Atmanand Prakash Pustak 017 Ank 01

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531193/1

Page #1

પુસ્તક નં. ૨૩
સન :
સંવતરે, રજન્ય કે ન :૨ી ૨૨
13B 1$ FJRID
શ્રી નાત્સાdહ પ્રક્ષા
શ્રી જૈન આત્માનંદ સામાં બાઈટ, ભાવઅગર - ૩૬૪૦૦૧.

Page #2

SE
श्री
i Hled USL2.
(पुस्त: १७ भु.)
पुस्त: १७ भु. वीर स. २४४५-४६. मात्म स. २४-२५. २४१-१२.
S
"सेव्यःसदा सद्गुरु कल्पवृक्षः" आत्मानन्दं प्रयाति स्मरणकरणतः श्रीप्रभोर्यत्प्रकाशात् पुण्यं ज्ञानं ददाति प्रतिदिनमथ यद्वाचनं सज्जनेभ्यः । यस्य स्तुत्यप्रयत्नः समुदयकरणे सत्यधर्मे रतानां 'आत्मानन्दप्रकाशं वहतु हृदिमुदं मासिकं तद्बुधानाम् ॥१॥
પ્રગટ કર્તા, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર,
पानि भूट्य ३३, १-०-० (पोस्टे०४ यार माना.)
-----72005

Page #3

ચૈત્રી જૈન પુયાંગ.
ઉપરાષ્ઠત પંચાંગ સુશેભી- આ પેપર ઉપર સુંદર ટાઇલથી એ ૨ગમાં છ !!ઇ મારે ત્યાં આવેલા છે. જોઇએ તેમણે એક નકલે દોઢ આનાની ટીકીટ મેકલી મગાવી લેવાં.
જૈન બધુએને ખાસ સુચના.
આપણા મંદિરામાં ઉપયેગમાં આવે તેવી શુદ્ધ વસ્તુઓ જેવી કે કેસર, કસ્તુરી, અમ્બર, બરાસ, એમ્માઇ, ગેરૂચઢન, સીલાજીત, સેના ચાંદીના પાના દસાંગ ધુપ, અગરબત્તી વગેરે માલ કીફાયત ભાવે મળશે. ભાવને માટે પ્રાઇ લીસ્ટ મગાવા.
શા કુદ ગેપાળજી
હેરી સરાડ--ભાવનગર.
જીવન-સુધારણાના સન્માર્ગો.
ત્યેક કુટુ અમાં અવશ્ય રાખવા અને વાંચવા લાયક અત્યુત્તમ લેખાના સગ્ર પ્રત્યેાજક—વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ, બી. એ.
જીવનમાં નવીન ઉત્સાહ રડનાર, નવીન ચૈતન્ય જગાડનાર, અપૂર્વ આન અને શાંતિ પ્રેરનાર તેમજ માનસિક શક્તિઓને અજબ વિકાસ કરનાર અ ઉમદા સવિચારેાથી ભરપૂર આ પુસ્તક પ્રત્યેક ઓ પુરૂષને સ્વપરહિત સાધવામાં અમૂલ્ય સાહય્ય આપનાર થઇ પડે તેમ છે. આમાં નિર્દિષ્ટ કરેલા સન્માર્ગો જા જીવનયાત્રા સફળ કરવા જરૂર મગાવા. કિ. રૂા. ૧૫. મળવાનાં ઠેકાણાં:-~~ ( ૧ ) શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા—ભાવનગર. (૨) જીવનલાલ અમરશી મહેતા
પીરમશાહ રૉડ-અમદાવાદ
$261570=-=-=-=

Page #4

વાર્ષિક વિષયાનુમણિકા.
)
!
!
&
od
૧૧
૧૭
નંબર. વિષય.
લેખક,
પૃષ્ટાંક, ૧ વર્ષારંભે માંગલ્ય સ્તુતિ (પઘ. ) ૨ ગુરૂતુતિ
(પઘ.) ૩ વર્ષારંભે ભુ સ્તુતિ (પદ્ય.)
૫૭-૮૫-૧૬ --- ૧૪૫-૧૯૭-૧- ૨૫-૨૦૧-૨૯૭ ૪ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહકોને આશીર્વચન (પ) પ અભિનવ વર્ષે નિવેદન. ૬ કેટલાક પ્રાસ્તાવિક લોકે (શ્રીયુત કુબેરલાલ અંબાશંકર) ૮-૩૪-૫૮
૮૭-૧૧૮-૧૪૬ 9 આનદ પ્રાપ્તિના માર્ગો ( વિઠ્ઠલદાસ મુળચંદ બી. એ. ). ૮ ચાતકાતિ (“ગુણ” ( ભાવનગર)) ૯ સુખદુ:ખની ભાવનાથી ઘડાતું જીવન (ફતેચંદ ઝવેરભાઈ)
૧૮ ૧૦ જૈન સમાજ આધુનિક સ્થિતિ–સડા કયા ભાગમાં છે?
માવજી દામજી શાહ ) ૨૩-૪૩ -૭૩-૧૦૮ ૧૧ મારવાડમાં કેળવણીને ઉગતો સૂર્ય (“ગુલકાન્ત,” સંઘવી.) ર૬ ૧૨ વર્તમાન સમાચાર. ૩૨, ૫૪, ૧૧૪, ૧૪૧, ૧૯૯૩, ૨૨૨, ૨૬૭, ૨૯૪ ૧૩ પર્યુષણ પર્વ નિમિત્ત સ્તુતિ. ૧૪ મિચ્છામિ દુક્કડમ . ૧૫ ધાં. ભાવના જાન કરવા જર ( 2 કરવિજયજી) ૧૬ માન અભિમાનની કંઈ હદ જ ખરી કે ? ,, ૧૭ શ્રાવક કોને કહેવા? ૧૮ આ ર શાંત ( હૃદ્ધદાસ મુળચંદ બી. એ. ) ૧૯ કાળ અને નાનું બળ. (ફચંદ ઝવેરભાઈ ) ર૦ મધ્યરી ધ ષ મ . ( એક મહિલા સુરજમલ ) ૨૧ હિતાચન માળ'. (મુ. કાજ જી ) ૨૨ આત્મનિંદા ભાવની ૨૩ વિદ્યાનું દેવત. ( શ્યામજી લવજ વટ ) ૨૪ મનુષ્ય પ્રભાવશીલતા. ( હૃદદાસ મુળચંદ બી એ. ) ૨૫ સશાસ્ત્રનું અનરાતમાં પ્રતિ માસાહન ( શા, કચંદ ઝવેરભ છે )

Page #5

૨૬ સંત-સાધુજનની સેવાથી લાભ શી રીતે લઈ શકાય? (મુ. કર્ખરવિજયજી) ૨૭ સ્વકર્તવ્ય પ્રેરક સૂક્ત વચન. ૨૮ કામદેવ વિષય વાસનાનું જેર. ૨૯ આચાર્યાદિક પદવી પાત્રમાં જ શોભે છે. (મુ. કપૂરવિજયજી). ૩૦ દેવદ્રવ્ય સંબંધી ચાલતી ચર્ચા. ૩૧ શ્રી વાળીનું સ્તવન, (પં. અજીતસાગરજી) ૩૨ પ્રાચીન અને નવીન ભાવનાનું સંઘર્ષણ. ( ન્યાય અન્વેષક ) ૩૩ માનવ ભ્રમરને ઉપદેશ. (પં. અજીતસાગરજી) ૩૪ ઉતાવળ વિનાશનું કારણ છે. (વિઠ્ઠલદાસ મુળચંદ બી. એ.) ૩૫ આશાની પ્યાસા. ૩૬ તત્વજ્ઞાનનો સરલ માર્ગ સદધ સંગ્રહ (મુ. કર્પરવિજયજી) ૩૭ આપણું સામાજિક નૈતિક તથા આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ સાધવા માટે સંપ
તથા એકતા (Harmony) દ્રઢ પાયે સ્થાપવા આપણે સહુમાં ઉદારનિસ્વાર્થ ભાવના પ્રગટાવવાની અનિવાર્ય જરૂર. (મુનિ કરવિજયજી) ૯૭ ૩૮ જૈન દ્રષ્ટિએ મનોવિજ્ઞાન, મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન. (રા. અધ્યાયી) ૧૦૦ ૩૯ જીવનની જ્યોત જાગે છે (ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ) ૪૦ સમાજ જીવનનું અધ:પતન. ,
૧૧૦ ૪૧ એક ખુલાસે. (સેક્રેટરી)
૧૧૩ ૪૨ ગ્રંથાવલાન.
• પ૬, ૧૧૫, ૧૪૩, ૧૯૩, ૨૨૩, ૨૬૮ ૪૩ સ્વજીવન ટકાવી રાખવાની કળા. (મુકપૂરવિજયજી).
૧૧૯ ૪૪ ભૂખ શતક-અનુવાદ.
૧૨૧ ૪પ વિધિનાં લેખ.
૧૨૨ ૪૬ આત્મ નિર્ભરતાનું માહાસ્ય (વિઠ્ઠલદાસ મુળચંદ બી. એ.) ૧૨૩ ૪૭ મતિજ્ઞાન.(રા. અધ્યાયી.)
૧૩૦ ૪૮ સુધારે.
૧૪૧ ૪૯ સ્વજીવન શક્તિ (tality ) નો વ્યર્થ વ્યય કરતાં અટકે
(મુ. કર્પરવિજયજી) ૫૦ સંયમ એજ સુખશાન્તિની ખરી ચાવી છે. (મુ. કર્પરવિજયજી) ૧૪૯ ૫૧ સત્સંગ કરવાથી થતાં અનેક ઉત્તમ લાભ. (મુ. કર્પરવિજયજી ) ૧૫૧ પર દ્રવ્યભાવ તીર્થસેવાનું અનુપમ ફળ (મુકjરવિજયજી )
૧૧૧ પર મિથ્યાત્વના ચાર ભેદ.
ઉપર
૧૦૭
૧૪૮

Page #6

૧૯૮
૫૪ સદ્દગુરૂ–સત્સંગ મહિમા.
૧૫૩ ૫૫ ઉદ્યોગ પરાયણતા. (વિઠ્ઠલદાસ મુળચંદ બી. એ.)
૧૫૪ પદ સાદરી-મારવાડ શહેરમાં મળેલી બારમી શ્રી જેન વેતામ્બર કોન્ફરન્સ. ૧૬૧ પ૭ બારમી જેન વેતામ્બર કોન્ફરન્સના સભાપતિ લાલા દોલતરામજી જે. નીનું વ્યાખ્યાન.
૧૬૩ ૫૮ બીજા દીવસની બેઠકમાં થયેલું કામકાજ.
૧૭૨ ૧૯ ત્રીજા દીવસની બેઠક.
૧૭૫ ૬. બારમી શ્રી જેન વેતામ્બર કેન્ફરન્સમાં મુનિ મહારાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજે આપેલું વ્યાખ્યાન.
૧૮૯ ૬૧ જૈન સાહિત્ય સંશોધક સમાજ.
૧૮૯ ૬૨ સામાયક-સમભાવ-સમતા પ્રાપ્તિ ઉપાય (મુ. કર્પરવિજયજી) ૬૩ મન અને ઈન્દ્રિયદમન કરવાની અતિ ઘણી જરૂર (મુ. કર્પરવિજયજી) ૧ ૬૪ સદવા, (મુ. કમળવિજયજી)
૨૦૧ ૫ “દેવદ્રવ્ય” સંબંધી મુનિ મહારાજ શ્રી કલ્યાણવિજયને એક પત્ર.
(મુ. કલ્યાણવિજયજી) ૨૦૨ ૬૬ નિષ્કલતામાં સફલતા (વિઠ્ઠલદાસ મૂળચર બી. એ.)
૨૦૮ ૬૭ જેન કેમમાં કેળવણી (નોત્તમ બી. શાહ.) ૨૧૩, ૨૪૨, ૨૫૮, ૨૮૧ ૬૮ શું જગત કર્તા ઈશ્વર છે? (નંદલાલ લલુભાઈ વકીલ)
૨૧૪ ૬૯ અમદાવાદના નગર શેઠનું ઉપયોગી ફરમાન.
૨૨૦ ૭૦ આત્માનંદમાં વિહરતા ઉચ્ચ કોટિના મનુષ્યનું જીવન કેવું હોય છે?
( ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ) ૨૨૧ ૭૧ સાધુ સહકારી મંડળની જરૂરી ચેજના ( મુકપૂકિંજયજી) : ૨૨૨ કર સહદય અને સકણ સજજનોને સાગ્ર સૂચના. ,
૨૨૨ ૩ સર્વ સામાન્ય હિન વચને.
૨૨૩ છે અનન્ત જીવન પ્રકટાવવા પરમાત્માને નિર્દેશ (ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ) ૨૨૫ ૭૫ વરાગ્ય (રા, અધ્યાયી )
૨૨૬ ૭૬ પરહિત ચિંતન અને સાધન. (વિઠ્ઠલદાસ મુળચંદ બી. એ.) ૨૩૩ ૭૭ આપણું ઉન્નતિ કેમ થઈ શક્તી નથી ? તથા આપણી ઉન્નતિના સંભવિત
ઉપાય. (મુ. કપુર વિજયજી ) ૭૮ પુરૂષની પંકિતમાં કોને ગણવા? એક મનનું સમાધાન (મુ. કપૂર. વિજયજી )
૨૪૭
૨૪૬

Page #7

२७७
૭૯ માનસિક અવસ્થાએ (રા. અધ્યાયી)
૨૪૭ ૮૦ દુઃખદ પ્રસગેમાંથી બાધ ગ્રહણ (વિઠ્ઠલદાસ મુળચંદ બી. એ.) ર૫૪ ૮૧ હિત વચન માળા બાધ દાયક વચને. ૮૨ કેવાવણી સંબંધી કંઈક. ૮૩ જેન સોહિતે -> એ બેલ. ૮૪ ખેદજનક ભાષા” ૮૫ આપણા વિચારોના પ્રતિબંબ રૂપ જગત (વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ બી. એ.) ર૭૨ ૮૬ ગુરૂ પ્રદક્ષિણા કુલક. ૮૭ મુંગા પણ ઉપયોગી જાનવર પ્રત્યે અનુકંપા અથવા દયા દાખવવાની આપણુ ફરજ (મું. કપુર વિજયજી)
૨૭૮ ૮૮ આરોગ્ય સાચવવા અવશ્ય લક્ષમાં રાખવા ગ્ય નિયમો અને તેથી થતા કઈક અવાંતર ફાયદા “
૨૭૬ ૮૯ આત્મા અને પરમાત્માને સંબંધ (રા. અધ્યાયી)
- ૨૮૩ ૯૦ શ્રીમદ્ આનંદઘનજીના એક પદને અનુવાદ (ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ) ૨૮૯ ૯૧ પવિત્ર ભાવના મનુષ્ય જીવનનો ઉદય શી રીતે કરે છે. (V.) ૨૯ ૯૨ ન બોલવામાં ગુણ છે નવાણું (રા. કુબેરલાલ અં. ત્રિવેદી
૨૯૮ ૯૩ જુદે જુદે સ્થળે વસતા જેનીએાએ બે બેલ. મું. કરવિજયજી મ. રા. ૯૪ આપણા દીલમાં દયા ગુણ ખીલવવાને સુગમ ઉપાય (મુ. કરવિજયજી) ૩૦૧ ૯૫ દયાળુ જનેને ભક્ષ્યાભર્યા ખાનપાન સંબંધી સુચનાઓ
(મુ. કર્ખરવિજયજી). ૯૬ મનની ગુપ્ત શકિતઓ (રા. વિઠ્ઠલદાસ મૂ૦ શાહ.)
૩૦૩ ૯૭ પંદરમી સદીમાં બોલાતી ગુજરાતી ભાષા (મુનિ શ્રી કલ્યાણ વિજયજી મહારાજ)
૩૧૩ ૯૮ આત્માનંદ પ્રકાશ અને તેની સાહિત્ય લેવાની વિશાળતા
૩૨૮ ૯ મુનિરાજેના ચાતુર્માસ
૩૦૨
0 0 u

