Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kurA virit| bArasANupekravA S HapMRH . hA sAcArya zrI bAjI HIMAR anuvAdaka AcArya vinAga sAgara saMyojana: muni vizalya sAgara
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasA virabA zrI vItarAgAya namaH prastAvanA Aja se kucha samaya pUrva taka adhikAMta: bhAratIya pAzcAtya vidvAna bhAratIya saMskRti dharma darzana evaM sAhitya ko mUla vedoM meM dekhane ke abhyasta the kintu mohana jodar3oM har3appA se prApta sAmagrI Adi sAkSyoM ke adhyayana ke gada cintakoM ke cintavana kI dizA hI badala gaI aba yaha pUrNa pramANita ho cukA hai ki zramaNa saMskRti vaidika saMskRti se pUrNa prathama evaM prAcIna hai| zramaNa saMskati bhArata meM atyanta prAcIna kAla se prabhAyamAna hai sAhityika parAtAtvika sAkSyoM bhASA vaijJAnika evaM zilA lekhIya Adi anveSaNoM ke AdhAra para aneka vidvAna aba yaha mAnane lage haiM ki AryoM ke Agamana se pUrva bhArata meM jo saMskRti thI vaha zramaNa saMskRti yA Arhat saMskRti honI caahie| zramaNa saMskRti kA bhArata deza meM hI nahIM vizva meM apanI tyAga tapasyA zrama: AdhyAtmika ahiMsA AdarzoM kA mahattvapUrNa sthAna hai| zramaNa saMskRti anAdi kAla se apane Apa meM pravAhita ho rahI hai vartamAna avasarpiNI kAla meM prathama tIrthaMkara AdinAtha RSabha deva dvArA pravAhita huyI thI RSabha deva kA varNana zramaNa evaM vaidika ina donoM hI saMskRtiyoM meM bar3e Adara se kiyA gayA hai jinhoMne isa yuga meM asi, masi kRSi vidyA vANijya zilpa ina SaTa karmoM kA pravartana kiyA thA bhagavAna AdinAtha ke hI jyeSTha putra bharata cakravartI ke nAma para isa deza kA nAma bhArata barSa pdd'aa| isa prakAra RSabha deva se lekara caubIsa tIrthaMkaroM kI paramparA meM aMtima tIrthakara bhagavAna varddhamAna mahAvIra svAmI jinhoMne prANI mAtra ko jIo aura jIne do kA saMdeza diyaa| Aja itihAsa ko pUrNa na jAnane vAle canda vyakti zramaNa jaina saMskRti ko bhagavAna mahAvIra svAmI se prAraMbha mAnate haiM yaha unakA bhrama hai| mahA zramaNa varddhamAna tIrthaMkara ke pAvana tIrtha meM zramaNa saMskRti ke gaurava punjatattva jJAnI mahAmanISI bahu digambarAcAryoM ne prAyaH sabhI prAcIna bhArata bhASAoM evaM sabhI vidyAoM meM apane zreSTha sada sAhitya ke mAdhyama se bhArata sAhitya aura cintana paramparA meM bhI vRddhi kI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ rirASTra dhAravA AcArya kunda- kunda svAmI :- tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra gautama svAmI kI uttaravartI AcArya paramparA meM jinakA nAma gaurava ke sAtha liyA jAtA hai jinake vyaktitva evaM kRtittva ne jana jana ko apanI ora AkarSita kara liyA adhyAtma kI mUrti jinavANI meM maMtra zakti chupI huI hai jo eka bAra AcArya kunda kunda svAmI kI vANI kA pAna kara letA vaha kunda kunda maya ho jAtA hai AcArya zrI kA sAhitya siMhanI kA dugdha hai svarNa pAtra meM hI dhAraNa kiyA jA sakatA hai| AcArya zrI ke sAhitya ko jAnane ke pUrva naya kA jJAna honA Avazyaka hai jise AlApa paddhati kA jJAna nahIM hai use kunda kunda bhagavAna kI dezanA nahIM sunanI cAhie adhyAtma granthoM ke adhyayana ke pUrva siddhAMta granthoM kA adhyayana pUrNa Avazyaka hai| AcArya zrI ne ubhaya naya kA kathana kiyA hai nizcaya naya vyavahAra naya donoM nayoM ko jAnane vAlA hI jinendra vANI ko samajha sakatA hai| kisI eka naya ko mAtra svIkAra karane vAlA kabhI bhI jina dezanA sunane kA pAtra nahIM hai| na baha vaktA kahalAne kA pAtra hai| AcArya zrI amRta candra svAmI ne grantharAja purUSArtha siddha upAya meM kahA bhI hai vyavahAra nizcayo ya: prabudhya tattvena bhavati mdhysthH| prApnoti dezanAyaH sa eva phalamavikale ziSyaH // 8 // arthAt :- jo vAstavika rUpa se vyavahAra naya aura nizcaya naya donoM ko jAnakara madhyastha ho jAtA hai yAnI ki kisI eka naya kA sarvathA ekAMtI na banakara apekSA dRSTi se donoM nayoM ko svIkAra karatA hai vaha hI upadeza sunane vAlA (sunAne vAlA) upadeza ke sampUrNa phala ko prApta karatA hai| mAtra nizcaya naya ko hI svIkAra karatA hai vaha mithyA dRSTi hai ubhaya naya kA kathana karane vAlA hI vAstavika jJAnI hai samyakdRSTi hai nirapekSa kathana mithyA hotA hai| AcArya bhagavana samanta bhadra svAmI ne devAgama strotra meM kahA hai nirapekSA nayA mithyAM jo naya apekSA se rahita hotA hai vaha mithyA nayA kunaya hai sunaya nahIM jainAgama sunaya ko svIkAra karatA hai kunaya ko nhiiN| jaba bhI kathana kiyA jAya pAtra dekhakara hI kathana honA caahie| AcArya zrI kunda kunda svAmI ne svayaM apane grantha rAja samaya pAhuNa meM kathana kiyA hai|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2iv yu jaha Navi sakkamaNajjo aNajja bhAsaM viNA du gAhernu / taha vavahAreNa viNA paramatdhuvadesaNa masakkaM / / 8 / / samayasAra arthAta:- jisa prakAra kisI anArya (anAr3I) purUSa ko usakI bhASA meM bole binA nahIM samajhAyA jA sakatA hai usI prakAra paramArtha kA upadeza bhI vyavahAra ke binA nahIM ho sktaa| arthAta paramArtha ko samajhAne ke lie vyavahAra naya kA avalaMbana kiyA jAtA hai| mahAna AcAryoM kI paramparA meM do hajAra varSa pUrva yuga pradhAna AcArya kunda-kunda svAmI aise prakhara prabhA puJja ke samAna zreSTha AcArya huye jinake mahAna AdhyAtmika cintana se sampUrNa bhArata manISA prabhAvita huyii| yahI kAraNa rahA ki isake pazcAta hone vAle AcAryoM ne apane Apa ko unakI prmpr| kA AcArya mAnakara gaurava mAnA unako vizuddhacaryA tathA jJAna garimA ko zreSTha svIkAra kara mukta kaMTha se guNagAna kiyaa| maMgalaM bhagavAnvIro maMgalaM gautamo gnnii| maMgalaM kunda kundAryo jaina dharmostu maMgalam / / arthAt :- tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra svAmI maMgala svarUpa hai unake prathama gaNadhara gautama svAmI maMgalAtmaka hai AcArya kunda kunda svAmI jaise samartha AcAryoM kI AcArya paramparA maMgalamaya hai| tathA prANI mAtra kA kalyANa karane vAle jaina dharma sabhI ke lie maMgalakAraka hai| zilA lekhoM ke anusAra inakA janma sthAna koNu kunde pracalita nAma koMDa (kunda kunda purama) tahasIla hai jo ki Andhra pradeza ke anantapura jile meM kauNDa kundapura aparanAma kurUmaraI mAnA jAtA hai inakA janma zArvarI nAma saMvatasara mAgha zuklA 5 IsA pUrva 108 (vI.sI.) meM huA thaa| inhoMne 11 varSa kI alpAyu meM hI zramaNa dIkSA le lI thI tathA 33 varSa taka munipada para rahakara jJAna aura cAritra kI satata sAdhanA kI 44 varSa kI Ayu (IsA pUrva 64) meM caturvidha saMgha ne inheM AcArya para para pratiSThita kiyaa| 51 varSa 10 mAha 15 dina taka inhoMne AcArya pada ko suzobhita kiyaa| isa prakAra inhoMne kula 95 varSa 10 mAha 15 dina kI dIrghAyu pAyI aura IsA pUrva 12 meM samAdhimaraNa pUrvaka mRtyu pAkara svargArohaNa kiyaa|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasAlu pekravA 4 grantha :- AcArya kunda kunda svAmI ke grantha pAhuNa kahe jAte haiN| pAhuNa arthAt prAbhRta jisakA artha bheMTa haiM AcArya jinasena mahArAja ne kI tAtparyavRtti meM kahA hai jaise devadatta nAma kA koI vyakti rAjya kA darzana ke lie koI sAra bhUta vastu rAjA ko detA hai to use prAbhRta bheMTa kahate hai| usI prakAra paramAtmA ke ArAdhaka purUSa ke lie nirdoSa paramAtmA rUpI rAjA ke darzana karAne ke lie yaha zAstra bhI prAbhRta bheMTa haiN| vartamAna AcArya kundakunda svAmI kRta paMcAstikAya, samayapAhuNa, pavayaNasAra aTaThapAhuNa (dasaNapAhuNa, caritra pAhuNa, sutapAhuNa, bodha pAhuNa, bhAva pAhuNa, mokkha pAhuNa, zIla pAhuNa tathA liMga pAhuNa) bArasANu pekkhA bhavita saMgrahoM jaise mahAna granthoM kI racanA kI inake atirikta rayaNasAra ko bhI kucha vidvAna unakI kRti mAnate haiN| tamila veda ke rUpa meM suvikhyAta "tirukkura ( kuralakAvya) nAmaka rItigrantha bhI inakI kRti mAnA jAtA hai| aisI mAnatA hai ki AcArya kunda kunda svAmI ne caurAsI pAhuNa granthoM kI racanA kI thii| upalabdha pAhuNoM ke nAmoM ke atirikta aba ina caurAsI meM se kucha pAhuNoM ke nAmoM ke ullekha bhI milate hai| prAkRta evaM jaina sAhitya ke sUtrAsiddha manISI DA. e. ena. upAdhye ne nimna likhita taiMtAlIsa pAhuNoM kI sUcanA taiyAra kara prastuta kI hai| (1) AcAra pAhuNa (2) AlApa pAhuNa (3) aMgasAra pAhuNa (4) ArAhaNA sArapAhuNa (5) baMdha sAra pAhuNa (6) buddhi yA bodha pAhuNa (7) caraNa pAhuNa (8) cUliyA pAhuNa (19) cUrNi pAhuNa (10) divya pAhuNa (11) dravya sAra pAhuNa (12) dRSTi pAhuNa (13) ivyatra pAhuNa (14) jIva pAhuNa (15) jANisAra pAhuNa (16) karma vipAka pAhuNa (17) karma pAhuNa (18) kriyA sAra pAhuNa (19) kSayaNa sAra yA kSayaNa pAhuNa ( 20 ) labdhi sAra pAhuNa (21) loya pAhuNa (22) naya pAhuNa (23) nitya pAhuNa (24) nokampa pAhuNa (25) paMca varga pAhuNa (26) payaDha pAhuNa (27) paya pAhuNa ( 28 ) prakRti pAhuNa (21) pramANa pAhuNa (30) salamI pAhUNa (31) saMNaDaNa pAhuNa (32) samavAya pAhuNa (33) SaTadarzana pAhuNa (34) siddhAnta pAhuNa (35) sikkhA pAhUNa (zikSA) pAhuNa (36) sthAna pAhuNa (37) tattvasAra pAhuNa (38) topa (loya) pAhuNa (39) oghaTa pAhuNa (40) utpAda pAhuNa ( 41 ) vidyA pAhuNa (42) vastu pAhuNa (43) vidhya yA vidhya pAhuNa / saMyama prakAza nAmaka grantha meM upayukta pAhuDoM ke atirikta nAma kamma pAhuNa, yoga sAra pAhuNa, nittAya pAhuNa, ughota pAhuNa, sikhA pAhuNa tathya aiyanta pAhuNa nAma prApta hote haiN|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu varanA itanA vipula sAhitya kA sRjana AcArya kI bahumukhI tIkSaNa pratibhA jJAna koSa kA hI phala hai| para durbhAgya hai Aja hamAre pA uparyukta grantha anupalabdha hai| isakA kAraNa yA hamArI samAja kI sAhitya ke prati udAsa vRtti yA phira virodhI kAraNoM se kSati huyI sAhitya darzana ke prANa karate haiN| AcArya kunda kunda svAmI ne digambara vItarAga mArga ke bahuzruta pradAna kiyA yaha hama sabhI para AcArya zrI kI asIma kRpA dRSTi rahI hai| abhI kSaNa jJAnopayogI AcArya zrI kunda kunda svAmI ne aneka pAhuNa granthoM ke sAtha anuprekSA grantha bhI likhA bArasANu pekkhA grantha AcArya zrI kI eka anupama kRti hai| jisameM bAraha bhAvanAoM kA bahuta sundara varNana kiyA gayA hai| vairAgya ko janma dene vAlI ye bAraha bhAvanAyeM haiN| jinheM Agama meM mA~ kI upamA dI hai jaise maoN putra ko janma detI hai| evaM rakSA karatI hai usI prakAra mumukSu ko vairAgya vRddhi kA kAraNa evaM vairAgI ke vairAgya kI rakSA kavaca ye anuprekSAyeM haiN| tattvArthavArtika jI meM AcArya zrI bhaTTa aMkalaka deva ne anupekSA kI paribhASA batAte hue kahA zarIrAdInAM svabhAvAnu cintana pekSA veditavyAH bhAvAdi sAdhanaH AkAra: arthAt :- zarIra Adi ke svabhAva kA bAra bAra cintana karanA anuprekSA hai anuprapUrva dhAtu se bhAva sAdhana se Akara hone se anuprekSA zabda banatA hai| ye anupekSA anuprekSAyeM hI pratyAkhyAna pratikramaNa AlocanA tathA samAdhi hai ata: inakA hamezA cintana karanA caahie| bArasa aNupekkhA paccakkhANaM taheva paDikamaNaM / olAghaNaM samAhi tamhA bhAvejja aNuvekkhaM // 87|| (bArasANupekkhA) AcArya zrI ne anupekSAoM kA varNana karate hue kahA haimokkha gayA je purisA aNAikAleNa bAraaNu pekkhaM / paribhAviUga sammaM paNamAmi puNo puNo tesiM // 89 // (bArasANu pekkhA) artha - anAdi kAla se Aja taka jitane bhI puruSa mokSa gaye haiM ve saba ina bAraha anuprekSAoM ko acchI taraha se yA karake hI gaye haiN| una sabhI siddhoM ko vidhi pUrvaka bArambAra namaskAra karatA huuN| isa grantha meM AcArya zrI bAraha bhAvanA kA sAla subodha zailI meM varNana kiyA hai|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArasANa peparavA adbhuva masaraNa megatta maNNasaMsAra loga msucittN| Asava saMvara Nijjara dhammaM behiMca ciMtejjo // 2 // artha :- adhruva (anitya) azaraNa, ekatva, saMsAra, loka, Azucitva, Amrava, saMbara, nirjarA, dharma aura bodhi inakA ciMtana karo AcArya zrI umA svAmI mahArAja ne ina bAraha anupekSAoM kA krama tatvArtha sUtra meM isa prakAra diyA hai| anityAzaraNa saMsAra bhAvAnyaH prAmukhyA naTa maMbA simarasa loka adhi dularbha dharma syAkhyAtattvAnucintana manu prekSAH // 819|| tattvArtha sUtra artha :- anitya, azaraNa saMsAra, ekatva, anyatva, azuci, Astrava, saMvara nirjarA, loka bodhi durlabha, aura dharmasvAkhyAtatva kA bAra bAra cintavana karanA anuprekSAyeM haiN| AcArya zrI amRta candra mahArAja ne paruSArtha siddha upAya grantha jI meM AcArya kunda kunda svAmI AcArya zrI umA svAmI mahArAja ke krama se prathaka krama meM rakhA hai| AcArya zrI vaTTakera mahArAja dvArA virAcita mUlAcAra jI meM bArasANu pekkhA ke anusAra hI krama hai| anuprekSAoM kA AcArya kunda kunda svAmI AcArya zrI vaTTakera svAmI AcArya zrI amRta candra svAmI ke nAma samAnarUpa se diye haiM AcArya umA svAmI ne adhruva ke sthAna para anitya nAma rakhA hai prathama anupekSA kA AcArya amRta candra svAmI ne saMsAra bhAvanA ko janma nAma se kahA hai| puruSArtha siddha upAya meM nimna kArikA meM anuprekSA kI hai| adhruvamazaraNa mekatva manyatA 'zauca mAsavo jnm| lokavRSa bodhi saMvara nirjarAH satata manupekSyAH // 205 / / pu. u. (1) anitya bhAvanAH- sAmagrI, indriyAM, rUpa, yauvana, jIvana bala teja ghara zAsana Asana vartana Adi saba anitya hai| aisA ciMtavana kareM prathama adhruva anuprekSA haiN| (2) azaraNa bhAvanA:- ghor3A, hAthI, ratha, manuSya, bala vAhana, mana, auSadhi, vidyA, mAyA nIti aura bandhu varga ye mRtyu ke bhaya se rakSaka nahIM hai| aisA citavana karanA azaraNa anuprekSA hai| (3) ekatva bhAvanA:- akelA hI yaha jIva karma karatA hai| ekAkI hI dIrgha saMsAra meM bhramaNa karatA hai| akelA hI janma letA hai| akelA hI maratA hai| isa prakAra se ekala kA ciMtana karatA ekala anuprekSA hai|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu vedastA ha (4) anyatva bhAvanA :- yaha zarIra Adi bhI anya hai| punaH jo bAhrA dravya haiN| ve to anya hI haiN| Atma jJAna darzana svarUpa hai| isa prakAra anyatva kA ciMtana anyatva anuprekSA hai| (5) saMsAra bhAvanA:- yaha saMsArI jIva jinamArga ko na jAnatA huA pracura janma maraNa yukta bur3hApA bhaya se yukta dravya, kSetra kAla, bhAva, bhatra rUpa pAMca prakAra ke saMsAra dIrghakAla taka bhramaNa karatA hai| aisA ciMtavana karanA saMsAra anuprekSA hai| (6) loka bhAvanA:- adholoka vaitrAsana ke samAna hai| madhya loka jhallarI ke samAna hai| aura Urdhvaloka mRdaMga ke samAna hai| evaM caudaha rAjU pramANa isa loka kI UMcAI haiN| isa loka meM jIva apane karmoM dvArA nirmita sukha, dukha kA anubhava karate haiN| bhayAnaka ananta maya samudra meM punaH punaH janma maraNa karate haiN| aisA ciMtavana karanA lokAnuprekSA hai| (7) azubha anuprekSA:- (azuci bhAvanA ) maoNsa asthi kapha vasA rudhira carma pitta oNta mUtra ina apavitra padArthoM kI jhopar3I rUpa bahuta prakAra ke dukha aura rogoM ke sthAna svarUpa isa zarIra ko azubha hI jAno aisA ciMtavana karanA azubha azuci anuprekSA hai| (8) Asrava bhAvanA:- hiMsA Adi Asrava dvAra se pApa kA AnA hotA hai| usase nizcita hI vinAza hotA hai| jaise ki Amrava se sahita naukA samudra meM DUba jAtI hai| isa prakAra bahu prakAra kA karma duSTa hai jo ki jJAnAvaraNa Adi se yaha ATha prakAra kA hai| tathA dukha rUpa hai| phalavAlA hai aisA citavana karanA Amrava anuprekSA hai| , (9) saMvara bhAvanA:- mithyAtva avirati kaSAya aura yoga inase AtmA meM jo karma Ate haiN| ve kramazaH samyagdarzana, virati, indriya nigraha aura yoga nirodha ina kAraNoM se nahIM Ate haiN| ruka jAte haiN| isa prakAra karmoM kA AnA Asrava aura karmoM kA rukanA saMvara haiN| (10) nirjarA bhAvanA:- jinakA Amrava ruka gayA hai jo tapazcaryA se yukta hote haiM unakI nirjarA hotI hai| jinake sarvakarma nijIrNa ho cuke hai| aisA jIva janma maraNa ke baMdhana se chUTakara ananta sukha ko prApta kara letA hai| isa kAraNa nirjarA anuprekSA kA ciMtavana karanA caahie|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArANu vivarakhA (11) dharmAnuprekSA:- saMsAra maya viSama durga isa bhava mana meM bhramaNa karate hue maine bar3I muzkila se jinavara kathita pradhAna dharma prApta kiyA hai| isa prakAra ciMtavana karanA dharmAnuprakSA hai| . (12) bodhi durlabha bhAvanA:- ananta saMsAra meM jIvoM ko manuSya paryAya durlabha hai| jaise lavaNa samudra meM yuga arthAt juvAM aura samilA arthAt saila kA saMyoga durlabha hai| uttama deza kula meM janma, rUpa, Ayu, Arogya, zakti vinaya dharmazravaNa grahaNa buddhi aura dhAraNA ye bhI isa loka meM durlabha haiN| aisI bhAvanA bodhi durlabha anuprekSA haiN| isa prakAra ye bAraha anuprekSAyeM vairAgya buddhi ke lie vAyu ke tulya haiN| jaise jalatI huyI agni kI vRddhi meM vAyu kAraNa hotI hai| AcArya kunda kunda svAmI ke prApta granthoM meM yaha prathama grantha haiN| jisameM AcArya zrI ne apanA nAma ullekhita kiyA hai| idi NicchayavavahAraM jaM bhaNiyaM kuMda muNiNAhe / jo bhAvai suddhamaNo sA pAvai paramaNiThavANaM // 99 // vA.anu. arthAt isa prakAra se