવે તેને દશે ગુણતા જે અંક આવે તેટલું ઘરનું આયુષ્ય કહેવાય. સાઠનો ભાગ દેતા જે શેષ રહે તેને પાંચનો ભાગ દેવે એટલે તે તત્વ આવે એ વિનાશ.
तत्वोना नाम. पृथ्वी, ra, ते४, वायु, मने 21 એવી રીતે પાંચ તત્વોથી અંતકાળને ભેદ છે. फलं नाग गुणं षष्टवा हृताल्लब्धं फलं भवेत् । मृन्मये शर्करा युक्ते गृहे जीकः मुनिश्चलः ॥२८०॥ तद थप्नं भवेदायु रिष्टिका मृत्स धामये । चूर्ण पाषाणजे त्रिशन्ने फले स्थिति रुत्तमा ॥२८॥ नव निघ्ने फले नागै युंक्ते पाषाणजे गृहे । धातुजे भवने भ्राद्रि लोचनघ्ने फले भवेत् ॥२८२।। परामुः पंचधा प्राक्त शेषं भूत समाहृतम् । इत्ये तानि विजानी यात्त त्वानि सझ नाशने ॥२८३॥ .
અર્થ-ક્ષેત્રફળને આઠગણું કરવું અને સાઠે ભાગતા જે આવે તેજ ફળ થયું; તે ફળ કાંકરી અને માટીથી બનેલા ઘરનું સ્થિર આયુષ હોય છે; એ ફળને દસગણું
"Aho Shrutgyanam"
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
કરીએ તે ઈંટ માટી અને ચુનાથી બનેલા ઘરને આયુષ્ય આવે છે; એ ફળને ત્રીસગણું કરવાથી પત્થર અને ચુનાથી બનેલા ઘરને આયુષ્ય આવે છે; એ ફળને નેવું ગણું કરીએ તે પત્થર અને સીસાથી બનાવેલા ઘરનું આયુષ્ય થાય છે, તેમજ તે ફળને એકસો સિતેર ગણું કરીએ તો ધાતુ (લેહ, ત્રાંબુ, સેનુ વગેરે) થી કરેલા ઘર નુ આયુષ્ય. આવે; એ પરમ આયુષ્ય પાંચ પ્રકારનું કહ્યું છે, અને લગ્ધાંક (ફળ) નિકળ્યા પછી જે શેષ રહે તેને પાંચે ભાગતાં જે શેષ રહે તે અનુક્રમે પૃથ્વી, જલ, તેજ, વાયુ અને આકાશ એમ એ પાંચ તત્વ છે અને તે ગૃહાદિકના અંતકાળ વખતનાં ચિહુ છે એટલે એનાથી નાશ થાય છે.
લબ્ધિ આવ્યા પછી જે શેષ રહે તેને પાંચમે ભાગ આપતાં ૧ વધે તે પૃથ્વી તત્વ જાણવું; એ તત્વ વાળા ઘરમાં ધન ધાન્યની વૃદ્ધિ થાય અને પૂર્ણ આયુષ્ય ભેગવી જીર્ણ થઈ પડે. ૨ વધે તો જલ તત્વ જાણવું; એ તત્વ વાળુ ઘર પાણીના પ્રકોપથી એટલે પાણીથી રચી પચીને પડે, અથવા અંદર પાણી ભરાઈ જવાથી બેશી જઈ નાશ પામે. ૩ વધે તે અગ્નિ તત્વ જાણવું; એ તત્વ વાળું ઘર અગ્નિના પ્રકોપથી એટલે આગ લાગી બળી જઈ નાશ પામે. ૪ વધે તે વાયુ તત્વ જાણવું; વાયુના સપાટાના આઘાતથી ઉથલી પડીને નાશ પામે. પ વધે તે આકાશ તત્વ
* લબ્ધાંક એટલે એક રકમને બીજી રકમથી ભાગતા જે આવે તે જેમકે ૬ આમાં ૩ ને અંક છે તે લબ્ધાંક,
"Aho Shrutgyanam
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાણવું; એ તત્વ વાળા ઘરને અકસ્માતથી પડી જવાના ભય છે, એ ઘર હમેશ નિર્જન (સુર્નુ) રહે, તેમજ તેમાં સંતતિને
નાશ થાય.
આગળ કહ્યા પ્રમાણે કોઇ પણ ઘર અગર માસા દનું ગણીત કામ કર્યાં પછી પાયા ખાદવાતુ મુહૂત કરીને કામ શરૂ કરવામાં આવે ત્યારથી તેનું આયુષ્ય જાણવું; કારણકે ગણીત ઉપરથી આયુષ્ય કલ્પેલું છે; તે ગણિતને ઉપયોગ થાય ત્યારથી તેનુ આયુષ્ય પણ ગણવું જોઈએ. ઘરના આયુષ્યનું પ્રમાણ,
આ કોષ્ટક પાંચ ગજ અને પાંચ આંગળ સમર્ચારસ ઘરનું છે. વર્ષ – માસ દિવસ ઘડી તત્વ લખ્યાંક પદાર્થોથી મનેલું ઘર
પ
૫૭
૧૭૩
૪૨૦
૧૨૬૨
૯ ૧૩
૧૦
હ
~
૧૦ ૨૦
૩
. ૨૦
d
પ્
d ૨૦
૫
૪૨
૫
૫
૧
૧૦
૩૦
૯૦
પ ૧૭૦
નેધ
ધારા કે ફાઇ પણ ઘર અગર પ્રાસાદ પાંચ ગજ અને પાંચ આંગળ સમર્ચારસ છે, તે તેનું ક્ષેત્રફળ કાઢવા માટે ૫, ગુજ ને ૫, આંગળતે તેના ૧૨૫, આંગળ થયા તેને પહેાળાઈના તેટલાજ ૧૨૫, આંગળે ગુણુતા, ૧૫૬૨૫ આંગળ થયા માટે તેટલું ક્ષેત્ર ફળ થયું એ ક્ષેત્ર
માટી ને કાંકરીનું ઘર
ઈંટ માટીને ચુનાનું કરેલું ધર
ચુના તે પત્થરનું કરેલું ધર
પત્થર ને સીસાનું કરેલું ધર
ધાતુ વગેરેનું કરેલું ધર
"Aho Shrutgyanam"
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૩
દિવસ
ફળને ૮, ગુણતા ૧,૨૫૦૦૦ આંગળ થયા માટે તેટલી ઘડીએનું માટી અને કાંકરીથી કરેલા ઘરનું આયુષ્ય જાણવું અને તે ઘડીને પાંચે ભાગતાં શેષ વધતી નથી માટે આકાશ તત્વ આવ્યું, તેથી એટલી ઘડીએ તે ઘર અકસ્માત પડશે. તેવીજ રીતે આવેલી ઘડીએને ૬૦ થી ભાગતા જે ભાગાકાર (લખ્યાંક) ૨૦૮૩ આવ્યા માટે તેટલા અને ૨૦, શેષ રહ્યા તેટલી ઘડીએ જાણવી. તે દિવસને ૩૦ થી ભાગતા ભાગાકાર ૬૯, આગ્યે! તે માસ અને ૧૩ શેષ રહ્યા તે દિવસ જાણવા. તેમજ તે માસને ૧૨ ભાગતા જે ભાગાકાર ૫ આવ્યા તે વર્ષ અને આકી ૯ શેષ રહ્યા તે માસ, ૧૩ દિવસ અને ૨૦ ઘડી થયું તેજ પ્રમાણે લખ્યાંક (ફળ) ને ૧૦ ગણુા કરવાથી ૫૭ વર્ષ ૧૦ માસ. ૧૦ દિવસ અને ૨૦ ઘડીએ આવી આ વખતે ઇંટ ચુનાથી બનાવેલું ઘરને અકસ્માત થી નાશ થશે. તેમજ લખ્વાકને ત્રીસ ગણા કરવાથી ૧૭૩ વર્ષ ૭ માસ, અને ૨૦ ઘડીએ ચુના અને અને પત્થરથી કરેલું ઘર અકસ્માત પડશે. તેવીજ રીતે લખ્વાક ને નેવું ગણુા કરવાથી ૪૨૦ વર્ષે ૯ માસ અને ૨૦ ઘડી એ પત્થર અને સીસાથી કરેલું ઘર અકસ્માત પડશે. તેમજ લખ્યાંકને ૧૭૦ ગણા કરવાથી આવતા ૧૨૬૦ વર્ષ ૩ માસ અને ૨૦ ઘડીએ કાઇપણ ધાતુનું કરેલું ઘર અકસ્માતથી પડશે એમ શીલ્પ શાસ્ત્રોમાં જણાવ્યું છે. ઘરના વિભાગ વિષે.
अलिंदा चैव लीदाच्च नामस्तत्रानु सारत ॥ वायद्वारंतु कर्त्तव्यं किंचित् न्युन्याधिकं भवेत || २८४||
"Aho Shrutgyanam"
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૪ અર્થઘરની પછીતનો જે ઓરડો હોય તેનાથી આગળ પરશાળ ન્યુન કરવી, અને તે પરશાળથી છૂટ પરશાળ ન્યુન કરવી. એ રીતે નુન્ય કરતાં કરતાં આગળ બારણા સુધી જવું, ગમે તેટલા અલદ (વિભાગ) કરવા હોય તેટલા કરવા.
સમૂળ ઘર વિષે. कर्णाड धिकंच होनस्य यदगृहं तद्रशं भवेत् ॥ समुलंच तद्वी जानियात् हन्यते सुत बांधवा ॥२८५।।
અર્થ –જે ઘરના ઓરડાને કરો લાંબો હોય ને પછીત ટુંકી હોય તો તે ઘર સમુળ કહેવાય, તેવા ઘરમાં રહેના૨ના પરીવારનો નાશ થાય માટે ઓરડે પહોળા રાખ, ને લંબાઈમાં થડે કરે.
પ્રતિકાર ઘર વિષે. प्रष्टे बाहु समं मृत्यु द्वार वास्तु यदा भवेत् ।। प्रति कार्या तन्न विद्या निवेशंतं न कारितं ॥२८६॥
અર્થ–ઘરની પછીતે બારણું હોય કે, ઓરડાને કરે બારણું હોય તે ઘરને પ્રતીકાર ઘર કહીએ. તે ઘર વિશે પ્રવેશ ન કરે, અને જે તેમાં પ્રવેશ કરે તે મૃત્યકાળના
ન કરો. અને પ્રતીકારક હોય કે
એક ઘરના બે ઘર કરવા વિષે. युग्म गृहं भवत् तत्र वेद मध्ये भित स्थितं ॥ द्रव्यहानी भवेतव्यं मृत्यु रेवन संशय ।।२८७॥
"Aho Shrutgyanam
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
an
દક્ષિણ હિંદમાં બેલુર પાસે નાગેશ્વરનું મંદિર
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૫ અથ–વાસ્તુ ઘરની મધ્યમાં ભીંત નાખી બે ઘર કરે છે, ને ભીંત આગળના દ્વારના મધ્યમાં પડે તો, તે બન્ને ઘર દ્રવ્યની હાની કરનાર; અને ઘરધણીનું મૃત્યુ કરે એમાં સંશય નહિ. માટે તેમ કરવાની જરૂર હોય તો, સરંગ ભીંત નાખી ઘરની મેવાળે બે બારણું કરવા અને તે ઘરનું રૂપ બદલવું તો દોષ ડે કહેવાય. ૨૮૭
પછીત વિધી. शुचीमुख भवेत्छीद्र पृष्टेयदा करोति च ॥ प्रासादे न भवेत् पूजा गृहे क्रीडंति राक्षसा ॥२८८॥
અર્થ—ઘરની પછીત પેલીભુમીને અગ્ર જેટલું પણ છીદ્ર મુકવું નહિ. ને જો છીદ્ર મુકે તે તે ઘરમાં રાક્ષસને વાસ થાય. અને પ્રાસાદની પૃચ્છે છીદ્ર હોય તો તે પ્રાસાદના અધષ્ઠાતા દેવ અપુજ્ય રહે એ વચન સિદ્ધ છે. ૨૮૮
शषाणां मपि सर्वेषां अध्यासनं निधीयते ॥ द्वारं गृहाणां सर्वेषां पदस्थाने प्रयाजनं ॥२८९॥
અર્થ–સર્વે ગૃહોના દ્વારની પદસ્થાનની ચેજના કરવી, અને બાકી ના લેકેના ગૃહને મધ્યાસન (મધ્યની પાસે ને પાસ દ્વારા મુકવું.)એ પ્રમાણે કરે તો શ્રેષ્ઠ છે. ૨૮૯
तुलाऽधस्ताभदातव्यं केप्याहुनपयतेशुभम् ॥ क्षेत्रांक भक्ततुर्याशे द्वारं वायदिविन्यसेत् ॥२९०॥
અર્થ રાજાના ગૃહોને તુળા (પીઢીઆ) નીચે દ્વાર અશુભ છે; ઘરની પહેબઈના નવભાગ કરવા, તેમાં ચોથા ભાગે ડાબી દિશા તરફ એટલે ઘરમાંથી નિકળતાં ડાબી બાજુએ ગર્ભ ચાળવી દ્વારા મુકવું. ૨૯૦
"Aho Shrutgyanam
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૬ પ્રકરણ ૧૧ મું.
શ્રી વિશ્વકર્મણે નમઃ अव्यक्तं वास्तुसंभूतं येन विश्वचराचरं ।। तस्मै संभावदेवाय नमोश्री विश्वकर्मणे ॥२९॥
અર્થ–માયાથી ઉત્પન્ન થયેલું એવું ચરાચર વિશ્વ જે વ્યાસ દેખાય છે, તે શંભુસ્વરૂપે દેવ જેને વિશ્વ નિમણુ કરવું એજેનું કર્મ છે. એવા વિશ્વકર્માને નમસ્કાર કરું છું. ૨૯૧
જગતિ. प्रासादनांमधिष्टानं जगतिसानीगद्यते ॥ यथासिंहासनराज्ञः प्रासादस्य त्तथैव च ॥२९२॥
અર્થ–પ્રાસાદને જગતિ કરવી (પરથાર) જેમકે રાજાને સિંહાસન હોય છે. તેમ દેવાલયને પણ સિંહાસન રૂપ પરથાર કર કહે છે. ૨૯૨
જગતિના પ્રકાર चतुरस्ता यतेष्टोस्ता वृतंकृतायतं तथा ॥ जगति पंचधाप्रोक्ता प्रासादानं तु रुपतः ।।२९३॥
અર્થ–જગતિના પાંચ પ્રકારના રૂપ કહેલા છે, ૧ ચોરસ જગતિ, ૨ બીજી અષ્ટહાસની, ૩ ત્રીજી ગોળ, ૪ ચેથી લંબગોળ અને ૫ પાંચમી જે દેવાલયના ખાંચા છૂટયા હોય, એ પ્રમાણે પાંચ પ્રકારની જગતિના રૂપ કહ્યા છે. ૨૩
"Aho Shrutgyanam
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૭
પ્રાસાદ કરતાં જગતિ કેટલી માટી કરવી. प्रासाद मथुमानां च त्रिगुणां च चतुर्गुणा ॥ क्रमात्यं च गुणप्रोक्ता ज्येष्टामध्य कनिष्टसे ॥२९४॥ कन्यसे कन्यस्या ज्येष्टा ज्येष्टामध्य च मध्यमा । : प्रासादे जगतिकुर्यात् स्वरुपा लक्षणान्विता ॥ २९५ ॥ रससप्त गुणाक्षाता जिनेपर्याय संच्छिता ॥ द्वारिकायां च करतव्या तथैव पुरुषत्रये ॥ २९६ ॥
અપ્રાસાદ રેખાએ જેટલે પહેાળા હાય તેનાથી જગતિ ત્રણગણી પહેાળી કરવી; તથા ચારગણી પહેાળી કરવી, તથા પાંચગણી પહેાની કરવી; તે માન ષ્ટ, મધ્ય અને કનિષ્ટ માન જાણવુ. ૨૪
કનિષ્ટ માનના પ્રાસાદૅને કનિષ્ટ માનની જગતિ કરવી. અને જ્યેષ્ટ માનના પ્રાસાદને ચેષ્ટ માનની જગતિ કરવી. અને મધ્યે માનના પ્રાસાદ્નને મધ્ય માનની જગતિ ક૨વી. ૨૫ જૈનના દેવાલયને તથા બ્રહ્માના, તથા શિવના અને સૂર્યના તથા વિશ્ર્વના દેવાલયને, જગતિ છગુણી તથા સાતગણી પ્રાસાદથી જગતિ મોટી કરવી. ર૯૬
મડપને સારૂ જગતિ.