Page #8

Beeeeeeeeeeeee-oo-eeeeeeeeeeee8
श्रीमधिजयानन्दसूरि सदगुरुज्यो नमः
श्री
आत्मानन्द प्रकाश
स्त्रग्धरावृत्तम् ॥
०००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००००
&000000000000000000000000000000000000000
आत्मानन्दं प्रयाति स्मरणकरणतः श्रीप्रभार्यप्रकाशात् पुण्यं ज्ञानं ददाति प्रतिदिनमथ यद्वाचनं सज्जनेभ्यः । यस्य स्तुत्यप्रयत्नः समुदयकरणे सत्यधर्मे रतानां
'आत्मानन्द प्रकाश' वहतु हृदि मुद मासिकं तद्वधानाम् ॥१॥ are wala s areemad seastsaneiasataram पु. १७. वीर सं. २४४५-श्रावण आत्म सं. २४ अंक १ लो.
SCSerecemeBOSS-8005250seese- , प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर. G *33333333333333HIDEEETERPRESEARNINGPRSHEEEER
વિષયાનુક્રમણિકા. १ वर्षार ने मांगल्य २तुति. (समा ) ... ... ૨ ગુરૂતુતિ, આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહકોને આશીર્વચન (સભા) 3 वारने प्रभुश्तुति. (पि. भू. ४.) ... ४ अभिनय वर्षे निवेहन (स ) ... ... ... ५४मा भारतापियो (२ ओसास )... ६ भान प्रास्तिना भाई (२. विनास भूगह मी. मे.)... ७ यातायोति (२२. ५ गुण.) ... ... ...
पहु:मनी लावनाथ यातुन. (२१.इतब्य वरना.)
जैन समारली आधुनि स्थिति-स! या मागमा छ ? (२२. मा१० म. र १० मा२पामा ३९ मतो सूर्य. (२२. सुशान्त) ... न ११ वर्तमान सभाया२. (ला) ... ... ...
&0000000000000000000000000000000000000000013
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખર્ચ આના ૪.
Beeg भान श्री-टी प्रेसमां शाG गुलाम सासुमा छाप्यु-भावनगर. 098

Page #9

અમારા માનવંતા ગ્રાહકોને સૂચના. સેળમા વર્ષની અપૂર્વ ભેટ. “શ્રી જ્ઞાનામૃત કાવ્યકુંજ. ”
(શ્રી જ્ઞાનસાર-ગદ્ય-પદ્ય અનુવાદ મૂળ સાથે.) અમારા માનવંતા ગ્રાહકેને જણાવવા રજા લઈયે છીયે કે દર વર્ષ મુજબ આ વર્ષે પ્રત્યે જેને કે અન્ય બંધુઓને પઠન પાઠનમાં અવશ્ય ઉપયોગી અધ્યાત્મને આ ગ્રંથ, કે જેના મૂળના કર્તા મહાત્મા અધ્યાત્મ રસીક ન્યાયવિશારદ ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી યશોવિજયજી મહારાજ છે, કે જે શ્રી “જ્ઞાનસાર” અષ્ટકજીના નામથી સુપ્રસિદ્ધ અધ્યાત્મ ગ્રંથ છે, તેના પદ્યને જુદા જુદા રાગથી અનુવાદ અને સાથે ઘણું જ સરલ ગુજરાતી ભાષાંતર એ બંને મૂળ સાથે આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. આ ગ્રંથ અપૂર્વ અધ્યાત્મને હાઈ વાંચકના હૃદયમાં અધ્યાત્મભાવ પ્રગટાવે તેવો છે. અનેક જીવોને ઉપકાર કરવા નિમિત્તેજ શ્રીમાન ઉપાધ્યાયજી મહારાજે આ આધ્યાત્મિક ગ્રંથની રચના કરેલી છે. શ્રીમાન ઉપાધ્યાયજી મહારાજે અનેક અપૂર્વ ગ્રંથો રચેલા છે. જેમાંનો આ ગ્રંથ અપૂર્વ અને અધ્યાત્મભાવ પ્રગટ કરાવવા માટે અદ્દભુત છે. સર્વ કેઈ સરખે લાભ લઈ શકે તે માટે મૂળ (સંકત ) તથા ગુજરાતી ભાષામાં કા૫ અને ભાષાંતર સાથે આપવામાં આવેલ છે. આવા ઉત્તમોત્તમ ગ્રંથનું શાંત રીતે અધ્યયન કરવાથી અધ્યયન કરનાર દરેક મનુષ્યનું હૃદય તેવા ઉત્તમ ગુણ ગ્રહણ કરવા લાયક બને છે તે સાથે મોક્ષમાં જવાને એક ઉત્તમ સાધન બને છે.
હાલમાં ચાલતા મહાન યુદ્ધને લઇને કાગળે વિગેરે, છાપવાના તમામ સાહિત્યની હદ ઉપરાંત મેઘવારી છતાં દર વર્ષની જેમ આ વર્ષે પણ તેજ મુજબ નિયમીત ભેટની બુક આપવાને કમ માત્ર અમોએ જ ચાલુ રાખ્યા છે. તે અમારા સુઝ બંધુઓના ધ્યાન બહાર હશે જ નહિ. ઉંચા કાગળ ઉપર સુંદર ટાઈપથી છપાઈ સુશોભિત બાઈડીંગ સાથે પ્રસિદ્ધ થશે.
બાર માસ થયાં ગ્રાહકે થઈ રહેલા તેમાં આવતા વિવિધ લેખનો આસ્વાદ લેનારા માનવંતા ગ્રાહકે ભેટની બુકનો સ્વીકાર કરી લેશે જ એમ અમોને સંપૂર્ણ ભરૂસો છે, છતાં અત્યાર સુધી ગ્રાહકે રહ્યા છતાં ભેટની બુકનું વી. પી. જે ગ્રાહકને પાછું વાળવું હેય. અથવા છેવટે, બીજાં બાનાં બતાવી વી. પી. ન સ્વીકારવું હોય તેઓએ મહેરબાની કરી હમણાં જ અમને લખી જણાવવું, જેથી નાહક વી. પી ને.નકામે ખર્ચ સંભાને કર ન પડે તેમજ સભાને તેમજ પિસ્ટ ખાતાને નકામી મહેનતમાં ઉતરવું પડે નહિં. તેટલી સૂચના દરેક સુજ્ઞ ગ્રાહકે ધ્યાનમાં લેશે એવી વિનંતિ છે.
આવતા ભાદરવા માસની પૂણીમાના રેજથી આ માસિકના માનવંતા ગ્રાહકોને સદરહુ ગ્રંથ લવાજમના પૈસાનું વી. પી. કરી દર વરસ મુજબ વી. પી. કરવામાં આવશે, જેથી તે પાછું વાળી જ્ઞાનખાતાને નુકશાન નહિ કરતાં દરેક ગ્રાહકને સ્વીકારી લેવા વિનંતિ છે.

Page #10

અભિનવ વર્ષે નિવેદન.
અભિનવ વર્ષે નિવેદન.
હૃદયમાં જ્ઞાનચક્ષુથી જઈ આત્મવિકાસની વૃદ્ધિને અનુભવ કરાવનાર, મનુષ્ય જીવનની ભવ્યતા, સાર્થકતા, બલ, પરાક્રમ અને બીજા ઉચ્ચ ગુણેનું ભાન કરાવી સન્માર્ગે દોરનાર અને ઉચ્ચ જીવનના મનોરથો અને એ મનેરની સિદ્ધિમાં અપેક્ષિત અંશભૂત વિગેરેની વિચારમાળા વાંચક સમક્ષ ધરવાને સદા ઉત્સુક થઈ પ્રવૃત્તિ કરનાર આ આત્માનંદ પ્રકાશ સત્તરમા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે.
આ માસિકનું સ્વરૂપ ધાર્મિક ભાવનાથી બંધાયું છે અને તેથી તે મુખ્યરીતે ધાર્મિક ભાવનામાં ઉતરવાની ધન્ય ઘડીને અનુભવ કરાવતું આવ્યું છે, છતાં પણ સાંપ્રત સમયે પ્રજાવગીય હિતના તથા સામાજીક કર્તવ્યના પ્રેરાયેલા ચેતના વિચાર પણ તે યથાયોગ્ય રીતે ભજવવા લાગ્યું છે, અને તેથી તે પોતાની ઉપગિતામાં મોટે વધારે કરી શકે છે. એમ કહેવામાં કઈ જાતની અતિશયોક્તિ કહેવાશે નહિ.
સાંપ્રતકાળે જનસમાજમાં ધાર્મિક ભાવના પ્રબળ કરવાની જેવી આવશ્યક્તા છે તેવી પ્રજાજીવનને ઉન્નત બનાવવા પણ આવશ્યક્તા પ્રાપ્ત થઈ છે; કારણ કે સમય હવે બદલાય છે, લોકરૂચિ વિવિધ રંગી થઈ છે, તેથી ધર્મ અને વ્યવહાર દષ્ટિથી ચચો કરનાર લેખો, સેવાધર્મના મહાન સૂત્ર, સામાજીક ઉન્નતિના સાધનની ચર્ચાઓ, સુધરેલા દેશમાં પ્રધાનપદ ભગવતા પ્રવૃત્તિ માર્ગોના દષ્ટાંતો અને સિદ્ધાંત દષ્ટિથી નિશ્ચિત કરેલા આચાર વિચારના તો આદિ મને રંજક સામગ્રી રજુ કરવામાં જ માસિકની કર્તવ્યતા સાર્થક થાય છે અને તેવા શિષ્ટ માસિક જ હાલ પ્રતિષ્ઠાપાત્ર બની શકે છે. આ લક્ષ ગર્ભિત રાખીને આત્માનંદ પ્રકાશ પિતાના તેજસ્વી કિરણને પ્રસારતું ભારતવર્ષના સર્વ પ્રદેશમાં ઘુમવા લાગ્યું છે.
ચાલતા ઉન્નતિ અને પ્રગતિના યુગમાં જેનસમાજમાં ચેતન બલ પ્રગટ કરવાની કેટલી જરૂર છે ? તે વિષે પૂરતું લક્ષ આપી આ નવયવન માસિક પૂર્ણ રીતે કટીબદ્ધ થઈ ક્રમે ક્રમે પોતાનું સ્વરૂપ ધર્મ, નીતિ, આચાર, સાહિત્ય અને સેવાના વિદ્વત્તાયુક્ત, ગંભીર અને મનનીય લેખોને પરિચય આ દેશની જૈન અને જૈનેતર પ્રજાને કરાવવાના હેતુથી પ્રેરાયેલું છે, તે સાથે ઉપયોગી સમાજના સંદેશાઓને યથાશક્તિ સંગ્રહ કરી તેને સંઘને ચરણે અર્પણ કરવાને ઉચ્ચ અભિલાષ ધારણ કરે છે અને જેનસમાજના જીવનની અનેક દેશીય જરૂરીયાતો પૂરનારી સુંદર સામગ્રી એકત્ર કરવાને ઉદ્દેશ રાખે છે.

Page #11

શ્રી આત્માન પ્રાશ.
આ માસિકે પિતાના સોળ વર્ષના જીવનમાં બાલ્યવથ મુક્યા પછી શું શું કરી બતાવ્યું છે અને તેને શુભ ઉદેશ કેટલે ચઢિઆત થયું છે, તે વિષે વિશેષ લખવાથી તેને પિતાને આત્મપ્રશંસાને ભય લાગે છે, તથાપિ તેના વિદ્વાન અને વિચા૨ક લેખકોને ન્યાય મળવાની ખાતર અને તેમની સહાયતાને સફલ કરવાની ખાતર તેને કહેવું પડે છે કે, આ માસિકનો જ્યારે ઉદય થયો તે અરસામાં જે વિચારસામગ્રી તેણે જેનસમાજ આગળ ધરવા માંડેલી તેમાં સાંપ્રતકાળે માટે ફેરફાર થતો આવ્યો છે અને તેને લઈને જ ગ્રાહક બંધુઓની વિશેષ સહાનુભૂતિ મેળવવાને તે સમર્થ થઈ શકયું છે. તે છતાં તેને વળી એટલું પણ કહેવું પડે છે કે, સ્વતંત્ર ચિંતન, ઉચ્ચ વિદ્વત્તા અને હૃદયગ્રાહી લેખો પ્રગટ કરવાની તેની ઉત્સુકતા જૈન વિદ્વાનો તરફથી પૂર્ણ થઈ શકતી નથી અને જેનસમાજમાં તેવા લેખો લખનારની સંખ્યા ઘણીજ સ્વ૯૫ જોવામાં આવે છે. જે પદ્ધતિના લેખો શિષ્ટ અંગ્રેજી માસિકોમાં અને ગુજરાતના સર્વોત્તમ માસિકોમાં પ્રગટ થાય છે, તેવા લેખેની બહોળી સંખ્યા આ માસિકને મળી શકતી નથી. તો પણ તે વારંવાર તેવા જૈન લેખકોને વિનતિ કરી પ્રેમથી આમંત્રણ કરે છે અને હદયથી માને છે કે જેનસમાજમાં ઉત્પન્ન થયેલી ઉચ્ચ બુદ્ધિ અને ઉચ હદયેની ભાવનાઓના આવિર્ભાવનું નિમિત્ત થવામાં આત્માનંદ પ્રકાશની સંપૂર્ણ કૃતકૃત્યતા છે.
આ માસિક યુવાવસ્થાના અદભુત આનંદનું અનુભવી બનવાને ભાગ્યશાળી થયું છે, તેનું મુખ્ય કારણ પોતાના પવિત્રામાં ગુરૂના નિર્મળ અને પ્રાતઃ
સ્મરણય નામની છાપ છે અને તે છાપના દિવ્ય પ્રભાવથી જ તે આવી ઉચ્ચ ભૂમિકામાં આવી શકયું છે. એટલું જ નહીં પણ તે છા૫ના વેગે પિતાના મહાત્મા ગુરૂના દ્રવ્ય સ્વરૂપને અભાવ છતાં આ માસિકને તેમના ભાવ સ્વરૂપની પ્રત્યક્ષ પ્રતિમા રૂપ જાણી તે મહાત્મા ગુરૂની શિષ્યપરંપરા તે તરફ પ્રેમદષ્ટિએ સદા અવલોકન કરી તેના ઉપયોગી જીવનના બલને વધારવાને સદા તત્પર અને ઉત્સુક રહે છે. તેને માટે આ માસિક પોતાની ઉત્પાદક અને રોજન સંસ્થા સાથે તેમને અપાર ઉપકાર માને છે અને તેમના સંયમની શીતળ અને અમૃતમય છાયા નીચે રહીને જ પોતાના જીવનનું ભાવમય પોષણ મેળવવા સદા ઈચ્છે છે.
આ માસિકે બાલ્યવયથી માંડીને વનવય સુધીમાં ઉત્તરોત્તર અગત્યની દિશાએમાં પ્રગતિ કરી છે અને હજુ તે કરતું જાય છે, તેથી આ દેશમાં તેને માટે સંતોષ પ્રદર્શક મત વધારે ને વધારે પ્રસરતો જાય છે તે જોઈને તેના પ્રવર્તકેને વિશેષ આનંદ થાય છે; તથાપિ હજી જૈનધર્મ અને જેન ગૃહ-વ્યવહારની દિશામાં ખાસ કરીને સંગીન અને ઉપયોગી કાર્ય કરવા આત્માનંદ પ્રકાશને ઉચ્ચ ઉદ્દેશ છે. ધર્મ અને સમાજના જુદા જુદા પ્રશ્નને ઉપર ઉંચા પ્રકારના લેખે સંપાદન કરવાને આ માસિક પોતાના પ્રયાસોને પ્રેરવા માગે છે, કારણ કે ધર્મ, ન્યાય, આચાર,