muniyoM ke nAtha/ nAyaka AcArya zrI kuMda-kuMda ne nizcaya aura vyavahAra nava se bAraha anuprekSAoM ko kahA hai use jo zuddha mana se bhAtA hai ciMtana karatA hai vaha parama nirvANa ko prApta karatA hai| isa prakAra mahAmanISI AcArya mahArAja ne vArasANu pekkhA grantha kA kA sRjana kara bhAratIya sAhitya ko samRddhazAlI banAyA chatarapura meM grISma vAcanA ke samaya AcArya zrI hama logoM ko vArasANu pekkhA grantha kA svAdhyAya kara rahe the tabhI merI bhAvanA bana cukI thI ki aise mahAna grantha kI sarala zabdArtha bhAvArdha sahita prakAzana honA caahie| isa bhAvanA ko lekara di. jaina tIrtha sthalI karaguvA (jhA~sI) meM cAturmAsa ke samaya maine AcArya zrI ke caraNoM meM patra ke mAdhyama se prArthanA prekSita kI ki bhiNDa varSA yoga meM Apa grantha kA sarala bhASA meM anuvAda karane kI kRpA kreN| AcArya zrI ne prArthanA svIkAra kara hama logoM para asIma kRpA kii| yaha unakI karuNA hama logoM ke prati hai| sAtha hI mujhe AjJA dI ki vizuddha sAgara prastAvanA likheM aise mahAna grantha kI prastAvanA likhanA bahuta bar3I bAta hai| para AcArya zrI kI kRpA se likhanA saMbhava ho sakA usameM jo kamI hai vo merI hai jitanI bhI acchAiyAM hai| ve saba gurU deva kI hai|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasAgakaravA vIra nirvANa saMvata 2526 UM nama: siddhebhyA: muni vizuddha sAgara poSazukla pUrNimA (zIta vAcanA) ciragoMva (jhA~sI) u.pra. sandarbhita grantha sUci 1. aSTa pAhur3a jI bhUmikA le. DA. phUlacandra jaina premI prakAza-bhAratIya anekAnta vidvata pariSada sonAgirI 2. samayasAra jI - AcArya zrI kunda kunda sAgara viracita 3, tattvArtha vArtika - bhaTTa AcArya zrI akalaMka deva viracita 4. tattvArtha sUtra jI - zrI umA svAmI mahArAja viracita 5. puruSArtha siddhi upAya - AcArya zrI amRta canda sUrI viracita 6. mUlAcAra jI - AcArya zrI baTTakera svAmI viracita 7. bArasANu pekkhA - AcArya zrI kuMda kuMda svAmI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu pekkhA 10 prAka- prameya vilAsita kI bhAga-daur3a meM mAnava - aMdhA hokara tIvra gati se patana ke garta meM phisala rahA hai, yAni vAsanA - kAmanA kI jvAlA meM jhulasatA huA nija kA ghAta karane meM tulA hai, aura isakA kAraNa (Reason) hai- AdhyAtmikatA kA abhAva / AdhyAtma se zUnya jIvana mahAghAtaka siddha hotA hai| yadi jindagI meM AdhyAtma kA samAveza nahIM, to jindagI mahAhiMsaka, nirdayI, svaghAtakoM kA pariveSa dhAraNa kara letI hai| AdhyAtma se rikta jiMdagI bhogI - vilAsI banakara - nijAtmA kI saMhAraka sAbita ho jAyA karatI hai, aura aisI jiMdagI pazu se bhI badatara (Worst) yAni nArakI tulya hai| inhIM duSpariNAmoM, duSpravRttiyoM se samhalane hetu evaM aMtaraMga meM AdhyAtma kA gIta-saMgIta (Music) ke lie, Aja se kaI varSoM pUrva mahAzramaNa - mahAmanISI, mahAnavettA, parama-AdhyAtma yogI AcArya bhagavan kunda kunda deva jI ne dvitIya zrutaskaMdha kA divya Aloka sAre bhU maNDala meM Alokita kara jagatI ke mAnavoM ko eka advitIya mahAnidhi paramopakArI AdhyAtma kI lekhanI zailI pradAna kI yAni, eka vaha divya prakAza diyA jisameM nija ko dekha nijAtma kA AnaMdAmRta kA rasAsvAdana kiyA jA sakAta hai| vAstava meM unakI lekhanI svayameva unakI AdhyAtmacaryA kI sAkSI bana saMdeza vAhaka rUpa (Messanges) meM khar3I hokara kahane lagatI hai ki he zramaNa ! yadi tU zuddhAtmA kA AnaMda cAhatA hai, zramaNatva sukha kI cAha hai, to samasta sAMsArika dvaMdoM se pare hokara nija meM DubakI lagA / AcArya kundakunda svAmI viracita vAGmaya jahA~ eka aura tattva vivecana kI gaharAI se Atma-vidyA kA bodha karAtA hai, to vahIM Atma-sAdhanA ke patha meM AcaraNa kI zreSThatA kA niSkarSa bhI pradAna karatA hai, yahI kAraNa hai ki unake dvArA lipibaddha graMtha aMtaraMga ko kholakara mokSamArga ko prazasta karate haiN| vaha eka aise AcArya hue, jinhone sAdhanA ke patha meM zaithilyatA ko jarA bhI nahIM svIkArA / nirgranthatA hI muktimArga hai tri sijjha vatthadharo, jiNasAsaNe jar3a vi hoi titthayaro /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu petaravA Naggo vimokkhamaggo sesA ummaggayA savve // aSTapAhuDa || yaha udghoSa kara unhoneM vibhinna mata-matAntaroM kA suyuktiyoM se yukta khaMDana kiyA evaM tIrtheza bhagavaMtoM kI parama vItarAgI paraMparA ko kAyama rakha, sarvajana hitAya mahimA - - maNDita kiyA / dhanya haiM aise prabaddha cetanA ke dhanI AcArya pravara jinake dvArA sRjita sAhitya, mukti pathikoM ke AlokadAyI dIpastaMbha haiM / samayasAra, pravacanasAra, paMcAstikAya, aSTapAhur3a, niyamasAra Adi, jaise mahAna graMtha zuddhAtma-tattva meM avagAhana kI aura prabala preraNAspada siddha hote haiM vahIM bArasANu pekkhA jaisA anupama graMtha AdhyAtma rasa ko pAne hetu jairAgya kI zikSA detA hai / 11 zuddhAtmAnubhUti kA rasAsvAdana karane ke liai jisa paramadhyAna kI anivAryatA batalAI gaI hai, usI dhyAna ko pAne ke lie bhAvanA bhAnA Ati Avazyaka hai| isI bhAvanA kA nAma anupekSA hai, jo ki bAraha hai| bArasANupekkhA graMtha inhIM bAraha anupekSAoM ko pratipAdana karane vAlA hai / anupekSA yAni anu+prekSA, pekSA arthAta dhyAna anu yAni samIpastha (nikaTa) | jo dhyAna ke nikaTa le jAe vaha hai anuprekSA / - - vidhyAti kaSAyAgnirvigalatirAgo vilIyate dhvAntam / unmiSati bodhadIyo hRdipuMsAM bhAvanAbhUyasAt // sarvArthasiddhi meM pUjyapAdAcArya ne kahA hai- zarIrAdInAM svAbhAvanucintana anuprekSA arthAt zarIrAdika ke svabhAva kA bAra-bAra cintana karanA anuprekSA hai| saMvega-vairAgya ko utpanna karane vAlI evaM jIvana ke rahasyoM ko udghATita karane vAlI ye bAraha anupekSAaiM vairAgI ke lie jananI tulya hai bhaviya-jaNANaMda-jaNaNIo (kA. anu. ) zubhacaMdAcArya ne jJAnArNava graMtha meM kahA bhI hai ina dvAdaza bhAvanAoM ke nirantara abhyAsa karane se manuSyoM ke hRdaya meM kaSAya rUpa agni bujha jAtI hai, tathA paradravyoM ke prati rAgabhAva gala jAtA hai| aura ajJAnarUpI aMdhakAra
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArasANu pavasvA kA vilaya hokara jJAnarUpI dIpa kA prakAza hotA hai / kahA bhI hai| drAdapi sadA cintyA anupekSA mahAtmabhiH / tadbhAvanA bhavatyeva karmaNaH kSayakAraNama || mahAtmA puruSoM ko nirantara bAraha anupekSAoM kA cintana karanA cAhie kyoMkiye karma kSaya meM kAraNa hai| ata: he mAnava ina anuSekSAoM ke cintana se caitanya ko upalabdha kara / caitanyAmRta kI paramopalabdhi hI anupekSA kA parama-sAra hai| inako jIvana meM zrRMgArita karanA hI AcArya bhagavana kundakunda deva ke prati kRtajJatA jJApana hai / evaM AdhyAtma yogI, saMtaziromaNi pa.pU. AcArya guruvarya zrI virAgasAgara jI mahArAja jinhoMne mUla gAthAoM kA sahaja subodha zailI meM anuvAda kara praNetA kI AdhyAtma lekhanI ko janamAnasa meM Alokita karane kA mArga prazasta kiyA evaM aharniza saMlagna hai aise dharA ke gaurava puMja, mere jIvana pradAtA, ratnatraya dAtA mahAyogI ke zrI cAraNaviMda meM traya bhakti pUrvaka namana-| muni vizalya sAgara varNI bhavana morAjI sAgara (ma.pra.) pAvasa yoga - 2000 vIra nirvANa saM. 2526
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu pakratA jarA soca prastuti - muni vizalya sAgara jI cAhatA hU~ puSpa yaha , guladAna kA mere, na murajhAye / na kumalAye kabhI detA rahe, saurabha sadA akSuNNa isakA, rUpa ho / para yaha kahAM saMbhava, ki jo hai Aja vaha kala ko kahA~ ?, utpatti yadi avasAna nizcita / , Adi hai, to aMta bhI hai / , arka kA udaya to asta bhI hai / , jarA soca / ugate / Dhalate sUraja kI lAlI khilate / murajhAte jalaja kI kahAnI kaha rahe hai| ye sabhI rUpa/lAvaNya jIvana/yauvana, mAna sammAna makAna/dukAna, zAsana/Asana rAzana/vAsana, yAna/cAhana tana/dhana, svajana/parijana sattA/chaltA. citta/vitta bhoga/upabhoga, saMyoga/niyoga hai inakA, niyAmaka viyoga kAla kA pravAha meM vaha rahA hai aura bahatA bahatA kaha rahA hai| yaha jIvana pala-pala isI pravAha meM baha rahA, bahatA jA rahA hai| aura calatA huA kahatA jA rahA hai yahA~ para koI bhI . cira....dhruva - thir.....| narahA na rhegaa| jarA soca
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu venakhA jarA saMbhala prastuti - huA prabhAta, jaba AyI lAlimA pUrva dizA meM khile kamala sarovara meM biharA vihaMgama rakha kara rahe naga-jaga meM DhalI lAlimA huA madhyAnha taDaga tapana par3I jhulase tabhI patha patha meM bIte kSaNa kucha pala murjhA gayA dinakara huI zAma, gayA sUrya astA cala ho gaye pakSI mauna sAdhanA rata ye hai terI hAlata udita honA astAcala ko cale jAnA yaha prakRti kA dharma hai ise na hI koI TAla sakA tu kyA TAla pAyegA saMbhala apane meM tU nahIM to mauta tere khar3I bagala meM 14 muni vizuddha sAgara jI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ khArasANa pakvA samarpaNa parama pUjya sanmArga divAkara AcArya zrI 108 vimala sAgara jI mahArAja ke ziSyottama zramaNottama sarvAdhika-dIkSA pradAtA mahAprajJa-ajJAna timira mArtaNDa vAtsalya puMja-samatA kuMja saumya mUrata-mokSamArga ke vItarAgI pAthika saMyama sAdhaka va preraka zramaNa/ArSa saMskRti rakSaka bAla anagAra/AkhaNDa bAla bramhacArI Agama sUtra carcavid vANI anurUpa caryA ke prabala pAlaka yathA nAma tathA guNadhArI anuzAsaka / zramaNa saMskRti ke dedIpyamAna nakSatra karuNAmUrti gurudeva parama pUjya AcArya zrI 108 virAgasAgara jI mahArAja ke navama AcArya padArAheNa divasa ke maMgala avasara para Apake zrI kara-kamaloM meM graMtharAja | sAdara samarpita * muni vizalya sAgara
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu paivasvA zrI vItarAgAya namaH - bArasANu pekkhA siri koMDa kudAyariyoM paruvadA maMgalAcaraNa / graMtha pratijJA miUNa savva siddhe jhANuttama khatrida dIha saMsAre / dasa dasa do do va jiNe dasa do aNupehaNaM zrocche // 1 // - anvayArtha : uttama jhANa dIha saMsAre khavida savva siddhe va dasa dasa do do jiNe NamiNa dasa do aNupehaNaM vocche - - - - uttama dhyAna (dharma, zukla) se jinhoMne dIrgha saMsAra ko naSTa kara diyA hai aise sampUrNa siddhoM ko aura caubIsa jinendoM (tIrthakaroM ) ko namaskAra karake bAraha anupekSAoM ko ( maiM kuMdakuMdAcArya) kahU~gA // 1 // 16 bhAvArtha - uttama dharma, dhyAna aura zukla dhyAna se jinhoMne dIrgha saMsAra ko naSTa kara diyA hai aise atIta, anAgata aura vartamAna ke sabhI siddhoM ko tathA caubIsa tIrthaMkAroM ko namaskAra karake maiM (kuMda kuMdAcArya) bAraha anupekSAoM ko kahU~gA / 1. yaha gAthA mUlAcAra meM nimna prakAra se hai / siddhe NamaMsidUNaya jhANuttama khaviya dIha saMsAre / daha daha do do ya jiNe daha do anuNave haNA vucchaM / / 693 / /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANa pakrabA anuprekSAoM ke nAma adbhuSa masaraNa-megatta-maNNa-saMsAra-loga-masucittaM / Asava-saMvara-Nijara dhammaM bohiM ca ciMtejo / / 2 / / anvayArtha: adbhuvaM, asaraNaM egatta . anitya (adhruva), azaraNa, ekatva aNNa saMsAra logaM asucitaM - anyatva saMsAra, loka, azucitva Asava saMvara Nijjara . Amrava, saMvara, nirjarA dhammaM ca bohiM dharma aura bodhi inakA ciMtejjo - ciMtana karo // 2 // bhAvArtha- dhyAna aura svatattva ke ciMtana meM kAraNa bhUta (1) adhruva (anitya) (2) azaraNa (3) ekatva (4) anyatva (4) saMsAra (6) loka (7) azucitva (8) Amrava (9) saMvara (10) nirjarA (11) dharma (12) bodhi durlabha ye bAraha anuprekSAyeM haiN| pUjya AcArya zrI umA svAmI ne ina bAraha anuprekSAoM kA krama tattvArtha sUtra meM nimna prakAra se diyA hai| anityAzaraNa saMsAraikatvA nyatvAzucyAnava saMvara nirjarAloka bodhi durlabha dharma svAkhyA tattvAnucintana manuprekSAH tatvArtha sUtra 9/7 arthAt: (1) anitya (2) azaraNa (3) saMsAra (4) ekatva (5) anyatva (6) azuci (7) Astraca (8) saMvara (9) nirjarA (10) loka (11) bodhi durlabha (12) dharma ye svatattva hai inakA vAra vAra ciMtana karanA anuprekSA hai|| vigagamana anuprekSAoM ke ciMtana se samatA rUpI sukha utpanna hotA hai samatA AtmA kA | svabhAva hai evaM vahI AtmIya stUpa hai (aise calo milegI rAha kRti se),
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu cavasthA 1. adhruva anuprekSA ye zAzavata nahIM vara bhavaNa-yANa-vAhaNa-sayaNAsaNa-deva-maNuva-rAyANaM / mAdu-pidu-sajaNa-bhicca saMbaMdhINo va pidi viyANiccA / / 3 // mUlA cAra meM yaha gAthA nimna prakAra se haiThANANi AsaNaNi ya devAsura iDDhi maNuya sokkhaaii| mAdu pidu sayaNasaMvAsadA va pIdI viya aNicA // 315 / / anvayArtha:vara bhavaNa - zreSTha (UMce) bhavana yANa yAna vAhaNa vAhana zayana sone kI zaiyyA Asana baiThane kA siMhAsana Adi deva maNuva rAyANaM deva, manuSya, rAjA mAdu-pidu sajaNa mAtA, pitA svajana bhilva va saMbaMdhIyo naukara tathA purajana pidi - ityAdi kI prIti ko ANicA viyANa - (he jIva tUM) anitya jAna ||3|| bhAvArtha- he jIna tu UMce-UMce bhavana, aTArI, mahala tathA moTara kAra, ratha, sAikila, skUTara, helIkaoNpTara, vAyuyAna Adi yAna) tathA hAthI, UMTa, ghor3A, baila. relagAr3I Adi vaahn| plATa palaMga zaiyA, kursI, beMca, caukI, siMhAsana Adi aasn| aura deva manuSya rAjA, mAtA, pitA aura svajana naukara tathA puravAsI inheM anitya jaano|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu pekkhA anvayArtha: iMdradhanuSasama sAmaggiM diyarUvaM AroggaM jovvaNaM balaM tejaM / sohaNaM lAvaNaM suradhazumitra sarasayaM Na have ||4|| yahagAthA mUlAcAra meM isa prakAra hai sAmaggiM rUvaM madi jovaNa jIviyaM balaM tejaM / hi sayaNAsaNa bhaMDAdiyA aNicceti ciMtez2o / / 696 / / sAmaggiM iMdiya rUvaM AroggaM joThavaNaM balaM tejaM sohagaM suradhaNuM iva sasyaM Na have 19 bAhaya ( parigraha rUpa) sAmagrI iMdriyAM, rUpa, Arogya yauvana, bala teja saubhAgya aura lAvaNya iMdradhanuSa kI taraha zAzvata nahIM hai| arthAta naSTa hone vAle haiN| |4|| bhAvArtha- cetana acetana rUpa samasta bAhya evaM rAgadveSa moharUpa AbhyaMtara sAmagrI ( parigraha ) suMdara rUpa, nirogitA, yauvana avasthA, zArIrika yA anya sainyAdi bala zarIra kA teja (kAMti) saubhAgya, aura lAvaNyatA vinAzIka hai zAzvata nahIM hai| jA sAsayA Na lacchI cakrANaM pi puNNavaMtANaM / sA kiM baMdhei raI iyara - jaNA aNNANaM // (kA. anu. 10)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANa karavA ahamiMdAdi pada thira nahIM jala bubbuda- sakkavaNu-khaNa- ruci ghaNa sohamiva thiraM Na have / ahabhiMda ThANAI baladeva pahudi pajjAyA / 5 / / jAyA - anvayArtha: ahamiMda vANAI baladeva pahudi panjAyA jala bukhuda sakkadhaNu khaNa dhaNa sohaM iva sassayaM Na have ahamidroM ke sthAna/pada baladeva Adi pAryAyeM jala bud bud iMdradhanuSa bijalI aura bAdala ko zobhA kI trh| zAzvata nahIM hai| ||5|| bhAvArtha- jala ke budabuda (jala ke gubbAre) iMdradhanuSa, bijalI, bAdala kI zobhA (suMdara AkRti) kI taraha, ahamidroM ke pada evaM baladeva Adi kI paryAya bhI nAzavAna hai to phira saMsAra meM kauna sA aisA pada yA paryAya hai jo zAzvata dhruva raha sakatI ho? arthAt koI nhiiN| aisA ciMtana kro| aisA karane se tajjanya rAga dveSa, moha chUTatA hai| caiUNa mahAmohaM visae muNiUNa bhaMgure savve / NinsiyaM kuNaha maNaM jeNa suhaM uttama lahaha / / (kA, a. 22) artha- he bhavya jiivo| samasta viSayo ko kSaNa bhaMgura jAnakara mahAmoha ko tyAgo aura mana ko viSayoM se rahita karo, jisase uttama sukha prApta ho|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ khArasANu pakravA Atma deha kA saMbaMdha kSIranIravata jIvaNibaddhaM dehaM khIrodaya miva viNassade sigdhaM / bhogopabhoga kAraNadavvaM NiccaM kahaM hodi||6|| anvayArtha:jIva NibaddhaM dehaM (jaba) jIva se saMbaddha zarIra khIrodaya iva kSaura nIra kI taraha eka jaisa dikhane para bhI sigdhaM viNassade - zIghra vinaSTa ho jAtA hai bhoga upabhoga kAraNaM davdha - (phira) bhogopabhoga ke kAraNa bhUta itya/ paryAya/vastuyeM NicaM kahaM hodi - nitya kaise ho sakatI haiM? bhAzartha- kSIra nIra kI taraha, eka meka rahane vAlA jIva se anabaddha yaha zarIra bhI jaba zIghra hI naSTa ho jAtA hai to phira bhogopabhopa kI sAmagriyAM kaise zAzvata raha sakatI haiN| phira unameM Asakti kyoM? arthAt Asakti nahIM honA caahie| vigaga-nidhi mauta kA koI bharosA nahIM, kaba tumhe grAsa banAle | cAhe rAjA ho yA raMka, amIra ho yA garIba, bRddha ho yA bAlaka mauta kisI ko nahIM chodd'tii| mauta bacapana aura pacapana ko nahIM dekhtii| ata: jIvana meM mauta rUpI yamarAja tumheM grasane Ae, usake pUrva hI apane jIvana ko dharma se susajjita krlo| (aise calo milegI rAha kati se)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArasANU patalA zAzvata AtmA cintanIya paramaDheNa du AdA devAsura maNuva rAya vibhave hiN| vadi ritto so appA sassadamidi ciMtae NicvaM / / 7 / / anvayArtha: paramaTeNa du AdA devAsura maNuva rAya vibhaSehi vadiritto so appA sassadaM idi NiccaM ciMtae paramArtha (nizcaya naya) se jo AtmA devendra, asurendra, manuSyendra, kI vibhUti se rahita hai vahI AtmA zAzvata hai aisA nitya hI