मंडपानु क्रमेणैव सपादांसेन सार्धयत् ॥ द्वी गुणावामताकार्या सहस्तापतनविधि ॥ २९७॥ અથ—પ્રાસાદની ગતિથી સવાગણી તથા ખમણી
"Aho Shrutgyanam"
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૨
મડપને સારૂં જગતિ કરવી. (પહેાળાઈ થી સવાગણી. ટાઢગણી તથા ખમણી) ૨૯૭
જગતિમાં ભ્રમણી.
त्रीर्दक भ्रमसंयुक्ता ज्येष्ट मध्य कनिष्टका || उछायस्य त्रिभोनेगेन भ्रमणीतो समुछये ॥२९८॥
અર્થ-જગતિ ઉંચી હાય તેમાં ભાગ ત્રણ કરવા, તે ભ્રમણી ઉંચપણમાં જ્યેષ્ટ, મધ્યમ, અને કનિષ્ટ રાખવી. જગતિમાં ભ્રમ ત્રણ ઉપરા ઉપર કરવા, તે ચેષ્ટ્ર, મધ્ય, કનિષ્ટ રાખવા, તેવા ભ્રમ ત્રણ તથા બે તથા એક અનુક્રમે કરવા. ૨૯૮
જગતિના ખુણાનુ માન.
चतुरकोणेस्तथा सूर्य कोणे विंशति कोणकै ॥
अष्टाविंशति षट् त्रीशंत् कोणै सस्य प्रमांण च ॥ २९९ ॥
અથજગતિ ચેારસ (ચાર ખુણાની) તથા માર ખુણાની, તથા વીસ ખુણાની, તથા અઢાવીસ ખુણાની, તથા છત્રીસ ખુણાની જગતિ થાય; એવી રીતે જગાતિના ખુણાનું માન કહ્યું છે. ૨૯૯
જગતિની ઉંચાઇનું માન.
प्रासाद धार्के हस्ता च त्रिसेद्वा विशंतिकरा ॥ द्वात्रिं शति चतुर्थासो भुतासो चा सतार्धके ॥ ३०० ॥ एकहस्ते करेणैव सार्धध्यं चतुर करे || सूर्य जैन्य शतार्धतं क्रमाद्वित्रियुगांशकै ॥ ३०२ ॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ–પ્રાસાદ રેખાએ પહેળે ગજ એકથી તે ગજ બાર સુધી હેયતે, જગતિ ઉંચી ૧ એક ગજે ૧૨ બાર ઇંચ રાખવી. (બાર ગજના પ્રાસાદને જગતિ ઉંચી છ ગજ રાખવી.) ગજ ૧૨ બારથી માંડી ને ગજ બાવીસ સુધી જગતિ ઉંચી ઇંચ આઠ એક એક ગજે વધારવી. બાવીશથી બત્રીસ ગજના પ્રાસાદને ગજના એથે ભાગે (છ આંગળ) ગજે વધારવી. ગજ બત્રીસથી તે ગજ પચાસ સુધી જગતિ ઊંચી ગજને પાંચમે ભાગે વધારવી. ૩૦૦
જગતિ ગજ એક, ગજ અઢી, ગજ ચાર, ગજ બાર, ગજ ચોવીસ, ગજ પચાસ અનુક્રમે વધારવી; ગજ અડધો આગળ પા, ગજ પા, આગળ પાનું અધ, એ પ્રમાણે વધારતા જવું. ૩૦૧
જગતિની ઉંચાઈમાં ઘાટ કે કર. तडुछाया भजत्माज्ञ त्वष्टा विंशति भाजते ॥ त्रीपदो जाडय कुंभस्य द्विभागं कर्णकंतथा ॥३०२॥ पद्म पत्र समायुक्तं त्रीपदा सर्व पत्रीका ।। द्विपदं खुरकंकुर्या सप्त भागं च कुंभकं ॥३०॥ कलसस्त्री पदोः प्रोक्तो भागेनातर पत्रकं ॥ कपोताली त्री भागं च पुष्पकंठो युगोसक ॥३०४॥ पुष्पकं जाडय कुंभस्य निर्गमस्यष्टभीः पदे ॥ कर्णषु च दीसापाला प्राच्यादिषु प्रदक्षिणे ॥३०५॥
અર્થ-જગતિની ઉંચાઈમાં ભાગ અડાવીશ કરવા, તે માલ્યા ૩ ત્રણ ભાગને જાડકુંભે કરે તેમાં ગલત, અને બે ભાગની કણકરવી તેમાંથી અંધારી કાઢવી. ૩૦૨
"Aho Shrutgyanam
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૦
જગનીની ભાણીમાં ઘાટનો નકશો.
II
ST
T!
–
૨
--
- 1
!
I
જગતીમાં જમણી તથા પંય
નો નકશો
નર
પણ
ભ્રમણી
-
-
-
-
-
"Aho Shrutgyanam
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧
છાજલી કરવી તે ગ્રાસપટીના ભાગ ત્રણમાંથી કરવી, બે ભાગ ના ખરા કરવા, અને સાત ભાગના કુંભે કરવેા. ૩૦૩
કલશે ભાગ ત્રણના કરવા, કેવાળ ભાગ ત્રણના કરવા, પુષ્પઠ ભાગ ચારના કરવા. ૩૦૪
પુષ્પ કંઠે ઉપર જાડકુંભ જે કરવા તે પુષ્પ કંઠમાંથી નીકળતા જેટલે સારા દેખાય તે તેટલે કરવા. તથા જગતિના ખુણામાં દિકપાળ પૂર્વી આદેદઈ પ્રદક્ષિણાએ
કરવા. ૩૦૫
જગતિની ઉભણીમાં મંડપ, प्राकारे मंडिताकार्या चतुभिरे मंडपैः ॥ मकरैर्जल निकासौ सोपाना तोरणादिभिः ॥ ३०६ ॥ मंडपाग्रे पाचर्णे लागे सोपान शुद्रिकाग्रत || तोरणा कारतस्य पटपदानु सारत || ३०७॥ तोरणस्य भयंस्तंभ विस्तारं गर्भमानत ॥ भीतिगर्भ प्रमाणेन तयोर्मध्येथवाभवेत् ॥ ३०८ ॥ वेदिकापीठ रुपैश्च शोभाभिबहु भार्युते || विचित्रं तोरणं कुर्यात् दोलादेवस्य तत्र च ॥ ३०९ ॥
અથ જગતિની ઉભણીમાં ભીત્તી સહીત મંડપ કરવા, મંડપને ચારે દિશાએ દ્વાર કરવા, દ્વારથી નિકળતાં ગ્રાસડા કરવા, તથા મડપમાં પગથીયા કરવા અને મંડપના દ્વારની આગળ તેારણ કરવા. (કમાના) કરવી. ૩૦૬
"Aho Shrutgyanam"
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૨
મંડપના દ્વારની આગળ પગથિઆ એક સૂત્રે ઢળતા કરવા, અને તેરણ (કમાને વિવીધ પ્રકારની કરવી) તથા ભારવટ (પાટ) સ્થાંભાભાગે હોય તેટલે કરવો. ૩૦૭
તરણ તથા સ્થંભ ગભારાની ભીતીના ફરકેથી નિક
કાયદાકા,
કમાન શરુ
Sિ તલોથપાને કે ,
'ડોબારી ,
"Aho Shrutgyanam
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૩
ળતાં કરવા, થાંભા ને ભીતના ગર્ભ ચાકીના સ્થાંભાહોય, તે મધ્યે તારણના સ્થાંભા પણ થાય. ૩૦૮
ચેાકીની જે પરથાર કરવી તેને પાંચથરૂં કરવું, તેનું રૂપ દેવાલ્યની જગતિ જેવું, શાભામાં સારી દેખાય તેવી જગતિ કરવી; સુંદર દેખાય તેવા તલક તારણ તથા હીંડાળા તે રણુ ચાકીએ કરવા. ૩૦૯
વાહનનું સ્થાન.
प्रासादा द्वाहनच्छाने करणीयाचतुः किका | एक द्वित्रिचतुपंच रससप्त पदांवरे ||३१० ॥ पर्चा पामेन वाशेतु पंचपट सप्त भागीका ॥ गुहानाभितनंतंवा त्रिविधावाहनोदयं ।। ३११ ॥ पादजानुकटीयावत चयावाहनस्प च ॥ वृषस्य विभागांते सूर्यव्योमतनांतक ॥ ३१२॥
અ—પ્રાસાદમાં દેવતા બેઠા હોય તેના વાહનને કાજે ચાકી કરવી, તેમાં વાહનનું સ્થાન કરવુ. એક પદ ઈંટે, તથા બે પ છેકે, ત્રણ પદ્મ ઈંટે, ચાર પદ્મ છેટે, તથા પાંચ પદ છેટે, તથા છ પદ છેટે અને સાત પદ્મ છેટે; એટલા એટલા પદના છેટે જગ્યા રાખીને વાહનની બેઠક ક૨વી. ૩૧૦
દેવાલયમાં જે દેવ પુજાતા હાય, તેના નવ ભાગ કરવા; તેમાલ્યા ભાગ પાંચ, તથા છે, તથા સાત, વાહન ઊંચું કરવું. ઘુટી તળે તથા નાભિ તથા હૃદય ખરાખર, એ ત્રણ પ્રકારની વિધીથી વાહન ઉંચુ કરવુ, ૩૧૧
"Aho Shrutgyanam"
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૪ પગની ઘુંટી ભરેલર ઉંચુ તથા કેડ બાબર તથા ચણું બરોબર-દેરાસરમાં જે દેવતા પૂજાતા હોય એટલું વાહન ઉંચુ કરવું. શિવને પિઠી ઉંચે કરે તે જળાધારી બરાબર ક, અને સૂર્ય દેવનું વાહન હૃદય (છાતી) બરાબર ઉંચું કરવું. ૩૧૨
જૈનના દેરાશર સામું શું કરવું. जीनाग्रे संवश्पाराणां शुकाग्रेगुढ मंडपे ॥ गुढ स्पाग्रे चतुःकाद्य स्तदाने नृत्य मंडपे ॥३१३॥ द्विसप्तेर्वा द्विवाणैर्वा चतुर्विशति तोपिवा ।। जिनालये श्चतुद्विक्षु सहितं जिनमंदिरं ॥३१४॥ मंडपागर्भ सूत्रण वामादक्षिणयोदिशो ॥ अष्टापदं प्रकर्तव्यां त्रिशालावा बलाणकं ॥३१५॥ अपरे रथ शाला च मठेयामे प्रतिष्टितं ।। उत्तरे रथरंध्र च प्रोक्तं श्री विश्वकर्मणा ||३१६॥
અથ–જનના દેરાશર સામુ સમસણ કરવું, તથા પડરકું શ્રુકનાશના મોઢા આગળ બાંયે મંડપ કરે. બાંધ્યા મંડપ આગળ ચાકી કરવી, અને ચેકીના આગળ નૃત્ય (છૂટે) મંડપ કરવો. ૩૧૩
જૈનમંદિરની ચારે તરફ બેતેર જીનાલ્ય (તેર દેરીઓ) કરવી, તથા બાવન જીનાલ્ય તથા ચોવીસ જીનાલ્ય સહિત જનમંદિર કરવું. ૩૧૪
"Aho Shrutgyanam
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧પપ
૧ કપ રોકી
«
કો
ક
, ,
MESS
BIR
શૃંગાર
થવી
ચાકી.
ચાકી,
L
T
)
C
:
TESTIM
\ .
222
"Aho Shrutgyanam
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧પ૬
મંડપના ગર્ભના સૂત્રથી ડાબીકેર તથા જમણું બાજુ, અષ્ટાપદ તથા સેસકે અને ગણધરના પગલા સારું દેરાશર કરવા, દેરાશરના મંડપની ત્રણે તરફ શંગાર - કીયું કરવી, સામુ બલાણ (પુંડરીક) કર. ૩૧૫
દેરાશરની પછિતે રથ મેલવાનું મકાન કરવું, અપાસરે દેવાલયની જમણી તરફ કર; ડાબે અંગે નૈવેદ્ય રાંધવાનું મકાન કરવું, એ પ્રમાણે શ્રી વિશ્વકર્મા કહી ગયા છે. ૩૧૬
સૂર્યના દેરાસરમાં કયા દેવ બેસે. सूर्याद्रणेशो विश्नुश्च चंडिशंभु प्रदक्षिणे ।। भानो गृहे ग्रहास्तस्य गणेशद्वादशामुत्तयः ॥३१७॥
અર્થ–સૂર્યના દેરાશર મધ્યે ૧, ગણેશ, ૨ વિનું, ૩, ભવાની, ૪, શવ, ૯, નવગ્રહ, તથા ગણેશની ૧૨, બાર મુત્તિ જે છે તે પણ સૂર્યના દેરાશર મધ્યે પ્રદક્ષિણા એ બેસારવી. ૩૧૭
ગણપતિના દેરાસરમાં કયા દેવ બેસે. गणेशस्य ग्रहेनेध चंडीशंभु हरि रवी ।। मूर्तयो द्वादशान्योपि गणास्छाप्याहीताश्वत ॥३१८॥
અર્થ–ગણપતિના દેરાસરમાં, સ્વામી કાતિક, ભવાની, શીવ, તથા વિષ્ણુ, તથા સૂર્યની બાર મુતિએ પણ બેશે, એટલા દેવે ગણપતિના દેરાસરમાં બેશે તે હિત કારી છે. ૩૧૮.