Page #12

અભિનવ વર્ષ નિવેદન.
વ્યવહાર, સામ્રાજ્ય અને દેશના સપ, શાંતિ અને આખાદી સાથે વર્તમાન જીવનના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ વિચારી ભૂત સાથે વર્તમાનના સંબંધમાં રહેવુ એવી આત્માન ંદ પ્રકાશની વૃત્તિ છે અને તે વૃત્તિ આચારમાં મુકવાને તે નિષ્પક્ષપાતતા ધારણ કરી પ્રગતિ કરતું રહ્યુ છે.
પ
ચતુર્વિધ જૈનસમાજના ધર્મ અને સામાજીક જીવનના પ્રશ્નના કાંઈક ઉંડા વિચારથી સમજી શકે તેવા વાચકેાને તેમના હૃદયને અનુકૂળ વિચાર સામગ્રી રજી કરવાના પ્રયાસ કરવા આ માસિકની પ્રવૃત્તિ થઇ છે. જૈનસમાજમાં નવા યુગની ઘટના, સમાજોન્નતિનાં ચેતનાનું સંવિધાન, ધાર્મિક અને ગૃહસ્થજીનના કવ્ય ભરેલા તત્ત્વા, પ્રગતિની સાધના ઇત્યાદ્રિ બહુ બહુ પ્રવૃ{ત્તઓ તરફ્ સમાજના હૃદયાને સચેત કરવા અને ધર્મ તથા તેના સાહિત્યને તૈયાર કરવા આ માસિક પેાતાના હિસ્સા પૂર ઉમ’ગથી આપે એવે તેનેા ઉચ્ચ મનેારથ છે, તેથી તેવા ઉચ્ચ મનાથ સફળ કરવાને આપણાં વિદ્વાન લેખકે અને વિચારકેાના હૃદયમાં તત્કાલ તેવી પ્રેરણા જાગે એવી તે આશા રાખે છે.
આ આત્માનંદ પ્રકાશ આ નવીન વર્ષોમાં પ્રવેશ કરતા હાલ સામ્રાજ્યને વિયી અને સુલેહ શાંતિવાળું અવલેાકી વિશેષ આન ંદ પામે છે અને દુષ્કાળ અને મોંઘવારીના વિકટ પ્રસંગમાંથી મુક્ત થયેલા દેશને જોવાને આતુર થઇ તે પોતાની નવી આશા અને મનારથા પૂરવાની તીવ્ર આકાંક્ષા રાખે છે. ગુરૂ ભક્તિના ગારવથી ગજિત થયેલા આ માસિકના ક્રમે ક્રમે રચાતા જતા સ્વરૂપનું સામાન્ય લક્ષણુ કહ્યા પછી હવે ગતવર્ષનું કાંઇક સિંહાવલેાકન કરતાં કહેવુ જોઇએ કે આ માસિકે પેાતાની હ્ય અને આંતર સ્વરૂપની રચના ગતવર્ષમાં અવિચ્છિન્ન રાખી છે. તેણે ગદ્ય તથા પદ્યના વિવિધ લેખે, ચર્ચાઓ અને સમાચારાની માટી સામગ્રી પેાતાના સુજ્ઞ ગ્રાહકાની આગળ ધરી છે અને તેમની અભિરૂચિ વધારવાને અનતે પ્રયત્ન કર્યા છે. તેના એક દર વિષયાના સગડુ ૯૨ ની સંખ્યાએ પહાચે છે. અને તેની અંદર ઉચ્ચ પ્રકારના લેખાએ મેટા ભાગ રોકયા છે. જે ઉપરથી આ માસિક સંપૂર્ણ અભિનંદનને પાત્ર બન્યુ છે. આત્માનંદ પ્રકાશના લેખ રૂપી તેજસ્વી કિરણાને પ્રસાર કરનારા તે મહાશય લેખકેાને તે અંત:કરણથી ધન્યવાદ આપે છે. નિત્ય ક્રમ પ્રમાણે વર્ષારંભની માંગલ્ય સ્તુતિ અને ગુરૂ સ્તુતિ કરી ગત વર્ષીના લેખાના આરંભ કરવામાં આવ્યે છે. પદ્ય લેખકેામાં શ્રીયુત વિઠ્ઠલદાસ મૂલચંદ બી. એ. ‘ ષડ્યુ’ ના નામથી લખતા શ્રીયુત છગનલાલ ત્રિભુવન દવે, શ્રીયુત કવિ શામજી લવજી ભટ્ટ, શ્રીયુત કૂત્તેહુદ અવેરચંદ શાહ અને શ્રીયુત કુબેરલાલ અખાશ'કર ત્રિવેદી તરફથી પ્રાપ્ત થયેલી રસિક પ્રસાદીને માટે આ માસિક સાભિમાન બન્યું છે,
'

Page #13

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અને તેમને અભિનંદન આપવાને સંપૂર્ણ ઉત્સાહી થયું છે. “મહત્વાકાંક્ષા,”
સ્વાશ્રયી બને,” “સત્યમિત્રતાનું સ્વરૂપ,” “ વ્યક્તિગત આકર્ષણ શક્તિ,” બોધક સૂત્રો,” અને “ સમજશક્તિની બક્ષીસ, ”—એવા ગંભીર અને મનનીય લેખો કે જેઓ ગહન વાચન અને વિચારણાના કુલ રૂપ દેખાઈ આવે છે. તેવા લેખો રૂ૫ ઉજવલ કિરણોના પ્રકાશનું મહામાન શ્રીયુત વિઠ્ઠલદાસ મૂલચંદ બી. એ. ને ઘટે છે અને તેથી તેમની આ માસિક પ્રત્યેની શુભ ભાવના સંપૂર્ણ રીતે દેખાઈ આવે છે. વિશ્વની વિચિત્ર ઘટનાઓ,” “વિશ્વમાં આત્માનું સ્થાન,” “શ્રીમદ્
આનંદધનજીના પદને અનુવાદ,” અને “મનુષ્યની બાલ્યાવસ્થા,’ એ લેખોના સુજક શ્રીયુત ફત્તેચંદ ઝવેરભાઈની આ માસિક પ્રત્યેની શુભ લાગણી સારી રીતે દશ્યમાન થઈ આવે છે. એ લેખેની રચના ઉચ્ચ કેટીની અને પ્રતિભાશાલી છે, જે ઉપરથી માસિક તેમને ઉત્સાહથી ઉપકાર માને છે. “જેના કામમાં કેળવણું,” આરોગ્ય સંરક્ષણ,” અને “જેનેમા માધ્યમિક ઉંચી કેળવણીને પ્રચાર કરવાની આવશ્યકતા,’ એ ઉપગી લેખની પૂર્ણ પ્રભા શ્રીયુત નિરોત્તમદાસ, બી. શાહે અંગમાં ઉમંગ લાવીને પાડી છે અને જૈન સમાજને પ્રગતિની ઉચ્ચ દિશા દર્શાવી આપી છે. જે ઉપરથી આ તેમની સહુદય ભક્તિ માટે આભારી બન્યું છે.
ચારિત્ર બંધારણ,” “સુખ યાને સુખી જીવન ગુજારવાના કારણે” “અત્યંતર કુટુંબ,” એ ત્રણે સુબોધક વિષયે શ્રીયુત વકીલ નંદલાલ લલુભાઈએ આ માસિકની સેવામાં અર્પણ કરી માસિક તરફની તેમની પવિત્ર મમતા પ્રદશિત કરી છે. “ભાવનગરમાં જૈન સ્વયંસેવક બંધુઓની સેવા,” “સમયોચિત કવ્ય, “સમાજ ઉન્નતિ માટે સમયે સમયે ફેરફાર કરવાની જરૂર છે ” એ રહસ્ય ભરેલા અને મનનીય લેખો શ્રીયુત એક સમાજ સેવકના દેખાય છે. આ લેખકે પોતાનું પ્રગટ નામ આપ્યું નથી, છતાં પણ જૈન સમાજની ઉન્નતિના માર્ગને દર્શાવનારા અને વર્તમાન કાલના સામાજીક જીવનની ઘટનાના ઉચ્ચ તના તે સારા બોધક હોઈ મનન પૂર્વક વાંચવા ચગ્ય છે. “માનસ ઘોતન,” ના લેખક શ્રીયુત અધ્યા ચી છે કે જેના લેખો ઉંડા રહસ્યવાળા, વિદ્વત્તા પૂર્ણ અને ઉચ્ચ તત્વો દશાવનારા હાઈને મનન કરવા યોગ્ય છે. માત્ર આ એકજ લેખ આ શ્રીમાન લેખકને હેઈ તે પ્રવૃતિ ચાલુ રાખવાને સૂચના કરવામાં આવે છે. જ્ઞાતિ સંસ્થા વિષે વિચારણીય મુદાઓ,” “જેન કામમાં સ્ત્રી કેળવણીની જરૂર, ૮ જૈન સાહિત્યને પ્રચાર કયા ધોરણે કરવો જોઈએ ”?, “જેના કામમાં આરોગ્યની આવશ્યકતા,” “સમયના પ્રવાહમાં” એ વિષયના લેખક અનુક્રમે શ્રીયુત માવજી દામજી શાહ, શ્રીયુત માસ્તર દુર્લભજી કાળીદાસ, અને શ્રીયુત આઈ એ. છે, તે ઉપરાંત “લગ્નાદિ પ્રસંગે અપીલ” એ વિષયના લેખક શ્રીયુત શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળના સેક્રેટરીએ કરેલી

Page #14

અભિનવ વર્ષ નિવેદન,
આંતર સેવા આ માસિક ઉપકાર સાથે સ્વીકારે છે. ઉપર્યું ક્ત ગદ્ય તથા પદ્યના લેખકામાં શ્રીયુત છગનલાલ ત્રિભુવન દવે, કવિ શ્યામજી લવજી ભટ્ટ, અને કેટલાક પ્રાસ્તાવિક લેાકેાના લેખક શ્રીયુત કુબેરલાલ અંબાશંકર અન્ય ધી છતાં આ માસિક તરફ શુભ ભાવના દર્શાવે છે, તેથી તેમને તે વિશેષ આભાર માને છે. એવી રીતે ગૃદુસ્થ લેખકાની વિચારમાળાથી અલંકૃત થયેલુ આ માસિક તે મનેાહર માલામાં મણુિમય શ્રેણીના કિરણાના જેવી સ્મ્રુત્તિ આપનારા ગુરૂવર્ગના લેખેાથી વિશેષ તેજસ્વી બન્યું છે. તેમાં ખાસ કરીને આ માસિકના સદા પોષક અને શાંતમૂર્ત્તિ મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજીના સુબેાધક અને વિદ્વત્તાની દિશામાં જૈન સમાજનુ જીવન ઝીલાવનારા લેખાની શ્રેણી આત્માનદ પ્રકાશમાંથી આન ંદમય કિરણા વર્ષાવ્યા કરે છે. જેથી તે મહાનુભાવના મહાન ઉપકાર ચિરસ્થાયી રહેલા જ છે. ‘ હવે કાંઇ પણ ચેતી શકાય કે નહીં, સદ્ભાવનાના અલૈકિક ચમત્કાર, ' જૈન મંધુઆને ઉપયેગી સૂચના, પાંજરાપાળ પ્રમુખ જીવદયાની સંસ્થાએ આશ્રો કંઈક, ’· જૈન સમાજની દાઝ હૈયે ધરનારને એ એટલ, ’ · અહિંસા અથવા દયા, • ગચ્છનાયક ગણી આચાર્યાદિ કાણુ હોઇ શકે, ’· આપણી આધુનિક ચાલતી સ્થિતિ સુધારી લેવાની ખાસ જરૂર, ’ · કેવાં કર્મ કરવાથી કેવી અવસ્થા પમાય છે, ‘ આત્મા સાથે કર્માંના સબધ કેવી રીતે છે, અને તેના અંત શી રીતે આવે?
,,
" '
2
૭
t
e
6
• શ્રી આત્મપ્રેષ કુલક વ્યાખ્યા, સાધુ નિ થ ચેાગ્ય ચરણ સિત્તરી અને કર સિત્તરી, શ્રી ગૌતમ કુલક સુવર્ણ વાકયે, ' ૮ ક કુલક વ્યાખ્યા, જીવાતુશાશ્તિ કુલક વ્યાખ્યા, ’ અને ‘ પુણ્યપાપ કુલક વ્યાખ્યા, ' .વગેરે કેટલાએક તે મહાનુભાવના લેખાથી આત્માનંદ પ્રકાશની ધાર્મિક વિભૂતિ વિશેષ વૃદ્ધિ ંગત થઇ છે. પ્રાચીન અને અર્વાચીન ઐતિહાસિક વિષય ઉપર લખેલે · શ્રી મહાવીર નિોહ્યુના સમયના નિર્ણય ' ના લેખ શ્રીમાન્ જિનવિજયજી મહારાજના છે. જે ઐતિહાસિક સાહિત્યના શેાધક અને બહાર મુકનાર છે અને જેના ઐતિહાસિક લેખા જૈન અને જૈનેતર સમાજમાં પ્રિય થયેલ હાઇ મનનપૂર્વક વંચાય છે. તે મહાત્માની હાલની પ્રવૃત્તિ તેવા ગ્રંથા લખી પ્રસિદ્ધ કરવાની ચાલતી હોવાથી તેમના તરફથી વધારે લેખે આવી શકયા નથી, પરંતુ અવકાશે અવકાશે તેઓશ્રીએ ઐતિહાસિક નવીન નવીન પ્રસાદિ આપવાની જરૂરીયાત છે, જેથી તે માટે તેઓશ્રીને નમ્ર વિનંતિ કરવામાં આવે છે. તેમણે પણ આ માસિકની ખરી ઉપયોગિતામાં વધારા કર્યા છે. તેમજ પરાપકારાય સતાં જીવન’ એ વિષય ઉપર શ્રી માણેકમુનિનું અવતરણ પણ આ માસિકને શાભાપ્રદ થયુ છે, આ સિવાય બીજા લેખેા આ સભાના સેક્રેટરીના છે જે તેમની ક્રૂજ હાઇને તેને માટે કાંઇ પણ પ્રશ ંસા કરવી તે આ સ્થાને આમ લાઘા કરવા જેવુ છે,

Page #15

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આ પ્રમાણે વિષયના વિવિધ કિરણેને પ્રસારતું, અને જ્ઞાન-બોધની આનંદમય પ્રભાને ફેલાવતું આત્માનંદ પ્રકાશ ભારત વર્ષરૂપ ગગનમાં સૂર્યબિંબની જેમ ચલકતું નવીન વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. વર્તમાન સમયે ભારતમાં પ્રજાજીવનના આંદલને ઘુમી રહ્યા છે, દરેક સમાજ પોતાની વિવિધ પ્રકારની ઉન્નતિની પ્રવૃત્તિઓના ઉદ્દઘે ચારે કોર પાડી રહ્યા છે, સામાજિક, વ્યાપારી, આગિક, કેળવણું વિષયક આદિ અનેક પ્રવૃત્તિઓના સ્વરૂપ આલેખનારી વિચારશ્રેણીઓ ઉઠવા લાગી છે અને સેવાધર્મને પવન ભરતક્ષેત્રની ભૂમિ ઉપર વાવા લાગ્યો છે. તેને સમયે વિગ્રહના વિરામથી શાંતિસુખને માગે સંઘની નવીન ભાવનાઓ અને આ શાઓ સફલ કરવાની તક સાધવા આ માસિક પોતે પોતાના અભિનયા મને સિદ્ધ કરવાને વિશેષ ભાગ્યશાળી થઈ શકશે અને તેની એ અભિલાષાની સિદ્ધિ પોતાના બાહ્ય અને આંતર સ્વરૂપ ઉપર પડતી ગુરૂવર્ગની કૃપાદૃષ્ટિના પ્રભાવને અવલંબીને રહેલી છે એમ આ માસિક નિ:શંકપણે માને છે, અને ઈચ્છે છે કે, ગ્રાહકોની દિનદિન વધતી જતી સંખ્યાથી તેની લોકપ્રિયતા અને લોકપગિતા વધારવામાં જેન વિદ્વાન લેખકો અને વાચકે તેને સહાયરૂપ થાય અને આત્માનંદ પ્રકાશ આખા ભારતવર્ષના જેન સમાજની એક જ્ઞાનમય-ભાવમય અમૂલ્ય સમૃદ્ધિ બને ! તે ઈચ્છા પૂર્ણ કરવાને માટે તે નીચે પ્રમાણે પરમાત્મા શ્રી વીર પ્રભુનું સ્મરણ કરે છે.
वीरभक्तिभरभावितात्मनः किं नरस्य भुवि दुर्लभं भवेत् । तस्य मुक्तिललना रमणीया सन्निधिं समुपयाति रसेन ॥ १ ॥
જે પુરૂષનું હદય શ્રી વીર પ્રભુની ભક્તિના ભારથી ભાવિત છે તેવા પુરૂષને આ પૃથ્વીમાં કઈ વસ્તુ દુર્લભ છે ? તે પુરૂષની પાસે રમણીય એવી મુક્તિરૂપી સ્ત્રી રસ ધરીને આવે છે. ૧
કેટલાક પાસ્તાવિક શ્લોક.
પદ્યાત્મક ભાષાંતર સહિત.
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૩૦૮ થી ચાલુ.), રચનાર:-રા. રા. કુબેરલાલ અંબાશંકર ત્રિવેદી. ભાવનગર नित्य छेदस्तुणानां क्षितिनखलिखनं पादयोरल्पपूजा
दन्तानामल्पशौचं वसनमलिनता रुक्षता मूर्धजानाम् ।