ciMtana karanA cAhie / / 7|| bhAvArtha- paramArtha cAni nizcaya naya se jo AtmA devendra ArthAt saudharmendra, asurendra arthAt dharaNendra aura manuSyendra arthAt cakravartI kI vibhUti dhana daulata, nidhi, ratna khajAne senA Adi se rahita haiM, aisI vahI AtmA hamArI hai aura zAzvata rahane vAlI hai aisA ciMtana karanA caahie| ego meM sassado appA gANa dasaNa lakkhaNo / semA meM bAhirA bhAvA sabve saMjoga lakkhaNA / / (mUlAcAra) artha- vAstava meM jJAna, darzana svabhAvI eka AtmA hI zAzvata hai zeSa anya padArtha nahIM ve to saMyogI avasthAyeM hai|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu pekkhA 2. azaraNa- anuprekSA ye sabhI mRtyu se nahIM bacA sakate maNi maMto- saha - rakkhA haya gaya raha o ya sayala vijjAo / jIvANaM Nahi saraNaM tisu loe maraNasamayahi ||8|| saha gAthA mUlAcAra isa prakAra hai hayagaya rahAra bala vAhaNANi maMtosAdhANi vijjAo / macchubhayassa Na saraNaM NigaDI NIdIya NIyA ca / / 697 / / anvayArtha: - tisu loe jIvANaM maraNa samayahi maNi maMtao saha rakkhA hayagaya rahao ya sayala vijAo saraNaM hi tInoM loka meM jIvoM ko mRtyu / maraNa ke samaya maNi, maMtra, auSadhi ghor3A, hAthI, ratha, sampUrNa vidyAyeM (bhI) zaraNa nahIM hai ||8|| aura 23 bhAvArtha- Urdhva, madhya tathA adho ina tInoM lokoM meM jIva ko mRtyu se na to koI maNibacA sakatA hai, na maMtra na auSadhiyA~, yahAM taka hI nahIM kiMtu zaktizAlI hAthI, vega se daur3ane vAlA ghor3A, sudRr3ha ( majabUta ) ratha evaM vizva kI sampUrNa vidyAyeM bhI nahIM bacA sakatI hai arthAt ye koI bhI hamAre liye zaraNa bhUta nahIM hai| para hA~! yadi AtmA kI bhava bhramaNa se rakSA karane vAlI koI zaraNa hai to vaha haiMcattArizaraNaM, arahaMta, siddha, sAdhU, aura kevalI praNIta dharma hai athavA "zuddhAtama aru paMca "guru jaga meM zaraNA doya" hamArA AtmA tathA arahaMta siddha AcArya, upAdhyAya aura sAdhu parameSThI hI hameM zaraNa bhUta hai aura koI hamAre liye zaraNa nahIM hai| aisA ciMtana karane se dInahInatA samApta hotI hai aura Atma kalyANa rUpa lakSya meM ekAgratA bar3hatI hai|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ lArasANu pakravA 24 / mRtyu kAla se indra bhI nahIM bacA saggo have hi duggaM bhiccA devA ya paharaNaM vajaM / airAvaNo gaiMdo iMdassa vijade saraNaM / / 9 / / anvayArtha: saggo have hi durga ye devA bhiccA paharaNaM vajaM airAvaNo gaiMdo iMdassa saraNaM Na vijade svarga hI jisakA durga hai aura devatAgaNa naukara haiM prahAra yA rakSaka vajra haiM airAvata (jisakA) hAthI hai aise iMdra ko (bhI koI) zaraNa nahIM hai / / 9 / / - bhAvArtha- svarga hI jisakA durga/kilA hai, devatAoM kA samUha jinakA naukara sevaka hai| zatruoM para prahAra kara apanI rakSA karane vAlA astra hI jisakA vaja (zakti) hai| tathA airAvata jisakA hAthI hai| aise saudharmendra ko bhI koI zaraNa nahIM hai arthAta mRtyu se nahIM baca sakA to phira saMsAra meM aba aisA kauna sI vastu haiM jo mRtyu se bacA skegii| athavA | aisA kaunasA vyakti hai jo mRtyu se baca sakegA? arthAta-carama zarIrI jIvoM ko chor3akara koI nahIM hai| * yaha kAla kA jAla athavA phandA aisA hai ki kSaNa mAtra me jIvoM ko phIsa letA hai aura surendra, asurendra, narendra tathA nAgendra bhI isakA nivAraNa nahIM kara sakate haiN| (jJA. A.)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu pekkhA anvayArtha: kAla - kavalita cakrI bhI 'NavaNihi caudaharayaNaM hayamatta gaiMdacAuraMga balaM / cakke sassa Na saraNaM pecchaMto kaddaye kAlo ||10 // Nava Nihi udaharayaNaM hayamatta iMda cauraMga balaM cakkesassa saraNaM Na pecchato kAlokaye navanidhi caudaha ratna ghor3A, 'matta gajendra / hAthI caturaMga senA ( se yukta ) cakravartI ko bhI 25 (yaha sapA ) zaraNa nahIM hai kI dekhate huye kAla kardana kara detA haiM| ||10|| bhAvArtha- cakra, chatra, khaDga (talavAra), daNDa, kAkiNI, maNi, carma, senApati, gRhapati, gaja, azva (ghor3A), purohita, sthApita ( kArIgara ) aura paTarAnI ye caudaha ratna | tathA kAla, mahAkAla, pANDu mANava, zaMkha, padma, naisarpa, piMgala, aura nAnA ratna rUpa ye nava nidhiyAM | ghor3A madonmatta zaktizAlI hAthI tathA hAthI, ghor3A, ratha aura padAti rUpa caturaMga senA se yukta cakravartI ko bhI ye saba zaraNa nahIM hai| ina saba ke hote huye bhI jaba use bhI mRtyu nahI chor3I to phira anya kisako chor3a skegii| arthAt kisI ko bhI nhiiN| to phi ra kyoM na hama usake ( mRtyu ke ) Ane ke pUrva apanA hita karaleM /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu paikkhA anvayArtha: vAstavika zaraNa AtmA jAr3a jarA maraNa rujA bhayado rakkhedi appaNo appA tamhA AdA saraNaM baMdhodayasatta kammavadi ritto || 11|| - jAi jarA maraNa rujA bhaya do appaNo appA rakkhe di tamhA baMdha udaya satta kamma vadiritto AdA sarAM - - 26 ( isa jIva ko ) janma bur3hApA maraNa roga bhaya se AtmA kI AtmA hI rakSA karatA hai isa liye baMdha udaya satvarUpa karma se rahita AtmA zaraNa hai| || 11 // bhAvArtha - janma (utpatti), jarA ( bur3hApA ) aura mRtyu ( maraNa) rUpI rogoM ke bhaya se apanI AtmA kI apanI AtmA hI rakSA karatI hai| anya dUsarA koI rakSA nahIM karatA hai| isaliye nizcaya se baMdha udaya aura satva rUpa karmoM se rahita hamArI AtmA hI hamAre lie zaraNa bhUta haiN| * yathA bAlaM tathA vRddhaM yathAyaM durvidhaM tathA / yathA zUraM tathA bhIruM sAmyena grasate'ntakaH / / ( jJA. ArNava. ) artha- - yaha kAla jaise bAlaka ko grasatA hai, vaise hI vRddha ko bhI grasatA hai aura jaise dhanADhya ko grAsatA hai, usI prakAra daridra ko bhii| tathA jaise zUravIra ko grasatA hai usI prakAra kAyara ko bhii| jagata ke sabhI jIvoM ko samAna bhAva se grasatA hai kisI meM bhI isakA hIna adhika vicAra nahIM hai isI kAraNa isakA nAma samavartI bhI hai|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasA royarakhA aisI AtmA hI zaraNa hai aruhA siddhAiriyA uvajhAyA sAhu pNcprmetttthii| te vi hu ciTThadi Ade tamhA AdA hu me saraNaM // 12 // anvayArtha: aruhA siddha AiriyA uvajjhAyA sAhu paMcaparameSThI te vihu Ade ciTThadi ahaMta, siddha, AcArya upAdhyAya aura sAdhu ye paMcaparameSThI hai ve bhI nizcaya se AtmA meM rahate haiM isaliye nizcaya se mujhe apanI AtmA hI zaraNa hai|||12|| tamhA hu me AdA saraNaM - bhAvArtha- AtmA hI arahaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ina pAMcoM parameSThI / kI kramika ceSTA karatA hai| isaliye nizcaya naya se vaha apanI merI AtmA hI mujhe zaraNa hai aura koI zaraNa nahIM hai| * zIcyante svajanaM mUrkhA: svakarmaphala bhoginm| . nAtmAnaM buddhividhvaMsA yamadaMSTrAnta rsthitm|| (zA. A.) artha- yadi apanA koI kuTuMbI jana apane karmavazAta maraNa ko prApta ho jAtA hai to rAddhi pArvajana usakA zoca karate hai parantu svayaM yamarAja kI dAr3hoM meM AyA huA hai, isakI ciMtA kucha bhI nahIM karatA hai yaha bar3I pArvatA hai
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANa paparayA ArAdhanA rUpa AtmA hI zaraNa hai sammattaM saNNANaM saccArita ca sattavo ceSa / cauro ciTThadi Ade tamhA AdAhu me saraNaM // 13|| anvayArtha: sammata saNNANaM ca samcArittaM - samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ca eka sat tayo - tathA isI prakAra samyak tapa cauro Ade ciTThadi . - ye cAroM AtmA meM hI rahate haiM tamhA hu - isalie nizcaya se me bhAsA saNe ... mujhe jhAtmA hI zaraNa hai // 13 // bhAvArtha- samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra aura samyaktapa ye cAroM ArAdhanAyeM AtmA meM hI rahatI hai arthAt AtmA hI cAroM ArAdhanA rupa ceSTA karatA hai isaliye nizcaya se mujhe vaha apanI AtmA hI zaraNa hai| * yasminsaMsAra kAntAre yamabhogIndra sevite| purANapuruSA: pUrvamanantAH pralayaM gtaaH|| (jJA. A.) artha- kAla rUpa sarpa se sevita saMsAra rUpI vana meM pUrva kAla meM aneka purANapurUSa (zalAkApurUSa) pralaya ko prApta ho gaye, unakA vicAra kara zoka karanA vRthA hai|
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANa paparavA 3. ekatva- anuprekSA svadhaM kartA - bhoktA ekko karedi kamma ekko hiMDadi ya dIha saMsAre / ekko jAyadi maradiya tassa phalaMbhujaMde ekko||14|| mUlAcAra meM yaha gAthA isa prakAra haiekko karei kamma ekko hiMDadiya dIha sNsaare| ekko jAyadi maradiya evaM ciMtehi eyattaM // 701 / / . anvayArtha: ekko karedi kamma ya eSako dIha saMsAre hiMDadI ekko jAyadi maradiya ekko tassa phalaM bhuMjade - yaha jIva eka akelA hI karmoM ko karatA hai - aura akelA dIrgha saMsAra meM - ghUmatA hai - akelA janma letA hai aura akelA maratA hai - aura akelA hI usake phaloM ko bhogatA ||14|| bhAvArtha- yaha saMsArI jIva svayaM akelA hI nAnA prakAra ke zubhAzubha karmoM ko karatA hai| aura akelA hI unake phaloM ko bhogatA hai| tathA akelA hI janma letA hai aura akelA hI maraNa karatA hai| tathA akelA hI dIrgha saMsAra meM ghUmatA hai| * dANu Na diNNau muNivara hai Na vi pujiu jinn-nnaahu| paMca Na vaMdiu parama-gurU kimu hosau siva lAhu / / (pa.pra.2/168)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasA pasaravA akelA hI pApa karatA aura phala bhogatA ekko karedi pAvaM visayaNimitteNa tivyaloheNa / Niraya tiriyesu jIvo tassa phalaM bhuMjade ekko||14|| - yaha jIva anvayArtha: jIyo tivvaloheNa visaya NimitteNa ekko karedi pAvaM tassa phalaM Niraya tiriyesu ekko bhuMjedi - tIvra lobha se yukta hokara - viSayoM ke nimitta se , akelA pApa karatA hai - usake phaloM ko - naraka aura tiryaMca gati meM - akelA hI bhogatA haiN| ||15|| bhAvArtha- yaha saMsArI jIva tIvra lobha se yukta hokara ke, paMcendriyoM ke viSayoM ke nimitta akelA hI pApa karatA hai aura usake phaloM ko naraka va tiryaMca gati meM jAkara akelA hI bhogatA hai| tAtparya yaha hai ki apane dvArA kiye pApoM se naraka va tiryaMca gati meM jAtA hai| aura vahAM pApa ke phaloM ko akelA hI bhogatA hai| * ekatvaM kiM na pazayanti, jar3A janmagraharditAH / yajjanma mRtyusampAte, pratyakSamanusUyate ||jnyaanaarnnv|| artha-AcArya mahArAja kahate hai ki, ye mUrkha prANI saMsArarUpI pizAca se pIr3ita hue bhI apane ekatA ko kyoM nahI dekhate jise janamamaraNa prApta hone para saba hI jIva pratyakSa meM anubhavana karate hai.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ khArasANa paravA . akelA hI puNya karatA hai aura phala bhogatA ekko karedi puNNaM dhammaNimitteNa pattadANeNa / maNuvadevesu jIvo tasmaphalaM bhuMjade ekko||16|| anvayArtha: jIvo dhammaNimitteNa patta dANeNa puNNaM ekko karedi tassa phalaM maNuva devesu ekko bhuMjedi - yaha jIva * dharma ke nimitta - sat pAtroM ko dAna dene se - puNya ko akelA prApta karatA hai - aura usake phaloM ko - manuSya va devoM meM - akelA hI bhogatA haiM / / 116|| bhAvArtha- yaha jIva dharma ke nimitta satapAtroM ko dAna dene se puNya ko bhI akelA hI karatA hai aura usake phaloM ko vartamAna bhava kI apekSA karma bhUmi manuSyoM meM aura bhAvi bhava kI apekSA bhoga bhUmiyAM manuSyoM meM va deva paryAyoM meM akelA hI bhogatA hai| * mahAvyasanAsaMkIrNe duHkhajvalanadIpite / ekAkyeva bhramatyAtmA durge bhvmrusthle|| (jJA,A.) artha- mahA ApadAoM se bhare hue duHkha rUpI agni se prajvalita aura gahana aise saMsAra rUpI marusthala meM yaha jIva akelA hI bhramaNa karatA hai koI bhI isa kA sAthI nahIM hai|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArANu prayA pAtra-apAtra kA varNana uttama bhASiyaM kAnamuNeNa saMyumo sAra / sammAdiDhI sAvaya majjhimapatto hu vinnnneo||17|| NiddiTTho jiNasamaye avirada sammo jahaNNa pttotti| sammatta rayaNa rahio Napatta midi sNprikkhejo||18|| anvayArtha:jiNa samaye - jinAgama meM sammatta guNeNa saMjado sAhU - samyaktva guNase yukta sakala saMyamI munijanoM ko uttama pattaM bhaNiyaM - uttama pAtra kahA hai| aura sammAdiTThI sAvaya - samyagdarzana se yukta deza vratI zrAvaka ko majjhimapatto - madhyama pAtra kahA hai| avirada sammo - avirata mamyagdRSTi jIvoM ko| jahaNNa pattotti viSNeo - jaghanya pAtra kahA hai| aisA jAno sammatta rAyaNa rahio - kiMtu samyaktva ratna se rahita pattaMNa - pAtra nahIM ho sakatA hai| idi saMparikkhejo - isa prakAra pAtra kI acchI taraha parIkSA karanI cAhie | ||17.18|| bhAvArtha- Agama graMthoM meM samyaktva guNa se yukta sakala saMyamI munijanoM ko uttama pAtra kahA hai| aura sabhyagdarzana se yukta vratI zrAvaka ko madhyama pAtra kahA hai tathA avirata samyagdRSTi jIvoM ko jaghanya pAtra kahA hai kiMtu samyakaca ratna se rahita pAtra nahIM ho sakatA hai| isa prakAra pAtra kI acchI taraha parIkSA karanI caahie|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasAraravA siddhi kise nahIM dasaNa bhaTTA bhaTTA, desaNa bhaTTasya.NasthiNivANaM / sijhaMti cariyabhaTTA, daMsaNa bhaTTA Na sijhaMti / / 19 / / anvayArtha: dasaNa bhaTTA bhaTTA dasaNa bhaTTassa NivvANaM Nasthi cariya bhaTTA sijhaMti - darzana se bhraSTa, bhraSTa haiM, kyoMki - darzana se bhraSTa rahita jIva ko * nirvANa kI prApti nahIM ho sakatI hai| - cAritra se bhraSTa - (phira bhI) siddhi / mukti ko prApta kara sakatA hai kintu - darzana se bhraSTa ko siddhi mukti/nirvANa kI prApti nahIM ho sakatI ||19|| dasaNa bhaTTA sijhaMtiNa bhAvArtha- darzana se bhraSTa (patita) vAstava meM bhraSTa hI hai| kyoMki darzana se rahita jIva ko nirvANa (mokSa) kI prApti nahIM hotI, cAritra bhraSTa eka dRSTi se mukti pA sakatA hai kintu darzana se bhraSTa jIva kabhI bhI mukti ko nahI pA sakatA haiN| * visayA misehi puNNo aNata sokkhApa he dusmmttN| saccAritta jahadi hu haNaM va bajja ca majjAdaNaM / / artha- viSaya bhogoM se paripUrNa puruSa ananta sukha ke kAraNa bhUta samyakatva. samyakcAritra tathA lajjA aura maryAdA ko tRNa samajha chor3a detA hai|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArA vAravA zuddhAtma svarUpa upAdeya ekkohaM Nimmamo suddhoNANadasaNa lkkhnnii| suddhe yattamupAdeyamevaM ciMteha saMjado / / 20 / / anvayArtha: ahaM ekko Nimmamo - maiM eka hU~, mamatA se rahita huuN| suddhoNANadasaMNa lakSaNo - (zuddha dravyArthika naya se) zuddha hU~, jJAna darzana lakSaNa vAlA huuN| ata: mujhe suddhaM eyattaM upAdeyaM - zuddha aura ekatva (strabhAva) upAdeya grahaNa karane yogya hai| evaM saMjado ciMteha isa prakAra sAdhuoM ko ciMtana karanA cAhie // 20 // bhAvArtha- maiM zuddha dravyArthika naya se eka hU~, mamatA se rahita hU~ zuddha hU~, jJAna aura darzana hI merA lakSaNa hai| ata: mujhe merA zuddha aura ekatva svabhAva upAdeya hai| isa prakAra se | sAdhuoM ko niraMtara ciMtana karanA caahie| * ekohaM nirmamaH zuddho, jJAnI yogIndra gocrH| bAhyA; saMyogajA bhAvA, mattaH sarve'pi sarvathA / / artha- maiM eka mamatArahita zuddha jJAnI aura yogiyoM ke dvArA jAnane yogya huuN| isake alAvA saMyogajanya, jitane bhI dehAdika padArtha hai ve saba mujhase sarvathA bhinna hai|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAra vivarA 4. anyatva anuprekSA . sAMsarika saMbaMdha svArthamUlaka mAdA pidara sahodara puttakalattAdi baMdhu saMdoho / jIvassA saMbaMdha Niyakajja vaseNa vaTTati ||21|| mUlAcAra meM yaha gAthA isa prakAra haimAdu pidu sayaNa saMbaMdhiNo ye savve vi attaNo aNNe / iha loga baMdhavA te Na ya para logaM samaM Neti / / 702 // anvayArtha: mAdA pidara sahodara saMdoho putta kalatta baMdhu Niya kajja vaseNa vaTTati jIvassa saMbaMdhI Na . - - - - mAtA, pitA, bhAI bahina zarIra se saMbaMdha rakhane vAle 35 putra strI tathA mitrAdi apane nija kArya (svArthavaza hI) pravRtti karate haiM (vAstava meM ina sabase) jIva kA koI bhI saMbaMdha nahIM hai | // 21 // bhAvArtha- mAtA-pitA, bhAI, bahina, zarIra se saMbaMdhI putra strI aura mitra Adi apane nijI kArya ( svArtha) vaza hI pravRtti karate haiM vAstava meM ina sabase jIva kA koI saMbaMdha nahIM hai| virAgAmRta * saMsAra svapna meM mata khojAnA, nahIM to isI saMsAra meM ghUmoge / ( dUra nahIM hai maMjila kRti se )