"Aho Shrutgyanam
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧પ૭ વિનુના દેરાસરમાં કયા દેવ એસે. विध्मौ प्रदक्षिणे चैव गणेशाकैडिं बिकाशिवा ।। गोप्योस्तस्यवित्तरोश्च मूर्तयोद्वारीकाकंतथा ॥३१९॥
અર્થ–વિનુના (કુશ્નના) દેરાસરમાં પ્રદિક્ષણ એ ગણેશ, તથા સૂરજ તથા ભવાની, તથા શીવ, અને ગેપીયું, દ્વારકામાં જે મુતિયે છે તે વિનુના દેરાસરમાં કરવી. ૩૧૯. ચંડીના દેરાસરમાં કયા દેવની મુતિયો બેસે. चंडीशंभुगणेशार्क विश्नु स्थाप्य प्रदक्षणा ।। मात्तरे मुत्तरोदेव्या योगिन्यो भैरवादयः ॥३२०॥
અર્થ–ભવાનીના દેરાસરમાં, શીવ, તથા ગણેશ, તથા સૂર્ય, તથા વિનુ (કુન) ને પ્રદક્ષિણાયે બેસારવા, ભવાની એની મુતિ દિનદેવી જે ગણું તથા ક્ષેત્રપાળ એટલા દે ચંડીના દેરાસરમાં બેસારવા. ૩૦
શિવના દેરાસરમાં કયા દેવ એસારવા. शंभु सूर्यो गणेशस्य चंडीविश्नु प्रदक्षिणे ॥ स्थाप्या सर्व शिवच्छाने द्रष्टिवैध विर्जित ॥३२॥ रुद्रास्त्रि पुरुषोमध्ये रुद्रावाम गताहरी ॥ दक्षिणांगे भवेत् ब्रह्मा विपर्यासे भयाहरी ॥३२२॥ रुद्र वक्रत्रिभागेनि हनीरर्धे पितामहः॥ तत्तुल्या पार्वतीदेव्यं सुखदा सर्व कामदा ॥३२३॥
"Aho Shrutgyanam
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૮
અર્થ-શિવના દેરાસરમાં, સૂર્ય, ગણેશ, તથા ભવાની, તથા વિનુ, એટલા દેવે પ્રદક્ષિણાયે બેસારવા; પણ શિવના સામે (ગભે બેસારવા નહિ, સાથી, દ્રષ્ટિ વેધ વર્જ કહેલો છે. ૩૨૧.
ત્રણ દેવતા વકડે બેસારવા તે મધ્યે શીવ, અને શીવને ડાબે અંગે વિનુને બેસારવા શીવને, જમણે અંગે બ્રહ્માને બેસારવા, અવળ સવળા બેસાડવા નહિ, અવળા બેસાડશે તે ભય ઉપજાવશે. ૩રર
શીવના મેઢામાં ભાગ ત્રણ કરવા, ભાગ એક એ છો વિષ્ણુ તથા બ્રહ્મા કરવા, બ્રહ્મા જેવડી પાર્વતી દેવીની મૂર્તિ કરવી, તે સર્વ કામના પૂર્ણ અને સુખ પ્રાપ્ત થશે. ૩૨૩.
"Aho Shrutgyanam
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૯
પ્રકરણ ૧૨ મું.
શિલા.
इतिच्छालाय विस्तार्ण प्राप्ताद धारणी शिला ।। अति वसुढाकार्या इष्टी चुर्णवारीभी ॥३२४॥
અર્થ–પ્રાસાદને વિષે શિલા (ખડસલ) લાંબુ તથા પહેલું પત્થર અથવા ઈંટ, ચુને પાછું વિગેરેથી મજબુત ચઢવું. ૩૨૪
પાયાની કેન્ડીટ–બનાવવા માટે મેટા પત્થરને ભંગાવીને બનાવેલી ખી સર્વથી ઉત્તમ હોય છે. તે કડકા એનું કદ ૧ થી ૨ ઇંચ ડાયમેટરની પત્થર રીંગમાંથી નીકળી શકે તેટલું હોવું જોઈએ.
પત્થર ચુનાની કીટ બનાવવા દર ૧૦૦ ઘનફુટ દીઠ નીચે પ્રમાણે માલ જોઈએ.
ખડી................૧૦૦ ઘનફુટ ચુન (યુકે) ૨૩ , રેતી...૪૬ ,
ઈટ ચુનાની કેન્ડીટ–આ કડકા ૧ થી ૨ ઈંચ સુધીના નાના મોટા ભેળસેળ જોઈએ તેનું પ્રમાણ–
નોંધ-આ શિલા કેન્દ્રીરેટ કર્યા પછી નોંધ કામ કરતી વખતે ખડસલ ચડે છે તે સમજવી.
"Aho Shrutgyanam
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૦
યુને........૧ ભાગ રેતી. ....૧ , ઈંટનાકડકા...૪
ચનાની કેન્કીટના થર–૬ ઈંચથી વધારે રાખવામાં આવતા નથી. તેઓને લાકડાના તથા લોઢાના કુબાથી કુટવામાં આવે છે.
સીમેન્ટ કેન્કીટ–બનાવવાનું પ્રમાણ. સીમેન્ટ...૧ ભાગ. રેતી ....... રે , ખી................ »
સીમેન્ટ કેલ્કીટની મજબુતી–જુદાં જુદાં પ્રમાશુમાં સીમેન્ટ અને રેતી તથા ખડ ભેળવીને બનાવેલી કેન્કીટ નીચે પ્રમાણે દર ચોરસ ફૂટે સલામત વજન ખમવાને લાયક હોય છે. ૧ ભાગ સીમેન્ટ, ૧ ભાગ ખડ, ૩ ભાગ રેતી ૩૫ ટન વજન ખમે. ૧ , ૨ જી ૪ , ૩૨ ૧ , ૨ , ૧ , ૨૯ , ૧ ૨ ૩ ૪ ૬ ૪ ૨૫ ૨ ૧
૪
૮ ૦ ૧૯ ૪ ઈટ–સારી ઇંટે ૬ કલાકમાં પોતાના વજનના ૧૦ મા ભાગ કરતાં વધુ પાણી પીતી નથી. હલકી જાતની ઈટને ૨૪ કલાક સુધી પાણીમાં બોળી રાખતાં વજનના
"Aho Shrutgyanam
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam"
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
2
)
"Aho Shrutgyanam
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૧
લગભગ ૩ ભાગ જેટલું પાણી પીય જાય છે. સારી લાલ ઈંટ ઉપર દર ચોરસ ફૂટ દીઠ ૮૦૦ થી ૧૦૦૦ રતલને બેજે મુકવાથી કચડાઈને ભૂકે થઈ જાય છે.
ટેબલ ઈંટનું માપ ૯૪૪૪૨૩ હોય છે. એવી ઈંટનું વજન દર ઘન ફૂટે ૧૨૦ પાંડ થાય છે.
સીમેન્ટ પારખવાની સહેલી રીત–એ છે કે ૩ માપ સીમેન્ટમાં એક માપ પાણી નાંખી આંગળાઓ વડે મસળીને મેળવવું, એક ટીનના પિટમાં આવી રીતે કરી જોતાં જે એ પાણી ચુશી લઈને તરત સખત થઈ જાય તે જાણવું કે સારી જાતને નથી, પણ જલદી ઠરી જાય તે યાને કવીક સેટીંગ જાતને છે, વળી જે એ વખતે સીમેન્ટ ગરમ થઈ જાય તે જાણવું કે સીમેન્ટ ખરાબ જાતને છે. આવી રીતે સીમેન્ટ ગુંદીને તેને એક પ્યાલામાં કે ટીનપેટમાં દાબીને તેને ઘાટ બનાવી પાણીમાં ડુબાડીને ખુબતર કરેલાં પાટીયાં અથવા પાણી ચુશે નહિ તેવા પત્થર કે લોઢાની પ્લેટ પર મુકો. જે પાણી વધુ નાંખેલું દેખાય અને સીમેન્ટ બરાબર ઘટ થઈને ઘાટ નહિ બને તે બીજે નમુને લઈને તેમાં ઉપલાં કરતાં સહેજ થોડું પાણું નાખવું. સીમેન્ટમાં પાણી રેડતી વખતે ઘડીયાળમાં જોઈ વખત નોંધી રાખવે, અને પછી થેડી થી મીનીટે એક પેન્સીલને ઘડ્યા વગર બુઠે છેડે પેલા ઘાટમાં ખેસવાની કેસ કરી જેવી કે તેમ કરતાં કેટલું જોર માગે છે. જો વીસ મીનીટ પહેલાં સીમેન્ટ કરીને સખત થઈ જાય છે તે હલકી જાતને જાણ. બે ચાર નમુના
૧૧
"Aho Shrutgyanam
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૨ ઓની તપાસ કરતાં અનુભવ મળવાથી આવી રીતે સીમેન્ટ સાધારણ પારખી જાણી શકાશે કે તે હલકી કે ઉંચી જાતને છે. સારા સીમેન્ટને બરાબર ઠરી જઈને સખત થતાં ૧૦ કલાકથી વધુ વખત લાગ જોઈએ નહિ.
ખેદ કામ–એક મજુર ૫૦ ઘનફૂટ આખા દિવસમાં નરમ માટી ખોદી શકે છે. અને સખત માટી ૩૦ ઘનફૂટ ખેદી શકે છે. 1 ઘનફૂટ–લંબાઈ, પહેરાઈ અને જાડાઈમાં ફૂટ હોય તે જવાબ ઘનફૂટ આવે. એકમાં ઇંચ હોય તો ગુણાકારને ૧૨ થી ભાગવાથી ઘનફૂટ આવે. એમાં ઈચિ હોય તો ગુણાકારને ૧૨ થી ભાગતાં પાકા ઇંચ અને પાકા ઈંચને ૧૨ થી ભાગતાં ઘનફૂટ આવે. ત્રણેમાં ઈચ હોય તે ગુણાકારને પહેલાં ૧૨ થી ભાગવાથી કાચા ઈંચ. કાચા ઈંચને ૧૨ થી ભાગવાથી પાકા ઇંચ પાકા ઇંચને ૧૨થી ભાગવાથી ઘનફૂટ આવે.
૧. દા. ૧-૦ x ૧–૦ x ૧૨-૦ = ૧૨-૦–૦-૦ઘનફૂટ બાર
૨. દા. ૨૦-૦ x ૧-૩ ૮૧–૦ = ૨૫–૦-૦–૦ ઘનફૂટ પચીસ
૩. દા. ૧-૬ ૪ ૦–૧૦ x ૨-૪ = ૨-૧૧-૦-૦ ઘનફૂટ બે પાકા અગીઆર ઈચ.
રનીંગફટ–એટલે ફક્ત લંબાઇનાજ ફુટ. જેમકે ૧૦ મભ દરેકની ૨૫ ફૂટની લંબાઈ હોય તો ૧૦ ૪ ર = ર૫૦ રનીંગફ્ટ.
"Aho Shrutgyanam
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૩ ચારસફૂટ–એક પાટીયું ૬ ફૂટ લાંબુ અને બે ફૂટ પહોળું હોય તે-૬-૦ x ૨-૦ = ૧૨ બાર ચોરસફૂટ.
લીટ. शिलोपरीभवेद्भीट मेकहस्ते युगांगुलं ॥ अधीगुलाभवेवृधि यावत् हस्त सतार्धकं ॥३२५।।
અર્થ–પ્રાસાદને વિષે ભીટ જરૂર કરવું. તેનું માન એક ગજના પ્રાસાદને ભીટ આગળ ચાર કરવો; પછી ગજે અર્ધા આગળની વૃદ્ધી કરતાં જવું તે ગજ પચાસ સુધી, આમાન પહેલું છે. ૩૨૫
ભીટનું બીજુ માન. गुलान्या सहिनेन अर्धेना उपर्धक्रमात् ॥ पंचदिक् विंशतियावत् सताधं च विवर्जयेत् ।।३२६॥
અર્થ–ગજ એકથી તે ગજ પાંચ સુધી આંગળ એકની વૃદ્ધી કરવી; પછી ગજ પાંચથી તે ગજ ૧૦ દસ સુધી આંગળ અડધાની વૃદ્ધી કરવી; તથા ગજ ૧૦ દસથી તે ગજ વીસ સુધી પા આંગળની વૃદ્ધી કરવી; ગજ વીસથી તે ગજ પચાસ સુધી અર્ધપાની, વૃદ્ધી કરવી.
એ પ્રમાણે આંગળનું અધ તથા અર્ધનું અધ પા, અને તેનું અર્ધ, અર્ધ પા, અનુક્રમે વૃદ્ધી કરવી કહેલી છે જેમ વ્યયથી તે આય સુધી. ૩૨૬
ભીના થર તથા નિકાળે. एकद्वित्री भटानि हिनहीनानि कार्येत् ।। स्वस्तोदय प्रमाणंच चतुर्थासेन निर्गमं ॥३२७॥ અર્થ-સીટના થર એક, બે અને ત્રણ કરવા, નિચેના
"Aho Shrutgyanam
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૪
અને
લીટથી ઉપરનું નાનું એમ અનુક્રમે જેષ્ટ, મધ્ય, અને કનિષ્ટ એ પ્રમાણે થર એક બીજાના ઉપર ચડાવવા, ઉંચાઇનાં ચેાથે ભાગે બહાર નિકળતું કરવું, ૩૨૭ પીઠનું માન. पीठमध्ये त्रिपादांसे एक द्वित्रिचतुर्गृहे || चतुर्हस्ते त्रिसार्थीशे पादांशे पंच हस्तके ॥३२८॥ दश विंशति षट् त्रिंशत् शतार्द्धहस्तकाविधी ॥ वृधि वेद त्रियुग्मेक संख्या स्यादं गुलीक्रमात् ॥ ३२९॥
અથ—પ્રાસાદ ગજ એક તેને પીઢ આંગળ ૬ છે ઉંચું કરવું, પ્રાસાદ ગજ ૨ છે તેને પીઠ ઉંચુ આંગળ ૧૨ કરવું; પ્રાસાદ ગજ ૩ ત્રણ તેને પીઢ આંગળ ૧૬ સાલ, પ્રાસાદ ગજ ૪, ચાર તેને પીઠ આંગળ રર આવીસ પ્રાસાદ ગજ. ૫ પાંચ તેને પીઠ આંગળ ૨૪ ચાવીસ; ગજ પાંચથી તે ગજ દસ સુધી ગર્જ ચાર ચાર ઇંચની વૃદ્ધિ કરવી. ૩૨૮
ગજ ૧૦ દસથી માંડીને ગજ ૨૦ વીસ સુધી આંગળ ત્રણની વૃદ્ધી કરવી,
ગુજ ૨૦ વીસથી માંડીને ગજ ૩૬ છત્રીસ સુધી આંગળ બેની વૃદ્ધી કરવી; ગજ ૩૬ છત્રીસથી માંડીને ગજ ૫૦ સુધી આંગળ એકની વૃદ્ધી કરવી.
આ માન પીઠની ઉંચાઇનું છે, ચાર આંગળ, ત્રણ આંગળ, બે આંગળ અને એક આંગળ એ પ્રમાણે અનુક્રમે વધારજો. ૩૨૯
"Aho Shrutgyanam"
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬પ
પીઠને નિકાળે તથા ઘાટ, पंचाशं हानमाधिका एकेकंतु विधा पुनः ।। त्रिपंचा शश्पमुस्पेधं द्वाविशत्प सनीगमे ॥३३०॥ नवांशो जाडयकुंभस्य सत्पाशंकर्णकंभवेत् ॥ शांतरंशकपोताली सत्पासापासपट्टिका ॥३३॥ सूर्यादिक वसुभागश्च गजवाजिनराक्रमात् ॥ बाजिच्छाने तथा कार्य स्वं स्वं देवस्यवाहनं ॥३३२।। पंचासाः कर्णकांग्रेतु निर्गमो जाडय कुंभकं ॥ त्रिसाध कर्णकंसाध चतुर्भिग्रास पट्टिका ॥३३३॥
અથ–પીઠની ઉંચાઈમાં ભાગ ત્રેપન કરવા, તે માલ્યા ભાગ ૨૨ બાવીસ નિકળતા ગજથર, અશ્વથર તથા નરથર ભાગ પાંચ અધિકનું ન કરીએ ત્યારે, જ્યેષ્ટ માન તથા કનિષ્ટ માન થાયે; એક પર ત્રણ, બે, અને પાંચ કહ્યા છે. ૩૩૦
નવભાગને જાડંબ તે (ગલત) કરવી, ભાગ ૭ સાતની કણી કરવી, તેમાંથી (કણીમાંથી) અંધારી કાઢવી; ભાગ ૭ સાતની ગ્રાસપાટી કરવી, તેમાંથી છાજલી કરવી કહેલી છે. ૩૩૧
ગજથર ભાગ ૧૨ બારને કર, અશ્વથર ભાગ ૧૦ દસને અને નરથર ભાગ ૮ આઠ કરો. અને અશ્વથરની જગ્યાએ, જે દેવનું દેરાસર હોય તે દેવના વાહનના રૂપ કરવા, તે અશ્વરથરની બદલીમાંજ કરવા કહેલા છે. ૩૩૨
કણી નિકાળે ત્રણ ભાગની કરવી. કણથી ભાગ પાંચ
"Aho Shrutgyanam
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૬
નીટ નyછે.