Page #16

કેટલાક પ્રાસ્તાવિક ક્લાકે. दे सन्ध्ये चापि निद्रा विवसनशयनं ग्रासहासातिरेकः स्वांगे पीठे च वाद्यं भवति धनपतेर्भूमिपस्यापि वाच्यम् ॥
(શાર્દૂલ) તેડે બેસી તૃણે નખે ભૂમિ ખણે પાદ ન પૂરા ધુએ, રાખે દાંત ન શુદ્ધ વાળ શિરના ઓળી અરીસે જુએ; ખાતાં ખૂબ હસે સુવે નગન થઈ અંગે વગાડે કરે,
એ માનવ ભૂપ હોય પણ ત્યાં લક્ષમી ન વાસે કરે. चेतोहरा युवतयः सुहृदोऽनुकूलाः सहान्धवाः प्रणतिनम्रगिरश्च भृत्याः । गर्जन्ति दन्तिनिवहास्तरलास्तुरंगाः संमीलने नयनयोनहि किंचिदस्ति ।।
(પુપિતાગ્રા) અનુકૂલ સુહદે સુશીલ નારી, સુખકર સેવક બંધુવર્ગ ભારી; રથ હય ગજ સાજ સુખદાયી, નયન મિંચાય પછી ન કે ભાઈ!
असतामुपभोगाय दुर्जनानां विभूतयः । पिचुमंदं फलैराढयं काकैरेवोपभुज्यते ।।
(દેહ) પિચુમંદનાં ફલ તણે, કામ કરે ઉપભેગ; દુર્જનની લત પડે, એમ દુષ્ટને ભેગ. सत्सङ्गाद्भवति हि साधुता खलानां साधूनां नहि खलसङ्गमात्खलत्वम् । आमोदं कुसुमभवं मृदेव धत्ते मृद्ध नहि कुसुमानि धारयन्ति ।।
(મહર્ષિ વૃત) સત્સંગે ખલજન સાધુ થાય સારા, સાધુએ નહિ ખલથી થશે નઠારા; સૌગંધી કુસુમતણું જ માટી ધારે, માટીની નહિ કુસુમ ધરે લગારે.

Page #17

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
क्वचिद्विद्वद्गोष्ठि क्वचिदपि सुरामत्तकलहः
क्वचिद्वीणावादः क्वचिदपि च हाहेति रुदितं । क्वचिद्रग्या रामा क्वचिदपि जराजर्जरतनु न जाने संसारः किममृतमयः किं विषमयः ।।
(મનહર ) વિદ્યાને વિનોદ થાય વિદ્વાનોની વચ્ચે કયાંક, કયાંક દારૂ પીધેલાની મત્ત મસ્તી થાય છે, વીણનો મધુર સ્વર કયાંક સંભળાય કાન, કયાંક હાય હાય કરી રૂદન કરાય છે; મેહને પમાડનારી નારી લટકાળી કયાંક, કયાંક જરાકી તન જીણું તે જણાય છે; શુ આતે સંસાર હશે વિષ કે અમૃત મય?
આ બધું નિહાળતાં એ જાણી ન શકાય છે. खादन्न गच्छामि हसन जल्पे गतं न शोचाभि कृतं न मन्ये । द्वाभ्यां तृतीयो न भवामि राजन् किं कारणं भोज भवामि मूर्खः ।।
(ઉપજાતિ.). હસી ને હું તો કહું વાત કયારે, ચાલી ન ખવાતણ ટેવ મારે; કરેલ જે કૃત્ય વડે કરેથી, કહી ન દેખાડું કદિ મુખેથી,
જ્યાં બે જો વાત કરે જ કાંઈ ઉભું રહે ત્યાં ન કદિ છુપાઈ; ગઈ વસ્તુને શોચ કરૂં ન હાલ, શામાટે હું મૂરખ છે નૃપાલ?
धर्मार्थकाममोक्षाणां यस्यैकाऽपि न विद्यते । अजागलस्तनस्यैव तस्य जन्म निरर्थकम् ।।
(દોહરો) ધર્મ કામ કે મેક્ષ ના, સાધ્યો અર્થ; અજાગલ આંચળ તુલ્ય તે, જનનું જીવન વ્યર્થ.
–ચાલુ.

Page #18

આનદ પ્રાપ્તિના માર્ગો,
આનન્દ માપ્તિના માર્ગો.
૧૧
લે. વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ્ર શાહ. શ્રી. એ.
આ વીસમી સદીના સુવિખ્યાત રાજ્યનીતિજ્ઞ બિસ્માર્કનું કથન છે કે “ મારા આખા જીવનમાં એક દિવસ પણ મને આનન્દની પ્રાપ્તિ નથી થઈ. ” જો કે ૫૩ વર્ષ સુધી ધન ધાન્ય, આદર સન્માન, ખળ, પૈરૂષ, લક્ષ્મી, કીર્તિ, વિજય, વિભવ, શકિત, પ્રભાવ આદિ સર્વ પ્રકારના સુખની તથા એક મહારાજયના અધિકારની તેને પ્રાપ્તિ થઇ હતી તે પણ બિસ્માર્ક એક દિવસ સત્ય આનન્દના અનુભવ કર્યો નથી. એ તેના ઉપરોકત વચનથી પ્રતીત થાય છે.
પ્રકૃતિમાં આનન્દ પણ એક વિલક્ષણ વસ્તુ છે. . આનન્દ પ્રાપ્તિ માટે જગમાં કેાઇ નિયત સ્થાન નથી. સર્વ સ્થળમાં અને સર્વ સ્થિતિમાં આનન્દ્વની સોંપ્રાપ્તિ થઇ શકે છે. કેાઇ કોઇ વખત તે એવા સ્થળામાં પ્રાપ્ત થઇ શકે છે કે જ્યાં એની સ્વપ્ને પણ સંભાવના ન હેાઇ શકે. તેમજ કેાઇ કાઇ વખત એવા સ્થળેામાં તે મળી શકતા નથી કે જ્યાં તેની સપૂર્ણ આશા હાય. કેટલીક વખત ફાંસીપર ચઢવાવાળા મનુષ્યને જે આનદની પ્રાપ્તિ થાય છે. તે રાજા મહારાજાગ્માને પણ નથી થતી. આ ઉપરથી વાસ્તવિક હકીકત એ સિદ્ધ થાય છે કે આનન્દ બાહ્ય વસ્તુ એપર આધારભુત નથી, પરંતુ હૃદયની આન્તરિક ગતિ ઉપર તેના મુખ્ય આધાર છે. જેથી ખાદ્ય વસ્તુએ પ્રતિકૃળ હોય તે પશુ સત્ય આનંન્દ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. આનન્દની ઉત્પત્તિ હૃદયમાં થાય છે. હૃદય તેનુ મૂલસ્થાન છે. જેવી રીતે સૂર્ય ના પ્રકાશ સર્વ પદાર્થોપર પડે તેવીજ રીતે આનન્દનેા પ્રભાવ ખાદ્ય પદાર્થોપર સ્વયમેવ પડે છે. ઘણે ભાગે સ મનુષ્યા આનન્દની શોધમાં જ હોય છે, પરંતુ તેઓને આનન્દની પ્રાપ્તિ ત્વરાથી થતી નથી તેનું કારણ એ છે કે તેઓ જે વસ્તુએમાં આનન્દને સર્વથા અભાવ હોય છે તે વસ્તુએમાં તેને શેાધ્યા કરે છે. મનુષ્ય એમ સમજે છે કે દ્રવ્ય વા સ'પત્તિની પ્રાપ્તિમાં આનંદ રહેલા છે, અથવા અમુક વસ્તુ મેળવવાથી પેાતાને આનંદ મળશે; પરંતુ આ સર્વ ભ્રમિત વિચાર છે, વસ્તુ તઃ અમુક વસ્તુ હાલા અથવા ન હાવા પર આનન્દના આધાર છે. એમ નહિ, પરંતુ હૃદયની શાન્તિપર તેના ખરા આધાર છે. આનન્દ પ્રાપ્ત કરવા માટે કોઇ પ્રકારના પરિગ્રહ ના આડમ્મરની આવશ્યકતા નથી. ચિત્તની શાંતિ અને એકાગ્રતાતુજ નામ આનન્દ છે. આ વાત પ્રત્યેક મનુષ્યને પ્રત્યેક અવસ્થામાં સુલભ છે અને તેનાથી મનુષ્ય પાતે રહેલાઇથી પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આમ હાવાથી આનન્દ પ્રાપ્તિ માટે અન્ય વસ્તુઓપર આધાર રાખવાની આવશ્યકતા નથી. જે

Page #19

૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
-
~
-
-
-
-
--
--
-
--
--
-
-
-
--
-
--
-
વસ્તુઓને મનુષ્ય સંગ્રહ કરે છે તેની સાથે આનન્દને કશે સંબંધ નથી. મનુ. થના આત્માની જે કાંઈ ઉન્નતિ અથવા અવનતિ થાય છે તેના ઉપર સુખ દુઃખને પ્રથમ આધાર છે.
અનેક અવરથાઓ એવી હોય છે કે જે સ્થલ દષ્ટિએ આનન્દસમાન પ્રતીત થાય છે, પરંતુ વાસ્તવિક રીતે એમ હોતું નથી. એક અવસ્થા એવી હોય છે કે જેમાં મનુષ્યને ઈચછાનુસાર વસ્તુઓ મળે છે, અને તે એને આનન્દ સમજવા લાગે છે; પરંતુ ખરી રીતે જોતાં તે અપૂર્ણ હોય છે. જો કે તેની અંદર આનન્દને કંઈક અંશ આવી જાય છે, પરંતુ તેને સંપૂર્ણ આનન્દ કહી શકાતા નથી. આવી અવસ્થામાં મગ્ન થઈ જવું તે પૂર્ણને બદલે અપૂર્ણને સ્વીકાર કરવા જેવું છે. વળી એક અવસ્થા એવી પણ છે કે જેમાં આપણી ઈચ્છાઓ અને આપણું ઈચ્છિત વસ્તુનું એકત્વ થઈ જાય છે. આ અવસ્થાને પણ સંપૂર્ણ આનદની અવસ્થા કહી શકાતી નથી; કેમકે જ્યાં સુધી તે બન્નેમાં એકતા હોય છે ત્યાં સુધી જ એ અવસ્થા ટકે છે, પરંતુ સહેજ અંતર થાય છે કે તરત જ ઉક્ત અવસ્થામાં ભંગ પડે છે. મનુષ્યની ઇચ્છાઓમાં હમેશાં પરિવર્તન થયા કરે છે. એક વસ્તુ પ્રાપ્ત થાય કે પછી તરતજ બીજી વસ્તુ પ્રાપ્ત કરવા માટે ઈચછાને ઉદ્દભવ થાય છે. હજી તે એક ઈચ્છા પૂર્ણ થતી નથી ત્યાં બીજી ઈરછા પેદા થાય છે, પરંતુ ઈચ્છિત વસ્તુ મળવામાં જરા પણ વિલંબ થાય છે તે અશાંતિ થવા લાગે છે. ઈચ્છિત વસ્તુઓની પ્રાપ્તિ તે દૂર રહી, પરંતુ કદાચ કોઈ માણસને સંસારની સમગ્ર વસ્તુ પ્રાપ્ત થાય તો પણ તે આનન્દથી વંચિત રહી શકે છે, કેમકે આત્મિક સુખ એજ ખરે આનન્ટ છે, જે શારીરિક અને માનસિક સુખેથી ભિન્ન છે.
લેક સંતોષને પણ કેટલીક વખત આનન્દ માની બેસે છે, પરંતુ મનુષ્ય જેને સંતોષ માને છે તે સંતેષ કહેવાતું નથી. સંતેષમાં નિરાશાને કંઈક અંશ હોય છે. આથી મનુષ્યને અસલી વસ્તુઓને બદલે કૃત્રિમ-નકલી વસ્તુઓથી ચલાવી લેવું પડે છે. સંતુષ્ટ મનુષ્યને દુધને બદલે છાશ આપવામાં આવશે તે તે પીવાથી તેને પયપાન જેટલી પ્રસન્નતા થશે. કે ભૂતકાળના આનંદદાયક પ્રસંગનું સ્મરણ કરીને પણ સંતેષી મનુષ્ય પ્રસન્નચિત્ત બને છે. સંતેષથી મનુષ્યની માનસિક અને નૈતિક શક્તિ નિર્બલ બની જાય છે અને તે ઉચગામી થવાને પ્રય નવાન થઈ શકતો નથી. સંતોષ એ એક પ્રકારને ઉત્તમ ગુણ છે એ નિ:સંદેહ છે, દરેક મનુષ્યમાં સંતોષ અવશ્ય હે જોઈએ; પરંતુ સંતોષ આન્નતિમાં બાધ કર્તા ન થઈ પડે એ ખાસ લક્ષમાં રાખવાનું છે. મનુષ્ય દિનપ્રતિદિન આગળ પ્રગતિશીલ રહેવું જોઈએ. એક ઈચ્છિત વસ્તુ મળે તે સમયે અવશ્ય સંતોષ

Page #20

આનંદ પ્રાપ્તિના માગ.
૧૩
થવું જ જોઈએ, પરંતુ આથી એમ સમજવાનું નથી કે તેને હમેશને માટે સંતોષ થવેજ જોઈએ અને તેણે નિરંતર એક જ સ્થિતિમાં પડ્યા રહેવું જોઈએ. જે કાંઈ મનુષ્યની પાસે હોય તેનાથી તે સમયે તે તેણે સંતેષ રાખી લેજોઈએ, પરંતુ તેની વૃદ્ધિને માટે સતત ઉઘોગ કરતા રહેવું જોઈએ. ધન ધાન્યથી સંતુષ્ટ થઈ શકાય, પરંતુ ગુણપ્રપ્તિ કરવામાં અને આત્મન્નિતિ સાધવામાં કદિ પણ સંતોષને સ્થાન મળવું જોઈએ નહિ. જ્યાં સુધી મનુષ્ય અનન્તગુણ ધારણ કરે ત્યાં સુધી ગુણેની વૃદ્ધિ અને વિકાસ કરતાં તેણે અટકવું જોઈએ નહિ.
આ ઉપરથી એટલું સ્પષ્ટ થાય છે કે સંતેષને અને પ્રસન્નતાને આનન્દ કહી શકાશે નહિ. પ્રસન્નતા અલપ સમય પર્યત રહેનારી વસ્તુ છે, પરંતુ આનન્દ સદા કાળ ચિરસ્થાયી છે. વિવેકશકિતથી પ્રતિકૂળ વર્તવાથી પણ પ્રસન્નતા મેળવી શકાય છે, પરંતુ આનન્દ કદાપિ મેળવી શકાતું નથી. કેઈ વખત પ્રસન્નતા દુઃખનું રૂપ ધારણ કરી શકે છે, પરંતુ આનન્દ તે સદૈવ આનન્દ જ રહે છે.
મનુષ્ય એવા પ્રાણી છે કે જેઓ વાસ્તવિક આનંદ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. અન્ય પ્રાણુઓ ઉપર્યુક્ત અવસ્થામાં જ રહે છે. વાસ્તવિક આનન્દ એ છે કે જેમાં જીવન અને જીવનના ઉદેશમાં સંપૂર્ણ સમભાવ હોય છે. આ પ્રકારને આનંદ કોઈ પણ મનુષ્ય પોતાને માટે સ્વયમેવ પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. જ્યારે કોઈ વ્યકિત નિલેપ બની પરમાર્થ કાર્યમાં જીવન વ્યતીત કરે છે ત્યારે આનન્દ સ્વયમેવ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. આનન્દ આત્માનો ગુણ છે અને એ અવસ્થામાં એ સ્વયમેવ પ્રકટીભૂત થાય છે. પરંતુ કોઈ પણ મનુષ્ય આનન્દને પોતાના જીવનનું ઉદેશ્ય અથવા સાધ્ય બનાવવાથી આનન્દ પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી. આ વાત સર્વથા અસંભવિત છે. જે તમારી ઇચ્છા વાસ્તવિક આનન્દ મેળવવાની હોય તો હંમેશાં તમારા ઉદ્દેશ્ય અથવા સાધ્યને ઉચ બનાવવા યત્ન કરે. અન્ય મનુષ્યના આનન્દને તમારા પોતાના આનન્દ કરતાં ઉત્કૃષ્ટ માનો. પરહિતાર્થે સ્વાર્થની આહુતિ આપે. ધનથી પ્રસન્નતા મેળવી શકાય છે, સંતોષ અને સંતુષ્ટતા પણ મેળવી શકાય છે, પરંતુ આનન્દ એવી વસ્તુ નથી કે જે ધનથી મેળવી શકાય. તે સત્ય જીવનથી મળી શકે છે. આનન્દ સત્યાર્થ જીવનનું જ અંગ છે. તે કદાપિ એનાથી પૃથક હોઈ શકે જ નહિ. આનંદ શાંતિનો ભંડાર છે અને નિરાશાયુકત ઉદ્યોગથી દૂર રહે છે–અપ્રાપ્ય છે. જે વસ્તુઓ સ્વાર્થની સીમાની બહાર છે એવી વસ્તુઓના પ્રેમ પર આનન્દને આધાર રહેલો છે. જગતમાં આનન્દના પ્રત્યેક ઉ. દાહરણ લઈ તેનું પૃથક્કરણ કરશે તે તમને સ્પષ્ટ પ્રતીતિ થશે કે તે સર્વમાં પ્રેમનું તત્વ નિગૂઢ રહેલું છે. તે પ્રેમ માતા પિતાને પિતાના બાળકે તરફ હોય, અથવા