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu paivakhA anvayArtha: maNNaMtI mama NAhagotti madotti aNNoaNNaM - apaNo aNNaM soyadi madotti mama NAhagotti maNNaMto ! appANaM Nahu soyadi saMsAra mahaNNave buddhaM ||22|| moha kI mAyA soyadi saMsAra mahaNNave buDuM appA hu soyadi - - - - - 36 prAya: saMsArI prANI aisA mAnate haiM ki jo merA nAtha thA vaha mara gayA ityAdi prakAra se eka dusare ke viSaya meM socatA haiM (zoka karatA haiM kiMtu ) saMsAra samudra meM DUbatI huI (apanI ) AtmA ke viSaya me nahIM socatA hai | ||22|| bhAvArtha- prAya: prANI yaha socatA hai ki jo merA nAtha / svAmI / pAlaka / saMrakSaka thaa| vaha mara gayA / ityAdi prakAra se paraspara eka dUsaroM ke viSaya meM socatA haiM zoka karatA hai paraMtu saMsAra rUpI mahArNava / samudra meM DUbatI apanI AtmA ke viSaya meM kucha bhI nahIM soctaa| * aMdhI nivaDai kUbe bahiroM Na suNediM sAdhu uvadesa | pecchaM to Nisuto mirae japaji taM cojjaM / / || tiloyapaNNI 622 // artha- yadi andhA kue~ meM giratA hai aura baharA sadupadeza nahIM sunatA to koI Azcarya nahIM kintu jo dekhatA evaM sunatA huA naraka meM par3atA hai| to Azcarya hai|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasAsvA 37 zarIrAdi bhI anya hai aNNaM imaM sarIrAdigaM pi hojja bAhiraM davyaM / NANaM daMsaNamAdA evaM ciMtehi aNNalaM // 23 // mUlAcAra meM yaha gAthA 704 naM. para hai vahAM para daMsaNamAdA ke sthAna pada saNamAdAtti AyA hai| anvayArtha: pANaM dasaNa AdA imaM sarIrAdigaM bAhiraM davyaM pi aNNaM hojja evaM aNNataM ciMtehi - jJAna darzana hI AtmA haiM zeSa - ye zarIrAdi bAharI - dravya bhI - anya haiM - isa prakAra se anyatva bhAvanA kA ciMtana karo // 23 // bhAvArtha- he jIva! jJAna darzana hI AtmA hai| ye AtmA ke hai isake alAvA ye zarIra Adi bAharI dravya bhI anya haiN| bhinna haiN| AtmA ke nahIM hai| isa prakAra se niraMtara ciMtana kro| * anyathA veda pANDityaM zAstra pANDitya manyathA anyathA paramaM tattvaM lokA klizyanti dhaanythaa|| pa. pra. TI 1/23 // artha- veda zAstra to anya taraha hI hai| naya pramANa rUpa hai| tathA jJAna kI paMDitAI kucha aura hI hai| vaha AtmA nirvikalpa hai| naya pramANa nikSepa rahita vaha paramatattva jo kevala AnaMda rUpa hai aura ye loga anya hI mArga meM lage hue hai| to vRthA kleza kara rahe hai|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasA peparavA 38 5. saMsAra anuprekSA paribhramaNa kA kAraNa paMca vihe saMsAre jAi jarA-maraNa-rogabhaya paure / jiNamaggamapecchaMto jIvoparibhamadi cirakAlaM // 24 // anvayArtha: jIvo jiNamagamapecchato paure jAi jarA maraNa roga bhaya - yaha jIva - jinamArga arthAt mokSamArga ko na jAnatA huA - pracura janma, bur3hApA, maraNa * roga bhaya se yukta - pAMca prakAra ke saMsAra meM - dIrghakAla taka - paribhramaNa karatA hai // 24|| paMca vihe saMsAre cirakAlaM paribhamadi bhAvArtha- yaha saMsArI jIca jinamArga/jinendra bhagavAna ke dvArA batAyA huA mokSa mArga ko na jAnatA huA athavA usameM zraddhAna na karatA huA pracura janma, bur3hApA maraNa, roga, bhanma meM yukta, Tranya, kSetra kAla, bhAva aura bhava rUpa, pAMca prakAra ke saMsAra meM dIrgha kAla taka paribhramaNa karatA hai| virAga-sumana * jAgo jAgaraNa tumhArI kSamatA hai, tumhArI saMbhAvanA hai. jaise bIja meM vRkSa chipA hai aibhe hI tuma meM paramAtmA chipA hai| (dara nahIM hai maMjila kRti se
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANU pavasvA 1. dravya parivartana saMsAra savve vi pogalA khalu ege bhutujhiyA hu jIveNa! asayaM arNatakhutto poggala pariyaTTa saMsAre / / 25 / / anvayArtha: poggala pariyaTTa saMsAre jIveNa khalu mammo guggalA aNaMta khutto ege hu bhujjhiyA asayaM . pudgala parivartana rUpa saMsAra meM - isa jIva ke dvArA . niyama se mArga puTagaloM ko - anaMta kSetra pramANa anaMta bAra - akele hI - bhogakara chor3A gayA aura phira use - khAyA gayA/bhogA gayA // 25|| bhAvArtha- isa jIva ke dvArA sabhI pudgaloM ko anaMta bAra bhoga kara chor3A gayA hai | tathA puna: unhIM ko asakRta (aneka bAra) akele hI bhogA gayA isa prakAra anaMta kSetra pramANa parivartana ko pudgala parivartana kahate haiN| vizeSArtha- saMsaraNa karane ko saMsAra kahate haiM, jisakA artha parivartana hai| yaha jina jIvoM ke pAyA jAtA hai ve saMsArI haiN| parivartana ke pAMca bheda haiM-dravya parivartana, kSetra parivartana, kAla parivartana, bhava parivartana aura bhAva privrtn| dravya parivartana ke do bheda haiN| nokarma dravya parivartana, aura karma dravya privrtn| nokarma dravya parivartana kA svarUpa jaise-kisI eka jIva ne tIna zarIra aura chaha paryAptiyoM ke yogya pudgaloM ko eka samaya meM grahaNa kiyA / anantara
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu vaikkhA 4 ve pudgala snigdha yA rukSa sparza tathA varNa Adi ke dvArA jisa tIvra, manda aura madhyama bhAvarUpa se grahaNa kiye the usa rUpa se avasthita rahakara dvitIyAdi samayoM meM nirjIrNa ho gye| tatpazcAt agRhIta snigdha yA rukSa sparza tathA varNa aura gandha Adike dvArA jisa tIvra, manda aura madhyama bhAvarUpa se grahaNa kiye the aura bIca meM grahIta paramANuoM ko ananta bAra grahaNa karake chodd'aa| tatpazcAt jaba usI jIva ke sarvaprathama grahaNa kiye gaye ve hI nokarma paramANu usI prakAra se nokarma bhAva ko prApta hote haiM taba yaha saba milakara eka nokarma dravyaparivartana hotA hotA hai tathA karmadravyaparivartana kA svarUpaM eka jIvane ATha prakAra ke karmarUpase jina pudgaloM ko grahaNa kiyA, ve samayAdhika eka AvalIkAlake bAda dvitIyAdika samayoMmeM jhara gye| pazcAt jo krama nokarma dravyaparivartana meM batalAyA hai usI krama se ve hI pudgala usI prakAra se usa jIva ke jaba karmabhAva ko prApta hote haiM taba yaha saba eka karma dravyaparivartana kahalAtA hai| ise hI pudgala parivartana saMsAra kahate haiN| bhuktojjhitA muhurmohAna mayA sarvepi pudgalAH / ucchiSTeSviva teSvadya, mama vijJasya kA spRhA / || iSTopadeza 30|| artha- moha se maine sabhI pudagala paramANuoM ko bAra-bAra bhogA aura chor3A hai| aba jUThana ke samAna una tyakta padArthoM ke prati mujha buddhi mAna kI kyA icchA ho sakatI hai? arthAt aba unake prati icchA hI nahIM hai|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANU peparavA 2. kSetra parivartana saMsAra samhi loyakhene kamaso taMNatdhi jaMNa uppaNNaM / uggAhaNeNa bahuso paribhamido kheta saMsAre // 26 // anvayArtha: khetta saMsAre uggAhaNeNa savvamhi loya khette . paribhamido taMtthi kSetra saMsAra meM jaghanya utkRSTa aneka prakAra kI avagAhanA ke dvArA sampUrNa loka ke pratyeka kSetra meM paribhramaNa karate hue eka bhI aisA pradeza nahIM hai jahAM (yaha jIva) krama se aneka bAra utpanna nahIM huA ho kamaso bahuso uppaNNaM Na bhAvArtha- kSetra parivartana rUpa saMsAra meM jaghanya utkRSTa Adi aneka prakAra kI avagAhanA zarIra kI UMcAI ke dvArA sampUrNa loka ke pratyeka kSetra meM paribhramaNa karate hue aisA eka bhI pradeza zeSa nahIM hai jahAM yaha jIva krama se aneka bAra utpanna nahIM huA ho| vizeSArtha- jisakA zarIra AkAza ke sabase kama pradezoM para sthita hai aisA eka sUkSma nigoda labdhyaparyAptaka jIva lokake ATha madhya pradezoM ko apane zarIra ke madhya meM karake utpanna huA aura kSudrabhavagrahaNa kAla taka jIkara mara gyaa| pazcAt vahI jIva punaH usI avagAhanA se vahAM dUsarI bAra utpanna huA, tIsarI bAra utpanna huA, cauthIbAra utpanna huaa| isa prakAra ghanAMgulake asaMkhyatAveM bhAga meM AkAza ke jitane pradeza prApta hoM utanI bAra vahI utpanna huA puna: usane AkAza kA eka-eka pradeza bar3hAkarasaba loka ko apanA janma kSetra banAyA isa prakAra yaha saba milakara kSetraparivartana hotA hai|
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasA peyakhA ussappiNi avasappiNi samayAvaliyAsu NiravasesAsu / jAdo muddo ya bahuso paribhamido kAla saMsAre ||27|| anvayArtha: 3. kAla parivartana - saMsAra - paribhamido kAla saMsAra ussappiNi avasappiNi NiravasesAsu samayAvaliyAsu bahuso jAdo yA mudo - - - - kAla saMsAra meM paribhramaNa karatA huA utsarpiNI aura avasarpiNI sampUrNa samayoM aura AvaliyoM meM 42 ( yaha jIva) aneka bAra janmA aura marA hai // 27 // bhAvArtha- kAla saMsAra meM paribhramaNa karate hue utsarpiNI aura aba sarpiNI ke saMpUrNa samayoM aura AvaliyoM meM yaha jIva aneka bAra utpanna (janmA) huA aura marA hai| meM vizeSArtha - aba kAlaparivartanakA svarUpa- -koI jIva utsarpiNI ke prathama samaya utpanna huA aura Ayuke samApta ho jAne para mara gyaa| puna: vahI jIva dUsarI utsarpiNI ke dUsare samaya meM utpanna huA aura apanI Ayuke samApta hone para mara gyaa| punaH vahI jIva tIsarI utsarpiNI ke tIsare samaya meM utpanna huaa| isa prakAra isane kramase utsarpiNI samApta kI aura isI prakAra avasarpiNI bhii| yaha janmakA nairantarya kahA / tathA isI prakAra maraNa kA bhI nairantarya lenA caahie| isa prakAra yaha saba milakara eka kAlaparivartana hai * naivA'sato janma sato na nAzo ( bra. svayaM bhU stotra) I
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu vaivasthA anvayArtha: 4. bhava parivartana saMsAra zirayAu jahaNNAdisu jAva du uvarilliyA du gevejjA | micchatta saMsideNa du bahuso vi bhavahnidI ||28|| micchatta saMsideNa jAva du uvarilliyA hu gevejjA NirayAdi jahaNNAdisu bhavadidI bahuso vi bhamido AM - - ( isa jIva ne ) mithyAtva ke saMsarga se uparima greveyaka se lekara - 43 naraka Adi kI jaghanya Adi sthitiyoM se yukta hokara aneka bAra bhramaNa kiyA ||28|| bhAvArtha- mithyAtva ke saMsarga se isa jIvane uparima gaiveyaka se naraka tiryaMca manuSya aura devoM kI jaghanya madhyama aura utkRSTa sthitiyoM se yukta 'hokara kramaza: aneka bAra bhramaNa kiyA hai| vizeSArtha bhava parivartana kA svarUpa - naraka gati meM sabase jaghanya Ayu dasa hajAra varSa kI hai| eka jIva usa Ayu se vahAM utpanna huA, punaH dhUma-phirakara usI agyu se vahIM utpanna huaa| isa prakAra dasa hajAra varSa ke jitane samaya haiM utanI bAra vahIM utpanna huA aura mraa| punaH Ayu ke eka-eka samaya bar3hAkara naraka kI teM sIsa sAgara Ayu samApti kii| tadanantara naraka se nikalakara antarmuhUrta Ayuke sAtha tiryaMcagatimeM utpanna huaa| aura pUrvokta kramase usane tiryaMcagati kI tIna palyopama pramANa Ayu samApta kI / isI prakAra manuSyagati meM antarmuhUrta se lekara tIna palyopama pramANa Ayu samApta kI / tathA devagatimeM naraka gati ke samAna Ayu samApta kI / kintu devagati meM itanI vizeSatA hai ki vahAM ikatIsa sAgaropama Ayu samApta hone taka kathana karanA cAhie kyoMki isa ke Age mithyAtva ke sAtha utpanna nahIM ho sakatA hai| graiveyaka ke Upara niyama se samyagdRSTi jIva hI utpanna hote haiN| isa prakAra yaha saca milakara eka bhavaparivartana hai|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasAmu vevasthA 5. bhAva parivartana - saMsAra savye paryADavidio aNubhAga- paDhesa- baMdha ThANANi / jIvo micchattavasA bhamido puNa bhAvasaMsAre ||29|| anvayArtha: jIvo micchattavasA savvepayaDi didio aNubhAga padesa baMdha ThANANi puNa bhAva saMsAre bhamido - - - - isa jIva ne mithyAtva ke vazIbhUta hokara sampUrNa karmoM kI prakRti sthiti, aura pradeza anubhAga baMdha ke sthAnoM ko aneka bAra prApta kara bhAva saMsAra meM bhramaNa kiyA ||29|| 44 bhAvArtha- mithyAtva ke vazIbhUta hokara isa jIva ne sampUrNa karmoM kI prakRti sthiti, anubhAga aura pradeza baMdha ke sthAnoM ko aneka bAra prApta kara bhAva saMsAra meM bhramaNa kiyA hai| vizeSArtha bhAva parivartana kA svarUpa-paMcendriya saMjJI paryAptaka mithyAdRSTi koI eka jIva jJAnAvaraNa prakRtikI sabase jaghanya apane yogya anta: koDAkoDIpramANa sthiti ko prApta hotA hai| usake usa sthiti ke yogya SaTsthAnapatita asaMkhyatA lokapramANa kaSAya adhyavasAya sthAna hote hai| aura sabase jaghanya ina kaSAya adhyavasAyasthAnoke nimitta se asaMkhyAta lokapramANa anubhAga adhyavasAyasthAna hote hai isa prakAra sabase jaghanya sthiti, sabase jaghanya kAya adhyavasAya sthAna aura sabase jadhanya anubhAgaadhyavasAyasthAnako dhAraNa karane vAle isa jIva ke tadyogya sabase jaghanya yogasthAna hotA hai| tatpazcAt sthiti, kaSAyaadhyavasAyasthAna aura anubhAga adhyavasAyasthAna vahI rahate haiM, kintu yogasthAna
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu parakhA dUsarA dUsarA ho jAtA hai jo asaMkhyAta bhAgavRddhisaMyukta hotA hai| isI prakAra tIsare, cauthe / Adi yogasthAnoM meM samajhanA caahie| ye saba yogasthAna cAra sthAna patita hote haiM aura inakA pramANa zreNI ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hai| tadanantara usI sthiti aura usI kaSAyaadhyavasAyasthAna ko dhAraNa karalevAle jIva ke dUsarA anubhAgaadhyavasAyasthAna hotA hai| isake yogasthAna pahaleke samAna jAnanA caahie| tAtparya yaha hai ki yahA~ bhI pUrvokta tInoM bAteM dhruva rahatI haiM kintu yogasthAna jagazreNI ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hote haiN| isa prakAra asaMkhyAta lokapramANa anubhAgaadhyavasAyasthAnoMke hone taka tIsare Adi anubhAga adhyavasAyasthAnoM meM jAnanA caahie| tAtparya yaha hai ki yahA~ sthiti aura kaSAya adhyavasAyasthAna to jaghanya hI rahate haiM kintu anubhAgaadhyavasAyasthAna kramase asaMkhyAta lokapramANa ho jAte haiM aura eka-eka anubhAgaadhyavasAsthAnake prati jagazreNIke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa yogasthAna hote haiN| tatpazcAt usI sthiti ko prApta honevAle jIvake dUsarA kaSAyaadhyavasAyasthAna hotA hai| isake bhI anubhAgaadhyavasAyasthAna aura yogasthAna pahale ke samAna jAnA caahie| arthAt eka-eka kaSAyaadhyavasAyasthAnake prati asaMkhyAta loka pramANa anubhAgaadhyavasAyasthAna hote haiM aura eka - eka anubhAgaadhyavasAyasthAna ke prati jagazreNI ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hone taka tIsare Adi kaSAya adhyavasAya sthAnoM meM vRddhikA krama jAnanA caahie| jisa prakAra sabase jaghanya sthiti ke kaSAyAdi sthAna kahe haiM usI prakAra eka samaya adhika jaghanya sthitike bhI kaSAyAdi sthAna jAnanA cAhie aura isI prakAra eka-eka samaya adhikake kramase tIsa koDAkor3I sAgara pramANa utkRSTa sthiti taka pratyeka sthitivikalpake bhI kaSAyAdi sthAnoM ko jAnanA caahie| ananta bhAgavRddhi asaMkhyAta bhAgavRddhi saMkhyAta bhAgavRddhi saMkhyAta guNavRddhi, asaMkhyAta guNavRddhi aura ananta guNavRddhi isa prakAra ye vRddhi ke chaha sthAna haiM tathA isI prakAra hAni bhI chaha prakArakI hai| inameM se ananta bhAgavRddhi aura ananta guNavRddhi ina do sthAnoMke kama kara denepara cAra sthAna hote haiN| isI prakAra saba mUla prakRtiyoM kA aura unakI uttara prakRtiyoM ke parivartanakA krama jAnanA caahie| yaha saba milakara ekabhAvaparivartana hotA hai| * bAla maraNANi bahuso bahuyANi akAyamANi maraNANi / marihati te varAyA je jiNavayaNaM Na jANaM ti / / ||muulaacaar||
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasAlu pevasthA dayAdAna ke abhAva meM saMsAra bhramaNa puttakalatta NimittaM atthaM ajjayadi pApa buddhIe / pariharadi dayAdANaM so jIvo bhamadi saMsAre ||30|| anvayArtha: jIvo putta kalattaNimittaM pApa buddhIe atthaM ajjayadi dayA dANaM pariharadi so saMsAre bhamadi artha - - jo jIva putra, strI Adi ke nimitta pApa buddhi se dhana kA upArjana to karatA hai tathA dayA aura dAna ko chor3atA hai vaha saMsAra meM ghUmatA hai || 3 || bhAvArtha- jo jIva putra, strI Adi kuTumbiyoM ke nimitta pApa buddhi ( moha buddhi) se dhana kA upArjana to karatA hai kiMtu dayA aura dAna ko nahI karatA hai ise chor3atA hai| vaha dIrgha kAla taka saMsAra meM ghUmatA hai| 46 * ghaTikA jaladhAreva galatyAyuH sthitaddrutam / zarIra midamatyanta pUtigandhi jugupsitam / ||aa. pu.parva 17/16 / / Ayu kI sthiti ghaTIyaMtra ke jala kI dhArA ke samAna zIghratA ke sAtha galatI jA rahI hai kama hotI jA rahI hai aura yaha zarIra atyaMta durgandhita tathA ghRNA utpanna karane vAlA hai|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAdAbU pacravA _____47. dharma buddhi chor3ane vAlA dIrgha saMsArI mama puttaM mama bhajjA mama dhaNadhaNNotti tivya kNkhaae| caiUNa dhammabuddhiM pacchA paripaDadi dIha saMsAre // 31 // anvayArtha: dhammabuddhi car3aUNa - jo jIva dharma buddhi ko choTar3akara aisA mAnatA mama puttaM mama bhajjA tivva kaMkhae dhaNadhaNNoti - ye merA putra hai| - ye merI bhAryA hai tathA - tIvra icchA lobha se yukta hokara - ye dhana dhAnya Adi merA haiM - (vaha) anta meM - dIrgha saMsAra meM ghUmatA hai / / 3 / / pacchA dIha saMsAre paripaDadi bhAvArtha- jo jIva dharma buddhi ko chor3akara aisA mAnatA hai ki ye merA putra hai, ye mere bhAI haiM tathA tIvra icchA/lobha se yukta hokara aisA mAnatA hai ki merA gAya, baila, bhaiMsa Adi pazu dhana haiM, ye merA gehUM, cAvala Adi dhAnya hai| vaha anta meM (mRtyu ke pazcAt) dIrgha saMsAra meM ghUmatA hai| * yauvanaM banavallInAmiva puSpaM prikssyi| viSavallInibhA bhoga saMpado bhani jiivitm|| A.pu.parva 17/15|| artha- vana meM paidA huI latAoM ke puSyoM ke samAna yaha yauvana zIghra hI naSTa ho jAne vAlA hai, bhogasaMpadAeM viSavela ke samAna hai aura jIvana vinazpara hai|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ [bArasAgaralA mithyA mAnyatA se saMsAra bhramaNa micchodayeNa jIvo jiMdaMto joNha bhAsiyaM dhammaM / kudhamma kuliMga - kutitthaM maNNaMto bhamadi saMsAre / / 3 / / yaha gAthA mUlAcAra meM isa prakAra hai micchatteNAchaNNo maggaM jinadesidaM apekkhNto| bhami hadi bhIma kuDille jIvo saMsAra kaMtAre / / 705|| anvayArtha:micchodayeNa jIvo joha (jiNa) bhAsiyaM dhamma NiMdato kudhamma kuliMga kutitthaM maNNaMto saMsAre bharmAda - jo jIva mithyAlva karma ke udaya se - jinendra bhagavAna ke dvArA kahe huye - dharma kI - niMdA karatA hai tathA - kudharma, kutIrtha aura kuliMga ko - mAnatA hai (vaha) - saMsAra meM ghUmatA haiM / / 32 // bhAvArtha- jo jIva mithyAtva karma ke udaya se jinendra bhagavAna dvArA kathita dharma kI niMdA karatA hai tathA kudharma, kutIrtha aura kuliMga ko mAnatA hai| vaha saMsAra meM dhUmatA hai| * paranindA prakurvanti guNAn pracchAdayanti ye| te mUDhA zvabhragA jJeyA bhUripApavRtA khlaaH|| pra. zrA. 267|| artha- jo manuSya para kI niMdA karate rahate hai aura dUsaroM ke guNoM ko Dhakate rahate hai / ve duSTa sabase adhika pApI hai| una mUvoM ko naraka meM hI sthAna milatA hai|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu vekkhA anvayArtha: makAratraya kA sevana saMsAra bhramaNa kA kAraNa 'haMsUNa jIvarAsiM mahumaMsaM seviUNa surapANaM / paradavya parakalattaM gahiUNa ya bhamadi saMsAre ||33|| jIvarAsiM haMsUNa mahumaMsaM seviUNa surapANaM pada dav ya parakalattaM gahiUNa saMsAre bhamadi - 49 jo jIva aneka prakAra kI jIva rAzi kI hiMsA karake jo madhu mAMsa sevana karake aura zarAba kI pItA hai tathA dusaroM ke padArtha (vastuoM) ko tathA dUsaroM kI strI ko grahaNa karatA hai ( vaha) saMsAra meM ghUmatA hai ||33|| bhAvArtha- jo jIva aneka prakAra kI jIva rAzi kI hiMsA karake prApta madya (zarAba), mAMsa/ aNDe, madhu (zahada) kA sevana karake dUsaroM ke dhana, dhAnya Adi padArthoM ko grahaNa karatA hai| chInatA hai vaha dIrgha kAla taka saMsAra meM ghUmatA hai| * roravAdiSu ghoreSu vizanti pizitAzanAH / teSveva hi kadarthyante jantughATa kRtodyamAH / / || jJAnArNava 8 / 17|| artha- jo mAMsa ke khAlevAle haiM ve sAtaveM naraka ke rauravAdi biloM meM praveza karate haiN| aura vahIM para jIvoM ko ghAta karane vAle zikArI Adika bhI pIDita hote haiN|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu pakrayA indriya viSayoM ke kAraNa saMsAra meM patana jatteNa kuNai pAvaM visayaNimittaM ca aNisaM jiivo| mohaMthayAra sahio teNa du paripaDadi saMsAre // 34 // anvayArtha: jIvo mohaM dhayAra sahio visayaNimisa ahaNisaM jatteNa pAvaM kuNai teNadu saMsAre pariparbAda - yaha jIva - moharUpI aMdhakAra se yukta - paMcendriya viSayoM ke nimitta - aharniza dina rAta - bar3e pratyana pUrvaka - pApa karatA hai - isI se - saMsAra meM patita hotA hai giratA hai paribhramaNa karatA hai / / 34|| bhAvArtha- yaha jIva moharUpI aMdhakAra se yukta hokara pAMcoM iMdriyoM ke viSayoM ke lie dina rAta bar3e prayatna se pApoM ko karatA hai vaha burI taraha se saMsAra meM giratA hai/ DUbatA hai/ paribhramaNa karatA hai| * cariyA pamAdabahulA kAlussaM loladA ya visesu| paraparidAvapavAdo pAvassa ya AsavaM kunndi|| paMcAskiAya 147|| artha- bahula pramAdacaryA, citta kI kaluSatA, viSayoM ke prati lolupatA, para ko paritApa dene kA bhAva aura apavAda vacana bolanA ye pApa kA Asrava karAte haiN|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu vekravA anvayArtha: - caurAsI lAkha yoniyoM ke bheda Niccidara dhAtusattaya tarudasa viyaliMdiyesu chacceva / sura Niraya tiraya cauro codasa maNuye sadasahassA ||35|| Niccidara zrAdu satta sada sahassA tadasa sadasahassA viyaliMdiyesu chacceva sada sahassA sura NiraNa, tiraya ghauro sadasahassA maNuye codasa sadasahassA - - * Ad - 51 nitya nigoda aura itara nigoda pRthavIkAyika, jalakAyika, agnikAyika vAyukAyika, pratyeka kI (7-7) sAta-sAta lAkha pratyeka vanaspati kAyika kI dasa lAkha vikaledriya arthAt do indriya, tIna indriya cAra indriyoM kI pratyeka kI do-do lAkha isa taraha ina kI chaha lAkha jAtiyAM huIM tathA deva, nArakI aura tiryaMco kI pratyeka kI cAra-cAra ( 4-4 ) lAkha evaM manuSyoM kI caudaha (14) lAkha jAtiyAM isa prakAra saMsArI jIvoM kI (kula milAkara) caurAsI lAkha jAtiyAM hotI haiM / / 35 / / bhAvArtha- nityanigoda, itaranigoda, pRthvIkAyika, jalakAyika, agnikAyika, vAyu kAyika, ina sabhI ke sAta-sAta lAkha tathA pratyeka vanaspati kAyika ke dasa lAkha do indriya, tIna indriya, cAra indriya pratyeka ke do-do lAkhA deva nArakI, tiryaMcoM ke cAracAra lAkha evaM manuSyoM kI caudaha lAkha jAtiyAM hai| kula milAkara caurAsI lAkha yeniyAM hotI haiN|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArasANavakravA saMsAra meM sukha duHkha hote hI hai saMjoga vippajogaM lAhAlAhaM suhaM ca duksaM ca / saMsAre bhUdANaM hodi hu mANaM tahAvamANaM ca // 36 // yaha gAthA mUlAdhAra meM isa prakAra haisaMjoga vippaogA lAhAlAhaM suhaM ca dukkhNc| saMsAre aNubhUdA mANaM ca tahAvamANaM ca / / 711 // anvayArtha:bhUdANaM - jIvoM ko saMsAre du - saMsAra meM niyama se saMjoga vippajogaM - saMyoga aura viyoga lAha ca alAhaM * lAbha aura alAbha suhaM ca dukkhaM - sukha aura dukha tahA mANaM ca avamANaM ___ - tathA mAna aura apamAna hodi - hotA hai / / 36|| bhAvArtha- jIvoM ko saMsAra meM niyama se saMyoga aura viyoga, lAbha aura alAbha, sukha aura duHkha tathA mAna aura apamAna hotA hai| * apamAnAdayastasya vikSepo yasya cetasaH | nApamAnAdayastasya na kSepo yasya cetsH|| samAdhi taMtra 38|| artha- jisake citra kA rAgAdika rUpa pariNamana hotA hai usI ke apamAnAdika hote hai| jisake citra kA rAga dveSAdirUpa pariNamana nahIM hotA usake apamAna-tiraskArAdi nahIM hote hai|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ [lArasANuvasthA nizcayanaya se jIva kA saMsAra bhramaNa nahIM kammaNimittaM jIvo hiMDadi saMsAra ghora kaMtAre / jIvassa Na saMsAro NiccayaNaya kamma vimmukko||37|| anvayArtha: jIvo kamma Nimisa ghora saMsAra kAMtAre hiMDadi NiccayaNaya kamma vimmukko jIvassa Na saMsAro - saMsArI jIva - karmoM ke nimitta se * ghanaghora saMsAra vana meM - ghUmatA hai kiMtu - nizcaya naya se - karma se rahita - jIva ke saMsAra nahIM hotA hai| vaha to saMsAra se rahita haiM/mukta haiM aisA jAnanA cAhie / / 37|| bhAvArtha- saMsArI jIva karmoM ke nimitta se ghanaghora saMsAra meM ghUmatA hai kiMtu zuddha nizcaya naya se karma se rahita jIva ke saMsAra nahIM hotaa| vaha to saMsAra se rahita mukta hI hai| aisA jAnanA caahie| * ni:sAre khalu saMsAre sukhalezopi durlabhaH / duHkha meva mahat-tasmin sukhaM kAmyati mndyii:|| |A. pu. parva 17/17|| artha- isa asAra saMsAra meM sukha kA leza mAtra bhI durlabha hai aura duHkha bar3A bhArI hai phira bhI Azcarya hai ki maMdabuddhi puruSa usameM sukha kI icchA karate haiN|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ lArasA geyasyA heyopAdeya jIva kA kathana saMsAramadikkato jIvovAdeyamidi viciNtijjo| saMsAra duhakkaMto jIvoso heyamidi viciNtijo||38|| anvayArtha: saMsAraM adikkato jIvo uvAdeyaM idi viciMtijjo saMsAra duhakkato jIvo - saMsAra se atikrAMta arthAt mukta jIva - upAdeya hai, grahaNa karane ke yogya hai| - aise-ciMtana karane yogya haiM kiMtu - saMsAra ke dukhoM se AkrAta/yukta jIva - heya hai, chor3ane yogya hai| - aisA vicAra karanA cAhie / / 38 / / heyaM idi viciMtijjo . bhAvArtha- saMsAra se rahita mukta jIva upAdeya hai, dhyAna Adi ke dvArA dhyeya hai| ciMtana ke yogya hone se ciMtanIya haiM, kiMtu saMsAra ke duHkhoM se yukta saMsArI jIva heya haiM, chor3ane yogya haiN| aisA vicAra karanA caahie| * pAtayanti bhavAvarte meM tvA te naiva baandhvaaH| bandhutA te kariSyanti hitamuddizya yoginH|| ||jJA. A.|| ardha- he Atman! jo tujhe saMsAra ke cakra meM DAlate haiM, ve tere bAMdhava ( hitaiSI) nahIM hai, kintu jo munigaNa tere hita kI vAMchA kara ke baMdhutA karate haiM, arthAt hita kA upadeza karate haiM, svarga tathA mokSa kA mArga batAte haiM, ve hI vAstava meM tere sacce aura parama mitra haiN|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu parayA 6. loka anuprekSA loka aura usake bheda jIvAdi-padavyANaM samavAo so Niruccae logo| tiviho havei logo adhamajjhima-uTTa bheeNa // 39 // anvayArtha: jIvAdi padavyANaM samavAo - jo jIvAdi padArthoM kA samavAya samUha hai so logo niruccae - vaha loka zabda se nirukta hai arthAt use ___"loka" kahate haiN| aura vaha loka adhamajjhima uTTa bheeNa - adho madhya aura Urdhva ke bheda se tiviho havei - tIna prakAra kA hotA hai / / 39 // bhAvArtha- jo jIvAdi padArthoM kA samavAya/ samUha haiN| vaha loka zabda se nirukta haiM arthAta use loka' kahate haiN| aura vaha loka adho, madhya aura Urdhva ke bheda se tIna prakAra kA hotA hai| * jai puNa suddha-saddhAvA sabve jIvA aNAi-kAle vi| to tava-caraNa-vihANaM savvesi pipphalaM hodi|| kA. anu. 200 // ardha- yadi saba jIva sadA zuddha svabhAva haiM to sabakA tapazcaraNa karanA niSphala hotA hai|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu vevasthA anvayArtha: - tInoM lokoM kI saMracanA riyA havaMti helA majjhe dIvaMburAsayo'saMkhA / saggo tisaTi bheo etto uDa have mokkho // 40 // heTTo NirayA hati majjhe asaMkha dIva aMburAsayo ur3aDhe saggo tisadiThabheo mokkho have - ( loka ke) adholoka meM naraka hote haiN| madhyaloka meM asaMkhyAta dvIpa samudra haiM Urdhva loka meM svarga sahita tresaTha paTaloM ke bheda haiM isake Age mokSa hotA hai arthAt siddhaloka 1180|| 56 bhAvArtha - adholoka meM sAta naraka hote haiN| madhyaloka meM asaMkhyAt samudra hote haiN| Urdhva loka meM svarga sahita tresaTha paTaloM ke bheda haiN| isake Age mokSa arthAt siddhaloka hai| * krUratA daNDapAruNyaM vaJcakatvaM kaThoratA / niritraMzatvaM ca liGgAni raudrasyoktAni sUribhiH ||37| * artha krUratA (draSTatA), daMDakI, vaJcakatA, kaThoratA nirdayatA ye raudradhyAna ke cinha AcAyau ne kahe haiN|| * visphulinibhe netre bhUvakA bhISaNAkRtiH / kampaH svedAdiliGgAni raudre bAhyAni dehinAm ||38|| artha- agrike phuliMga samAna lAla netra hI, bhauMho Ter3hI ho, bhayAnaka AkRti ho, deha meM kaMpana ho aura pasInA ho ityAdi raudradhyAna ke bAhya cinha haiN| (jJAnArNavA ) 1
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ cArasApUrasA svarga ke 63 paTala igatIsa sattacattAri doNi ekkekka chakka cadukappe / tittiya ekkekedaya NAmA uDu Adi saTTI // 42 // anvayArtha: igatIsa-satta cattAri ___ - ikatIsa, sAta, cAra doNi ekka cadukappe chakka - do, eka, eka, cAra kalpoM meM cha: tittiya ekka ekka uDuNAmAdi / - tIna-tIna ke tIna tathA isake Age eka, eka paTala hai isa prakAra Rju Adi nAmavAle tesaTTI iMdaya - tresaTha iMdraka/paTala/vimAna hai| bhAvArtha- Urdhva loka meM vesaLa paTala nimna prakAra hai saudharma aizAna svarga meM iktIsa paTala haiN| sAnata kumAra mAhendra svarga meM sAta paTala brahma, brahmottara yugala meM cAra paTala haiN| lAntava kApiSTha meM do paTala haiM zukra mahAzukra yugala meM eka paTala hai| zatAra-sahasrAra yugala meM eka paTala hai| Anata prANata, AraNa acyuta, ina do yugaloM meM cha: paTala haiM adho, madhya aura Urdhva, aveyaka meM tIna tIna ke tIna kula nau paTala hai nava anudiza vimAnoM meM eka paTala hai| pAMca anuttaroM meM eka paTala hai| isa prakAra Rju Adi nAma vAle vesaTha indraka Adi paTala (vimAna) haiN| * lavaloe kAloe aMtima- jalahimmi jalayaro sNti| sesa-samuddesu puNo Na jalayarA saMti nniymenn|| kA. anu. 144 / / artha- lavaNoda samudra meM, kAloda samudra meM aura aMta ke svayaMbhU ramaNa samudra meM jalacara jIva hai| kiMtu zeSa bIca ke samadroM meM niyama se jalacara jIva nahIM haiN|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ [vArasANa karatA upayogoM kA phala asuheNa Niraya-tiriyaM, suhaubajogeNa divis-pr-sokkhN| suddheNa lahai siddhiM evaM loyaM viciMtijjo // 42 // anvayArtha: asuheNa Niraya tiriyaM suha uvajogeNa divija Nara sokkhaM suddheNa lahai siddhiM evaM loyaM viciMtijjo - (yaha jIva) azubha upayoga se naraka taryaca gati ko - zubhopayoga se - deva tathA manuSyoM ke sukhoM ko tathA * zuddhopayoga se mokSa ko prApta karatA hai . isa prakAra loka ke svarUpa kA vicAra karanA cAhie / / 42|| bhAvArtha- yaha jIva azubhopayoga se naraka tiryaMca gati ke du:khoM ko prApta karatA hai tathA zubhopayoga se deva tathA manuSyoM ke sukhoM ko evaM zuddhopayoga se mokSa ko prApta karatA hai| isa prakAra loka ke svarUpa kA niraMtara ciMtana karanA caahie| * savve kamma-NibaddhA saMsaramANA aNai-kAlamhi / pacchA toDiya baMdha siddhA suddhA dhuvaM hIti / / kA. anu. 202 // artha- sabhI jIva anAdikAla se karmoM se baMdhe hue hai isI se saMsAra meM bhramaNa karate haiN| | pIche karma baMdhana ko tor3akara jaba nizcala siddha pada pAte haiM taba zuddha hote haiN|
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasAdhu vakhA anvayArtha: 7. azucitya - anuprekSA zarIra kI azucitA aTTIhiM paDibaddhaM maMsa vilitaM taeNa occhaNNaM / kimi saMkulehiM bhariyaM acokkhaM dehaM sadAkAlaM // 43 // yaha gAthA mUlAcAra meM isa prakAra hai maMsaDi siMbhava sarUhira camma pittaM tamutta kuNipa kuDiM / bahu dukkha roga bhAyaNa sarIramasubhaM viyANAhi // 726 // 3 aDIhiM paDibaddhaM maMsavilitaM taeNa occharaNaM kimi saMkulehiM bhariyaM acokkhaM dehaM sadAkAlaM - - 4 - - jo haDDiyoM se baMdhA hai / mAMsa se lipta hai| 59 tvacA / carma se AcchAdita hai| kRmiyoM ke samUhoM se bharA huA hai aise apavitra zarIra ke viSaya meM hamezA ciMtana karo ||43|| bhAvArtha- jo haDDiyoM ke baMdhanoM se baMdhA huA hai, mAMsa se lipta hai, camar3e se DhakA huA hai tathA kRmi (do indriya Adi jIvoM) se jo bharA huA hai| aise apane apavitra zarIra ke viSaya meM niraMtara ciMtana karanA caahie| * suGa pavittaM davvaM sarasa sugaMdha maNoharaM jaM pi / - deha - NihittaM jAyada ghiNAvaNaM suchu duggaMdhaM // ||kaa a84||
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ (bArasANu pakravA 60 sar3ana galana zarIra kA svabhAva duggadhaM bI bhacchaM kalimalamaridaM aceyaNaM muktaM / saDaNapaDaNasahAvaM dehaM idi ciMtae NiccaM // 44|| zarIra saptaghAtumaya hai rasa ruhira maMsameTThI majjasakulaM muptapUkimibahulaM / dugaMdhamasuci cammamayamaNiccamaceyaNaM paDaNaM // 45|| anvayArtha: aceyaNaM deha duggadhaM-bIbhacchaM rasa ruhira maMsa medaTThI majja mutta kalimala bharida cammamayaM, muttaM duggaMdha acayeNaM, aNicdhaM paDaNaM sar3aNapaDaNasahAvaM - (he jIva! yaha) acetana zarIra - durgadhita hai vIbhatsa-ghraNita haiM - rasa rudhira (khUna) mAMsa, medA haDDI - majjA mUtra pIva ityAdi - gaMde maloM se bharA huA hai - carmamaya hai, mUrtika haiM - durgaghita hai - acetana hai anitya hai - vinAzIka hai - sar3anA (galanA) par3aSA (mRtyu ko prApta honA) isakA svabhAva hai tathA yaha - kRmi vahula hai arthAt isameM kRmi Adi bahuta sAre jIva pAye jAte haiM - isa prakAra apavitra zarIra kA - hamezA ciMtana kro||44-45|| kimi bahulaM idi asuci dehaM NiccaM ciMtae
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANavasyA bhAvArtha- he jIva ! yaha acetana zarIra, durgaMdhita, ghRNita haiN| rasa rakta mA~sa medA haDDI, majjA, mUtra pIva ityAdi gaMde maloM se bharA huA hai tathA yaha carmamaya haiM, mUrtika hai, durgaMdhita haiM, acetana va anitya hai| sar3anA galanA aura mRtyu ko prApta honA isakA svabhAva hai| tathA yaha bahuta sAre kRmi Adi jIvoM se bharA huA haiN| ata: tU niraMtara isa apavitra zarIra ke viSaya meM ciMtana kara usase virakta ho| * abhimataphala siddherabhyupAyaH subodhaH,. sa ca bhavati suzAstrAttasya cotpattirAptAt / iti bhavati sa pUjyastatU prasAdAtmabuddhiH na hi kRtamupakAra sAdhano vismaranti / / paMcAstikAya ttiikaa|| artha- abhimata -iSTaphala kI siddhi kA sundara upAya samyagjJAna hai, vaha samyagjJAna suzAstra se milatA hai, suzAmra kI utpatti Apta bhagavAna sarvajJa (jinendra) se hotI hai| isalie Apta pUjya hai, kyoMka Apta kI kRpA se puruSoM kI buddhi pUjya ho jAtI hai| tathA sAdhu sajjana puruSa to upakArI dvArA apanA kiyA huA upakAra vAstava meM kabhI bhUlate hI nahIM haiN|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vArasAbu paravA dehAtIta AtmA kI zuddhatA kA ciMtana dehAdo vadiritto kammavirahio annNtshnnilyo| cokkho havei appA idiNiccaM bhASaNaM kujjaa||46|| anvayArtha: kamma rahio dehAdo vadiritto aNaMta suruNilayo cokkho appA havei idi NiccaM bhAvaNaM kujjA - karma se rahita aura - zarIrAdi se rahita - anaMta sukha kA nilaya svarUpa - saccI AtmA hotI hai - aisI hamezA - bhAvanA kro|||46|| bhAvArtha- jJAnAvaraNAdi ATha dravya karma rAgadveSa Adi bhAva karma tathA zarIra Adi nokarma se rahita, anaMta sukha kA ghara hamArI saccI AtmAhotI hai| aisA hamezA ciMtana karanA caahie| NP * jo para-deha viratto Nima-dehe Na ya karedi aNurAyaM / appa-sarUva suratto asuitte bhAvaNA tassa / / kA. anu. 87|| artha- jo dUsaroM ke zarIra se virakta hai aura apane zarIra se anurAga nahIM karatA hai, tathA AtmA ke zuddha cidrUpa meM lIna rahatA hai usI kI azucitva meM bhAvanA haiN|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vArasAbu jevA 8. Asrava anuprekSA kamAna ke kAraNa micchattaM aviramaNaM kasAyajogA ya AsavA hoti / paNa paNa cau tiya bhedAsamma parikittidA smye||47|| yaha gAthA mUlAcAra meM isa prakAra haimicchattA viradIhiM ya kasAya jogehiM jaM ca Asavadi / daMsaNa viramaNaNiggahaNirodhaNehiM tu NAsavadi / / 744 // anvayArtha:paNa micchattaM - pAMca mithyAtva paNa aviramaNaM - pAMca avirati car3a kasAya ya - cAra kaSAya aura tiya bhedA jogA - tIsa prakArake yogoM se AsavA horti - Amrava hotA hai aisA samaye - Agama ! zAstroM meM samma parikittidA - acchI taraha se kahA gayA hai / / 47|| bhAvArtha- pAMca prakAra ke mithyAtva, pAMca prakAra ke avirata, cAra prakAra kI kapAyeM tathA tIna prakAra ke yoga ye satraha karmoM ke Amrava ke hetu haiN| aisA jinAgama (zAstroM) meM acchI taraha se kahA gayA hai| * AsannabhavyatA karmahAnisaMjitvazuddha prinnaamaa:| samyakvaheturantarbAhya upadezakAdizca / / |umAsvAmi-zrAvakA / / .23|| - -