-
1
:
નાં જ છે કે
- બીટ : કબીર - ભીર છે
+
૦
૨
કણાપીઠ તથા પંચ થરા નોનક છે.
*,
4
Jity
ન૨થરને નક
ખપૃથરનો નકશો.
=
=
neprem
દેવ થરનો નકશો
અજયની તકશે.
"Aho Shrutgyanam
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૭
નિકળતા જાડ'ભા કરવા, જમલે ભાગ અડધેા છાજાથી રાખવા. ભાગ ૪ ચારની ગ્રાસપટી કરવી, અને છાજલી ખરાથી તથા ગજથરથી નિકળતી કરવી. ૩૩૩
ગજથર, અશ્વથર, નરથરના નિકળા, कुंजराश्च नरावेदा रामयुग्मां शनिर्गमं ॥ अंतराल मध्यस्तेषां मृद्वधिः कर्णयुग्मकं ॥ ३३४॥
અ-ગજથર ભાગ ૪ ચાર નિકળતા કરવા, અને ૩ ત્રણ ભાગ અશ્વથર નિકાળે કરવા, ખરેથી નરથર ભાગ એ નિકળતા કરવા. એ ત્રણે થરને મથારે તથા તળચે વધારી કણી તથા છાજલી કરવી, અને કણી બહાર નિકળતી કરવી. ૩૩૪
કામદમ' પીઠ.
गजपीठं विना स्वल्प द्रव्येपुण्यं महत्तर || जायकुंभः कर्णालीच ग्रासपट्टी तदाभवेत् ॥ ३३५ ॥ कामदं कर्णपीठं च जाड्यकुंभः कर्णलीच ॥ लतिने निर्गमेहीने साधारे निर्गमाधिक ॥ ३३६ ॥
અ—ગજથર વિના એકલું પાંચ થ કરે તે થાડા ખરચને માટે છે, પણ કરે તે ઘણું પુન્ય થાય છે, જાડ લેા, કણી, ધારી, છાજલી, ગ્રાસપટી, તે પાંચ થરાને માટે કહેલી છે. ૩૩૫
તેને કામદમ પીઠ કહે છે. અને કછુપીઠ, જાડ ભે અને કી તેને કણુ પીઠ કહે છે. લતીનાદીકમાં પાંચથરૂ
"Aho Shrutgyanam"
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
થે નિકળતું કહે છે, અને સાંધારાદીકમાં પાંચ થરું વધારે નિકળતું કહેલું છે. ૩૩૬
.
છે નો
: જગતી ભૌટ, મંથર ગજર. ?? અસ્વયર,નયર, વિગેરે
1
S
.
, ,
:
_
=
=
E
નામ પ્રમ
અપહ૨ની જગ્યા એ દેવીનો વ૨ કુલ છે. માટે અથર નો જે કારણ કે તે
દેવીનાં સમજવા.
|| JIML
"Aho Shrutgyanam'
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૯ પીઠ વિના કરશે તે. सर्वेषां पीठमाद्वारं पीठ हीनं निराश्रयं ।। पीठ हीनं विनश्यंति प्रासादा भुवनादिकम् ॥३३७||
અર્થ–પ્રાસાદ, ભુવનવિગેરે ને પીઠને આધાર છે, પીઠ વિના જે કામ કરશે તે નિરાશ કહેવાયે અને જો પીઠ વિના કરશે તે વિનાશ કરશે. માટે પાંચ થરું પણ પ્રાસાદ તથા ભુવનને વિષે અવશ્ય કરવું કહેલું છે. ૩૩૭
મડે વર, इस्तादि पंचपर्यंत विस्तरैणीदयसम ॥ सक्रमात् वसदाषु रामचंद्रां गुलादिकं ॥३३८॥ पंचादि दशपर्यंत त्रिशेद्वावत् शताधिकं ।। हस्ते हस्ते क्रमात् वृधि मनुसूर्यानवांगुला ॥३३९॥ एक हस्तादि पंचातं पृथुत्वनोदयः सम । हस्ते सूर्यागुद्दि यावत् त्रिंशकराविधी ॥३४०॥
અર્થ—અનુક્રમે આંગળ ૯ નવ ગજ ૧૯ ઓગણસ આંગળ ૭ સાત ગજ ૨૭ સતાવીસ આગળ ૫, પાંચ ગજ ૩૫ પાંત્રીસ, આંગ ૩ ત્રણ ગજ ૪૦ ચાલીસ, આંગળ ૧ એક ગજ ૫૦ પચાસ, એ પ્રમાણે વૃદ્ધિ કરવી. ૩૩૮
ગજ પ પાંચથી તે ગજ ૧૦ દસ સુધી આગળ ૧૪ ચૌદની વૃદ્ધિ કરવી; ગજ ૧૦ દસથી માંડીને ગજ ૩૦ સુધી આંગળ ૧૨ બારની વૃદ્ધિ કરવી. ગજ ૩૦ ત્રીસથી માંડીને ગજ ૫૦ સુધી આંગળ ૯ નવની વૃદ્ધિ કરવી. ૩૩૯
"Aho Shrutgyanam'
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૦
ગજ એકથી માંવને ગજ ૫ પાંચ સુધી એટલે પ્રાસાદ રેખાએ પહેળે હોય એટલે ઉંચો કરવો, તે ગજ પાંચ સુધી, ગજ પાંચથી માંડીને ગજ ૩૦ ત્રીસ સુધી આંગળ ૧૨ બારની વૃદ્ધિ કરતાં જવું. (ગજે બાર ઇંચ વધારતા જવું.) ૩૪૦
નાગરાદી પીઠ. गवांगुला करेवृद्धि र्यावत् हस्त सताधकं ॥ पीठोध उदयश्चैव छाद्यांनो नागरादिषु ॥३४१॥ एक विंशत्पंचभक्त प्रासादस्य समुच्छ्ये ॥ पंचादी नव भागांन् पीठस्य पंचधादय ॥३४२॥
અર્થ–એક ગજે આગળ ૯ નવની વૃદ્ધી કરવી તે ગજ ૩૦ ત્રીસથી માંડીને ગજ ૫૦ પચાસ સુધી કરવી. અડધા પાંચ થરા મથારેથી તે છાપા મથાળા સુધી ભાગ કરવા, તે નાગરાદિત જાત જાણવી. ૩૪૧
પ્રાસાદના મંડોવરના ઉદયમાં ભાગ ૨૧ એકવીશ કરવા, તે માલ્યા ભાગ પ, પાંચ, તથા ૬ છે, તથા ૭ સાત, તથા ૮ આઠ, અને ૯ નવ એવા પાંચ મત પીઠની ઉંચાઈના નાગરાદી જાતમાં કહ્યા છે. ૩૨
નાગરાદી મડેવર. वेद वेदं उभक्तेतु छाद्यातो पीठ मध्यकात् ।। पुरकः पंचभागस्यात् विंशति कुंभकस्तथा ॥३४३॥ कलसोष्टौ द्वि साधतु कर्त्तव्यं मतरालकं ।। कपोतकाष्टोमंची च कर्तव्यानवभागिका ॥३४४॥
"Aho Shrutgyanam
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૧ पंचत्रिशत्पदाजंघा तिथ्पंशौरुद्रमो भवेत् ।। वसुभिर्भरणीकार्या दिकभागं च शरावटी ॥३४५॥ पष्टांशोधी कपोताली द्विसाध मंत्तराकम ॥ छाचं त्रयो दशांशोचं दसभागौविनिर्गतं ॥३४६॥
અર્થ–પંચથરા મથારેથી તે છાજા મથાળા સુધી ભાગ ૧૪૪ એકસે ચુમાલીસ કરવા, તે માલ્યા ભાગ ૫ પાંચને ખરે કર, અને ખરા ઉપર ભાગ ૨૦ વીસને કુંભે કર. ૩૪૩
કુંભા ઉપર ભાગ ૮ આઠનો કલશે કર અને ભાગ રા અઢી પુષ્પ કંઠ કર, પુષ્પકઠ ઉપર ભાગ ૮ આઠને કેવાળ અને કેવાળ ઉપર ભાગ ૯ નવની માંચી કરવી. ૩૪૪
માંચી ઉપર ભાગ ૩૫ પાંત્રીસની જંધા કરવી, જધા ઉપર ભાગ ૧૫ પંદરને ડેઢીઓ કર અને ડેઢીઆ ઉપર ભાગ ૮ આઠનું ભરણું કરવું; ભરણ ઉપર ભાગ ૧૦ દસની સરાવટી કરવી.
સરાવટી ઉપર ભાગ ૮ આઠને કેવાળ કર; કેવાળ ઉપર ભાગ ૨ અઢીને પુષ્પ કંઠ કર; પુષ્પ કંઠે ઉપર ભાગ ૧૩ તેરનું છાજું કરવું, છાજુ આગળથી નિકળતું ભાગ ૧૦ દસનું કરવું, એ પ્રમાણે નાગરાદી મડેવરનું રૂપ જાણવું. ૩૪૬
મેરૂ મફેવર. मेरुमंडोवरेमंची भरणुर्येष्ट भागिक ॥ पंच विंशतिकाजंघा उद्गमश्च त्रयोदश ॥३४७॥
"Aho Shrutgyanam
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
Kans
ઈની નાગાડી મંડોરો. ભગ
GOLD 0H
*...
922
34
23
૨૫
ઈસ મેમોરો ભાગ ૧૨૯
<
← **
-X
"Aho Shrutgyanam"
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૩ અર્થ–મેરૂ મડેવરના ભાગ ૧૨૯ એકસો ઓગણત્રીસ કરવા, તે માલ્યા ભાગ ૮ આઠની માંચી કરવી. ભરણું ઉપર શરાવટી ભાગ ૮ આઠની કરવી અને જંગી ભાગ. ૨૫ પચીસની કરવી. અને ડેઢીઓ ભાગ ૧૩ તેરને કરે. બાકીના ભાગ ઉપર મુજબ જાણવા.
સામાન્ય ડેવર.
अष्टांशाभरणीशेषं पूर्ववत्करपये सुधी॥ सपूभागा भवेन्मंचि कुट छाद्यस्यमस्तके ॥३४८॥ षोडशा शापुनजंघा भरणी सप्त भागिका ॥ शरावटी चतुर्भागा पदस्यात्पं च भागिका ॥३४९॥ सूर्याशौषट् छायं च सर्वकाम फलप्रदं ॥ कुंभकेस्य युगांशेन च्छावराणां प्रवेशक ॥३५०॥
અર્થ–સામાન્ય મંડેવરમાં ભાગ ૧૧૭ એકસે સતર કરવા, તે માલ્યા ભાગ ૮ આઠની ભરણી કરવી; ભાગ ૭ સાતની માંચિ કરવી, છાજામાં ભેગી લાંબીયું કરવી. ૩૪૮
ભાગ ૧૬ સોળની જાંઘી કરવી, ભાગ ૭ સાતની ભરણી કરવી અને ભાગ ૮ આઠની સરાવટી કરવી. ૩૪૯
છાનું ભાગ ૧૨ બારનું કરવું, કુંભી તથા બીજા થરને પેસારે ભાગ ૪ ચાર કરો, બીજા થરના ભાગ આગળ કહેલા છે તે મુજબ કરવા; આ મંડેરે સર્વ કામના અને શ્રેષ્ટ ફળ આપવાવાળે છે.
"Aho Shrutgyanam
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૪
પ્રાકરાંત મડવર. पीठतः छाद्य पर्यंत सप्तविंशति भागिते ।। द्वादशानां षुरादिना भागसंख्या क्रमेण च ।।३५१॥ स्पादेकवद साई च स्वार्ध सार्धष्टि भित्रिश्चि ।। साध सार्द्ध भागैश्च दिसायंशनिगमं ॥३५२॥ शिरावटीद्गमोमंची जंघारुपाणि वर्जयेत् ॥ पल्पद्रव्यं महत्पुण्यं कथितं विश्वकर्मणा ॥३५३।।
અર્થ–પાંચ થરા મથારાથી તે છાજા મથારા સુધી ર૭ સત્યાવીસ ભાગ કરવાં. તે ખરેથી ડેરાના મથારા સુધી જાણવા. ૩પ૧
કુંભે ભાગ ૪ ચારને કર તેમાં ૧ એક ભાગને ખ કર, કલશે ભાગ ૧ ડેઢને, પુષ્પ કંઠ ભાગ ના અડધાને, કેવાળ ભાગ ૧ ડેઢને, માંચી ભાગ ૧ ડોઢની, જાંઘી ભાગ ૮ આઠની; ડેઢીએ ભાગ ૩ ત્રણને, ભરણું ભાગ ના ડેઢનું, કેવાળ ભાગ ૧ ઓઢને, પુષ્પ કંઠ ભાગ = અડધાને, છાજુ ભાગ ૨ અઢીનું કરવું અને ૧ એક ભાગ નિકાળે રાખવું. ૩૫ર - જેને છેડા ખર્ચમાં કરવું હોય તેને સરાવટી તથા ડેઢીઓ તથા માંચી તથા જાંધી એટલામાં રૂપ ન કરવા, તે ચેડા ખર્ચમાં કે હું પુન્ય મેળવે એવું શ્રી વિશ્વકર્માનું વચન છે. ૩૫૩
"Aho Shrutgyanam
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
*****
૧૩
ZG[19]
15
૧૭૫
સામાન્યખંડીર
ભાગ ૧૩૭
૩૯૬૪૯ ૨૭
"Aho Shrutgyanam"
પ્રાકૃત મંડોરો
ભાગ ક
'
s
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૬ લાં ગભારે તથા ભિતી. मध्ये युगात्रं भद्रयं भूभद्रं प्रतिभद्रकं ।। फालं गर्भनीयंग्रहं दोषदं गर्भसायत ॥३५४॥ पादांशेनैष्टकिपंच षटोशैलदारुजे ॥ सावधारेष्टा सर्वाभि दशांशाधातुरन्नजे ॥३५५॥
અર્થ–ગભા (દેરાશરને અંદરને ભાગ) ચોર કરો, લાંબે ગભારો કરડે નહિ અને કરે તે ખરાબ ફળ આપે. તેને બહાર નિકળતા ફલણ કરવા તે ગર્ભે ભદ્ર, બાજુમાં પઢરો તથા રેખા વગેરે કરવાં. ૩૫૪
પ્રાકારાંતર એવું નામ છે પ્રાસાદ પોળ ૪ ચાર, ભાગ ઈંટના દેરાને ૦ અડધે, ભાગ ૬ છ પત્થરના દેરાને, ભાગ ૭ સાત લાકડાના દેરાને અને સાવધારાદી જાતમાં ભાગ ૮ આઠ તથા ધાતુના અને રત્નના પ્રાસાદને ૧૦ દસમે ભાગે ભીત્તી કહી છે. ૩૫૫
"Aho Shrutgyanam"
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
મંદિરનાં શિખરાના વિધવિધ ઘાટ
કુમાર પ્રિન્ટરી : અમદાવાદ
FIRI
"Aho Shrutgyanam"
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૭ પ્રકરણ ૧૩ મું.