Page #21

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. સ્ત્રી પુરૂષને પરસ્પર પ્રેમ હોય, અથવા ગમે તે રૂપમાં તે પ્રેમ માનવ જાતિ તરફ હોય, અથવા તે પ્રેમ જીવનના કે પ્રથમ કાર્યનો હોય કે જેને વાસ્તે દરેક મનુષ્ય પિતાની સઘળી શક્તિઓને ઉપયોગમાં લે છે, પરંતુ પ્રેમ તો અવશ્ય હોય છે જ,
જે મનુષ્યમાં આશા, વિશ્વાસ અને સત્ય દઢ પ્રેમ હોય છે તે મનુષ્ય આનન્દ મેળવી શકે છે. નિરાશાલારેલા વા નિકૃષ્ટ વિચારેને નિરંતર સેવનાર મનુષ્યને આનન્દની પ્રાપ્તિ થઈ શકતી નથી. આવા મનુષ્યને પિતાના હદયની ક્ષુલ્લકતા દષ્ટિગત હોય છે અને તેઓ એમજ સમજતા હોય છે કે જગત્ ક્ષુલ્લક હદયવાળા મનુષ્યોથી ભરેલું છે. તેઓની સ્થિતિ ઘુવડની જેવી હોય છે જે સૂર્યને પ્રકાશ ન જોઈ શકવાથી એમ જ સમજે છે કે દિવસે પણ અંધકાર જ રહે છે. જ્યારે નિરાશા વૃદ્ધિગત થાય છે ત્યારે આવા મનુષ્ય મૃત્યુને ઈચ્છે છે અને તેઓના મનમાં એવા વિચારો ઘુસવા લાગે છે કે આ જીવનમાં તે આનન્દ મળે નહિ, તે તે મૃત્યુથી મળશે.'
વિશ્વાસના અભાવમાં પણ આનન્દને અભાવ જ રહેલો છે. જે મનુષ્યને બીજા લેકે પર વિશ્વાસ નથી હેતે, જે કેવળ પિતાને સત્ય અને બીજાને જુઠા જાણે છે તેને પણ કદિ આનન્દ મળી શકતું નથી. ઔરંગઝેબ મહા પ્રતાપી મુગલ સમ્રાટ હતો, પરંતુ તેને બીજા લકેપર લેશ માત્ર વિશ્વાસ ન હતું. પોતાના પુત્ર પર પણ તેને જરા પણ વિશ્વાસ ન હતો તે બીજાની વાત જ ક્યાં કરવી? આજ કારણથી તે અંદગીપર્યત આનન્દથી વંચિત રહ્યો હતો. મૃત્યુના દિવસે જેમ જેમ નજીક આવતા ગયા તેમ તેમ તેના ભયમાં વિલક્ષણ વધારો થવા લાગ્યા. મહાન રાજ્યનીતિજ્ઞ બિસ્માર્ક પણ આ અવગુણને લઈને જ આનન્દ મેળવી શક્ય નહોતે.
અત્ર પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થશે કે આનન્દ મેળવવા માટે કયી વસ્તુઓ આવશ્યક છે? તેના ઉત્તરમાં એજ જણાવવાનું કે પહેલાં તો એ આવશ્યક છે કે આનન્દાભિલાષી મનુષ્યએ પોતાના જીવનનું ઉદ્દેશ્ય ઉચ્ચ બનાવવું જોઈએ અને કેવળ નિ:સ્વાર્થવૃત્તિથી લોકસેવા તથા પરોપકાર નિમિત્તે જીવન અર્પણ કરી દેવું જોઈએ. મનુષ્ય-જીવન એવી વસ્તુ નથી કે જે ઈચ્છામાં આવે તેમ વ્યતીત કરી શકાય; પરંતુ તે એવી વસ્તુ છે કે જેમાં પિતાને અભીષ્ટ ઉદ્દેશ્ય સાધી શકાય. તેથી જ તે જેમ તેમ કરી પૂર્ણ કરી દેવાનું નથી, પરંતુ એમ સમજવું જોઈએ કે સ્વપરનું શ્રેય સાધવા માટે આ મનુષ્ય-જીવન એક અમૂલ્ય પ્રસંગ છે અને આ મનુષ્ય–શરીર એક કિંમતી સાધન છે, અને તેથી આ હાથ આવેલા સુપ્રસંગને જવા દે જોઈએ નહિ. ચિંતામણી રત્ન સમાન આ મનુષ્ય જન્મ

Page #22

આનંદ પ્રાપ્તના માર્ગો
૧૫
અત્યંત કઠિનતાથી મળે છે, અને જે તે વ્યર્થ જશે તે ચિંતામણી રત્ન પામી તેને સમુદ્રમાં ફેંકી દીધા જેવું થશે. આ મનુષ્ય-જીવનનો ઉદેશ કેવળ દ્રવ્ય સંચય કરવાનો નથી. જે મનુષ્યમાં સ્વાર્થની ગબ્ધ નથી, જેના હદયમાં પ્રેમ અથવા અનુરાગનો પ્રવાહ અખલિત વહે છે, જે અન્ય મનુષ્યને સહાયભૂત થવાને તેમજ તેઓની વિટંબનાઓ અને વિપત્તિઓ દૂર કરવા માટે સદા સર્વદા તન મન ધનથી કટિબદ્ધ રહે છે અને જે અન્યના સુખની ખાતર પોતાના સુખ અથવા આનન્દની આહુતિ આપી શકે છે તે જ મનુષ્ય આનન્દના ખરેખરા માર્ગ પર છે એમ કહેવામાં જરા પણ અતિશયોકિત નથી. આનન્દમાર્ગપર વિચરનાર મુસાફર હમેશાં ઉદ્યોગ, ઉત્સાહી અને સાહસિક હોય છે અને પિતાના જીવનના ઉદ્દેશાનુસાર હમેશાં નિર્ભયપણે સ્વીકૃત કાર્યમાં મગ્ન રહે છે.
આનન્દ મેળવવા માટે માનસિક એકાગ્રતાની પણ અત્યંત અગત્ય છે. એનાથી જીવન સાદું તેમજ સારગર્ભિત બને છે. જે જે નકામી બાબતે હોય છે તે સર્વ દૂર થાય છે. શારીરિક, માનસિક અને નૈતિક શકિતને હાસ કરનાર ચિંતા, ભય અને પશ્ચાત્તાપ ને હૃદયમાંથી કાઢી નાંખવા જોઈએ. તમારા જીવનનો ઉચ્ચ ઉદ્દેશ નિશ્ચિત કરે, જેથી સર્વ શક્તિઓ એકત્રિત બની જાય અને મન એટલું બધું મગ્ન થઈ જાય કે દુ:ખને અંશ પણ ન રહે. આથી મનને એકાગ્ર કરવામાં ઘણી સાહાય મળશે. યુદ્ધની અંદર વીર દ્ધા એ પોતાના કાર્ય માં એટલા બધા તન્મય બની જાય છે કે પોતાના શરીર પર પડતા ઘાનું તેઓને ભાન રહેતું નથી. આ પ્રમાણે મનુષ્ય પોતાના જીવનનો કેઈ ઉચ્ચ ઉદ્દેશ્ય બનાવીને તેમાં એટલા બધા તન્મય થઈ શકે છે કે તેના પર નાના અથવા મોટા દુઃખની લેશ પણ અસર થઈ શકતી નથી, અને નિકૃષ્ટ કોટિનું જીવન પણ માનસિક એકાગ્રતાથી સ્વચ્છ, ઉદાત્ત, અને પવિત્ર બની જાય છે. કેઈના પર વૈર લેવાના અથવા કૂટનીતિથી વ. વાના વિચારને અવકાશ જ નથી મળતા. આ ગુણથી મનુષ્ય શાંતિ મેળવી શકે છે અને વાસ્તવિક આનન્દનું રહસ્ય સમજવા લાગે છે. | આનન્દ મેળવવા માટે એક બીજા ગુણની પણ આવશ્યકતા છે. તે એ છે કે જે આપણને કોઈ ખરાબ ટેવ પડી ગઈ હોય તો તેના પર આપણે વિજય મેળવવો જોઈએ. સંસારમાં લક્ષમી અથવા માયા મનુષ્યને અતિશય મુગ્ધ કરી મુકે છે. બીજા લોકોને જોઈને મનમાં ચિત્ર વિચિત્ર ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે. જે મનુષ્ય જુએ છે કે જગમાં સત્યનિષ્ઠ માણસ દુઃખી અને નિર્ધન અવસ્થા ભેગવે છે, અને અસત્યવાદી, કપટી તથા ધૂર્ત લેકે આનન્દ કરી રહ્યા છે તો તેના મનમાં કંઈ કંઈ તરેહના વિચિત્ર ભાવ પ્રકટ થાય છે. આ સમયે તેની પરીક્ષાને છે. જે તે વખતે તેનું અધ:પતન થાય છે તો તે સદાને માટે

Page #23

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તેજ સ્થિતિમાં રહે છે અને તેમાંથી તે કદી ઉદધૃત થઈ શકે એ આશા પણ વ્યર્થ છે; પરંતુ એ સમયે બાહ્ય લાભની કશી પરવા કર્યા વગર સત્યને સત્યની ખાતર જ ગ્રહણ કરવું જોઈએ અને એના ઉપર દઢ વિશ્વાસ રાખવાથી આનદને માગે સુલભ થાય છે. રાત્રે અતિ રાઠ્ય પુત” એ કહેવતને માનનાર ઘણા મનુષ્ય દુનિયામાં દષ્ટિગોચર થાય છે, પરંતુ એનું નામ આત્મનિર્બલતા છે. આખા જગતને વશ કરવાના કાર્યમાં તમે ઉઘુક્ત થાઓ તે પહેલાં તમારે તમારી જાતને વશ કરવાની અનિવાર્ય અગત્ય છે. ઈન્દ્રિય પર વિજય મેળવનારને અને પિતાની ઈચ્છાઓને નિરોધ કરનારને જ ખરેખર વિજયી લેખવામાં આવે છે. પ્રવાહની સાથે તે નિર્બલ પણ વહી જાય છે, એ કાર્યમાં કઠિનતા છે જ નહિ, પરંતુ પ્રવાહની વિરૂદ્ધ દિશામાં ચાલવામાં જ બળની આવશ્યકતા છે. સંસારની ઉપાધિઓથી મનુષ્ય તંગ બની જાય છે. સર્વત્ર લોકોમાં પરસ્પર ઈર્ષ્યા અને દ્વેષ જેવાથી મનમાં દયાની લાગણી ઉત્પન્ન થાય છે. એવી બાબતોમાં તમારું જીવન નિર્વહન ન કરો. એ સર્વથી તમારી જાતને ઉચ બનાવે. એવી અવસ્થા મેળો કે જેમાં એ બાબતેની કિંચિત્ પણ સત્તા ન ચાલે, અને તેનું નામ જ વિજય છે. મનુષ્ય વાસ્તવિક વિજયે તે ત્યારે જ મેળ કહેવાય કે જ્યારે તેને ધન, સંપત્તિ, કીતિ તથા સફલતાની ઈચ્છાનુસાર પ્રાપ્તિ થતી હોય, ત્યારે જે તે સર્વ અન્યાય, અનીતિ અથવા કપટથી મેળવાતું હોય તો તેને તિલાંજલી આપવામાં તે એક ક્ષણનો પણ વિલંબ ન કરે, પૈસાને જુતી સમાન સમજે, ભવૃત્તિને પિતાની પાસે ન આવવા દે, પોતાના સિદ્ધાંતને મજબૂત વળગી રહે, અને સત્ય માર્ગથી જરાપણ ચલિત ન થાય. આનું નામ જ વિજય છે અને આ વસ્તુ જ મનુષ્યને વાસ્તવિક આનન્દની નિકટ લઈ જાય છે.
આ ઉપરાંત વિવેકશક્તિ પણ આનન્દ પ્રાપ્તિમાં સહાયતા કરનારી છે. જ્યારે કોઈ પણ મનુષ્ય કાંઈ અનુચિત કાર્ય કરવા તત્પર બને છે ત્યારે તેનું હૃદય કંપે છે, તેને અંતરાત્મા તેને કામ કરતાં અટકાવે છે. આવાં કાર્યો કદાપિ ન કરવા જોઈએ. જ્યારે મનુષ્યમાં પોતાના અંતરાત્માના આદેશાનુસાર કોઈ જાતની યુક્તિને પ્રવેગ કર્યા વગર કોઈ પણ કાર્ય કરવાની શક્તિ આવે છે ત્યારે તેને તેનાથી વાસ્તવિક આનન્દને અનુભવ થવા લાગે છે. જે મનુષ્યમાં ઉપર્યુક્ત ગુણ વિદ્યમાન છે તે જ પિતાના અંતરાત્માપર વિશ્વાસ રાખી શકે છે. તેને અંતરાત્મા હમેશાં તેને રાત્માને જ લઈ જશે. ઉપરાંત તેને સંસારમાં કોઈથી હીવાની જરૂર રહેશે નહિ. દરેક કાર્યમાં તેને અંતરાત્મા જ તેને માર્ગદર્શક બનશે.
ઈચ્છાઓ મનુષ્યને દુ:ખની નજીક લઈ જનારી છે. જ્યારે મનુષ્યને કોઈ