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu paiyakhA anvayArtha: mithyAtva aura avirati ke bheda eyaMta viNaya vivariya saMsayamaNNANa midi have paMca / aviramaNaM hiMsAThI paMcaviho so haSai niyameNa // 48 // eyaMta viNaya vivariya saMsaya aNNANaM idi paMca have NiyameNa hiMsAdI paMca viho so aviramaNaM hava - - 4 * - ekAMta, vinaya, viparIta saMzaya aura ajJAna bhAvArtha ekAnta, vinaya, viparIta, saMzaya aura ajJAna isa taraha se the pAMca prakAra kA mithyAtva haiN| tathA hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla, evaM parigraha ye pAMca prakAra ke avirata haiM / 64 isa taraha ye pAMca prakAra ke midhyAtva haiM aura niyama se hiMsAdi pAMca prakAra ke ve avirata hote haiM // 48 // 'durjanasya ca sarpasya samatA tu vizeSataH / chidrAbhilaSitA nityaM dvijihvaM pRSThi bhakSaNam / / ||bhH vyadharmopadeza upAsakAdhyana ||23|| artha- durjana puruSa kI aura sarpa kI vizeSa rUpase samAnatA hai| donoM hI sadA chidroM ke (sA~pa bila ke aura durjana doSoM ke) abhilASI hote hai do jihnavA vAle haiM aura pITha pIche akSaNa karate haiN|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu vekvA kaSAya aura yoga ke bheda kohe mANo kirA paNa vacakAyeNa puNo jogo tiviyappamidi jANe // 49 // yaha gAthA mUlAcAra meM isa prakAra hai koho mANo lobho ya durAsaya kasAyarika dosa sahassAvAsA dukkha sahassANi pAvaMti || 737 / / anvayArthaH koho mANo mAyA ya lohA cauvi kasAyaM puNo maNa vaca kAyeNa jogo viviyapaM idi jANe - - - - krodha, mAna, mAyA aura lobha ye niyama se cAra prakAra kI kaSAya haiN| aura mana, vacana, kAya ke bheda se yoga tIna prakAra kA hai aisA jAno / / 49 // 65 bhAvArtha- krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAra prakArakI kaSAyeM haiM aura mana, vacana tathA kAya ke bheda se tIna prakAra kA yoga hai| aisA jAnanA caahie| * jIvana meM saMta darzana to bahuta hote hai, lekina darzana ke uparAnta jo hRdaya meM samarpaNa kA bhAva paidA hotA hai, bhakti kA bhAva jagatA hai, tIvra lAlasA utpanna hotI hai, vahI vAstava meM darzana hai, zeSa to mAtra korA pradarzana hai| ||aa. zrI virAga sAgara jI / /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArANavasyA 66 yoga ke zubhAzubha bheda asuhedara bhedeNa du ekkekkaM vaNNidaM have duvihaM / AhArAdI sapaNA asuhamaNaM idi vijaannehi||50|| / anvayArtha: ekkekkaM asuhedara bhedeNa . duvihaM have vaNNidaM AhArAdI saNNA asuhamaNaM idi vijANehi - athavA - pratyeka - azubha aura zubha ke - bheda se - do-do prakAra ke hote haiM aisA - Agama meM kahA hai tathA - AhAra Adi saMjJA se yukta mana - azubha mana hai - aisA jAno // 50 // bhAvArtha- athavA pratyeka yoga ke zubha aura azubha ke bheda se do-do bheda haiN| arthAt zubhamana aura azubhamana/zubha vacana aura azubha vacana, zubhakAya aura azubhakAya aisA Agama zAstroM meM kahA gayA haiN| inameM AhAra, bhaya, maithuna parigraha rUpa saMjJAoM se yukta mana azubha mana hai| aisA jAnanA caahie| * saMta ke darzana karane ke bAda aMtaraMga meM jo puna: darzana kI abhilASA, bhAvanA, sAgara kI taraha hiloreM lene lagatI hai, vAstava meM aMtaraMga kI vahI aMtahIna bhakti mukti kI paricAyaka hai| |AcArya zrI virAga sAgara jii|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu kvA azubha bhAva hI azubha mana hai kiNhAdi tiNNilessA karaNajasokkhesu giddha pariNAmo / IsA visAdabhAvo asuhamaNaM tiya jiNAveMti / / 51|| anvayArtha: kiNhAdi tiNilessA karaNajaya soksu giddhi pariNAmo IsA ya visAda bhAvo asuhamaNaM tti jiNAveti anvayArtha: - 4 - rAgo doso moho hAssAdi NokasAya thUlo muhumo asuhamaNo veti - - bhAvArtha- kRSNA, nIla, kApota ye tIna azubha lezyaeM, iMdriyoM se utpanna sukhoM meM Asakti rUpa pariNAma, IrSA aura viSAda rUpa bhAva azubha mana hai| aisA jinendra bhagavAna ne kahA hai| kaSAya nokaSAya rUpa pariNAma azubha mana hai rAgo dosare moho, hAssAdi NokasAyapariNAmo / thUlo vA sumo vA asuhamaNo tiye jiNA veti // 5zA 3 - kRSNA Adi tIna azubha lezyAyeM iMdriyoM se utpanna sukhoM meM giddhi / Asakti rUpa pariNAma IrSA aura viSAda rUpa bhAva azubha mana hai aisA jineMdra bhagavAna kahate haiM // 51 // - 67 rAga dveSa moha, hAsya Adi bho kaSAya sthUla sUkSma azubha mana kahanA bhAvArtha- sabhI prakAra ke sthUla va sUkSma rAga dveSa, moha, hAsya Adi no kaSAya rUpa pariNAma ko jinendra bhagavAna ne azubha mana kahA haiN|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu paikravA azubhra vacana aura azubha kAya bhittitthirAya cora kahA o vayaNaM viyANa asuhamidi / baMdhaNa chedaNa mAraNa kiriyA sA asuha-kAyetti // 53 // anvayArtha: bhittitthirAyacora kahAo idi asuha vayaNaM aMdhaNa chedaNa mAraNa kiriyA sA asuha kAtti viyANa - - - bhakta kathA, strI kathA, rAja kathA, rUpa vacana isa prakAra se azubha vacana hai tathA tathA bAMdhanA, mAranA, chedanA ityAdi kriyA vaha azubha kAya hai aisA jAno // 53 // 68 * vAlatA prakRtiryasya tasya kuNThA matirbhavet / pittalA prakRtiryasya tasya tIvrAmatirbhavet // // vratodyotana zrAvakA || 206|| cora kathA bhAvArtha - bhojana kathA, strI kathA, rAjakathA, cora kathA ina cAra vikatha rUpa vacana azubha vacana hai| tathA bAMdhanA, mAranA, chedanA, ityAdi kriyA karanA azubha kAya hai| aisA jAnanA caahie| artha - jisa puruSa kI vAyu pradhAna prakRti hotI hai, usakI buddhi kuNThita hotI hai tathA jisa puruSa kI prakRti pitta pradhAna hotI hai, usakI buddhi tIvra hotI hai|
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAperA 69 vrata samiti rUpa zubha pariNAma zubha mana hai attaNa asuhabhAvaM puSvuttaM ziravasesado davyaM / vada-samidi sIla saMjama pariNAmaM suhamaNaM jANe // 54 // anvayArtha: puvuttaM dadhvaM asuha bhAvaM Niravasesado mottUNa bada samidi sIla saMjama pariNAma suha maNaM jANe - pUrvoktadravya aura - azubha bhAvoM ko - pUrNata: chor3akara - vrata samiti zIla aura - saMyama rUpa pariNAmoM kA honA .. - zubha mana hai aisA jAno // 54|| bhAvArtha- pUrvokta Amrava baMdha meM kAraNa bhUta dravya evaM bhAvoM ko pUrNataH chor3akara vrata, samiti, zIla aura saMyama rUpa pariNAma ko zubha mana jAnanA cAhie / * rayaNa-ttaya-juttANaM aNuklaM jo caredi bhttiie| bhicco jaha rAyAMNa uvayAro so have vinno|| kA, a. 458 / / artha- jaise sevaka rAjA ke anukUla pravRtti karatA hai vaise hI ratnatraya arthAt samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritra dhAraka muniyoM ke anukUla bhaktipUrvaka pravRtti karanA upacAra vinaya hai|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu peparayA zubha vacana aura zubha kAya kA kathana saMsAra cheda kAraNa vayaNaM, suhavayaNamidi jinnuddittheN| jiNadevAdisupUjA suhakArya liya have ceTThA // 55 // anvayArtha: saMsAra cheda kAraNaM vayaNaM suhavayaNaM idi jiNadevAdisu pUjA ya gheTThA have suhakAyaM ti jiNudiTuM - saMsAra viccheda ke kAraNa - vacana zubhavacana hai| .. - jinendra deva Adi kI saccI pUjA rUpa - jo ceSTA hai| - zubha kAya hai aisA - jinendra bhagavAna ne kahA hai / / 55 // bhAvArtha- saMsAra paribhramaNa ko viccheda karane meM kAraNa bhUta vacana zubhavacana hai tathA jinendra deva Adi kI saccI pUjA rUpa jo ceSTA hai vaha zubha kAya hai| aisA jinendra bhagavAna ne kahA hai| * pUrvAhaNe harate pApaM madhyAhne kurute zriyam / dadAti mokSaM sandhyAyAM jinapUjA nirantaram / / ||umAsvAmi zrA. 181|| artha- nirantara prabhAta meM kI gaI jinapUjA pApa ko dUra karatI hai, madhyAhna meM kI gaI jinapUjA lakSmI (aMtaraMga lakSamI) ko karatI hai aura saMdhyA kAla meM kI gaI jinapUjA mokSa ko detI hai|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ [nArasASNu vevasthA anvayArtha: saMsAra - paribhramaNa karmAsrava ke kAraNa jammasaMmudde bahudosavIciye dukkhajalacarAkiNNe | jIvassa parimbharaNaM kammAsavakAraNaM hodi // 56 // dukkhajalacarAkiNNe bahudosavIciye jammasamudde jIvassa paribbhamaNaM kAraNaM kammAsavakAraNaM hodi - " - 4x - dukha rUpI jalacaroM se bhare hue bahuta doSa rUpI taraMgoM se janma maraNa rUpa saMsAra samudra meM jo jIva kA paribhramaNa ho rahA hai| yukta isa kA mUla kAraNa karmoM kA Amrava hai ||56|| * devahaM sutthahaM muNivarahaM jo viddesu karei / trimeM pAu have tasu je saMsArU bhamei || |pa.pra.2 / 62 / / bhAvArtha- dukha rUpI jalacara (magaramacchoM se bhare hue, bahuta doSoM rUpI taraMgo se yukta janma maraNa rUpa mahA samudra meM jo jIva kA paribhramaNa ho rahA hai| usakA mula kAraNa eka mAtra karmoM kA Asava hai / 71 artha- vItarAgadeva, jinasUtra aura nigraMtha muniyoM se jo jIva dveSa karatA hai, usake nizcaya se pApa hotA hai, jisa pApa ke kAraNa se vaha jIva saMsAra meM bhramaNa karatA hai arthAt paramparAya mokSa ke kAraNa aura sAkSAt puNyabaMdha ke ba- zAstra gurU hai, inakI jo niMdA karatA hai use kAraNa jo deva -: niyama sepApa hotA hai, pApa se durgati meM bhaTakatA hai /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu pakrayA 72 jJAnapUrvaka kriyA mokSa kA kAraNa kammAsaveNa jIvo bUDhadi saMsArasAyare ghore / jaMNANavasaM kiriyA mokkhaNimittaM prNpryaa||57|| anvayArtha: jIvo kammAsaveNa . ghore saMsArasAyare bUDadi jaMNANavasaM kiriyA paraMparayA mokkhaNimitta - jaya jIva - karmoM ke Amrava se - ghora saMsAra sAgara meM - DUbatA hai - jo samyagdarzana jJAna pUrvaka kriyA hai - vaha paraMparA se - mokSa kA nimitta kAraNa hai // 57|| bhAvArtha- yaha jIva karmoM ke Amrava se ghora saMsAra sAgara meM DUbatA hai| kiMtu jo samyagdarzana, samyagjJAna pUrvaka hone vAlI jo samyak zubha kriyA (AcaraNa) hai vahI parapaMrA se mokSa kA nimitta kAraNa hai| * ye vadanti svayaM svasya guNAn doSAn punarnaca / gardabhAdi kuyoni te zvabhraM vA yAnti durddhiyaH / / ||praznottara shraavkaa.|| artha- jo mUrkha apane guNoM ko apane Apa kahate phirate hai aura apane doSoM ko kabhI pragaTa nahIM karate ve gadhe Adi kuyoniyoM meM janma lete hai athavA naraka meM jAkara duHkha bhogate haiN|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArasAyaravA Asava mokSa kA sAkSAta kAraNa nahIM Asava dehU jIvo jammasamudde Nimajjade khippaM / AvasakiriyA tamhA mokkha NimittaMNa ciNtemjo||58|| anvayArtha: jIvo Asava hedU khippaM jammasamudde Nimanjade AsakiriyA tamhA mokkha NimittaM ciMtejjo - yaha jIva - Asrava ke kAraNa - zIghra hI - janma (maraNa) rUpa samudra meM - DUbatA hai - Asrava rUpa kriyA * mokSa kA (sAkSAta) nimitta kAraNa nahIM hai| - aisA ciMtana kro||58|| bhAvArtha- yaha jIva Amrava ke kAraNa hI janma, maraNa rUpa saMsAra meM DUbatA hai / ata: zubha Asrava rUpa kriyA mokSa kA sAkSAta nimitta kAraNa nahIM hai| aisA jAnanA caahie| *rAgo jassa pasattho aNukaMpA saMsido ya prinnaamo| cittamhi Nasthi kalusa puNNa jIvassa Asavadi / / |paMcAskiAya 43|| artha- jisa jIva ke prazasta rAga hai, anukampA sahita pariNAma haiM aura citta kaluSatA rahita hai usa jIva ko puNya kA Asava hotA hai|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ -.--.-.-. bAra - 74 parAmparA se bhI Asrava se mokSa nahIM pAraMpajjAeNa du AsakiriyAe NasthiNivvANaM / saMsAra gamaNa kAraNamidi jiMdaM Asavo jANa // 51 // anvayArtha: Asava kiriyAe pAraMpajjAeNa du NiSvANaM Nasthi saMsAra gamaNa kAraNaM - Amrava rUpa kiriyA se| - paraMparA se bhI - nirvANa nahIM hotA hai| - vaha to saMsAra meM gamana karane kA kAraNa hai| isalie - Amrava ko nidanIya jAno / / 59|| Asavo jiMdaM jANa bhAvArtha- nizcaya naya se zubha Amrava rUpa kriyA se paraparA se bhI nirvANa yA mukti kI prApti nahIM hotI hai| kyoMki vaha saMsAra gamana meM kAraNa hai isalie nizcaya naya se Amrava ko nidanIya kahA hai| * sapaNAo yatilessA iMdiyavasadAya aTTAhANi / NANaM ca duppautta moho pAvappado hodi / / 148 / / paaNcaastikaay| artha- cAroM saMjJAye, tIna azubhalezayAeM, indrioM kI adhInatA, arti-raud dhyAna, azubha kAryoM meM lagA huA jJAna aura moha (mithyAtva) ye pAparUpa mohanIya karma ke Asrava ke kAraNa hai|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu pailavA anvayArthaH nizcaya se AtmA ke karmAsrava nahIM puvRttAsa bheMdA NicchayaNayaeNa Natthi jIvassa / uhayAsavaNimmukkaM appANaM ciMtae NiccaM // 60 // puvutta Asava bhedA Nicchaya NayaeNa jIvassa Natthi appANaM NiccaM uyAsava jimmukkaM ciMtae L - 17 AR - - pUrvokta AmravoM ke bheda nizcaya naya se 75 jIva ke nahIM hai isalie, AtmA ko hamezA ( dravya bhAva rUpa) donoM prakAra ke Asana se rahita ciMtana karo / bhAvArtha- pahale kahe huye Amrava ke bheda nizcaya naya se jIva ke nahIM hai| isalie AtmA hamezA dravyAmrava aura bhAvAbhrava se rahita ciMtana karanA caahie| * muktirekAntikI tasya citte yasyAcalA dhRtiH / tasya naikAntikI muktiryasya nAstyacalA dhRtiH || 71 // / artha- jisa puruSa meM citta meM AtmasvarUpa kI nizcala dhAraNa hai usakI niyama se mukti hotI hai| jisa puruSa kI Atma svarUpa meM nizcala dhAraNA nahI hai usakI avazyaka bhAvinI mukti nahI hotI hai| ( samAdhitaMtra)
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasANu peparavA 9. saMvara anuprekSA mithyAtva kA nirodhaka samyaktya calamalina magAda ca vajjiya sammatta diDhakavADeNa / micchattAsava dAra giroho hoditti jiNehiM NidiTuM // 6 // anvayArtha: jAla mAlinaM ca agADha vajjiya sammatta diDha kavADeNa - cala malina aura AgAr3ha doSoM se - rahita - samyaktva rUpI dRr3ha kapAToM (kapATo/ daravAjoM) se - mithyAtva ke Amrava dvAra kA - nirodha saMvara hotA hai - aisA jinendra bhagavAna ne kahA hai / / 61|| micchattAsavadAra Niroho hodi ti jiNehi NiddiTTa bhAvArtha- jisa prakAra koTa meM bAhya majabUta dvAroM ko baMda kara dene se zatru senA kA praveza nahIM ho pAtA hai ThIka isI taraha cala malina agAr3ha doSoM se rahita kSAyika (sudRr3ha) samyaktva rUpI dvAroM ko baMda kara dene se mithyAtva kA praveza ruka jAtA hai| aisA jinendra bhagavAna kahate haiN| * sammattaNANajuttaM cArittaM raagdosprihiinnN| mokkhassa hadi maggo bhavvANaM laddhabuddhINaM / / 71 // (paMcAskiAya 113) artha- samyagdarzana samyagjJAna sahita va rAga dveSa rahita cAritra rUpa mokSa kA mArga labdhabuddhi AtmA jJAnI bhedavijJAna kI kalA prApta bhavya jIvoM ko prApta hotA hai|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ wArasAi Asrava dvAra ke nirodhaka hetu paMca mahavvaya maNasA aviramaNaM NirohaNaM have nniymaa| kohAdi AsavANaM dArANi kasAyarahiya pallagehiM / / 2 / / anvayArtha:paMca mahavvaya maNasA * paMca mahAvrata yukta mana se arthAt bhAva sahita dhAraNa kiye gaye pAMca mahAvratoM se NiyamA aviramarNa - niyama se aviratoM kA Niroho have - nirodha ho jAtA hai aura kohAdi AsavANaM (NirohaNaM) - krodhAdi kaSAya se hone vAlA Amrava kA nirodha kaSAya rahiya dArANi pallagehiM - kaSAya rahita arthAt akaSAya rUpa dvAroM ke baMda ho jAne se hotA hai / / 62 / / bhAvArtha- ahiMsA mahAvrata, satya mahAvrata, acaurya mahAvrata. brahmacarya mahAvrata tathA aparigraha mahAvrata ina pAMca mahAvratoM ko dhAraNa karane se hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla tathA parigraha rUpa aviratoM (pApoM) kA nirodha ho jAtA hai arthAt avirati se hone vAlA Amrava ruka jAtA hai tathA krodha, mAna, mAyA lobha kaSAya se hone vAlA Asava akaSAya bhAva arthAta kSamA, mArdava, Arjava aura zauca svabhAva rUpa sudRr3ha dvAroM ke baMda ho jAne se ruka jAtA hai| * sammattaM saddahaNaM bhAvANaM tesimadhigamo NANaM / cArittaM samabhAvo visayesu viruddhggaannN|| (paMcAskiAya 115)