થરને મળ. कुंभकेन समाकुंभी स्तंभ पातेनतुद्गमं ॥ भरणाभरणंसिर्षे कपोताल्या समुद्भवेत् ॥३५॥ पाटकेकुट छाद्यास्या कुर्यात्पटस्पपेटकं ॥ सषडं शसपादस्प साझेगर्भस्य विस्तरात् ॥३५७॥ गृहे देवालये पट्ट पेटांतहि त्रिधोदयं ॥ भजेदष्टा भिरेकाशां कुंभी स्त्पभोध पंचभिः ॥३५८। पर्दैन भरणंशीर्षे मेकपट्टस्तु साधक ॥ व्यासान करोस्पाट द्वयों विषमाशुभा ॥३५९।।
અર્થ—-કુંભાના મથાળે કુંભીને મથા કરે, થાંભલા મથારે ડેઢીઓ કરે, ભરણાને મથારે ભરણાના થરને સરખે મથારે કરે અને કેવાળ મથારે શરાને મારે કર. ૩પ૬
ભારવટ (પાટ) મચારે છાજાને મથા કરે, અને ભારવટ જાડે હોય તેથી ૧ સવા તથા ડેઢ પહોળો કરે કહે છે. ૩૫૭
- ઘરને તથા દેવાલયને ભારવટ કરવું. તેમાં ઢાળ કરવો હોય તે (છા જાને માટે) તે ઉપર ભાગ બે રાખવા. ભારવટ ઉંચે હોય તેમાં ભાગ ૩ ત્રણ કરવા તેમાં ભાગ એકનું તાંતરું કરવું, ને એક ભાગની પટ્ટી અને ૧ એક ૧૨
"Aho Shrutgyanam
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
------.. -
. --~--
કા
ચૈ કા૨vખ
: Bie
=
- 1 lin
-
ખતમ
*
=
=
29.
નાદિ સ્તંભ
"Aho Shrutgyanam
ઇરિડા
६.२मान
મોવ૨
-
-
-
1
-
- - -' , ' ,
- - - -
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૯
ભાગના ઉપર ઢાળ કરવા. સ્થંભના છેડની ઉભણીમાં ભાંગ
'
૮ આઠ કરવા, તે માલ્યા એક ભાગની કુલી કરવી, ચાંભલે ભાગ ૫ પાંચના કરવા, અને ભરણું (શરૂ) ભાગ ના અડધાનું કરવું. ૩૫૮
અડધા ઉપર ભાગ ના અડધાનું ભરણુ અને પાટ ભાગ ૧ એકના કરવા, પાટ જેટલા ઉંચા હોય તેનાથી ૧૫ ડોઢા પહેાળા કરવા, ઘુમટને અધ પાળી કલાડીયું તથા દાદરી કરવી અને તેના થર એકી કરવા તે શુભ છે. ૩૫૯ ઉમરાનુ માન. मूलकर्णस्य सुत्रेण कुंभेनोदुंबरः सम ॥ तदर्धः पंचरत्नानि च्छापये शिल्पिपूजया ॥ ३६० ॥ द्वारव्यासत्रिभागेन मध्येमंदारको भवेत् ॥ वृत्तं मंदाकंकुर्यात्मणीलपद्म संयुतं ॥ ३६१ ॥ जाडयं कुंभकर्णली च कितवक्रद्वयं तथा ॥ હતુંવરપ પાત્રે આ રાાવા ચાતર્જ !રૂ। कुंभस्पार्धे त्रिभागेवा पादेहीनोप्युदुबरं || तद्वंदकर्णकंमध्ये पीठांते बाह्यभूमिका || ३६३॥
અ—ઉંબરા રેખાની મહારની ફ્કે કરવા, તેનુ માણુ' તથા ગ્રાસડા નિકળતા કરવા, ને કુંભાને મથારે તલકડા (કુંભીનેા) મથારા કરવા. ખરા સ્થાપીયે ત્યારે, ઉંમરા નીચે પાંચરત્ન તથા પંચ ગવ્ય મેલવા અને શિલ્પીનું પુજન કરી દક્ષા તથા સરપાવ આપી રાજી કરવા. ૩૬૦
"Aho Shrutgyanam"
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૦
ખારણું પહેાળુ હોય તેમાં ભાગ ૪ ચાર કરવા, તે માલ્યા ર્ એ ભાગનું માણુ કરવુ. ભાગ એક એકમાં ગ્રાસડા કરવા. ગ્રાસડામાં ફૂલપતા અને વેલા કરવા, અને માણુ ગાળ કરવુ, ૩૬૧
ઉંબરાની જાડમાં કપીઢ કરવી, માણાની કે માનુ બે ગ્રાસડા કરવા અને ઉંબરાની બન્ને માજીમાં એ તલકડા કરવા, તલકડા ઉપર બે શાખાનુ તળ આવે. ૩૬૨
તલકડેથી (કુંભીથી) અરે! ખરેાખર, તથા કુંભીથી અધે, તથા ત્રીજે ભાગે તથા ચેાથે ભાગે પણ થાય, કણપીઠ ઉંબરાની નીચે અને રેખાની ખાલી કથી નિક હતુ કરવુ અને તેની ઉંચાઈ ખરાના ત્રીજે ભાગે તથા ચેાથે ભાગે રાખવી. ૩૬૩
સખાવ.
खुरकेन समाकुर्या तदर्थं चंद्रस्पचोश्पृति || द्वारवास सदै निर्गमं च तदर्धत || ३६४ ॥ द्विभागमर्धचंद्रं च भागेन द्धौगगाकौ ॥ शंखपत्र समायुक्ता पद्मकारेरलंक्रतं ॥ ३६५॥
અથ
-ખરાના મથારા ખરાખર શખાવટના મથારે રાખવે, બારણું જેટલું પહેાળુ હોય તેટલેા લાંએ રાખવે અને લખાઇને અવ પહેાળા કરવા. ૩૬૪
સખાવટ લાંબે હોય તેમાં ભાગ ૩ ત્રણ કરવા, તે માલ્યા ભાગ ૨ બેને! અધ ચંદ્ર કરવા, ભાગ બા અડધા અડધાના એ ગગારા કરવા, સંખાવટ (સંખાવલી)માં ઘાટ
"Aho Shrutgyanam"
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૧
સારા કરવા, ગગારાના અર્ધ ચંદ્રના ગાળામાં સમ કરવા, તે સ'ખથી ફળ ફૂલવાળા ચંપા સહીત વેલા કરવા.
નાગરાદી દ્વારમાન.
एक हस्ते प्रासादे द्वारं स्यात्षोडशांगुलं ॥ षोडसांगुलिकवद्धिं यावद्धस्त चतुष्टयं ॥ ३६६॥
पष्ट हस्तांतं यावत् द्विर्मे वृद्धिर्गुणांगुलां || द्वयंगुलामतिहस्तं च यावद्धस्त शतार्धकं ।। ३६७|| यानवाहनपर्यंक द्धार प्रासाद सद्मनां ॥ दीपेन पृथुत्वस्यात्शोभते तत्फलाधिकं ॥ ३६८ ॥
અથમ નાગરાદી દ્વારમાન જાણવું, ગજ ૧ એકથી માંડીને ગજ ૪ ચાર સુધી તે ગજ એકે આંશુલ ૧૬ સાલની વૃદ્ધિ કરવી. ૩૬૬
ગજ ૪ ચારથી માંડીને ગજ ૮ આઠ સુધી ગજ ૧ એક પરતે આંગળ ૩ ત્રણની વૃદ્ધિ કરવી, ગજ ૮ માટેથી માંડીને ગજ ૫૦ પચાસ સુધી ગજ ૧ એકે આંગળ ૨ એની વૃદ્ધિ કરવી, એવી રીતે એક એક ગજે વધારતાં જવું. ૩૬૭
લાકડાના ઢોલીએ (પલંગ) તથા વાહન જે દેરાનું દ્વાર તથા ઘરનું મારણું ઉંચાઈનું અ પહેાળુ રાખવું. ચાઇના સાલમા ભાગ પહેાળાઈમાં વધારીએ તે સારૂ અને સાંકડુ લાગે તે આય મેળવવા. ૩૬૮
"Aho Shrutgyanam"
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૨
ભુમીજાદી દ્વારમાન, एक हस्ते तु प्रासादे द्वार सूर्या गुलोद्वयं ।। सूयांगुला प्रतिकारं वृद्धि पंचकराविधी ॥३६९॥ पंचांगुलाचसत्पांतं नवंतस्यां युगांगुला ॥ द्वयां गुलातुशताधतु वृद्धिकार्या करंप्रति ॥३७०॥
અર્થ–પ્રાસાદ રેખાએ ગજ ૧ એક હોય તેને દ્વાર આંગળ ૧૨ બાર ઉંચું કરવું. તે એક એક ગજે આગળ ૧૨ બારની વૃદ્ધિ કરતાં જવું, તે ગજ ૫ પાંચ સુધી વધારવું. ૩૬૯
ગજ ૫ પાંચથી તે ગજ ૭ સાત સુધી એક એક ગજે આગળ ૫ પાંચ વધારતા જવું, ગજ ૭ સાતથી તે ગજ ૯ નવ સુધી આંગળ ૪ ચારની એક એક ગજે વદ્ધિ કરવી, ગજ નવથી તે ગજ ૫૦ પચાસ સુધી આંગળ ૨ બે એક એક ગજે વધારતા જવું.
દ્રાવિડાદી દ્વારા માન. प्रासादे एकहस्तेतु द्वारं कुर्यादिशागुलं ॥ रसहस्तांतकं यावत् तावती वृद्धिरिष्यति ।।३७॥
અર્થ–પ્રાસાદ ગજ ૧ એક તેનું દ્વાર આંગળ ૧૦ દસનું કરવું, ગજ એકથી તે ગજ ૬ છ સુધી એક એક ગજે આંગળ દસની વૃદ્ધિ કર્તા જવું. દ્વાર ઉંચાનું અર્ધ પહેલું કરવું, તે સાંકડું લાગે તે પહેળાઈને સેલમે ભાગ વધારી ન્યુન અધિક કરીને આય મેળવ. ૩૭૧
पंचांगलादसांतं च द्वांगुला च शताधकं ॥३७२॥
"Aho Shrutgyanam
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૩.
અથ–ગજ ૫ પાંચથી તે ગજ ૧૦ દસ સુધી એક એક ગજે આગળ પાંચની વૃદ્ધિ કરવી, ગજ દસથી તે ગજ ૫૦ પચાસ સુધી એક એક ગજે આંગળ ૨ બેની વૃદ્ધિ કર્તા જવું. ૩૭૨
ક્યા પ્રાસાદને કર્યું દ્વાર કરવું. विमाने भोम्यजमानं वैराटेषु तथैव च ॥ . मिश्रकेलतिने चैव प्रशस्तं नागराद्भवं ॥३७३॥ विमाननागरे छंदे कुर्याद्धिमान पुष्पके ॥ सिंहावलाकनेद्वारं नागरं शोभनं मतं ।।३७४॥ वल्लभां भौमजमानं फासीकारेषुद्राविडं ॥ धातुजेरत्नजेचैव प्रशस्तं नागरोद्भवं ॥३७५॥
અર્થ-વિમાનાદી જાતના પ્રાસાદને, અને વેરાટાદી પ્રાસાદને મીજાદી દ્વારા કરવું, મીશ્રકાદી અને લતીનાદી પ્રાસાદને નાગરાદી દ્વારમાન કરવું. ૩૭૩
વિમાનાદી તથા પુષ્પકાદી અને સિંહાવલેકનાદી જાતના પ્રાસાદને, નાગરાદી દ્વાર કરવાથી શોભા સારી આપે છે. ૩૭૪ - વલ્લભાદિ જાતના પ્રાસાદને ભેમીજાદી દ્વારમાન કરવું અને ફાસુકાદી જાતના પ્રાસાદને દ્રાવિડોદી દ્વારા માન કરવાં; પણ ધાતુ તથા ૨નના પ્રાસાદને નાગરાદી દ્વારા માન કરશે તે શેભા સારી આપશે. ૩૭૫
"Aho Shrutgyanam
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૪
પ્રકરણ ૧૪ મું.
॥ . एकशाखं भवेद्वार शूद्रवैश्ये द्विजेसदा ॥ समशाखा च धूमाये श्वानवाय खरासम ॥३७६॥
અર્થ–-બ્રાહ્મણ, વૈશ્ય, શુદ્ર એત્રણે વર્ણને એક શાખા કરવી; શાખાના જાડમાં શ્વાન અચ તથા ઢાંક્ષ આય તથા ખર આય તથા ધૂમાય દે.
नवसाखा महेशस्य देवानां सत्पशाखिकं ॥ पंचशाखा सर्वभौमे त्रिशाख मंडलेश्वर ॥३७७॥
અર્થ–નવ શાખા શીવના દેવાલયને કરવી, અને સસ શાખા બીજા સર્વ દેવના દેવાલયને વિષે કરવી; પાંચ શાખા સર્વ લેમીને રાજા (ચક્રવતિ રાજાને કરવી) અને ત્રીશાખા મંડલીક રાજાને કરવી. ૩૭૭
विशा. त्रिपंचसप्तनंदगे शाखास्युरंगतुल्पका ॥ हीनशाखनकर्तव्यं मध्ये काढयं सुखावहं ॥३७॥ अंगूलंसाधमर्धवा कुर्याद्विनं तथाधिकं ।। आयदोषविश्रुध्पर्थ हृस्वधिनडुखितं ॥३७९॥ चतुर्भागां तिकंकुर्यात् साखा विस्तरमानकं ॥ मध्येद्विभागिकंकुर्यात् रतंभपुरुषसंज्ञिकं ।।३८०॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૫
स्त्रीसंज्ञ भवेशाखा पाश्वतो भाग भागिका ॥ . निर्गमे चैकभागेन रुपस्तंभप्रशस्यते ॥३८१॥
અર્થ–ત્રીશાખા દ્વારની ઉંચાઈના ૬ છઠે ભાગે જાડી કરવી અને પાંચમે ભાગે પહોળી રાખવી. ત્રીશાખા તથા પંચશાખા તથા સમ શાખા અને નવ શાખા વગેરેના જાડમાં ભાગ બેકી કરવા. તેમાંથી હિન કરવા નહિ, તેમાં અધિક કરવા તે સારા છે. ૩૭૮
શાખાના જાડમાં આગળ એક તથા ડેઢ તથા પુણે એટલું અધિક ન્યુન કરીને પણ આય મેળવે, એ પ્રમાણે આય મેળવામાં અધિક તથા ન્યુન કરવામાં દેષ નથી. ૩૭૯
શાખાના વિસ્તારમાં ભાગ ૪ ચાર કરવા, તે માલ્યા ભાગ ૨ બંને વચ્ચે રૂપથંભ કર. ૩૮૦
બાજુની પત્ર શાખા ભાગ ૧ એકની કરવી અને ખલવટ શાખા પણ એકની કરવી, રૂપ થંભને નિકાળે ભાગ ૧ એકને કર જેમ શેભામાં સારો દેખાવ તે ક.