Page #24

ચાતકાક્તિ , વસ્તુ મેળવવાની ઈચ્છા થાય છે ત્યારે અમુક સમય સુધી તે આનન્દથી વંચિત રહે છે. ઈચ્છાઓ પણ બે પ્રકારની છે–એક લેવાની ઈચ્છા અને બીજી આપવાની ઈચ્છા. પહેલી ઈરછામાં આનન્દનો અભાવ છે, પરંતુ બીજા પ્રકારની ઈછામાં તેનો સદ્દભાવ છે. જ્યારે મનુષ્ય આનન્દમય અવસ્થામાં પહોંચે છે ત્યારે ત્યાં દુ:ખનો અંશ પણ રહેતું નથી. જે બાબતેથી પહેલાં તેને દુ:ખ થતું હતું અથવા ક્રોધ થતું હતું તેનાથી જ તેને પ્રેમ અને સહાનુભૂતિ ઉપજવા લાગે છે. જે આપણે વાસ્તવિક આનન્દને અનુભવ કરવા ઇચ્છતા હોઈએ તે આપણે બીજા કેને આનન્દિત બનાવવા, તેઓને દુ:ખથી બચાવવા, અને તેઓના હૃદયને પ્રકૃદ્વિત બનાવવા અવિરત યત્નો આદરવા જોઈએ. આમ કરવાથી વાસ્તવિક આનન્દનું રૂપ સ્વયમેવ પ્રકટીભુત થવા લાગશે. જે મનુષ્ય કઈ પણ માણસના હૃદયને પ્રસન્ન કરવાના સુયોગની શોધમાં રાત્રિદિવસ રહે છે તે સંસારનું જેટલું ભલું સાધી શકે છે તેટલું જગતના મોટામાં મેટા વીરપુરૂષે પોતાના વીરતાભર્યા કાર્યોથી સાધી શકતા નથી.
જે આપણે વાસ્તવિક આનન્દની અભિલાષા રાખતા હોઈએ તો આપણે નવીન ઉત્સાહ અને નવીન શક્તિથી અન્ય માણસને આનંદિત બનાવવા સતત વિચાર અને પ્રયાસ કરવા જોઈએ, પરહિત સાધવાની શક્તિને બલવત્તર બનાવવી જોઈએ અને આપણા પોતાના વિશિષ્ટ ઉદેશથી વિચલિત થવું જોઈએ નહિ. જે આ ઉદ્દેશ અનુસાર દેશના ભિન્ન ભિન્ન સમાજે અને મંડળે કાર્ય કરવા લાગે અને સ્વાર્થવૃત્તિનો ત્યાગ કરી દયા અને સનેહભયી કાર્યોથી સંસારને અનેકધા લાભકારક નીવડે તો દરેક ગૃહમાં આનન્દવાવ વાગવા લાગશે, સર્વત્ર આનન્દ આનન્દ વતી રહેશે અને સર્વ લેકે વાસ્તવિક આનન્દ મેળવવાના માર્ગ પર ગમન કરવા લાગશે. આવા શુભ સમયનું આગમન સત્વર થાઓ એ શુભેચ્છા સહિત અત્ર વિરમવામાં આવે છે. તિ ગુમ .
ચાતકાવ્યોકત.
રથનાર-ર રા. “વગુણ” (ભાવનગર)
શાર્દૂલવિક્રીડિત.
ઉત્કંઠિત રહી બહુ વખતથી તે આચર્યું દુસ્તપ,૧ તોયે ભાગ્યવશાત્ પડ્યું ન મુખમાં એકેય બિન્દુ તવર
૧ કઠણ ત૫, ૨ તારા.

Page #25

૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. તું તે એ ન ચલિત તેય તપમાં સાબાશી તેથી ઘટે, છે તું પર્વતના સમે અડગ ના દુઃખે ડગ્યે તું સખે !
ના તેં મેડકવન્* પધું જલ સખા! પૃથ્વીપરે જે પડ્યું, જૈને સાવ નિરાશ તે વ્રત નહિં તારૂં ત્યજી છે દધું, ધાર્યુ ધેય બહુ જ નહિં જરા મુંઝાઈ ગ્યે ચિત્તમાં, લોભાણું ન ઉદાર ચિત્ત તુજનું જોઈ સુખી દેડકાં.
( ૩ ) હવે દુસ્તપ તુજનું નિરખીને જે આપ ચ્યું છે નભ, ને આ મુખ વિષે પડ્યું જલ ટીપું તેથી સુખી થા સબ ! ઈચ્છા જે ઇશની હશે પ્રિય સખે! બિન્દુ વધુ પામશે, તેથી તું તપમાં હજી અડગ રૈને પૈયને ધારજે.
વારિ” દેખી નદી તથા સરતણું લોભાઈ તું ના જતો, થોડા દિ વરસે ન વારિવહ તો નિરાશ ના તું થતું, કે દિ' તો વરસે જ વારિવહ ના સંદેહ તેમાં જરા, આવું જાણું વિચાર ભૂજલતણા" ના ચિત્તમાં લાવવા.
સુખદુ:ખની ભાવનાથી ઘરનું જીવન.
જેનદ્રષ્ટિએ જેને “ભાવમન” કહેવામાં આવે છે તે વાસ્તવિક રીતે સુદુ:ખની ભાવનાનું મૂળ કારણ છે. આત્મા મનને એગ્ય અણુઓ ગ્રહણ કરી તેને પિતાના સંસ્કાર અનુસાર જે જે વિષયમાં પ્રવર્તાવે છે તે મનનો એક પ્રકારને વ્યાપાર છે અને તે સુખ દુઃખની ભાવનાને પ્રકટાવે છે. ઉચ્ચ મનોબળવાળા પ્રાણીઓ સુખ દુઃખની આ ભાવનાનું પોતાની શક્તિ-ક્ષપશમ શકિત અનુસાર -પરિવર્તન કરી શકે છે. દુ:ખ ઉત્પન્ન થાય તેવાં નિમિત્તે કારણે પોતાની સન્મુખ આવવા છતાં તેથી થતી દુઃખરૂપ ભાવના પ્રકટવા નહિ દેતાં સુખરૂપ ભાવના ઉત્પન્ન કરે છે અને એ રીતે પિતાના આત્મબળની ઉન્નતિ સાધવાની કળાને અભ્યાસ વડે વધારી શકે છે.
૩ હે મિત્ર. ૪ દેડકાની જેમ. ૫ ભીનું. ૬ આકાશ. ૭ પાણી ૮ સરોવરનું. * વાદળું ૧૦ પૃથ્વીના પાણીના

Page #26

સુખ દુઃખની ભાવનાથી ઘડાતું જીવન. દુ:ખને સુખમાં પરિવર્તન કરાવનારી આ કળા આત્માના વિકાસક્રમમાં અગત્યને હિસ્સો આપે છે. કેમકે શાસ્ત્રમાં સ્થળે સ્થળે કહેવામાં આવેલું છે કે – મન gવ અનુષ્કા જાર વર્ષ પક્ષો એ સૂત્ર અનુસાર મને બળને દઢ કરવાને વારંવાર ઉપદેશ આપવામાં આવ્યો છે. મનુષ્યને પાંચ ઇન્દ્રિયના વિકાસથી જે કાર્ય સધાતું નથી તે મન અવશ્ય સાધી આપે છે એટલું જ નહિ પરંતુ તે પાંચે ઇંદ્રિયોના વિકાસ ઉપર અપ્રતિમ કાબુ ધરાવનાર મન જ છે. આત્માને કયે રસ્તે દેરી જો એ મનરૂપ અશ્વનું જ કર્તવ્ય છે.
નિમિત્તે કારણે હમેશાં મન ઉપર જુદી જુદી અસરે પ્રકટાવે છે. આ મન આત્માના કાબુમાં ન રહેતાં ઉલટું આત્માને પોતાના અણુઓના બળને અનુસારે આધીન કરી મુકે છે. મનના અણુઓમાં સ્પર્શ-રસ–ગંધની શક્તિઓ વિવિધ પ્રકારની છે. તે અણુઓના વણે તે આધુનિક વિજ્ઞાન વડે (Science) સાબીત થઈ ચૂકેલા છે. શ્રીમદ્દ વિનયવિજયજીએ લોકશાસ્ત્રમાં સ્પર્શાદિકની હકીકત સંક્ષિપ્તમાં સુંદર રીતે દર્શાવેલી છે. આથી આ અણુઓનું આત્મા ઉપર સ્વામિત્વ થયા પછી નિમિત્તકારણેની અસર કદી ફેરવી શકાતી નથી. જેથી વારંવાર ઈષ્ટનિષ્ટ સંગોથી પ્રાપ્ત થયેલા સુખદુ:ખના નિમિત્તકારણે વડે મન તે તે સુખદુ:ખની ભાવનાએ પ્રકટાવી વ્યર્થ કાળપ કરી નાંખે છે, અને આત્માને વિકાસ કરાવવાને સહાયભૂત થવાને બદલે આત્માને અધોગતિનું ભાજન બનાવે છે.
આ રીતે મન અને આત્માને સંબંધ પરસ્પર સેવ્ય–સેવક ભાવને મટી સેવક-સેવ્ય ભાવને બનાવવાથી સુખદુ:ખને સમપણે દવાની આ કળાથી-મનવ્યનું બાહ્ય અને આંતર જીવન સુંદર રીતે સુઘટિત થાય છે. આ કળા પ્રાપ્ત થયા પછી પ્રસંગોપાત પ્રાપ્ત થતા નિમિત્ત કારણોની અસર ફેરવાઈ જાય છે, એટલું જ નહિ પરંતુ બીજાઓ ઉપર થતીદુ:ખની અસરે-તેમને દુઃખી થયેલા-જોઈને તેમની માનસિક નિબળતાને લીધે જે અફસોસ તેમને પ્રકટ થતે હતો તે નહિ થવા દેતાં તેમનું વાસ્તવિક હિત સાધી શકે છે. પોતાના અથવા બીજાના દુઃખથી પોતાના અંત:કરણને દુઃખી બનાવી શકમગ્ન બેસી રહેવામાં અતિકર્તવ્યતા માનતા નથી. પરંતુ જીવનના સંગ્રહ કરેલા સામથી પિતાનું અને તેમનું સર્વોત્તમ હિત સાધે છે.
અન્ય મનુષ્યની દુર્બળતાને અને દુ:ખને જોઈને ગ્લાનિ ન ધરતાં તેના આત્માની ઉચ્ચતામાં મનને જોડવાથી તેની નિર્બળતા અને દુઃખના ઉપાયો જલ્દી જડે છે, અને પરિણામે તેનું દુઃખ દૂર કરી શકાય છે. વિવેક દષ્ટિ સંપન્ન થયેલું મન પોતાનાં અને બીજાનાં બંધનો વધારતું જતું નથી, પરંતુ પડેલી ગાંઠને છેડી દુ:ખભાવના દૂર કરાવે છે.

Page #27

૪૨૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આવા મનુષ્યને ‘દુ:ખથી જ ઉન્નતિ અને વિકાસ સધાય છે. ’ એવી મા ન્યતા દૃઢ થયેલી હાય છે. ઘણા પ્રસ ંગેામાં દુ:ખ એ મનુષ્યને સુખ કરતાં વધારે કલ્યાણકર અને છે. દુ:ખને શાંતિના રૂપમાં ગણાવનારી શકિત શ્રદ્ધા અને ધૈર્યરૂપ અદ્ભુત સદ્ગુણેાને પ્રકટ કરાવે છે. દુઃખમાં સુખબુદ્ધિ ધરનારને અર્થાત્ દુ:ખ મારૂ હિત જ કરે છે એવા નિશ્ચયથી દુ:ખના સમયમાં પ્રસન્ન રહેનારને દુ:ખ અપૂર્વ લાભ કરે છે, એટલુંજ નહિ પણુ દુઃખની સામે આત્મમળની કસેટી પૂરું થયાના પરિણામે ચિરકાલીન શાંતિ પ્રકટ થાય છે.
નિમિત્ત અને ઉપાદાનકારણની 'કળના તપાસતાં તેમજ પરમાણ્વાદ ( materialism ) ની અંતિમ દૃષ્ટિ ( last point ) સુધી પહોંચતાં અર્થાત્ તેનુ મૂળ સ્વરૂપ લક્ષ્ય કરતાં સુખ અને દુ:ખ એ વેદનીય કર્માંના અણુઓના એ જુદાં જુદાં સ્વરૂપ છે. મનના વલણુ અનુસાર તે પાતપાતાનુ કાર્ય ખજાવતાં આત્મા ઉપર આનં≠ કે દુ:ખની અસરો પ્રકટાવે છે. આ અસરથી ખચવાના અભ્યાસ પાડતાં પૂર્વોકત કળા સિદ્ધ થઈ મનુષ્યનું જીવન-અંતરંગ જીવન ઘડાય છે.
"
જેમના હૃદયમાં સ્વપરનું નિર્મળ ભાન જાગૃત થયેલ છે, જેમનુ જીવન નિરંતર મન:સયમના અભ્યાસથી ઘડાઇ ઉન્નતિક્રમમાં આગળ વધતુ હાય છે, તેવા મનુષ્યનું કાર્ય પ્રાકૃતઃષ્ટિએ ગમે તેવું જણાતું હેાય તે પણ તેમનું આત્મસામર્થ્ય સદા બળવત્તર થતુ જતુ હાય છે, તેમનુ હૃદય ટુ શાકના પ્રસંગેામાં રંગાતુ નથી; કેમકે નિમિત્તકારણેા, શરીર, મન, આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિએ એ હું” નથી—આ પ્રકારે સ્વરૂપજ્ઞાનના તીવ્ર શસ્રથી તેમણે શાકની ધાર બુઠ્ઠી કરી નાંખેલ હાય છે. અજ્ઞાનથી પ્રકટતી નિર્મળતા જ્ઞાનથી પ્રકટતી વિવેકશક્તિ આગળ ટકી શકતી નથી. જગત જેને મહાદુ:ખનેા પ્રસંગ માનતુ હાય છે તેવા પ્રસંગ પણ તેમના આત્માને સ્પશી શકતા નથી. તેમની તીવ્ર ષ્ટિ આગળ તેવા પ્રસંગોના વિકટપણાના કડવા રસ મધુર અની જાય છે, અને દુ:ખ આપવાનું તે પ્રસંગનું મળ હણાઇ જાય છે.
આપણી સન્મુખ રહેલા પરમાત્મા મહાવીર, ગજસુકુમાર મુનિ, સ્કંદકાચાર્ય, મેતા, આનદ અને કામદેવાદિના મહાન આદર્શોની પ્રેરકશકિત ( motive po ver ) આપણને સુખદુ:ખની ભાવના ઉપરના પ્રચંડ સયમના મેધ આપી રહી છે. પરમાત્મા મહાવીરે સુખના તમામ રસ્તાઓ શેાધી તેમાં નિ:સારપણું અનુભવ્યા પછી જ પેાતાનામાં તે સુખ પ્રકટાવ્યું હતુ. તેમના પરમ નિશ્ચય એ જ હતા કે જ્યાં સુધી સુખને આધાર મનુષ્યા પેાતાના ઉપર રાખતા નથી શીખતા ત્યાં સુધી તેમનુ નિળપણું નિવારી શકાતું નથી; જેટલે અંશે મનુષ્ય પેાતાના સુખના