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ [bArasAyaravA azubha aura zubha upayoga ke nirodhaka hetu suhajogassa pavittI saMvaraNaM kuNadi asuhjogss| suha jogassa Niroho suddhava jogeNa saMbhavadi // 13 // anvayArtha: suhajogassa pavittI asuha jogassa saMvaraNaM kuNadi suhajIssa giroho suddhava jogeNa saMbhavadi - zubhayoga kI pravRtti - azubha yoga kA saMvara karatI hai aura - zubha yoga jJAniya saMvara) . zuddhopayoga se saMbhava hai / / 63 // bhAvArtha- zubhamana vacana kAya rUpa yogoM se azubha mana, vacana, kAya rUpa yogoM kA athavA inase hone vAlA Amrava ruka jAtA hai| arthAt azubha yoga se hone vAlA Asrava kA saMvara ho jAtA hai| tathA zubhayogoM se hone vAlA Amrava kA nirodha (saMvara) zuddhopayoga se hI saMbhava hai| * bharahe dussamakAle dhammajyANaM havei nnaanniss| taM appasahAThide Na hu maNNadi so vi annnnaannii|| * ajjavi tiragraNasuddhA appA jhAivi iMdattaM / loyaMtiya devattaM tattha cudA Nivbudi aMti / / (mokSa, pA. 76-77) artha- bharata kSetra meM paMcamakAla meM jJAnI jIvoM ko dharmadhyAna hotA hai| jo koI AtmasvabhAva meM sthita jIva use nahIM mAnatA hai vaha ajJAnI hai| Aja bhI isI paMcamakAla meM ratnatraya (tInaratnoM) se zuddha (sahita) muni AtmA kA dhyAna karake indrapada aura laukAntika deva pada prApta karate hai| vahA~ se cyuta hokara manuSya hokara mokSapadapAte hai|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasAgupadaratA dhyAna aura saMvara kA kAraNa sudbhuSajogeNa puNo dhammaM sukkaM ya hodi jiivss| tamhA saMvara hedU irANotti viciMtae Nicca / / 64 / / anvayArtha: jIvassa jogeNa dhammaM ya sukkaM - jIva ko - zuddhopayoga se - AdhyAtmika yA nizcaya dharmadhyAna aura zukla dhyAna - isaliye saMvara kA hetu mukhya kAraNa dhyAna tamhA saMvara hedU jhANotti NiccaM viciMtae - isa prakAra hamezA vicAra karanA cAhie // 64| bhAvArtha- ratnatraya rUpa mokSamArga kA vyAkhyAna zAstroM meM Agama paddhati (bhASA) va AdhyAtma paddhati (bhASA) se kiyA gayA hai| Agama bhASA bheda ratnatraya kI mukhyatA se kathana karatA hai| bheda va abheda donoM prakAra ke ratnatraya eka mAtra nirgrantha digambara muni ke hI pAye jAte haiN| anya logoM ke nhiiN| ina donoM meM kAraNa aura kArya kA aMtara hai| bheda ratnatraya kAraNa hai abheda ratnatraya kArya hai| bheda ratnatraya chaTTe guNasthAna meM hotA hai aura abheda ratnatraya sAtaveM se uparima guNa sthAnoM meM hotA hai| sAtaveM guNasthAna ke do bheda haiM / svasthAnApramatta aura sAtizaya apramatta / svasthAnApramatta prAya: sabhI munirAjoM ko banatA rahatA hai kiMtu sAtizaya apramatta eka mAtra zreNI ke sammukha munirAjoM ko hI hotA hai| AdhyAtmika zAstroM meM cauthe se sAtave guNasthAna taka ke jIva dharma dhyAna ke svAmI kahe gaye haiN| isake Age eka mAtra zukla dhyAna ke hI pAye (prabheda) kramaza: pAye jAte haiN| chaTTe guNasthAna taka jIva ke pariNAma
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu peparavA buddhipUrvaka vikalpa se yukta hone ke kAraNa savikalpa hote haiM aura isake Age sAtaveM Adi guNasthAnoM meM nirvikalpa hote haiM / ata: yaha bAta svata: siddha ho jAtI hai ki savikalpa avasthA chaThe guNasthAna taka pAyA jAne vAlA dharma dhyAna savikalpa dharmadhyAna hai| aura isake Age sAtaveM guNasthAna meM pAyA jAne vAlA dharma dhyAna nirvikalpa dharma dhyAna hai| ise hI nirvikalpa samAdhi va zuddhopayoga Adi kahA hai| ata: zuddhopayoga se saptama guNasthAna meM nirvikalpa dharmadhyAna hotA hai aura isase hI Age AThaveM Adi guNasthAnoM meM zukla dhyAna hotA hai| tathA isake Age gyArahaveM Adi guNasthAna meM zuddhopayoga se hI zukla dhyAna hotA hai| ___ kinhIM - kinhIM AvAoM ne zuddhopayoga ko zukla dhyAna ko avinAbhAvI mAnA hai| unake anusAra vahAM yathAkrama se zuddhopayoga se zukla dhyAna jAnanA cAhie / / 64 / / * suda-paricidANubhUyA sabvassa vi kAmabhogabaMdhakahA ! eyattassuvalaMmo Navari Na sulaho vihattassa / / (sa. pA. 4) * suttaM hi jANamANo bhavassa bhavaNAsaNaM ca so kuNadi / sUI jahA asuttA NAsadi sutte sahA No vi || (sUtra pA. 3) *khapuSpamathavA zrRGga kharasyApi pratIyate / na punardeza kAle'pi dhyAna siddhiguhaashrme|| (jJAnArNava 4/17)
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11rAmupavaracA nizcaya se AtmA saMgharahita jIvamsa Na saMvaraNaM paramaTThaNaeNa shuddhbhaavaado| saMbarabhAva vimukkaM appANaM ciMtae NiccaM // 65|| anvayArtha: paramaTTaNaeNa jIvassa zuddha bhAvAdo saMgharaNaM saMvarabhAva vimukkaM - paramArtha naya arthAt zuddha nizcaya naya se. * jotra kA zuddha bhAva bhI - (apanI) AtmA saMvara bhAva se rahita hai aisA - hamezA - vicAra karanA cAhie // 65 // NicaM ciMtae bhAvArtha- zuddha nizcaya naya vastu ke zuddha svabhAva kI mukhyatA se kathana karatA hai, isa naya se snava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa Adi AtmA ke svabhAva hai hI nahIM to vaha usakA kartA kaise ho sakatA hai| arthAt isa naya se AtmA saMvara bhAva se rahita haiM / aisA hamezA vicAra karanA caahie| * viralA NisuNahi taccaM viralA jANaMti taccadotadhvaM / vizlA bhAvahitaccaM viralAgaM dhAraNA hodi / / (kA. a. 279) artha- jagata meM vigle manuSya hI tattva ko sunate haiM | sunane vAloM meM se virale manuSya hI tatva ko ThIka-ThIka jAnate haiN| jAnanevAloM meM se bhI virale manuSya hI tantra kI bhAvanA satata abhyAsa karate haiM aura satata abhyAsa karane vAloM meM se tattva kI dhAraNA virale manuSyoM ko hI hotI hai|
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu pemaravA 82 10. nirjarA anuprekSA jisa kAraNa se saMtara usI se nirjarA bhI baMdhapadesaggalaNaM NijjaraNaM idi jiNehi paNNattaM / jeNa have saMvaraNaM teNa duNijjaraNamidi jANa // 66 // anvayArtha: baMdhapadesaggalaNaM NijjaraNaM jeNa saMvaraNaM ho - pUrvabaddha karmoM kA galanA . - nirjarA kahalAtI hai tathA - jina bhAvoM se saMvara hotA hai athavA jo saMvara ke kAraNa hai - unhI bhAvoM se nirjarA bhI hotI hai - aisA jAno * isa prakAra jinendra bhagavAna ne kahA hai / teNa duNijjaraNaM idi jANa idi jiNehi // 66 // bhAvArtha- pUrva baddha karmoM kA tapa Adi ke dvArA nirjINa honA nirjarA kahalAtI hai / jina bhAvoM yA kAraNoM se saMvara hotA hai unhIM bhAvoM se nirjarA bhI hotI hai| yahI bAta tattvArtha sUtra meM bhI kahI hai| gadhA - "tapasA nirjarA ca" arthAt - samyaktapa se nirjarA bhI hotI hai aura saMvara bhI hotA hai / * kusalassa tavo NivuNassa saMjamo smmprssvergo| sudabhAveNa tattiya tahma sudabhAvaNaM kuNaha / / 151 / / (ra. sA.)
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ : vArasANu vevasthA anvayArtha: - nirjarA ke savipAka avipAka bheda sA puNa duvihA poyA sakAla pakkA taveNa kayamANA / cadugadiyANaM padamA va juttANaM have vidiyA // 67 // yaha gAthA mulAcAra meM isa prakAra hai ruddhAsavassa evaM navasA juttassa vijjarA hodi / duvihAya vibhaNi dezAdI sambada keva ||746kssaa sA duvihA sakAla pakkApuNa taveNa (pattA) kayamANA paDhamA cAhugandriyANaM - - - - 83 vaha nirjarA do prakAra kI hai svakAla prApta aura tapa ke dvArA prApta pahalI nirjarA cAroM gatiyoM ke jIvoM ke hotI hai vidiyA vaya juttANaM bhAvArtha - nirjarA ke mukhya do bheda haiM / 1. savipAka nirjarA 2. avipAka nirjarA apane-apane samaya meM Amrava pUrvaka karmoM kA nirjINa hone ko savipAka nirjarA kahate haiN| jo ki cAroM gatiyoM ke jIvoM ke niraMtara hotI rahatI hai| tathA dUsarI nirjarA samaya ke pUrva tapa Adi ke dvArA saMbara pUrvaka hotI hai| use avipAka nirjarA kahate haiN| yaha vrato jIvoM ke hI hotI hai / aura dUsarI nirjarA / vratoM se yukta jIvoM ke hotI hai // 67 // gANa ANa siddhi jhANAdo savva kramma NijjagaNaM / zijjaNa phalaM mokkhaM gANalabhA tado kujjA | (ra. sA. 150)
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 11.dharma anuprekSA zrAvaka aura muni dharma ke bheda eyArasa dasa bhedaM dharma sammatta puvvayaM bhaNiyaM / sAgAra-NAgArANAM uttama suha saMpajuttehi // 68 / / anvayArtha: sammatta puSvayaM eyArasa - samyaktva pUrvaka gyAraha pratimA rUpa sAgAra * St. aura dasa bheda - dasa bheda se yukta NagArANAM - gRha rahita anagAroM kA dhamma - dharma hai aisA uttama suha saMpajuttehi - uttama sukha se sampanna bhaNiyaM - jinendra bhagavAna ne kahA hai ||68|| artha- jinendra bhagavAna ne caraNAnuyoga kI apekSA dharma ke mukhya do bheda kahe haiN| pahalA zrAvaka dharma isake darzana pratimA Adi gyAraha bheda haiN| dUsarA muni dharma isake uttama kSamAdi dasa bheda haiN| * isa dulaha maNuyattaM lahiUNaM je smaMtti visaesu / te lahiya divva-rayaNaM bhUi NimittaM pajAlati / / (kA. anu. 300) artha- darlabha manuzya - paryAya ko prApta karake jo pApoM indriyoM ke viSayoM meM ramate haiM ve ___ mUDha divya ratna ko pAkara use bhasma ke lie jalAkara rAkha kara DAlate haiN|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vArasAnuM varavA zrAvaka ke gyAraha dharma (pratimAe~) dasaNa-vaya-sAmAiya-posaha-sacitta-rAibhatte y| bamhAraMbha-pariggaha-aNumaNamuddiSTha devaviradede / / 69 // anyayArtha: dasaNa vaya sAmAiya posaha sacitta rAibhatte bamhAraMbha, parigaha aNumaNaM ya uddiTTha ede dasa virada - darzana, vrata, sAmAyika * proSadha, sacita tyAga, rAtri bhukti tyaag| - prayaca mAthAga, parivahana - anumati tyAga aura uddiSTi tyAga - ye dezavrata ke gyAraha sthAna haiN|69|| artha (1) darzana pratimA (2) vrata pratimA (3) sAmAyika pratimA (4) proSadhopavAse pratimA (5) sacitta tyAga pratimA (6) rAtri bhojana tyAga pratimA (7) brahma carya vrata pratimA (8) AraMbha tyAga pratimA (9) parigraha tyAga pratimA (10) anumati tyAga pratimA (11) uddiSTa tyAga pratimA ye dezavratI zrAvaka ke gyAraha bheda haiM / / 69 / / * suheNa bhAvidaM gANaM dahe jAde viNassadi / tamhA jahAbalaM oI appA dukkhehiM bhAvae / / (mo. pA. 62)
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhArasAkaravA muniyoM ke dazadharma uttama khama-maddava-jjava-sacca-sauccaM ca saMjamaMceva / tava-cAga-makiMcaNNaM bamhA idi dasavihaM hodi // 7 // anvayArtha: uttama khama maddava jjava sacca-saucca ca saMjamaM eva tava cAga akiMcaNNaM ca bamhA idi dasa vihaM hodi - uttama, kSamA, mArdava, Arjava * satya, zauca aura saMyama - isI prakara tapa tyAga - AkiMcanya aura brahmacarya - isa prakAra dharma ke dasa bheda hote haiN||70|| artha (1) uttama kSamA (2) uttama mArdava (3) uttama Arjava (4) uttama satya (5) uttama zauca (6) uttama saMyama (7) uttama tapa (8) uttama tyAga (9) uttama AkiMcanya (10) uttama brahmacarya ye isa prakAra dharma haiM / / 70|| tattvArtha sUtra meM ise nimna prakAra se bhI kahA gayA hai| uttama kSamA mArdavArjava zauca satya saMyama tapastyAgAkiNvanya brahmacaryANi dharmAH / 9/6 arthAt- (5) unnama kSamA (2) uttama mArdava (3) uttama Arjava (4) uttama zauca (5) uttama satya (6) uttama saMyama (7) uttama tapa (8) uttama tyAga (9) uttama AkiMcanya (5.0) uttama brahmAcarya ___o isa prakAra ke dharma hai|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasAmu devakhA anvayArtha: uttama kSamA dharma kohuppattissa puNo bahiraMga jadi havedi sakkhAdaM / Na kuNadi kiM vi koho tassa khamA hodi dhammotti // 71 // jadi kohuppattissa sakkhAdaM bahiraMga havedi puNo kiMvikoho Na kuNadi tassa khamA dhammoti hodi - - yadi krodha kI utpatti kA sAkSAt bAhya kAraNa upasthita ho jAye to bhI jo kiMcita bhI krodha nahIM karatA hai usake (uttama) kSamA dharma hotA hai || 71 // bhAvArtha- muni ke krodha kI utpatti ke sAkSAt kAraNa upasthita hone para bhI krodha rUpa bhAva nahIM honA samatA honA uttama kSamA dharma hai| * uttame tu kSaNaM kopo madhyame ghaTikAdvayam / adhame syAdahorAtraM cANDAlo maraNAntakaH // ( sa. zlo.saM.) 87 * nAsti kAma samo vyAdhi rnasti moha samoripuH / nAsti krodha samo vahina rnasti jJAna samaM sukhaM || (sArasamuccaya) * kSamaH zreyaH zramaH pUjA, kSamAH zayyAH zramaH sukha: / zramaH dAnaM kSamA pavitraM ca, kSamA mAMgalyaM uttamam //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirasAba taTanA uttama mArdava dharma kula-ruva-jAti-buddhisu tava-suda-sIlesu gAravaM kiNci| jo Navi kudi samma nAma hale hama // 72 / / anvayArtha: jo samaNo kula ruva jAdi buddhisu tava suda sIlesu kivi gAravaM Navi kuvvadi tassa mahava dharma have - jo zramaNa arthAt muni - kula, rUpa jAti - buddhi - tapa zruta (zAstra jJAna) aura - vibhinna prakAra ke zIloM (svabhAvoM meM) * kiMcit bhI abhimAna - nahIM karatA hai| - usakA (vaha) mArdava dharma hai ||72 / / bhAvArtha- munirAja ke jo -(1) kula (pitRpakSa) (2) rUpa (3) jAti (mAtRpakSa) (4) buddhi (aneka prakAra kI kalA rUpa aizvarya) (5) tapa (6) jJAna (7) zIla (pUjA sammAna) aura (8) bala (zakti) para kiMcita bhI abhimAna nahIM karane rUpa uttama mArdava / dharma hotA hai| * uttama-NANa-pahANo uttama-tabayaraNa-karaNa-sIlo vi| appANaM jo hIladi maddava-rayaNaM bhave tassa / / (kA.a.395) artha- utkRSTa jJAnI aura utkRSTa tapasvI hote hue bhI jo / mada nahIM karatA vaha mArdava rUpI ratna kA dhArI hai / /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasAdhu pesaravA mottUNa kuDila bhAvaM Nimmala hidaeNa caradi jo samaNo / ajjava dhammo taiyo tassa du saMbhavadi niyameNa // 73 // anvayArthaH jo samaNo uttama Arjava dharma kuDila bhAvaM motuNa NimmAla hidAeNa caradi tassa da NiyameNa taiyo ajjava dhammo sNprdee - - jo zramaNa / muni kuTila bhAvoM ko chor3akara nimala hRdaya se AcaraNa karatA hai usI ke aMdara hI niyama se tIsarA Arjava dharma hai|7|| 89 bhAvArtha- jo munirAja mana, vacana, kAya se chala kapaTa rUpa kuTila bhAvoM kA tyAga karake nirmala pavitra hRdaya se jo sahaja evaM sarala AcaraNa karate haiM unake uttama dharma hotA hai| cakavRttiM samAlambya vaJcakairvaJcitaM jagat / kauTilya kuzalaiH pApaiH prasannaM kazmalAzayaiH // ( jJAnArNava) artha- kuTilatA meM catura malinacitta pApI DhaMga bagale ke dhyAna kIsI vRtti (kriyA) kA Alambana kara isa jagata ko Thagate rahate hai * janma bhUmi ravidyAnAmakIrte vasamandirama | pApapamahAgarto nikRtiH kIrtitA budhaiH / / // jJAnArNava //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu devakhA anvayArtha: parasaMtAvayakAraNa - vayaNaM mottUNa saparahidavayaNaM / jo vadadi bhikkhu turiyo tassa du dhammo have sacca // 74 // jo bhikkhu para saMtAvayakAraNa aaj mo sapara hiMda vayaNaM vadadi uttama satya dharma tassa du saccaM dhammaM have - - - - jo bhikSu/muni dUsaroM ko dukha ke kAraNa bhUta vacanoM ko chor3akara sva- para hitakArI vacanoM ko kahate haiM unheM hI satya dharma hotA hai || 74 // 10 bhAvArtha- jo muni, dUsaroM ko saMtApa dene vAle vacanoM kA tyAga kara apane va dUsaroM ke prati hitakArI vacana bolate haiM ve sabhI satya vacana hI unake satya dharma hai / dharmanAze kriyAdhaMva se susiddhAntArtha viplave / apraSTairapi vaktavyaM tatsvarUpa prakAzane // ( jJAnArNava 9 / 15) artha- jahA~ dharma kA nAza ho, kriyA bigar3atI ho tathA samIcIna siddhAnta kA lopa hotA ho usa jagaha samI cIna dharmakriyA aura siddhAnta ke prakAzanArtha binA pUche bhI vidvAnoM ko bolanA cAhie kyoMki yaha satpurUSoM kA kArya hai /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 uttama zauca dharma kaMkhAbhAva Nivini kiccA verggdhaavnnaajutto| jo vadi paramamuNI tassa du dhammo have soccaM // 75|| anvayArtha:jo paramamuNI - jo zreSTha muni haiM ve kaMkhA bhAva NivittiM kiccA - icchA bhAvoM kI nivRtti karate haiM tathA beraggabhAvaNA jutto - vairAgya bhAvanA se yukta hokara vadi - vartana AcaraNa pravRtti karate haiM tassa du - unake hI socca dhamma have - zauca dharma ho / / 75|| bhAvArtha- jo parama nimrantha muni, bAhya samasta padArthoM ke grahaNa karane kIicchA kA tyAga kara vairAgya bhAva se yukta hote haiM unake uttama zauca dharma hotA hai / * sagharaM bAdhAsahida vicchiNNaM baMdhakAraNa viSamaM / jaM iMdiehi laddhaM taM sokha dukhameva tathA / / __ (pra. sA. 1/76) * sama-saMtosa - jaleNaM jo yonadi tiJca-loha-mala-puMja 1 bhoyaNa-giddhi-vihINo tassa saucvaM have trimalaM / / kA. anu. 394Ara | artha- jo samabhA aura saMtoSa sArI jAna se tRNNA aura lobha rUpI mala ke samUha ko ghotA hai tathA bhojana giddhi nahIM karatA usakeM nirmala zauca-dharma hotA hai|
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANa pataravA gAyaka-nirLIAvAvisamajAyaja uttama saMyama dharma vada samidi pAlaNAra daMDaccAeNa iNdiyjyenn| pariNAma mANassa puNo saMjama dhammo have NiyamA / / 763 // anvayArtha: bada samidi pAlaNAe daMDaccAeNa puNo iMdiya jayeNa pariNAma mANassa NiyamA saMjaya dhammo have - vrata samiti ke pAlana se - mana, vacana kAya rUpa daNDa ke tyAga se / aura - iMdriya vijaya rUpa - pariNAma se yukta (muni) ke - niyama se - saMyama dharma hotA hai ||76|| bhAvArtha- jo muni ahiMsA Adi pAMca mahAvrata tathA IryA samiti Adi pAMca samitiyoM kA pAlana karate haiN| azubha mana, vacana, kAya, rUpa daNDoM kA tyAga tathA sparzana Adi iMdriyoM ke viSayoM ko jItane rUpa vizuddha pariNAmoM se yukta haiN| unake hI uttama saMyama dharma hotA hai| *janmaH phalaM sAraM, yadetajjJAna sevanam / anigUhita: vIryasya, saMyamasya ca dhAraNam / / (sA. samu.) artha- isa mAnava janma kA yahI sAra hai ki apanI zakti ko na chipAkara saMyama ko dhAraNa karanA aura AtmajJAna kI bhAvanA krnaa|