' દ્વારની ઉંચાઇમાં ચોથે ભાગે દ્વારપાળ ઉચા કરવા, તે મહેંદ્રને ચાર ભુજા કરવી દરેક હાથમાં જુદા જુદા આયુદ્ધ વાવિય (દંડ) ગદા, સર્પ પાસ આપવા.
દક્ષિણ દિશાના દ્વારને પણ ઈંદ્ર કરવા તેના ચાર હાથમાં પણ જુદા જુદા આયુદ્ધ વજા, દંડ વગેરે આપવા.
જેનના દેવાલયને દાનપમ ના આયુદ્ધમાં સપની ફેણ, માળા, અંકુશ અને ગદા તે પશ્ચિમ મુખના
"Aho Shrutgyanam
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૬
દ્વારને વિષે કરવા. સુનાભીને, દલી, તેના રૂપ જક્ષના જેવા અને હાથ ખમે કરવા, એક હાથ છાતીએ અને એક હાથ હેઠા તે હાથમાં દંડ (છડી જેવી લાકડી) તે ઉત્તરના દ્વારપાળ એવા કરવા. ૩૮૧
પંચશાખા.
पिठको विस्तरं कार्यं गवेशस्ययुगंशकं ॥ कोणिकास्तंभमध्येतु भूषणार्थेहिपार्श्वव ॥ ३८२॥ एकाशंसार्थभागंच पादुनद्वयमेवच ॥ द्विभागं निर्गमे कुर्यात् स्तंभेद्रव्याबुसारद || ३८३॥ द्वारदीर्ध्यचतुर्थांशो द्वारपाको विधीयते ॥ स्तंभशाखादिकंसेष त्रिशाखेचविभायेत ॥ ३८४ ॥ पत्रशाखा च गंधर्वा रुपस्तंभस्तृतीयकं ॥ चतुर्थि खल्वशाखा च सिंहसाखा च पंचमी ॥ ३८५
અથ—દ્રાની ઉંચાઇના ૫ પાંચમે ભાગે શાખ જાડી કરવી, તે શાખ જાડીમાં ભાગ ૭ સાત કરવા, તેમાં ચંપાછડી ઘેાભાને અર્થે કરવી, તે માણેક સ્થંભમાંથી અને માણેક સ્થંભની એ માજી કરવી.
કાઢવી.
૩૮૨
૧ાાા પુણા એ, તથા કરવે. ૩૮૩
ભાગ ૧ એક તથા ૧ા ડાઢ, તથા ૨ બે ભાગ માણેક સ્થંભ બહાર નિકળતા
ખારણું ઉંચુ હોય તેમાં ભાગ ૪ ચાર કરવા, તે માલ્યા ૧ એક ભાગના દ્વારપાળ ઉંચા કરવા, દ્વારપાળની વીગત ત્રીશાખામાં કહ્યા છે. ૩૮૪
"Aho Shrutgyanam"
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૭
બે ઘાટડા તેમા
એક ભાગના એક ભાગની કરવી, પત્ર
રૂપ સ્તંભ ભાગ ૨ એના કરવા એક દેરીએ કરવી. અને એક પત્ર શાખા તથા ખલવટ શાખામાં વેલપટી શાખાને ધાટડાની વચ્ચે અને ખલવટ શાખા અને ઘાટડાની વચ્ચે તથા રૂપ સ્થંભ અને ધાટડાની વચ્ચે બ પા, પા, ભાગની ૪ ચાર ચપા છડી કરવી તેમાં ચંપા કરવાં, પુત્ર શાખા, ગધવ શાખા ૨, રૂપ શાખા ૩, ખલવટ શાખા ૪, સિંહ શાખા ૫ આ પંચ શાખાનું રૂપ કહ્યું છે. ૩૮૫
સસશાખા,
षष्टीतु खल्वशाखा च सिंहशाखा च सप्तभी ॥ स्तंमशाखा भवेन्मध्ये रुपशाखा ग्रसूत्रत ॥ ३८६ ॥
ચાર,
અ—રૂપશાખા ૧ એક, તલશાખા ૪ પુત્રશાખા ૧ એક, ખલવટશાખા ૧ એક, આ સકશામાનું રૂપ કહ્યું છે.
દ્વારની ઉંચાઈના ભાગ ૪ ચાર કરવા તે માલ્યા ભાગ ૧ એકની શાખ જાડી કરવી, શાખની જાડમાં ભાગ લા સાંડા નવ કરવા, તે માલ્યા ર બે ભાગના વચ્ચે રૂપ સ્તંભ કરવા; એક, એક ભાગના ૪ ચાર ઘાટડા કરવા, પુત્રશાખા ભાગ ૧ એકની અને ખલવટ શાખા પશુ ભાગ ૧ એકની કરવી; અને ચંપા છીએ નંગ ૬ છે, પા, પા, ભાગની કરવી. ૩૮૬
નવશાખા.
पत्रगंधर्व संज्ञाच रुपुस्तंभ तृतीयकं ॥ चतुर्थाखल्वशाखा च गंधर्वात्व पंचमी ॥ ३८७॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
नया .
H
ist.
ईमीनारपाना भारत. शाउ होयनेमा भागकरयाने पाल्पा भाnt
पी स्नारे की मां भागकरस.
เเเ इसी सप्तशास्त्र भाग: दयार देने चोभा कीनारे करपी नेमा भारा.
...
है.:.
पाय
:
10 ईनीच शारमा भाग. यारउदयने । पांचमे भागे बीस्ता रेकरची नेमा
भाग.करती.
श्रीnni
ती शरीरका भागाचार उदे होयतेनेछठे भोगेवी रे काची तमा भामा ! करवा.
नानाला
188
xit MY
MOM..
HTRAHIMमान E
--------शमावली
सभा
)---
Soyoy
"Aho Shrutgyanam"
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૯
रुपस्तंभस्तथाषष्टो रुपशाखाततः परा ॥ खल्वसाखा च सिंहारव्या मूलकर्णेनसंमिता ॥ ३८८
અથ-પત્ર જે વેલપટી શાખા ૧ એક, દેરી તથા રૂપશાખા ૨ બે, માણેક સ્તંભ ૩ત્રણ, દેરા તથા રૂપ શાખા ૪ ચેાથી, દેરી તથા ગાંધવ શાખા ૫, પાંચમી. ૩૮૭
માણેક સ્તંભ શાખા ૬ છઠી, દેરી તથા રૂપશાખા, સાતમી, દેરા તથા રૂપશાખા ૮ આઠમી, એકારે કણી તે શાખા ૯ નવમી. રેખાથી નિકળતાં વેતપટીની ફરકે, તે રેખાની ફફ રાખવી એ નવ શાખાનું રૂપ કહ્યું છે. દ્વાર ઊઁચાઈમાં ભાગ ૩ ત્રણ કરવા, તે માલ્યા ભાગ ૧ એકની શાખ જાડી કરવી, જાડના વિસ્તારમાં ભાગ ૧૧ અગીઆર કરવા. ૩૮૮
આતંરગ,
यस्यदेवस्यामूर्त्ति सेवकस्योत्तरंगके ॥
शाखायांच परिवारे गणेशस्योत्तरंगके ॥ ३८९||
અર્થ—જે દેવાલયમાં દેવ બેઠા હાય તેની મુતિ એતરંગમાં કરવી, ત્રીશાખા, પંચશાખા, સપ્તશાખા અને નવ શાખા, એ શાખાને પરિવાર કહ્યો છે. માટે આત્તરગમાં ગણેશની મુતિ પણ કરવી.
પખાસણ તથા પ્રતમા
द्वारोछष्टश्वनवधा भागमेकं परित्यजेत् ॥ शेषे अंशे द्विभागांच अंशेन द्वारतोथवा ॥ ३९०॥
"Aho Shrutgyanam"
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
द्वारदीध्र्यैतुद्वात्रिंशे तिथिशक्रकलांशकै ॥ उद्वाािसस्छातुं मनुविश्वार्कभागत ॥३९१
અર્થ-આરણાના ૬ છ ભાગ અથવા ૯ નવ ભાગ, તેમાંથી ૧ એક ભાગ ઉપરને ત્યાગ કર, તેમાંથી ૫ પાંચ અથવા ૮ આઠ તેના બે બે ભાગ કરવા, અથવા તો બારણાના અંશથી બે ભાગ કરવા. ૩૯૦
બારણું ઉંચુ હોય તેમાં ભાગ ૩૨ બત્રીસ કરવા, તે માલ્યા ભાગ ૧૫ પદ૨, તથા ૧૬ સેલ, તથા ૧૪ ચૌદ, એટલા ભાગનું ઉંચુ પબાસણ (સિંહાસન) કરવું ભાગ ૧૩ તેર તથા ભાગ ૧૨ બાર તે પબાસણ ઉપર પ્રતિમાના ભાગ છે.
ભાગ ૧૬ સોળનું પબાસણું તેને પ્રતમા ભાગ ૧૨ બારની કરવી, ભાગ ૧૫ પંદરનું પબાસણ તેને પ્રતમાં ભાગ ૧૬ સેલની કરવી, ભાગ ૧૪ ચિાદનું પબાસણું તેને પ્રતમાં ભાગ ૧૪ ચિાદની કરવી, ભાગ ૧૫ પંદરનું પબાસણ તેને પ્રતમાં ભાગ ૧૩ તેદની કરવી, ભાગ ૧૩ તેરનું પબાસણ તેને પ્રતમાં ભાગ ૧૫ પંદરની કરવી, એ પ્રતમાંના ઉદયનું પ્રમાણ જાણવું, બારણું ઉંચુ હોય તેમાં ભાગ કરી પબાસણ તથા પ્રતિમાને મેળ કર.
ગભારે તથા પ્રતમા. चतुरश्राक्रतेक्षेत्रे दश भाग विभाजिते । भागद्वित्रिभागेन षड्भागंगर्भमंदिरं ॥३९२॥
"Aho Shrutgyanam
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam"
ગભારામાં ભાગ ૩ ત્રણ કરવા, તે માલ્યા
ભાગ ૧
માજુની દિવાલેા કરવી. ૩૯૨ ભાગ ૬ છના ગભારા કરવા
અને અખૈ ભાગની કે
અથ-સમચારસમાં ભાગ ૧૦ દસ કરવા, તેમાલ્યા
וווווווזזין
પત્રાક્ષ 1 ) ૧૫ ઊંચુ કરવું.
જ62 33
זוודות
ત્તમાં કામ ૧૩ ઉં!૩૨ી ભાગ ૪
તજવા.
TTTTTTTT
પાતળા૧૪ ચુકયું તે પ્રતમા ભાગ ૧૪ ઉથીકરવી. ભાગ ૪
તજવા
TTTTTTTTTTE
પખાવૈશ્ય ભા) ૧૬ ઉંચુ કરવું
૧૩ - ૩ ૪ પબાભun૪ ઉચુ ફેરવું
רוז |ווווו
જન્નત ભાગ 33, * ~ જો
זון וחוות
જમલ ભાત
પ્રતમાંભાગ ૧૨ ઉંચીકુ ભા૨૪
તજવા
બાલભાવ 33
૫ ૬ પ્રતમાં ભાઇ ૪
૭T" મી ફેરવી.
( muk
hup|
પબાસણ તથા
मध्यमास्व दशांशेन पंचाशेनकनीयसी ॥ ३९३॥ त्रितियासेन गर्भस्य प्रासादेष्यतिमोत्तमा ॥
વ્રતમાનુંમાન
૧૯૧
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯ર
એકની પ્રતમાં ઉંચી કરવી, તે જેષ્ટમાન જાણવું. તે જેષ્ઠમાનમાંથી ૧૦ દસમે ભાગ ઓછો કરીએ તે મધ્યમાન જાણવું; તથા જ્યેષ્ટમાનમાંથી ૫ પાંચમે ભાગ હિન કરીએ તે કનિષ્ટમાન જાણવું.
જૈન પ્રતિમાની દ્રષ્ટિનું માન. आयभागै भजैद्वारं अष्टममूर्द्धतत्यजेत् ॥ सप्तमा सप्तमेद्रष्टी द्रष्टीसिंहेश्वजेशुभा ॥३९४॥
અર્થ–બારણું ઉંચુ હોય તેમાં ભાગ ૮ આઠ કરવા, તે મા ઉપર એક ભાગ તજ, બાકી ભાગ ૭ સાત રહ્યા, તે ઉપરના ૭ સાતમાં ભાગમાં ભાગ ૮ આઠ કરવા, તે મા ઉપરને એક ભાગ તજીને સાતમાં ભાગે જન પ્રતિમાની દ્રષ્ટિ, સિંહઆય તથા દવજ આયમાં રાખવી.
દેની દ્રષ્ટિના માન તથા પબાસણ,
વીજ
લેખસાઈનપાનની દ્રષ્ટિ
ની કષ્ટિ
જ
વ
જન પ્રતિમાનુ હિનુમાન
look! —
F: દ્રષ્ટિ
-
-L
पासण
पबतण
|
| .
[
"Aho Shrutgyanam
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
"Aho Shrutgyanam
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
તારંગાની ટેકરી પરના મંદિર
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
લક્ષમી નારાયણુ શેષશાઈ તથા મહાદેવની,
દ્રથીનું માન. अष्ट भागस्य पंचांशे लक्ष्मीनारायणादिकं ॥ शयनार्थे सलिंगानि द्वारार्धेनवितिक्रमात् ॥६९५॥
અર્થ-દ્વારની ઉંચાઈમાં ભાગ ૮ આઠ કરવા, તે માલ્યા ભાગ ૩ ત્રણ ઉપરથી તજવા, એટલે ૫ પાંચમાં ભાગે લક્ષમી નારાયણની દૃષ્ટિ રાખવી. દ્વારની ઉંચાઈનાં અર્થે શેષશાઈ તથા મહાદેવના લીંગની દહી રાખવી.
દેવાની દ્રષ્ટી તથા પબાસણના માન.
પનીર
વટ ની કદિ
— • •
. — **--*-- ભા
બes. - - -
--
-
• • -
Gો
f ૬ વાસન
L
--
સન
છે.
(एम.
પબાસણના નિકાળના ભાગ. पदाध्योयक्ष भूताया पादाग्रेसर्वदेवता ॥ . तदनै वैध्मवंब्रह्मा मध्येलिंग शिवस्यच ॥३९५।।
૧૩
"Aho Shrutgyanam
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ-દેવાલયના ગભારાની અંદર (પછીત તથા ભડાની અંદર) ભાગ ૮ આઠ કરવા, તે માલ્યા પછીતેથી ૧ એક ભાગ નિકળતું જક્ષનું પબાસણ કરવું, અને પછીતેથી ૨ બે ભાગમાં બીજા દેવાનું પબાસણ કરવું અને પછીતેથી ૩ ત્રણ ભાગ નિકળતું બ્રહ્મા તથા વિનુનું પબાસણ કરવું અને મથે (ગર્ભે) ૪ ચેાથે ભાગે શિવનું પબાસણ કરવું.
મહાદેવનું બાણક્તિને
ka.