Page #28

સુખ દુઃખની ભાવનાથી ઘડાતું જીવન. આધાર અન્ય પદાર્થ ઉપર રાખે છે તેટલે અંશે તે રંક અને દીન બની જાય છે. સુખ અને દુઃખ આવ્યા વગર રહેતા નથી. કમદિ પાંચ સમવાયે પિતાનું કાર્ય કયેજ જાય છે. પરંતુ તેથી ઉત્પન્ન થતી લાગણીઓની સામે જે શૈર્ય રાખવું જોઈએ તે નિમિત્તકારણેને સાક્ષી તરીકે માનવાથી પ્રકટ થાય છે અને સાત્વિક વૃત્તિ અધિકાધિક પ્રાપ્ત થાય છે.
જ્યારે જ્યારે મને પિતાના વ્યાપારમાં અમુકને સુખ અને અમુકને દુઃખરૂપે રજુ કરે છે ત્યારે તેને દૂરથી જ જોયા કરવાને અભ્યાસ એ સુખદુઃખના પ્રસંગે ઉપર સ્વામિત્વ મેળવવાની કુંચી છે. આમાં પિતે વિવેક દષ્ટિથી જાગૃત થઈ પોતાની મધ્યસ્થવૃત્તિ નિભાવી રાખે તે સુખદુઃખ એવું આંતરસૃષ્ટિમાં કશું જ નથી. માત્ર કર્મના ઉદયવડે માનસિક વિકલ્પમાં તે રાજાય છે અને તે વિકલ્પોને વિલય થયેથી સમાઈ જાય છે. તેથી જ શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી વદે છે કે –
દુઃખ સુખરૂપ કર્મફળ જાણે, નિશ્ચય એક આનંદેરે
ચેતનતા પરિણામ ન ચૂકે, ચેતન કહે જિન ચંદેરે. અર્થાત–વિશ્વના નિયમોની સત્તા દરેક પ્રાણી પદાર્થ ઉપર પ્રવતે છે. પદને સંગ-વિયેગ એ કર્મફળની સામગ્રીઓની ઘટના છે. તેમાં હર્ષ અથવા શેકને વશ થવું તેથી જગતને કેમ વશ થનાર આત્મા ઉપર વધવાને અથવા ઘટવાને નથી. “હું'પણું એ “અહંકાર” કે “મમકાર ” રૂપે નહિ પરંતુ ચૈતન્ય -સ્વરૂપે પરિણામ ન થતાં પ્રબળ સામર્થ્યવાન આત્માઓ સમદષ્ટિને અનુભવે છે.
એ જ મનુષ્ય સબળ છે કે જેઓનું હૃદય જ્ઞાનનું, આત્મભાવનું અને શુદ્ધ વૃત્તિનું નિવાસસ્થાન છે અને વસ્તુતઃ તેજ મનુ નિર્બળ છે કે જેમના અંત: કરણમાં અહોનિશ જૈધ, ઇર્ષ્યા અને વૈરના વિચારો સેવાતા હોય. આવા નિર્બળ મનુષ્યનું મન હમેશાં જીવનના અનેક સારા નઠારા પ્રસંગેની અસર ઝીલવા તૈયાર હોય છે, કેમકે પોતાની નિર્માલ્ય વૃત્તિઓથી દુઃખનું ભાન જલ્દી ગ્રહણ કરતા હોય છે અને તે લાગણનો સંચાર સર્વદા ખુલ્લો હોય છે. જ્યારે સબળ આમાઓ એમ માને છે કે સમ્યગદષ્ટિની પ્રાપ્તિનું અંતિમ ધ્યેય એ હોય છે કે બાહ્ય સંગેની અસરથી મુકત રહેવું” ત્યારે તેઓ નિમિત્તકારવડે પ્રકટતી ઘટનાઓની અસર ઝીલતા નથી.
સબળ અને નિર્બળમાં, તેમજ જ્ઞાની અને અજ્ઞાનીમાં તફાવત એટલો જ છે કે જ્યારે જ્ઞાની અને નિમિત્તકારણથી રંગાતા નથી અને કદાચ પૂર્વકર્મની પરાધીનતાથી લલચાય છે તે પણ પોતાની ભૂલ તરત સુધારી લે છે. ત્યારે અજ્ઞાની

Page #29

૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
નિર્બળ આત્માઓ પ્રત્યેક ક્ષુદ્ર નિમિત્તને વશ બની અનંત સામર્થ્યવાળા પોતાના આત્માને ભૂલી જાય છે–સ્વત્વ ગુમાવે છે. આત્માના ચતુર્થ પુરૂષાર્થ–મોક્ષ–ને માટે અવકાશ મુખ્યત્વે કરીને સમ્યગજ્ઞાન ઉપર રહેલો છે. સમ્યજ્ઞાનવડે વિવેકદષ્ટિસંપન્ન થયા પછી આમાં સક્રિય બની પ્રસ્તુત અંતિમ લક્ષ્યસ્થાને પહોંચી શકે છે. સુખ દુઃખની ભાવનાને કાર્યપ્રદેશ સ્થલસૃષ્ટિ ઉપર જ હોય છે. આત્માનું અંતરંગ જીવન બંને ઉપરના યથાર્થ સંયમવડે જ ઘડાય છે અને એ સમતોલપણું હમેશાં આત્મસૃષ્ટિ ઉપર પોતાનો કાર્યપ્રદેશ વિસ્તારે છે.
અનિત્યાદિ બાર ભાવનાઓનું જૈન શાસ્ત્રકારોએ સુખદુ:ખના પ્રસંગો ઉપર સ્વામિત્વ મેળવવા માટે જ સૂચન કરેલું છે. આત્મબળની વૃદ્ધિ આ ભાવનાઓ વડે નિરંતર થાય છે. આત્મસામર્થનું ખરું મૂલ્ય કેટલાં પ્રતિકૂળ લાગતા નિમિત્તો સામે ગતિ ( motion) કરી જય મેળવે તે ઉપર છે.
સુખદુઃખનું સુકાન મનુષ્યમાત્રને પોતપોતાના હાથમાં જ સેંપાયેલું છે. ઇચ્છામાં આવે તે સ્વબળથી અથવા સંગાદિ નિમિત્તકારણથી સુખી થાય અથવા ઈચ્છામાં આવે તે પ્રતિકૂળ નિમિત્તકારોને પર્વત જેવડા માની લઈ દુ:ખમાં દબાય. “જેવી ભાવના તેવી સિદ્ધિ ” એ સૂત્ર સર્વત્ર અચળપણે કુદરતના નિયમ પ્રમાણે પ્રવર્તે છે.
અસામાન્ય શાંતિનો અનુભવ કરાવનાર જ્ઞાનસારમાં શ્રીમદ્દ ઉપાધ્યાયજી મધુર વચનથી વદે છે કે –
दुखं प्राप्य न दीनः स्यात् सुखं प्राप्य न विस्मितः । અર્થાતઃ–પરમાત્મજીવન પ્રાપ્ત ક્રરવાના સાધનરૂપ આંતરજીવન પ્રાપ્ત કરવા માટે પૂર્વોકત સમદષ્ટિવડે સુખદુ:ખથી હર્ષશોકની અસર નહિ થવા દઈ મનુષ્ય. જીવનનું લક્ષ્યબિંદુ સદા દષ્ટિ સમીપ રાખવું જોઈએ. એ રીતે આંતરજીવન ઘડી સંસ્કારને સમૃદ્ધ કરવા જોઈએ; જે સંસ્કારો અન્ય જન્મમાં આત્માને વિકાસકમ સૃષ્ટિના કાર્યકારણના ઘar of (ansation )નિયમને અનુસરીને ઝડપથી કરે અને સુખદુ:ખની અસરને નિર્માલ્ય ગણી તે તરફ માધ્યદષ્ટિ રખાવી આત્માને પિતાનું લક્ષ્યસ્થાન પ્રાપ્ત કરાવે.
ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ.

Page #30

૨૩
જૈન સમાજની આધુનિક સ્થિતિ–સડા કયા ભાગમાં છે? જૈન સમાજની આધુનિક સ્થિ–સ
ભાગમાં છે?
ક્યા
લખનાર:–રા. પંડિત માવજી દામજી શાહ એ તે સામાન્ય નિયમ છે કે જ્યારે કેઈ પણ એક અવયવીનો કેઈપણ
અવયવ કાર્ય કરતા અટકી પડે છે, અગર તે જ્યારે એકાદ પ્રસ્તાવના. ઘડીયાળની કમાન તૂટી જાય છે, કિંવા એકાદ એન્જિનનું કઈ
મશીન અટકી પડે છે, ત્યારે સમૂળગું ઘડીયાળ ચાલતું બંધ પડે છે, તેમજ એન્જિન પણ પિતાની ગતિદ્વારા અમુક કાર્ય કરતું અટકી પડે છે. બસ, આજ પ્રમાણે જ્યારે એકાદ કોઈ સમાયંત્ર ચાલતું અટકી પડે છે, ત્યારે તેનાં પ્રત્યેક મશીન પૂર્વે જે ક્રિયા કરતાં હતાં તે યંત્રના બગડ્યા પછી કરી શકતાં નથી. આ હકીકત જગતના પ્રત્યેક સમાજને લાગુ પડી શકે એવી છે. જ્યારે આ સમાજયંત્રને કર્યો અવયવ કામ કરતે અટકી પડે છે, અગરતો સડો કયા ભાગમાં પેસવા પામ્યો છે, તેનો સંપૂર્ણપણે વિચાર કરવામાં આવે છે, ત્યારે તેના સુધારો કરવાનું કાર્ય પણ તેને માલીક, અગ્રેસર, નાયક અગરતે નેતા, જે કહે તે વ્યક્તિ અથવા સમણિ જ્યારે સ્વીકારે છે લ કરે છે, એટલું જ નહિ પરંતુ તદનુકૂલ પ્રવૃત્તિ સેવે છે, ત્યારે જ ભાંગલ અવયવ સારો થાય છે, અને થત યંત્રની પૂર્વાવસ્થા પુનઃ પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ જ્યાં સુધી ભાંગેલા, તૂટેલા અગરતે બગડેલા ભાગ તરફ માલીકનું લક્ષ દેરાતું નથી ત્યારે જાણ્યા પછી પણ મુધારવાની વૃત્તિ થતી નથી ત્યાં સુધી યંત્રદ્વારા જે ક્રિયા થયા કરે છે તન્ય કાર્ય પણ તેવું જ થયા કરે છે, અને તેવું અરૂચનું પરિણામ પ્રાપ્ત થયેલું જોઈ મન દુભાય છે. જ્યારે અંત:કરણ–વૃત્તિ દુભાય છે, એકની દુભાતી વૃત્તિની અસર બીજાપર
થાય છે, બીજાની ત્રીજા પર થાય છે, ત્રીજાની ચેથાપર, એમ મજયંત્રની અનુક્રમે ઉત્તરોત્તર સ્થાનિક સમાજ પર અસર થાય છે, સ્થાપરીક્ષા, નિક સમાજની ગ્રામાંતરગત-દેશાંતરગત-સમાજ પર અસર
થાય છે. એમ થતાં થતાં પરિણમે એ વૃત્તિ શાથી દુભાય છે? પ્રશ્ન તરફ સમાજના લોકોનું ચિત્ત ખેંચાય છે, અને સમાજ એ પ્રશ્નને છેડ| | પિતાથી બનતો પ્રયત્ન સેવવા તત્પર બને છે. એ સ્થિતિ પર અત્યારે

Page #31

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
જેનસમાજ આવ્યું હોય એ નિષ્પક્ષપાત પ્રેક્ષકને દષ્ટિગોચર થયા વિના રહેશે નહિ, અને એના પરિણામે જૈન સમાજનો યુવકગણું ઐતિહાસિક દષ્ટિબિંદુએ સામાજિક પરિસ્થિતિ કેવી હેવી જોઈએ, એ જાણવાને આતુરતા ધરાવી રહ્યો જણાય છે. આ લેખના શિરનામે ઉપસ્થિત કરેલા પ્રશ્નના વિષયમાં તલસ્પર્શ કરતાં જૈન સમાજની આધુનિક સ્થિતિ થવામાં–સમાજયંત્રને બગાડવામાં ન્હાનાં મ્હોટાં અનેક કારણે સમાયેલાં છે. એ વિષયમાં ચંચુપાત કરનારાઓ માટે નીચે મુજબ ક્રમસર કારણે રજુ કરવામાં આવે છે. ખાસ કરીને જે ભાગમાં સડો પ્રવિષ્ટ થવા પામે છે, તે ભાગઅને જેના પ્રતાપે જ સમાજમાં નકામા જેવું થઈ પડતું હોય તેવું, સડાને લગતું પ્રધાન કારણ શોધી કાઢવા જોઈએ, અને તેને માટે સામાજિક મુદાએને ઉંડાણથી અભ્યાસ કરે જોઈએ. તે અભ્યાસ પ્રાપ્ત સંગો અને અનુભવથી જે થઈ શક્યું છે તેનો કંચિંતુ અંશે અહિં ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છેકેટલાએક સામાજિક મુદ્દાઓ વિષે વિચાર કરવામાં આવે છે. તે તરફ સમાજના નેતાઓનું લક્ષ ખેંચવા નમ્ર વિનતિ છે. એટલું બધું સંકુચિત દશામાં છે કે અન્ય સમાજોએ કેળવણીમાં લગ
ભગ સંતોષજનક સારો પ્રવેશ કર્યો હોય ત્યારે આ (૧) સમાજને તે તેના સ્વપ્નાં પણ આવતા હોતાં નથી. ટૂંકામાં સમાજનું કેળવા. કહીએ તે બાળક કે યુવાન, સ્ત્રી કે પુરૂષ, કેાઈને માટે કશોપણ ણીનું ક્ષેત્ર. કેળવણી સંબંધી સતિષકારક પ્રબંધ નથી અને પરિણામે
કેળવણીની ગેરહાજરીને લીધે રહી ગયેલ અર્ધદગ્ધ સ્થિતિમાં જ અવતાર પૂર્ણ કરવાની ફરજ પડે છે. ખરેખર, આ સ્થિતિ શોચનીય છે. એક વ્યક્તિનો કે સમષ્ટિને આ પ્રમાણે અશિક્ષિત દશામાં અંત આવતે જોવામાં આવે છે અને તેને સર્વ પ્રકારે વિકાસ થતો બંધ પડે છે ત્યારે હદય એમ અવશ્ય કહે કે એવું જીવન જીવ્યા તેય શું ? અને ન જીવ્યા તેય શું ખરેખર, એ જીવન એક કંગાળ જીવન છે. નિરર્થક છે.
સમાજના બાળકો કે યુવાનોએ સ્કુલમાં અગર કોલેજમાં અમુક વર્ષો સુધી અમુક પ્રકારની કેળવણી લીધા પછી કઈ કફડા સંગમાં મૂકાવાથી અપકવ દશામાં જ સ્કુલ અગર કોલેજ છોડતા આપણા બાળકને અગર તે યુવકને કોઈ એમ પૂછે છે કે ભાઈ! તે કેમ સ્કુલ છોડી દીધી? તે કેમ કૅલેજ છોડી દીધી? શી હરકત નડી ? શા માટે આમ અભ્યાસ અધવચથી જ પડતો મૂક્યો?’ છે કે આવી હકીકત મેળવી વિદ્યાર્થી માટે જ્યાં સુધી તે અમુક લાઈનને લગતી પૂરી કેળ વણી લઈ પાર ન પડે ત્યાંસુધી સગવડ કરી આપનાર ખાતું? ઉત્તર એજ મળશે

Page #32

જૈન સમાજની આધુનિક સ્થિતિ સડે કયા ભાગમાં છે? રપ કે “નથી. કેળવણી, જ્ઞાન જે મનુષ્યને વાસ્તવિક પ્રકારે મળે તે ખરેખર દેવ બનાવે છે તેને માટે જ્યારે મનમાનતે તેષ દષ્ટિગોચર ન થાય ત્યારે બીજા વિષય માટે કહેવું શું ? વસ્તુતઃ રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ શાળાઓની પદ્ધતિને બરાબર અભ્યાસ કરી સ્થળે સ્થળે તેવી શાળાઓ ખોલવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. પરંતુ જ્યાં આભ ફાટે ત્યાં થીગડું દેવાય ? એ કિંવદન્તી અનુસાર દેશવ્યાપી શિક્ષણ વિષયક સંસ્થાઓને દુષ્કાળ દષ્ટિગોચર થતું હોય અગરતો સમાજમાં માત્ર રંક પ્રયાસજ જેવામાં આવતો હોય ત્યાં શું કહેવું અને શું કરવું? એવા ઉદ્દગાર સહજ નીકળે છે. કદાચ સાંપ્રત સમયમાં મળતી કૉલેજની યાતે કુલની કેળવણી મળે, તેથી પણ સંતોષ રાખી બેસી રહેવા જેવું નથી. તેમાં પણ અનેક તરેહના વાંધા છે. હોટે ભાગે એક બી, એ. એમ. એ. એમ. બી. બી. એસ અગર એમ. ડી. બારીસ્ટર, સોલીસીટર પાછળ હજારનો ખર્ચ કરવામાં આવ્યો હોય તો પણ પરિણામે સ્વાથી પણામાંજશેખમાં તથા એકલપેટાપણા આદિ દોષામાં ઉપરોક્ત પદવી ધરાવનાર વ્યક્તિઓની દશા નિરખવામાં આવે છે. એ કેળવણીની પદ્ધતિને લાંછન લગાડનાર હકીકત છે. અલબત, કેળવણી ઉત્તમ છે. કેળવણી, જ્ઞાન, શિક્ષણ, વિદ્યા એ લગભગ સમાનાર્થી શબ્દો છે. તેને કિંવા તેમાં દોષ નથી, પરંતુ હાલમાં જે પદ્ધતિથી તે કેળવણી આપવામાં આવે છે તે ચલાવી લેવા જેવી નથી. તે ઉપગી નથી એટલું જ નહિ પરંતુ સર્વ પ્રકારે અધોગતિએ લઈ જનારી છે. કેળવણીના ખરા હિમાયતીઓએ ઉપાધિઓને (વિદેશીય શિક્ષણની પદ્ધતિ પૂર્વક પ્રાપ્ત કરાતી ઉપાધિઓને) ખરેખર ઉપાધિરૂપ ગણી તેની બીલકુલ દરકાર ન કરતાં દેશ માટે કઈ જાતની કેળવણું બંધ બેસતી જણાય છે તેને બરાબર અભ્યાસ કરી તેવી કેળવણીને પ્રચાર કરવાની અતિ આવશ્યકતા છે. આ દેશને હવે શેકસ્પીયર અને મિલ્ટનનાં કાવ્યોનાં ગાનોની જરૂર નથી,આ દેશને વ્યાકરણનાં સૂત્રો કિંવા ન્યાયની અવચ્છેદકાછિની પંક્તિએ ઉચરાવી પાંડિત્યનો ડોળ કરાવવાની જરૂર નથી, પરંતુ વસ્તુત: દેશમાં કઈ વસ્તુની અનિવાર્ય આવશ્યકતા છે તે વિચારી તે પ્રાપ્ત કરાવવાની અતિશય જરૂર છે?
અપૂર્ણ.