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANu zeyaravA uttama tapa dharma visaya kasAya viNiggaha bhAvaM kAUNa jhANa sjjhaae| jo bhAvai appANaM sassa tavaM hodi NiyameNa // 77 / / anvayArtha: jo visaya kasAya viNiggaha jhANa sajjhAe bhAvaM kAUNa appANaM bhAva tassa NiyameNa tavaM hodi - jo muni ___ - viSaya kaSAya ko nigraha kara - dhyAna adhyAna rUpa bhAvoM ko karake - AtmA ko bhAte haiN| - unake niyama se - tapa hotA hai / / 77|| bhAvArtha- jo muni pAMcoM iMdriyoM ke (8+5+2+5+7=27) sattAIsa viSayoM ko tathA krodha, mAna, mAyA, lobha rUpa cAroM kaSAyoM ko naSTa kara arthAt inake vaza meM na hote hue svadhyAya aura dhyAna ko karate haiN| aura hamezA apanI AtmA kA ciMtana karate haiN| unake hI niyama se uttama tapa dharma hotA hai| * dhruva siddhi titthayaro cauNANa judo karei tavayaraNaM | jAUNa dhruvaM kujjA tavayaraNaM NANa juttovi / / (mo. pA) artha- cAra jJAna ke dhArI tIrthaMkara bhI kyoM na ho unheM bhI tapazcaraNa ke binA, dhruva siddhi nahIM hotI arthAt mukti nahIM hotI digambarI dIkSA lekara unheM bhI tapa karanA par3atA hai|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArApeksvA uttama tyAga dharma Ni mobAipA salyAnabbesu / jo tassa have cAgo bhaNidaM jiNAraM dehi // 78 / / anvayArtha: jo savya davve su mohaM car3aUNa tiya Nivega bhAvai - jo sampUrNa dravyoM meM - moha kA tyAga karake - mana vacana kAya se nirvegabhAvanA ko bhAte tassa cAgo have idi jiNavariMdehi bhaNidaM - unako tyAga dharma hotA hai - aisA jinavarendroM ne - kahA hai / / 78|| bhAvArtha- jo muni vizva ke saMpUrNa cetana acetana dravyoM ke prati moha kA tyAga karake mana, vacana, kAya se saMsAra zarIra bhogoM se virakti rUpa nirvega bhAvanA ko bhAte haiN| usake uttama tyAga dharma hotA hai aisA jinavarendroM ne kahA hai| virAga-pIyUSa * jo tumhArA nahIM thA, aura na tumhArA hai aura na tumhArA hogA, use grahaNa karoge to vajanadAra hokara DUba jaaoge| bAharI vajana ke sAtha aMdara bhI dekho| vyakti Adi ataraMga meM Asakti se bharA hai to niyama se vaha nIce jAyegA kyoMki Asakti yA mUrchA kA nAma hI parigraha hai (pa!pAga nidhi kRti se)
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArasanAthasvA uttama Akizcanya dharma hoUNa ya NissaMgo NiyabhAvaM Niggahitu suhduhdN| NiiMdaNa du vahadi aNayAro tassa akiMcaNhaM // 79 // anvayArtha: Nisgo hoUna ya suhaduhadaM NiyabhAvaM Niggahittu NideNa du vahadi tassa aNayAro akiMcapahaM - pIr3ha se rahita hokara - aura sukha duHkha dene vAle - nijabhAvoM kA nigraha karake - nida bhAvoM ko dhAraNa karate haiM - una anagAra (muni ke) - AMkicanya dharma hotA hai / / 79|| bhAvArtha- jo muni bAhya AbhyaMtara samasta parigraha se rahita hokara apane mana ko sukha duHkha ke kSaNoM meM rAgadveSa se alipta rakhate haiN| tathA nirdvanda bhAva (kalaha jhagar3oM se rahita bhAva) kA dhAraNa karate haiN| una anagAra (grahasthI se rahita muni) ke AkiMcanya dharma hotA hai| * ahamikko khalu suddhodasaNaNANa maio sdaaruuvii| Navi asthi majjha kiMcivi aNNaM paramANumittapi / / (samayapAhuDa 38) artha- jo darzana, jJAna, cAritra rUpa pariNata AtmA vaha aisA jAnatA hai maiM eka hU~ zuddha hU~ jJAna darzanamaya nizcaya kara sadAkAla arUpI hU~ anya para dravya paramANu mAtra bhI merA kucha bhI nahIM hai|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu paivakhA anvayArtha: sAMgaM pecchaM to itthIvaM tAsu muyadi duSbhAvaM 1 so baMbhara bhAvaM sakkadi khalu duddharaM dhariduM // 70 // isthIvaM savvaMga pecchaMto uttama brahmacarya dharma tAsu dumbhAvaM muyadi so khalu duddharaM baMbhacera bhAvaM dharidu sakkadi A - - - AB 96 striyoM ke sampUrNa aMgoM ko dekhatA huA bhI jo unake viSaya meM durbhAva ko chor3a detA hai vaha hI niyama se bar3A kaThina brahmacarya dharma rUpa bhAva ko dhAraNa karane meM samartha meM hotA hai ||70 // bhAvArtha- jo muni striyoM ke vibhinna aMgo ko dekhatA huA bhI unake viSaya meM durbhAvoM ko chor3a detA hai| vahI atyanta kaThinAI se dhAraNa karane yogya uttama brahmacarya dharma ko dhAraNa karane meM samartha hote haiN| anya nahIM / * kAlakuTAdahaM manye smarasaMjJaM mahAviSam / syAtapUrvaM sapratIkAra niHpratIkAra muttaram / / ( jJAnArNava) artha- AcArya mahArAja kahate hai ki isa kAmasvarUpI viSa ko maiM kAlakUTa ( halAhala ) viSa se bhI mahAviSa mAnatA hU~ kyoMki jo pahilA kAlakUTa viSa hai vaha to upAya karane se miTa jAtA hai parantu dUsarA jo kAmarUpI viSa hai| vaha upAya rahita hai| arthAt ilAja karane se bhI nahIM miTatA haiM /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu vaivasvA anvayArtha: muni dharma se nirvANa kI prApti sAjaya dhammaM cattA jadidhame jo du SaTTara jIbI / OM so Naya vajjadi mokkhaM dhammaM idi ciMtae NisyaM // 81 // sAvaya dhammaM cattA jo jIvo jadi dhamme du TTae so mokkhaM Naya vajjadi idi NicaM ciMtae - - - zrAvaka dharma ko tyAgakara jo jIva 97 yati arthAt muni dharma meM vartana karatA hai dhAraNa karatA hai vaha mokSa ko nahIM cho r3atA aisA hamezA ciMtana karo // 81 // bhAvArtha jo bhavya zrAvaka dharma ko tyAga kara muni dharma ko aMgIkAra kara usa rUpa apanI paricaryA karatA hai vaha avazya hI mukti zrI ko prApta karatA hai, kyoMki binA sacce muni huye mokSa kI prApti nahIM hotI hai aisA niraMtara ciMtana karanA caahie| * NAvi sijjhai tatthadharo, jiNasAsaNe jar3a vi hoi titthayaro / go vimoggo sesA ummaggayA savve || (aSTapAhuDa) artha- jinazAsana meM vastradhArI kI mukti saMbhava nahIM, cAhe tIrthaMkara bhI kyoM na ho binA digambarI (nirgratha) dIkSA dhAraNa kiye mokSa nahIM ho sakatA. nagnatA (nirgrathatA) hI mokSa mArga hai zeSa sabhI unmArga hai|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ lArasANa peparavA 98 / nizcama ko dvividha dhArita aramA NicchayaNayeNa jIvo sAgAraNagAradhammado bhinnnno| majjhattha bhAvaNAe suppaM ciMtae NiccaM // 82 // anvayArtha: Nicchaya NayeNa jIvo sAgAraNagAra dhammado bhiNNo majjhattha bhAvaNAe - nizcaya naya se yaha jIva (kriyA kANDa rUpa) - sAgAra (zrAvaka) aura anagAra (muni) dharma se * rahita hai isalie isameM - mAdhyastha bhAvanA ke dvArA arthAt mAdhyastha bhAva rakhate hue - ciMtana karanA cAhie - ciMtana karanA cAhie // 82|| NiccaM suddhappaM ciMtae bhAvArtha- zuddha nizcaya naya se yaha jIva sAgAra arthAta zrAvaka dharma aura anagAra arthAt muni dharma ke saMkalpa vikalpoM se bhinna haiM ataH isameM mAdhyastha bhAva rakhate hue zuddhAtmA kA ciMtana karanA caahie| * jaM aNNI kAmaM, khavedi bhavasayasahassa koDihiM / taMNANI tihiM gutto khavedi ussAsametteNa // (pravacana sAra) artha- ajJAnI jitane karma ko lAkhoM karor3o varSoM meM khapAte hai, tIna gupti se yukta jJAnI muni utane karma ko ucchvAsamAtra meM hI kSaya kara dete hai|
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasANu pkryaa| 99 12 bodhi durlabha anuprekSA bodhi kI prapti atyaMta durlabha uppajjadi sapaNANaM jeNa uvAeNa tassuvAyassa / ciMtA havei boho accaMtaM dullaMha hodi / / 83 // . anvayArtha: jeNa uvAeNa saNNANaM uppajjadi tarama gAyaba ciMtA havei boho accaMtaM dullahaM hodi - jisa upAya se - samyagjJAna utpanna hotA hai - g2ama upAya kI - ciMtA karanA bodhi hai - jo atyanta durlabha - hotA hai / / 8 / / bhAvArtha- jisa upAya se samyagjJAna utpanna hotA hai usa upAya kI ciMtA karanA bodhi hai jo atyanta durlabha hai| * suprApaM na punaH puMsAM bodhiratnaM bhvaarnnve| hastAbhraSTa yathA ratnaM mahAmUlyaM mahArNave // 12 / / (jJAnArNavaH) artha- yaha jo bodhi arthAt samyagdarzana-jJAna-cAritra svarUpa ratnAtraya hai, saMsAra rUpI || samuda meM prApta honA sugama nahIM hai, kintu atyaMta durlabha hai isako pAkara bhI jo kho / baiThate haiM, unako hAtha meM rakkhe huye ratna ko bar3e samudra meM DAla dene para jaise phira milanA kaThina hai, usI prakAra samyag ratnatraya kA pAnA durlabha hai|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasANu kyA svadravya upAdeya hai aisA nizcaya, samyagjJAna hai kammudayaMja pajjAyA heyaM khAovasamiyaNANaM tu / sagadavvamupAdeyaM Nicchayamidi hodi saNNANaM // 184 // anvayArtha: picchaya kammudayaja pajjAyA tu khAoaafmaya NANaM heya saNANaM sagada idi javAdeyaM hodi nizcaya naya se karma ke udaya se hone vAlI - rAga dveSa moha rUpa paryAya aura kSAyopazamika jJAna ye sabhI chor3ane yogya haiM aura - - 100 samyajJAna svabhAva hai evaM dravya hai isaliye vahI upAdeya hotA hai // 84 // bhAvArtha- nizcaya naya se cAritra moha karma ke udaya se hone vAlI rAga dveSa moha rUpa paryAya tathA jJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama se hone vAle jJAna heya haiN| chor3ane yogya haiN| kiMtu eka mAtra kSAyika kevalajJAna saccA jJAna hai| vaha hI hamArA apanA nija svabhAva rUpa jJAna hai / ata: upAdeya hai grahaNa karane yogya hai / * narakAndha mahAkUpe patatAM prANinAM svayam / dharma eva svasAmarthyAddate hastAvalambanam ||13|| ( jJAnArNava) artha - narakarUpI mahA aMdhakUpa meM svayaM girate huye jIvoM ko dharma hI apane sAmarthya se hastAvalambana (hAtha kA sahArA) dekara bacAtA hai|
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( bhaay' yubhd 101 kevala AtmA hI svadravya hai muluttayapathaDIo micchattAdI asaMkhaloga pirnnaamaa| paradaSyaM sagadavvaM appA idi NicchayaNaeNa ||85 // anvayArtha: NicchayaNaeNa micchattAdI asaMkhaloga . pariNAmA muluptaya payaDIo para davvaM appA sada davvaM - nizcaya naya se - mithyAtvAdi asaMkhyAta loka pramANa - pariNAma - mUla aura uttara prakRtiyA~ - para dravya hai tathA - apanI Atma svadravya hai| - aisA jAnanA cAhie // 85 // idi bhAvArtha- zuddha nizcaya naya se mithyAtvAdi asaMkhyAt loka pramANa pariNAma karmoM kI ATha mUla aura eka sau ar3atAlIsa uttara prakRti rUpa meM vibhakta hai / ye sabhI pariNAma va paudgalika karma prakRtiyAM para dravya haiM aura apanI AtmA sva dravya hai aisA jAnanA caahie| * rayaNattaya-saMjutto jIvo vi havei uttama titthN| saMsAraM tarai jado rayaNattata-ditya-NAvAe / / 19 / / artha- ratnAtraya se sahita yahI jIva uttama tIrtha hai kyoMki vaha ratnAtraya rUpI divya nAvase saMsAra ko pAra karatA hai| (kAtikeyAnuprekSA
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasAsvA nizcaya meM heyopAMca kA vikalpa nahIM evaM jAyadi NANaM heyamupAdeya Nicchaye nntthi| ciMtijjai muNi bohiM saMsAra viramaNaDhe ya / / 8 / / anvayArtha: evaM Nicchaye heyamupAdeya jAyadi NANaM Nasthi saMsAra viramaNadveya muNi bohi ciMtijja - isa prakAra nizcaya naya se - heya aura upAdeya rUpa saMkalpa aura | vikalpoM ko - utpanna karane vAlA - kSAyopazamika jJAna - (AtmA svarUpa) nahIM hai isaliye - saMsAra se virakta - muni ko - (kevala jJAna rUpa) bodhi kA ciMtana karanA cAhie / / 8 / / bhAvArtha- isa taraha se nizcaya naya se heya aura upAdeya rUpa saMkalpa vikalpoM ko utpanna karane vAlA kSAyopazamika jJAna nijI svabhAva nahIM hai isalie saMsAra se virakta muni ko nija svabhAva rUpa kSAyika kevalajJAna rUpI bodhi kA ciMtana karanA caahie| .dharma: kAmadudhA dhenurdharmazcintAmaNimahAna | dharma: kalpataru stheyAn dharmo hi nidhirakSayaH // 2/34|| (AdipurANa) artha- manacAhI vastuoM ko dene ke liye dharma hI kAmadhenU hai, dharma hI mahAna cintAmINa hai, dharma hI sthira rahane vAlA kalpavRkSa hai aura dharma hI avinAzI nidhi hai|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ AirA pAra 15 103 anuprekSAe~ hI pratikramaNa Adi hai upasaMhAra bArasa aNupekkhAo paccakkhANaM taheva paDikamaNaM / AloyaNaM samAhiM tamhA bhAvejja aNuvekkhaM // 87|| anvayArtha: bArasa aNupekkhAo paccakkhANaM paDikamaNaM AloraNaM taheva samAhiM tamhA aNuvekvaM - ye bAraha anuprekSAyeM hI - pratyAkhyAna haiM, pratikramaNa haiN| - AlocanA hai - tathA ve isI prakAra se - samAdhi haiM - isaliye (ina) - anuprakSAoM kA hamezA ciMtana karanA cAhie / / 8 / / bhAvArtha- ye bAraha anuprekSAeM hI vAstava meM pratyAkhyAna pratikramaNa, AlocanA tathA samAdhi hai / ata: inakA hamezA ciMtana karanA caahie| * NANAjIvA NANAkammaM NANAvihaM have ldii| tamhA vayaNavivAda sagaparasamaehi vajjijjo / / (ni. sA, 156) artha- aneka prakAra ke jIva haiM. karma bhI aneka prakAra ke haiM aura labdhi ke bhI nAnA prakAra haiN| isalie svapsamana aura parasamaya ke dvArA vacanoM kA vivAda chor3a denA caahie|
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ [dhArasANu vaivakhA ye kriyAaiM ahorAtra kareM rattidivaM paDikamaNaM paJcakkhANaM sammAhi sAmaiyaM / AloyaNaM pakuvvadi vijadisatI anvayArtha: appaNo jadi sattI vijjadi rati divaM paDikamaNaM paJcakkhANaM samAhi sAmaiyaM AloyaNaM pakuvvadi - yadi jitanI apanI zakti hai usake anusAra dina rAta pratikramaNa, pratyAkhyAna - 104 samAdhi, sAmAyika AlocanA ko acchI taraha se karanA cAhie ||88 // bhAvArtha - apanI jitanI zakti hai usake anusAra ahorAtra, pratikramaNa, pratyAkhyAna, samAdhi, sAmAyika, AlocanA ko acchI taraha se karanA caahie| * IsA bhAveNa puNo, keI jiMdaMti suMdara maggaM / tesiM vayaNaM soccA'bhattiM mA kuNai jiNamaggo // ( niyamasAra 186 ) artha- koI loga mithyAtva ke udaya se kaluSita citta huye ISyAbhAva se sundara, anekAMta svarUpa, sArvabhauma jina zAsana kI niMdA karate haiM, usa nirdoSa zAsana meM bhI doSa pragaTa karate haiM, ve avarNavAda karane vAle loga darzanamohanIya ( mizyAtva ) kI sattara kor3A kor3I sAgara pramANa sthiti kA baMdha kara lete haiM / una ekAMtavAdI niMdaka janoM ke vacana sunakara he bhavyottamA Apa loga svarga-mokSa ko dene vAle jinamArga meM abhakti athavA avizvAsa mata karoM /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasAzukravA 105 jo bhI mokSa gae bAraha bhAvanA ke ciMtavana se godhaNyA je pulisa agAmAlemA bAra Aguvana : paribhAviUNa sammaM paNamAmi puNo puNo tesiM / / 8 / / anvayArtha: aNAikAleNa je purisA mokna gayA bAraaNupekkhaM paribhAviUNa - anAdikAla se Aja taka - jitane bhI puruSa - mokSa gaye haiM ve saba - ina bAraha anuprekSAoM ko * acchI taraha se bhA karake hI mokSa gaye haiM isaliye maiM (kuMda kuMdAcArya) - una sabhI ko - vidhi pUrvaka - bArambAra namaskAra karatA hU~ // 89|| tesiM sArma puNo puNo paNamAmi bhAvArtha- anAdikAla se Aja taka jitane bhI puruSa mokSa gaye haiM ve saba ina bAraha anuprekSAoM ko acchI taraha se bhA karake hI gaye haiN| isaliye meM (kuMda kudAcArya) una sabhI / (siddhoM) ko vidhi pUrvaka bArambAra namaskAra karatA huuN| * jo rayaNattaya-jutto khamAdi-bhAvehiM pariNado Nicca / .savvattha vi majjhattho so sAhU bhaNNade dhmmo|| (kA. a. 392) | artha- jo ratnatraya se yukta hotA hai, sadA uttamakSamA Adi bhAvoM se sahita hotA hai aura saba meM madhyastha rahatA hai vaha sAdhu hai aura vahI dharma hai|
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArasANa rovasthA 106 / anuprekSA mAhAtmya kiM palavieNa bahuNA je siddhANaravarA gaye kaaleN| sijjhihadi je bhaviyA taM jANaha tassa mAhappaM // 10 // anvayArtha:-. kiM bahuNA palabieNa gaye kAle je NaravarA siddhA vidhA sijhihA~da taM tassa mahAppaM - bahuta kahane se kyA saMkSepa meM itanA hI samajho ki - bhUtakAla meM jo bhI siddha huye haiM aura - aura bhaviSya meM bhI jo bhavya siddha hogeN| - vaha saba ina bAraha anuprekSAoM kA hI mahAtmya haiN| - aisA jAno // 9 // jANaha bhAvArtha- bahuta kahane se kyA prayojana saMkSepa meM itanA hI samajho ki bhUtakAla meM jo bhI Aja taka siddha hue hai aura bhaviSya kAla meM bhI jo bhavya siddha hoMge | vaha saba bAraha anuprekSAoM kA hI mahAtmya hai / aisA jaano| * vidhyAti kaSAyAgnirbigalati rAgo vilIyate dhvAntam / unmiSati bodhadIpo hadi puMsAM bhAvanAbhyAsAt / / (jJAnArNava 7) artha- ina dvAdaza bhAvanAoM ke niraMtara abhyAsa karane se puruSoM ke hRdaya meM kaSAya rUpa agni bujha jAtI hai tathA paradravyoM ke prati rAga bhAva gala jAtA hai aura ajJAnarUpa aMdhakAra kA vilaya hokara jJAna rUpI dIpaka kA prakAza hotA hai|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ [pArA peparavA aMtima nivedana bhAvanA bhAne kA phala idi NicchayavavahAraM jaM bhaNiyaM kuMda kuMdamuNiNAhe / jo bhAvai suddhamaNo so pAvai paramaNiyANaM // 11 // anvayArtha:idi - isa prakAra se muNiNAhe kuMda kuMda - muniyoM ke nAtha kuMda kuda AcArya zrI ne jaM NicchayavavahAraM - nizcaya aura vyavahAra ko bhaNiya - kahA hai use jo suddhamaNo bhAvai - jo zuddha mana se bhAtA hai so parama NivyANaM * vaha parama nirvANa (mokSa) ko khunH - prApta karatA hai ||11 // bhAvArtha- isa prakAra se muniyoM ke nAtha/ svAmI / nAyaka kuMda kuMda AcArya zrI ne nizcaya aura vyavahAra naya se bAraha anuprekSAoM ko kahA hai| use jo zuddha mana se bhAtA hai, ciMtana karatA hai vaha parama nirvANa ko prApta hotA hai, karatA hai| -iti* dIjyannAbhirayaM jJAnI bhAvanAbhirni rantaram / ihaivApnotyanAtaka sukhamatyakSamakSayam / / (jJAnArNava) artha- ina bAraha bhAvanAoM se niraMtara ramate hue jJAnIjana isI loka meM rogAdika kI bAdhArahita atIndriya avinAzI sukha ko pAte haiM arthAta kevalajJAnAnanda ko pAte hai|