2
• • – - - - -
- - 1
"Aho Shrutgyanam
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ
લીંગ તથા જળાધારી બનાવવાના પાંચ પ્રકારના સૂત્ર.
लींग परीधी प्रथमुल सूत्रं ॥ ततोद्वीतीयां मथु पीठ काया ॥ ब्रह्माचविनुं तथा शंकरानाम् ॥ उदीयांत्री भागे त्रतियेती सूत्रं ॥ चतुर्थकं लिंग परनाल मग्रं ॥ यापंचमं लिंग शीरथ सूत्रे ॥ ३९ ॥
અથ ખાણ (લીંગ) જાડું હાય તેના ફરતું સૂત્ર ફેરવતાં જે માપ આવ્યું હોય તે ૧ પેલું સૂત્ર એજ સૂત્રની જેટલી લખાઇ આવી હાયતેટલી જળાધારી પહાળી રાખવી તે ૨ ખીજું સૂત્ર. એજ સૂત્રની લખાઈ પ્રમાણે જળાધારીની ઉંચાઈ રાખવી તે ૩ ત્રીજુ સૂત્ર, એજ સૂત્રની લખાઈ પ્રમાણે જળાધારીથી મહાર પરનાળ કરવી તે ચેાથુ સૂત્ર. અને એજ સૂત્ર પ્રમાણે જળાધારી ઉપર માણુ બહાર નિકળતું રાખવુ તે ૫ પાંચમું સૂત્ર જાણવું.
3
"Aho Shrutgyanam"
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૬
પ્રકરણ ૧૫ મુ.
મકાનનાં બાંધકામ આધુનિક પદ્ધતિ.
હાલના પ્રવૃત્તિમય જમાનામાં પ્રાચીન આચાર વિચાર અને રૂઢીઓમાં ફેરફાર થતે જ જાય છે. આવા ક્રાંતિયુગમાં આપણું પ્રાચીન સ્થાપત્ય અને શિલ્પકામ જર્જરિત થતું જાય છે. વિજ્ઞાનની નવી નવી શોધે, સુખાકારી વિષે ફેરવાયલા વિચારે વિગેરેએ હાલની મકાન બાંધકામની પ્રથાને નવીનરૂપ આપ્યું છે. પ્રસ્તુત પ્રકરણમાં આધુનિક પદ્ધતિને ખ્યાલ આપવાનો પ્રયાસ કર્યો છે.
સ્થાન નિર્ણય-મકાન બાંધવા માટે ઉંચાણવાળી જગા પસંદ કરવી જોઈએ. કારણ કે નીચાણવાળી જગામાં ઘણે ભાગે ભેજ રહે છે અને તેથી મચ્છરને ઉપદ્રવ થાય છે. સ્થાન નિર્ણય કરતાં પહેલાં દસ ફુટ ઉંડે ખાડે જમીનમાં દાવો જોઈએ અને કેવી જાતની જમીન નીચે છે તે જોવું સારું છે. પથરીયા જમીન શ્રેષ્ઠ છે, પછીથી રેતાળ જમીન અને લાલ માટી વાળી જમીનને પસંદગી આપવી. કાળી માટીવાળી જમીન બનતાં સુધી પસંદ ન કરવી કારણ કે એવી જમીનમાં મકાન બાંધવાથી પાચ ઉડે ના ઓ પડે છે અને ચોમાસામાં કાળી માટી કુલવાથી અને ઉનાળામાં તાપ લાગવાથી ઉંડી ફાટે પડવાને કારણે મકાનમાં પણ ફાટે પડવાને સંભવ રહે છે.
બાંધકામ માટે કેટલી જગા કવી–હાલના તન્દુરસ્તીના નિયમને અનુસરી પ્રત્યેક મનુષ્યને કેટલી હવા (પ્રાણવાયુ) જોઈએ, એ લક્ષ્યમાં લઈ નિચેનું કેષ્ટક ધડાચું છે.
"Aho Shrutgyanam
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
-
- -
-
મકાનની જાત :
- પ્રત્યેક માથા દીઠ ! પ્રત્યેક માથાદીઠ
' જોઈતું ભેાંય ક્ષેત્રફળ જોઈતું ઘનફળ રહેવાનું ધર. ( ૨૫થી ૩૦ ચો.ફૂ. { ૩૦૦ ઘ. ફુટ ચાલીઓ આશ્રમે ૩૦થી ૪૦ , ! ૪૦૦થી ૪૫૦, ઉદ્યોગ ગૃહો. | ૨૦થી ૨૫ ) | ૨પ૦ શાળાઓ. | ૧થી ૨૦ ૧૫૦ ઈસ્પિતાલે ! ૮૦થી ૧૦૦ , ૧૦૦૦ - તબેલા | ૮થી ૧૦૦ ,, | ૮૦૦
દશા પ્રશ્ન-મકાનની આગલી બાજુ કઈ દિશાએ રાખવી એને નિર્ણય નીચે પ્રમાણે કરાય છે.
જે દક્ષિણ દિશાએ બેઠકના ઓરડાઓ હોય તો ચેમાસામાં પાણીની વાટને લીધે અડચણકર્તા નિવડે છે. જે પશ્ચિમમાં હોય તે ધ્યાન પછીને સુર્યને તાપ–જે સવાર કરતાં અતિ ઉષ્ણ હોય છે-તે આગળના ઓરડાને અતિ ઉષ્ણ બનાવી બેસવા માટે અગ્ય બનાવે છે. ઉત્તર દિશા શ્રેષ્ઠ ગણાય છે પછી પૂર્વ દીશાને પસંદ કરાય છે.
હવા ઉજાસ-મકાનમાં જોઈતા પ્રમાણમાં બારી બારણું આપવા જોઈએ. જે બહુજ બારીબારણાં હોય તે બહુ પવન અને બહુ ઉજાસ અડચણ આપે છે. જે પ્રમા
થી ઓછાં હોય તે મકાન અસુખાકારી નિવડે છે. સાધારણ નિયમ પ્રમાણે બારીઓ માટે ઓછામાં ઓછી બેંયતળી આથી જગા આપવી જોઈએ, મુંબાઈની મ્યુનીસીપાલીટીને કાયદે એ છે કે બારી માટે ખુલ્લી હવામાં પડતી
"Aho Shrutgyanam
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
દીવાલને 3 ભાગ આપ જોઈએ. કઈ દીશામાં કેટલી બારીઓ મુકવી એને આધાર પવનની દીશા ઉપર હોય છે. ચામાસામાં પવનની દિશા નૈરૂત્ય કેણમાં અને ઉનાળા અને શિયાળામાં ઈશાનમાં હોય છે.
મકાનોના પાયા-મકાનની મજબુતીને મુખ્ય આધાર પાયા ઉપર રહેલું હોય છે. પાયા જોઈએ તે કરતાં ઓછા ઉંડા અને પહોળા હોય તે મકાનના વજનને લીધે. નીચે સરકવાનો સંભવ રહે છે અને તેથી ફાટે પડે છે, અને કદી આખું મકાન પણ તુટી પડે છે. પિચી અને કાળી માટીમાં જોઈએ તે કરતાં વધારે ઉંડા પાયા નાંખવા સારા છે. સાધારણ બે માળના મકાન માટે પત્થરીયા જમીનમાં “૨ થી ૩ પુટ ઉંડા, લાલ માટીની જમીનમાં “૪ થી ૫” પુટ ઉંડા, અને કાળી જમીનમાં ઓછામાં ઓછા “૭” ફુટ ઉંડા પાયા નાખવા જોઈએ.
હાલની નવીન પદ્ધતિ પ્રમાણે પચી અને ભેજવાળી જમીનમાં લાકડાની અથવા લેખંડની લાંબી મેખે (Piles) નાખી તેની ઉપર પાયા બંધાય છે. કેઈ વખત એવી જમીનમાં કમાનનું ચણતર કરી તેની ઉપર પાયાનું ચણતર કરાય છે. પચી જગામાં વધારે ઉંડા પાયા બાદ વામાં જમીન ધસી પડવાને સંભવ રહે છે તેથી લાકડાનાં આડાં પાટીચાં નાખી શેરીંગ (Shorting) અથવા સ્લપ કરવું જોઈએ. સાધારણ માટીવાળી જમીનમાં કેટલો ઉડે નાખવે તેને માટે નીચેની ગણતરી લગભગ અંદાજ આપી શકે છે. પાયાનું ઉંડાણ= x અ=એક પુટ લંબાઈમાં પાયાની
ઉપર આવતું વજન ટનમાં (પુટમાં
બ= પાયાની પહોળાઈ ફુટમાં
"Aho Shrutgyanam
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮ દ્રષ્ટાંત – જે પાચે “” ફુટ પહેળે રાખ્યું હોય, અને પાયાની એકજુટ લંબાઈ ઉપર “૮” ટનનું વજન હોય તે પાયાનું ઉંડાણ૨૬==૪ ફુટ રાખવું જોઈએ.
પાયાની રચના કેવી રીતે કરવી તે નીચેની આકૃતિ ઉપરથી સમજાશે.
પહેલાં પાયાની સપાટી છોલીને દરેક બાજુએ લેવલ કરી, સારી રીતે પાણીથી તર કરી, કુબા મરાવી તયાર કરવી જોઈએ. પછી બે ફુટ ચુનાનું કેન્કીટ નાખવું. કેન્ઝીટ માટે પત્થરની કપચી અથવા પાકી ઈંટોનાં રિડાં-“૨ થી ૨ ઈચના હેવાં
જનની અપ
| (
જોઈએ.
પીસેલે ચુને અને રેડાનું પ્રમાણ ૧: ૨ નું રાખવું પીસેલા ગુનામાં અને અને રેતીનું પ્રમાણ ૧ થી ૧૨ રાખવું, કોન્ક્રીટ “૬ થી લ” ઈંચના થરેમાં નાખવે અને ભારે વજનવાળા કુબાથી કુટાવ જોઈએ અને પાણી સારી રીતે છંટાવવું. કુબાથી કુટતી વખતે જ્યાં સુધી ચુનાને રસ ઉપર ન આવે ત્યાંસુધી ખુબ જોરથી કુટાવવું જોઈએ, અને બીજો થર નાખતાં પહેલાં, પહેલા થરને બરાબર પાણીથી ભીને કરી જરા જરા ટાંચી નાખી તે સપાટી ખડબચડી બનાવવી; કેન્કીટ પાયામાં બહુ ઉંચાઈ એથી ન નાખતાં પાંચામાં નીચેથીજ નાખવો જોઈએ. પલીથ
"Aho Shrutgyanam
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
એસણી) જમીનની સપાટીથી ચાર પુટ ઓછામાં ઓછી રાખવી; જમીન ઉપરથી લીન્થનું પુરાણ “૯ ઇંચના થરમાં પાણી છાંટી કુબા મારી કરવું જોઈએ.
ચણતર કામ –ચણતર કામ ઇંટેનું, પત્થરનું અને હાલની નવીન પદ્ધતિ પ્રમાણે રીનફેસ્ડ કેન્કીટનું પણ થઈ શકે છે. કઈ જાતનું ચણતર પસંદ કરવું તેને આધાર મળતી ચી જેની કીંમત અને મકાનને આપવા ધારેલી શોભા અને મજબુતાઈ ઉપર હોય છે. પ્રસ્તુત પ્રકરણમાં ઇંટે અને ચુનાના ચણતર કામની વિગત આપવા માં આવી છે.
- સાધારણ હેવાના ઘર માટે નીચે પ્રમાણે દીવાલની જડાઈ––ઓસાર અપાય છે. એક માળનાં મકાન- ઇંચથી ૧૪” ઈંચ. બે માળનાં મકાન-નીચેના માળને ઓસાર ૧૪” ઈંચથી
છે નવો જોઈએ, અને બીજા મા
ળનો એસાર ૯ ઇંચને રાખી શકાય. ત્રણ માળના મકાન–પહેલા માળની દીવાલ ૧૮” ઈંચની,
બીજાની ૧૪” ઈંચની અને ત્રીજાની
- ૯ ઇંચની. મકાનની દરેક દીવાલે એક સરખી ઉપાડવી જોઈએ, પરંતુ જ્યાં તેમ ન થઈ શકે ત્યાં પગથીયાં પાડી દેવાં જેઇએ કે જેથી નવા અને જુના કામનું જોડાણ બરાબર થાય. ઉભી દીવાલ અને આડી દીવાલના ખુણાઓ પહેલાં સાથે સાથે કરી બીજી દીવાલ સાથે સાંધે મેળવવું જોઈએ.
ઈટે બરાબર પાકી, એક સરખા રંગની, ખુણાઓ અમર કાટખુણે હાચ તેવી, સાપ રણાના અવાજવાળી
"Aho Shrutgyanam
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૧
પસંદ કરવી, કાચી અથવા વધારે પાકી કે ખંજર ઈ ટે વિણું નાખવી.
ચાર થરેની ઉચાઈ ત્રણ સાંધા સહિત ૧૩ ઇંચથી વધારે ન થવી જોઈએ, એટલે કે ચુના વગર ચાર ઇંટે એક ઉપર એક મુકીને જેટલી ઉંચાઈ થાય તે કરતાં દોઢ ઈચ વધારે થવી જોઈએ, અથવા સાંધા 3 થી ઇંચથી મેટા ન જોઈએ. ઇંટે કામ ઉપર વાપરતાં પહેલાં ઓછામાં ઓછા ત્રણ કલાક પાણીમાં સારી રીતે ભીંજવી રાખેલી જોઈએ. નીચેની આકૃતિમાં બતાવ્યા પ્રમાણે ઈટે ગઠવવી કે જેથી ચણતર કામ મજબુત થાય
આ આકૃતિમાં ત્રણ થર બતાવેલા છે. અંદર તેમજ બહાર સાંધાઓ એક લાઈનમાં ન રાખતાં બતાવ્યા પ્રમાણે
કપાતા રાખવા, દરરેજ થયેલા ચણતર કામ ઉપર તાંતણે અથવા પટીફેરવવી અને પેઈન્ટીંગ કરવું. દીવાલે બરાબર ઓળભામાં અને
દરેક છેટેનાં થર એક સપાટીમાં રાખવાં. કેઈપણ ઉભે સાંધે નીચેના સાંધાની ઉપર આવો ન જોઈએ પરંતુ ૧” ઇંચથી વધારે અંતર હોવું જોઈએ, ચણતર કામ ઉપર લગભગ પંદર દિવસ સુધી પણ છાંટવામાં આવે તે ઉપર ખાસ ધ્યાન આપવું. ચણતર કામ એકી સાથે ત્રણ ફુટથી વધારે ઉંચુ એક દીવસમાં ન કરવું, કારણકે તાજા કામ ઉપર એકદમ વજન આવવાથી દીવાલ ધસી જવાને અથવા વાંકી થઈ જવાનો સંભવ રહે છે.
"Aho Shrutgyanam
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
- કમાનેનાં કામમાં સાંધાઓ કીર્ણવત જોઈએ અને તે માટે ઈંટેને છોલીને અથવા ઘસીને બરાબર ઘાટમાં બેસાડવી. કમાનના આકારના લાકડાનાં એકઠા અથવા ઈટના ટેકા ઉપર કમાન કરવી જોઈએ.
પાઈન્ટીંગ-ચુનાનું પેઈન્ટીંગ ચુને અને સ્તી સરખા પ્રમાણમાં નાખીને થાય છે. સીમેન્ટના પિઈન્ટીંગમાં ૧ ભાગ સીમેન્ટ અને ૨ ભાગ રેતી હોય છે. કામ પુરૂં થયા પછી ચુને જામી જાય તે પહેલાં થી ૩ ઈંચ સુધી તાંતે ખાતરી નાખી, પાણીથી સાંધાઓ સાફ કરી, સારી રીતે પાણી છાંટીને પેઈન્ટીંગ કરવું. નીચેની આકૃતિમાં બતાવ્યા પ્રમાણે જુદી જુદી રીતે પોઈટીંગ થઈ શકે છે.
પ્લાસ્ટર –દિવાલનાં સાંધાઓ બરાબર ખોતરી પાણીથી બરાબર સાફ કરી તેમજ પાણી છાંટી ખુબ ભીની
કરી પ્લાસ્ટર શરૂ કરવું જોઈએ. લાસ્ટર માટે ૧” ચુનઃ ૧ રેતી અથવા ૧” સીમેન્ટ કર રેતીનું પ્રમાણ રાખવું જોઈએ. મિશ્રણમાં પાણી સાથે ઉકાળેલ ગુગળ દર સે કુટે દશ શેર નાંખ, અને પ્લાસ્ટરની જાડાઈ રૂ
ઇંચથી વધવી ન જોઈએ. પલાસ્ટર ત્રણ હાથમાં કરવું, પહેલે તથા બીજે હાથ ખરબચડે અને જોરથી થાપી મારીને બરાબર બેસાડીને તથા પાણી છાંટીને કો, અને ત્રીજે હાથે બારીક રેતી તથા સાગળને સરખી સપાટીમાં અને એલંભામાં તથા ખુણાઓ બરાબર મેળવીને કર જોઈ એ. પટાઓ અથવા બીજા કોઈ શણગારનાં નમુનાઓ કરવાના હોય તે ફરમા બનાવી બરાબર કરવા.
"Aho Shrutgyanam
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૩
ભાંયતળીયું.
પત્થરની લાદીનું ફ્લારીંગઃ-પુરણીની માર્ટી પાણીથી ખુમંતર કરી કુષ્મા મરાવી પુરણીનું લેવલ તૈયાર લેાર લેવલથી ૬” ઈંચ નીચુ તૈયાર કરવું. ઘણીવાર નીચેના ભેજ અટકાવવા માટે પુરણીમાં રેતી પણ નખાય છે. તેા એ રેતી ભીની નાંખી તેને ખૂબ ફૂટીને પછી તેના ઉપર કેન્ક્રીટ નાંખવા. તેની ઉપર ૪ ઈંચનું ચુનાનું કાન્ક્રીટ કરાવી ખુબ ફૂટાવી તાજા કેાન્ક્રીટ ઉપરજ લાદી બરાબર ધારે અને ખુણાએ કાટખૂણામાં ઘડીને બેસાડવી; પાણી જવા માટે ૧૦' ફુટે ૧” ઇંચને ઢાળ આપવો જોઈએ. લાદીના સાંધા ? ઈંચથી વધારે ન જોઈએ અને જો લાદીએ ચારસ ન નાંખવાની હાય તે તેના સાંધાઓ એક હારમાં ન મુકતાં આઘા પાછા આવે એમ એસાડવી જોઈએ. સાંધાનું પાઇન્ટીંગ સીમેન્ટથી તુરતજ પુરીને ખરાખર લેવલમાંજ કરવુ,
જો માળ ઉપર લાદીનું ભેાંયતળીયું કરવું હોય તે લાકડાના અથવા સ્ટીલના પીઢીયા મુકી, તેના ઉપર પાટીયાં અથવા લાદી બેસાડી તેના ઉપર ૩” થી ૪” ઈંચ ચુનાનુ કોન્ક્રીટ નંખાવી સારીરીતે કુટાવીને તુરતજ લાદી બેસાડવી.
સીમેન્ટ છેનું ફ્લારીગ-પુરણી પાણીથી તથા કુબાથી બરાબર બેસાડી ૪” ઇંચનુ ચુનાનુ કોન્ક્રીટ તથા ૧ ઇંચનું સીમેન્ટ કોન્ક્રીટ કરી. તુરત તેના ઉપર સીમેન્ટ આ વિષેની ગણતરી અને માપ બીજું ભાગમાં આપવામાં
આવશે.
"Aho Shrutgyanam"
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
જ
છાંટી સીધી ધારવાળી પટીથી ફલેરને બરાબર લેવલમાં અને જેઈતા ઢાળમાં કરવું.
સીમેન્ટ પ્લાસ્ટરનું ફલોરીંગ –ઉપર પ્રમાણે ચુનાનું કોન્ક્રીટ કરી તેના ઉપર ઇંચનું સીમેન્ટનું પ્લાસ્ટર બરાબર ઘુંટીને લેવલમાં કરવું જોઈએ, અને પાછું બરાબર છાંટવું.
જેક આચનું ફલેરીગ –આકૃતિમાં બતાવ્યા પ્રમાણે ગર્ડર ૨ થી ૪પુટના ગાળામાં માપ પ્રમાણે મુકવા, અને ટાયબર નાખી ૪ ઇંચની ઉભી ઈંટની કમાને કરવી. કમાને ઉપર ત્રણ ઈંચ ચુનાનું કેન્ઝીટ કરી તેના ઉપર લાદી અથવા સીમેન્ટ કન્કીટ અથવા સીમેન્ટ પ્લાસ્ટર કરી ફલોર તયાર કરાવવી.
_ ////twi
=====
ઇન
stu
—- કમાન
હતી B ભાઇની ગ – ૩ નો ગણે - --*-ગર
રીનર્સ્ટ કેન્ઝીટ લેરીગ –આવી જાતનું ફલેરીંગ કરવા માટે કયા માપના લેખંડના સળીયા, કેવી રીતે વાળવા અને કેટલા અંતરે મુકીને બાંધવા તે અગાઉથી ગણતરી પ્રમાણે નક્કી કરવું જોઈએ. જે બીમ (પાટડા) પણ રીનાર્ડ કેન્કીટના કરવાના હોય તે લોખંડના સળીઆ બીંમની સાથે બાંધવા જોઈએ. આ કામ નવીન પદ્ધતિનું હોવાને લીધે હોંશીયાર કારીગથી કરાવવું સારું છે; નહિ ફાટે પઢને કામ રદ બાતલ થાય છે. પ્રસ્તુત પ્રકરણમાં સાધારણ માહીતી આપવામાં
"Aho Shrutgyanam
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦મ
આવી છે. વિશેષ હકીકત, ગણતરી વિગેરે બીજા ભાગમાં આપવામાં આવશે.
સ્ટીલના સળીયા ગણતરી પ્રમાણે આવેલા માપના, અને જરૂરીઆત પ્રમાણે વાળી લાકડાના પાટીઆના બોકસીંગ ઉપર ગંઠવવા જોઈએ. કેન્કીટમાં મુકતી વખતે તેના ઉપર સીમેન્ટનું પાણી લગાડવું જોઈએ.
સીમેન્ટ સારે પોર્ટલેન્ટ બલકુલ ભેજ લાગેલ ન હોય તે તાજે હવે જોઈએ. રેતી તદ્દન ચેખી અને અણીદાર હેવી જોઈએ. કપચી સારા પત્થરની 3 ઈંચથી ૩ ઈંચ કે એક ઈંચ સુધીની નાની મેટીના મિશ્રણવાળી અને ચકખી વાપરવી, કપચી પાતળી અને ઝીણું અણીવાળી ન હેવી જોઈએ, કારણકે આવી કપચીથી વચમાં ખાલી જગા રહી જાય છે, અને કેન્કીટ બરાબર ઠાંસી શકાતો નથી અને પાણું પણ ખરું વાપરવું નહિ.
સીમેન્ટ, રેતી અને કપચીનું પ્રમાણ ૧ : ૨: ૪ અથવા ૧ : ૧ ૩ ૨ખાય છે. ૧ : ૨ : ૩ નું પ્રમાણ ઉત્તમ છે અને આવું મિશ્રણ વાપરવાથી બીલકુલ પિલાણ રહેતું નથી, પાણીનું પ્રમાણ ૪ થી ૫ ગેલન એક સીમેન્ટની કેથરી ( ૧ ઇંદ્રવેટ) માટે હોવું જોઈએ, વધારે પાણી વાપરવાથી કેન્ઝીટની મજબુતાઈ ઓછી થાય છે અને સીમેન્ટ વધારે વપરાય છે.
કેકીટની મેળવણી માટે માપના ફરમા બનાવી મિશ્રણ કરવું. સંચામાં મિશ્રણ કરવાથી કોન્ક્રીટ એક ધાર્યું નીકળે છે. સંચો ન હોય તે મેળવવા માટે બરાબર કાળજી રખાવવી. તૈયાર કરેલ કોન્ક્રીટ વીસ મીનીટ પછી જામવા
"Aho Shrutgyanam
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૬ માંડે છે સવા ઘનફુટ સીમેન્ટનું વજન એક હંટ (૧૧૨ રતલ) થાય છે.
સળીયાની આજુબાજુ અને ચારે બાજુ પડખામાં અને ખુણાઓમાં લેઢાના સળીઆથી કે થાપીથી ખૂબ ઠાંસીને કેન્કીટ નાખવું જોઈએ. પાટીઆના સેન્ટરીંગના ઉપરના ભાગમાં તેલ ચેપીને અથવા પાણીથી સારી રીતે ભીંજવીનેજ કોન્કીટ નાખવે, પાટીઆની સાંધે બહારની બાજુથી લીપી લેવી જોઈએ કે જેથી કન્કીટને રસ બહાર નીકળી જાય નહિ.
પાડીઆનું સેન્ટીંગ એક અઠવાડીઆ પહેલાં ખસેડવું નહિ. ખસેડતાં પહેલાં નીચેના ટેકાઓની નીચેની ફાચરે જરા ઢીલી કરી રાખવી, કે જેથી જ્યારે આખું સેન્ટરીંગ કાઢી લઈએ ત્યારે એકદમ કન્કીટને આંચકે આવે નહિ.
છાપરૂં. કેન્કીટ નાખ્યા પછી ઓછામાં ઓછા વીસ દીવસ સુધી બરાબર પાણી છંટાવવું. ઘાસ અથવા શણના કેથરા પાથરી ભીનું રાખવું.
પતરાનું છાપરું–આવા છાપરા માટે ૩૦ ડીગ્રીને ઢાળ અપાય છે. બે દીવાલો વચ્ચે ૨૫ કુટથી વધારે અંતર હોય તે મેટા જાડા મોભ મુકવાને બદલે વચમાં ખેંચી મુકવાથી કામ મજબુત અને સસ્તુ થઈ શકે. પતરાં એક બીજા ઉપર ઓછામાં ઓછાં ચાર ઇંચ દબાવવાં જોઈએ. બાટ માટે કાણાં ઉપરથી નહિ કરતાં નીચેથી અને બરાબર માપનાંજ પાડવાં. ઉપરથી કાણું પાડવાથી પાણી ગળે છે. કાણાં વાઇસરથી બરાબર ઢંકાઈ જવાં જોઈએ.
"Aho Shrutgyanam
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦e નળીઆનાં છાપરાં પરલી , રાફટર અને બેટન જરૂરી માપનાં રાખવાં છાપરાને ઢાળ ૩૦ થી ૪૫ ગ્રી સુધી અપાય છે. છાપરાની રચના એવા પ્રકારની રાખવી કે જેમ બને તેમ ગટરે (Velleys) ઓછી આપવી જોઈએ. મેટા ગાળા માટે ફેંચીએ મુકાવવી.
પાણું ગળતું અટકાવવા માટે બેટન મુકતાં પહેલાં પાટીયાં ઉપર ડામર લગાડેલાં કંતાન ચેડવામાં આવે છે. હાલ બજારમાં સ્પેશ્યલ બનાવટે મળે છે, જેમકે મેઘેઈડ જીનેસ્કો વિગેરે.
નળીયાં પાકાં, એક સરખા રંગનાં, અને એક માપનાં પસંદ કરવાં. મેભના નળીયાં સીમેન્ટથી વાટા કરી બેસાડવા જોઇએ,
કરાંનાં મેતી નળીયાને ટેકવવા માટે નળીયા ઉપર બે ઇંચ ઉંચા કરવા જોઈએ. મતીયાની પટી ઉપર બેટન એક ઇંચ ઝુકતી ચડવી જાઇએ.
- લાકડા કામ –બારી, બારણા. સીડી વિગેરે કામ માટે સા ગનું લાકડું ગાઠે, ગળફા અને ચીરા વગરનું વાપરવું. લાકડું બરાબર સૂકાએલું હોવું જોઈએ. લીલું લાકડું વાપરવાથી તાપમાં સંકોચાઈ જઈ કાંતે વળી જાય છે અથવા તે ફાટવાળું થઈ જાય છે. હાલમાં કીઓસેટીંગ” અથવા તો વરાળના પ્રયોગોથી લાકડાને મજબુત બનાવવામાં આવે છે. લાકડાને ભીની અને સૂકી હવામાં અવાર નવાર મુકવાથી લાકડું મજબુતાઈ પકડે છે.
દરેક લાકડ કામમાં જેટલે ભાગ દિવાલમાં દબાતો હેય તેના ઉપર ડામરના બે હાથ લગાડવા જોઈએ. બારી
"Aho Shrutgyanam
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ ૨છે બારણુનાં ચોકઠાં ભીંતમાં છ ઈંચ પકડાવાં જોઈએ. અને પીઢીયા વિગેરે ભીંતમાં 9 ઇંચ દબાવા જોઈએ. જુદી જુદી જાતનાં બારીબારણુ, ચેકઠાંનાં માપ વિગેરે બીજા ભાગમાં આપવામાં આવશે. રંગ કામ - રંગ ઉંચા ડબલ બેઈડ લીસીડ ઓઈલ તથા ટરપીટાઈન સ્પીરીટ સાથે મેળવવો જોઈએ. રંગ ઉંચી બનાવટને અથવા હકને પસંદ કરો. ડીસ્ટ૫ર –વસ્ટેમ્પર સારી બનાવટને “હેલને વાપર, અને બે હાથમાં લગાડવે. સ્ટેમ્પર મારતાં પહેલાં અસ્તર સરેસનું મારવું. અને મેળવણુમાં ગરમ પાણી વાપરવું. ધેલાવું–સસ અથવા સારે ગુંદર નાખી કળી ચુનાને બાબર ફેડીને કર જોઈએ ત્રણ હાથમાં બીલકુલ ડાઘા કે વાદળાં દેખાવો ન જોઈ એ, એમ કરવું જોઈએ. છત–પાટીયાંની–પાટીયાં માલમીન સાગના ઈચના વાપરવાં સાંધા એવી રીતે બેસાડવા કે જેથી ભેજને લીધે પાટીયાં ફુલીને બહાર ન નીકળે. લટકતી લાસ્ટરની સીલીંગખંડની જાળી પીઢીઆ સાથે કલીપથી ચડવી અને તેના ઉપર સીમેન્ટ રેતીનું પ્લાસ્ટર કરવું. છતો માટે હાલ બજારમાં લોખંડના વિઝાઈનવાળાં પતરાં મળે છે, અને સારી બનાવટનાં હોય તે દેખાવમાં સારાં લાગે છે, બાકીની હકીકત બીજા ભાગમાં આવશે. ભાગ 1 સમાચાર ક "Aho Shrutgyanam