Page #33

શ્રી આત્માનંદ પ્રમા.
મારવાડમાં કેવળણીને ઉગતો સૂર્ય.
રૂપીયા પાંચ લાખનું ફંડ થવા વકી. એક મહાત્માનો સમાજ ઉત્તર માટે :
સમય સમયનું કામ કર્યેજ જાય છે, એક જમાને એવો હતો જ્યારે પૂર્વચાર્યો ગમે તેવા સંકટો સહન કરીને ગમે તે સ્થળે વિહાર કરવાને ઉત્સુક રહેતા. અને પ્રાય: તેઓ એવા પ્રદેશમાં વિચરતા કે જ્યાં તેઓ વધુ ઉપદેશની જરૂર માનતા હોય, તથા જ્યાં તેમને વધુ ઉપકારનું કારણ મળી શકતું હોય. નહિ કે અત્યારની માફક એકાદ મેટા સગવડવાળા શહેરમાં તો બહએ એકઠા થઈ જાય અને બીજા નાના ગામે સાધુ સમાગમ માટે દીનતાપૂર્વક વિનંતી કરવા છતાં પણ ટવલતાં ફરે. પરંતુ અત્યારની મારવાડની ચાલતી પ્રગતિમય પ્રવૃત્તિઓ બતાવી આપ્યું છે કે શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરીશ્વરનાં પ્રશિષ્ય મુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજયજીની માફક શુષ્ક અને અજ્ઞાન પ્રદેશમાં આહારવિહારનાં દુઃખાને પણ સહન કરીને પોતાનાં પૂવોચાર્યોનાં પગલે ચાલીને જમાનાને અનુસરતો ઉપદેશ અપાય તે જૈન કેમની ઉન્નતિ જલદીથી થાય એ નિર્વિવાદ છે.
ચાલુ પ્રસંગનું ખ્યાન આપતાં પહેલાં ઓળખાણ સ્વરૂપે ઉક્ત મુનિરાજને અત્યાર પહેલાને ચાલુ જમાનાને અનુકૂલ ઉન્નતિનાં સર્વશ્રેષ્ઠ સાધનરૂપ કેળવણી તથા વિદ્યાપ્રચાર માટેનાં અથાગ પરિશ્રમનો પરિચય છે કે અનેકવાર જનસમાજમાં મુકાયે છે, છતાં અત્રે સંક્ષિપમાં જણાવવો અસ્થાને નહિં ગણાય.
પ્રાત: મરણીય પરમપૂજ્ય શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરીશ્વરનાં પ્રશિષ્ય મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજનું શુભ નામ, તેમનાં જેન કોમ માટેનાં અથાગ તથા અવિરામ પરિશ્રમ માટે સુવિખ્યાત, તેનાથી અપરિચિત હશે ? આ સમભાવી મહાત્મા પ્રથમ પંજાબમાં ઘણા વર્ષો સુધી વિહાર કરીને ત્યાંનાં જેનેને વીરપરમાત્મ પ્રરૂપીત શાસ્ત્રનું મહત્વ સમજાવી જૈનધર્મમાં સ્થીર કરી, ગુજરાત તરફ પધાર્યા, અને કામને ખાસ ઉપયોગી કેળવણીનાં અનુકૂલ સાધને ઉપસ્થીત કરવાને કામના શ્રીમતાને તે રસ્તે દોરવ્યા, જ્યારે પૂર્વોચાય પુરાતનકાલમાં મંદીરો બંધાવવા, સંઘ કાઢવા, સ્વામીવાસ તથા પૂજા પ્રભાવનામાં દ્રવ્ય વ્યય કરવાને ઉપદેશતા. હા! તે સમયે તેવા સાધનોની પણ જરૂર હતી, પરંતુ મહારાજ શ્રી કહેતા કે “જમાને બદલાયે છે, પહેલાં તે તમારા મંદિરે વિગેરેને જાળવી રાખનારા તૈયાર કરે,

Page #34

66
મારવાડમાં કેળવણીને ઉગતા સૂ
૨૭
તેમને અન્યધર્માનુયાયી બનતાં અટકાવી સ્વધર્મ માં દ્દઢ કરી. તેઓની હયાતીમાં જ તમારા ધર્મ અને મદિરાની હયાતી છે. માટે પહેલાં જેને તૈયાર કરે, અને તેઓને ધાર્મિક તથા વ્યવહારિક કેળવણી અપાવી નૈતિક તથા વ્યવહારિક સુજીવનના સાધી સહેલાઇથી મેળવી શકે તેવા કરા; જેથી તેઓ આપે। આપ જૈનમંદિશના ઉપાસકે બની રહેશે ” આ સૂત્રને દરેક જગ્યાએ સમજાવતાં અને અનેક જગ્યાએ નાની મેાટી કેલવણીની સંસ્થાઓ સ્થાપિત કરાવતાં પેાતાના એકસરખેા વિહાર શરૂ કર્યા. પ્રથમજ તેએએ પાલણપુરમાં “ આત્મતૃભ કેલવણી ફંડ ” ની સ્થાપના કરાવી. આ ક્રૂડ અત્યારે બહુજ સારી સ્થિતિમાં છે, અને તેના આશ્રય લઇને ગ્રેજ્યુએટે! પણ સારા પ્રમાણમાં બહાર પડેલા છે. ત્યાર પછી મુંબઈના પેાતાના ચાતુર્માસ દરમ્યાન એક આદર્શ સંસ્થારૂપ “મહાવીર જૈનવિદ્યાલય”ની સ્થાપના કરાવી. તે એવી તે સુસ્થાપિત છે કે હંમેશ માટે જેનાને આશીર્વાદરૂપ થઇ પડશે. આ સંસ્થા બહુજ ઉત્તમેાત્તમ પ્રયત્ના સેવી રહેલી છે, અને અત્યાર સુધીમાં જે જે કાર્ય જોવાયુ છે તે પ્રશંસનીય અને બીજાને અનુકરણીય થઇ પડે તેવુ' છે, આ સંસ્થાની આ સ્થિતિનું પ્રથમ માન મહારાજશ્રીને જ ઘટે છે. ત્યાંથી તેમનુ પધારવું સુરત થયું. આ સમયે સુરતમાં “ વનિતાવિશ્રામ ” નામની સંસ્થા અસ્તિત્વ ધરાવતી હતી. પરંતુ અહિં જૈન મહિલાઓને અનુકૂલ ધારિક જ્ઞાનના અભાવ હતા. તે ખાતર જૈન વનિતાવિશ્વાસ ” સ્થાપન કરાવ્યું, અને ભવિષ્યના નેતાઓની જન્મદાત્રીઓને જ્ઞાનથી સુવાસિત થવાને સારા સાધનની ગેાઠવણ કરાવી ખાપી. રાંધનપુરમાં પણ ત્યાંના ઉદાર નરરત્ન શેઠ મેતીલાલ મુળજીને ઉપદેશ આપી રૂપીયા વિસેક હજારથી “ જૈન સ્કોલરશીપ ફ્ ડ ” ની શરૂઆત કરાવી. આ કૂંડને આશ્રયીને ઘણાં વિદ્યાથી એ કેળવણીનાં સાધના પ્રાપ્ત કરી શક્યા છે, ફંડની સ્થિતિ પણ બહુજ સારી છે.
આવ્યા.
ગુજરાતનું છેલ્લુ ચામાસુ અમદાવાદ કરી ગુજરાતથી ૫ જામને માટે વિહાર કર્યા પછી મહેસાણા તરફ ગએલા. ત્યાંથી પાલણપુર તરફ વિહાર કરવાની શરૂઆત કરી, પાલથી પાટણના સઘના આગેવાના મહેસાણા પરંતુ મડ઼ારાજજીના પાલણપુર તરફ વિહાર સાંભળી રાતેારાત મહારાજી પાસે પહોંચ્યા અને તેઓની પહુજ દીનતાપૂર્વક વિનતિ સ્વીકારી, મહારાજશ્રીએ પાંચ દિવસ માટે પાટણ વા હા પાડી. તેજ અરસામાં છેવટની બીમારીમાં પાટણની અંદર એક હ્રાસ્પીટલ ત્યાંના મિત્ર મંડલ તરફથી ચાલતુ હતુ. અને ત્યાંના એ નિ:સ્વાર્થ ડાકટરોએ જે કામ કર્યું હતુ. તેને માટે ધન્યવાદ આપવા તથા ğાસ્પીટલમાં હુવે દરદીએ નહિ આવતા હૈાવાને લઇને અધ કરવા માટે જાહેર સભા બેલાવવામાં આવી હતી. મહારાજશ્રીને આ બાબતમાં ખેલવાનુ હતુ,

Page #35

૨૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પરંતુ મહારાજશ્રીએ બેલવાની શરૂઆત કરતાં જણાવ્યું કે મને આવી પરોપકારી સંસ્થા બંધ કરવાનો પ્રસ્તાવ મુકવા માટે ઉભું કરવામાં આવ્યો છે. પરંતુ તે વાતતો આ હાથી કહી શકાય તેવી નથી. હું તો કહું છું કે ભલે પંદરજ દરદીઓ આ હોસ્પીટલનો લાભ લે. પરંતુ તે બંધ તે થવી ન જોઈએ. આ શબ્દો જે ક્ષણે મહારાજશ્રીના મુખમાંથી નીકળ્યા તે જ ક્ષણે મુંબઈ વાસી પાટણનિવાસીઓને હોસ્પીટલ ચાલુ રાખવાનો તાર આવી પહોંચેલ. આથી સર્વ કોઈનાં દીલમાં શ્રદ્ધા અને આનંદ ફેલાઈ ગયા. આ સભામાં ચારૂપ કેસથી વિખવાદ પડેલા બન્ને પક્ષનાં માણસે હાજર હતા. પરંતુ મહારાજશ્રીનું સમભાવી બાલવું સાંળી બને પક્ષોનાં દિલો એક થયાં હતાં. છઠ્ઠા દિવસે મહારાજશ્રી વિહાર માટે તૈયાર થઈ ગયા. પાટણ નિવાસીઓ પોતાનાં અન્યદર્શની અમલદારો તથા આગેવાનો સાથે બે દિવસ વધુ રોકવાનો આગ્રહ કરવા આવી પહોંચ્યા. તેમના અત્યંત આગ્રહથી બે દિવસ વધુ રોકાવાનું નક્કી થતાં બે જાહેર વ્યાખ્યાન કર્યા. દરેક નાના મેટા અમલદારો હાજર હતા. મહારાજશ્રીના ભાષણને જ્યારે ત્યાંના નાયક સુખા ગુજરાતીમાં સમજાવતા હતા. ત્યારે અનુવાદક જેની ન હોવા છતાં એ પણ માલુમ નહોતું પડતું કે આ જેની છે યા નહી. આ સભામાં એક દુષ્કાલ ફંડની શરૂઆત થઈ હતી અને તે જ સમયે દશેક હજાર રૂપીયા થવા પામ્યા હતા. આ ફંડને મુંબઈના પટણીઓની સહાયએ એક લાખ રૂપીયાનું ફંડ સુધી લઈ જવા નિશ્ચીત થયું હતું. મહારાજશ્રી ત્યાંથી પાલણપુર પધારેલા. અગાઉ પાલણપરનાં સંઘ મહારાજશ્રી પિતાનાં ગામમાં પધારે તો ૮ જૈન વિદ્યાલય ” સ્થાપવાની તીવ્ર ઈરછા પતાવી હતી. અને તે જ સમયે આ સંસ્થાના ઉંડા મળે મહારાજશ્રીના ઉપદેશથી રપાઈ ગયાં હતાં જેના ફલ તરીકે અલ્પ સમયમાં જ આ સંસ્થાની સારી આશા આપનારી શરૂઆત થનાર છે. વળી તેજ અરસામાં શ્રીમદ્ સોમસુંદરસૂરિ વિજયહીરસૂરિ તથા વિજ્યાનંદસૂરિ આત્મારામજી મહારાજની મૂર્તિઓની પ્રતિષ્ઠા બહુજ ધામધુમથી કરવામાં આવી હતી.
પિતાના વિહાર દરમ્યાન મહારાજશ્રી કાઠીયાવાડને ભૂલેલા નહીં. તેઓશ્રી જુનાગઢ પધારેલા. સૌરાષ્ટ્રનાં અગ્રગણ્ય શેઠ દેવકરણભાઈને તે વખતે ચાલતી “વીસા જેન ડીંગ” માં એક લાખ રૂપીયા આપવાને ઉશ્કેર્યા હતા. વળી વેરાવળમાં સ્ત્રી શિક્ષણ શાળા તથા આત્માનંદ ઔષધાલયની સ્થાપના કરાવી જેન માટે રૂપીયા સાઠેક હજારનું ફંડ થયું હતું. આ પ્રમાણે વિહાર કરતાં મારવાડમાં વિજાપુર, લુણાવા, સેવાડી વિગેરે સ્થલેએ ઘણું જુનાં વખતનાં ઉડામૂળ ઘાલેલા કંકાસને દૂર કરાવતાં અને સંપના સુદ્રઢ પાયા આપતાં પંજાબ તરફને વિહાર શરૂ કર્યો. અને વિચાર્યું કે રસ્તે જતાં મારવાડમાં કાંઈક ઉપકાર થાય તે વધુ સારું તેથી જ આ પ્રદેશની અડચણને નહિ ગણકારતાં કેળવણીનાં મીઠાં ફલો મારવાડની પ્રજાને ચખાડવાને અથાગ પ્રયત્ન સેવી રહ્યા છે.

Page #36

મારવાડમાં કેળવણીના ઉગતા સૂર્ય .
મારવાડ શુષ્ક પ્રદેશ છે, વિદ્યાથી પણ વિહીન છે.એટલે વધુ ભાગ કેળવણીમાં પછાત છે. પરંતુ પૈસાપાત્ર છે. ચેાગ્ય માર્ગે દોરવી પૈસાના સદ્વ્યય કરવાની સૂચના અને ઉપદેશની ખામીને લઇને અહિંના વર્ગ નાતવા વિગેરે ખાટા ખર્ચામાં અઢલક નાણું ખેંચનારા થઇ ગયે છે. સવ કાર્યને વિદ્વિત છે કે બીન કેળવાયેલ મારવાડીને, પૂર્જાઓનાં ઘી ચઢાવવામાં અને નાતવરા આદિનાં ખર્ચોમાં અઢળક નાણુ ખેંચી જતા જોઇ આપણને આશ્ચર્યમાં ગરકાવ થઇ જવુ પડે છે. આપણે માર વાડી સમૃત્યુ પોતાના અંગને માટે ખર્ચ ર્રાહ કરતાં ધર્મને નામે ખર્ચ કરવાને પછાત પડે તેવા નથી. અને તેથી જ કહેવુ પડે છે કે જો તેને ચાલુ જમાનાને ઓળખાવીને જરૂરતા સમજાવી શકાય અને તે જરૂરતાનાં માગે પૈસા ખ ચવાને દોરવવામાં આવે તે આ પ્રદેશ કાઈ રીતે બીજા દેશેા કરતાં પછાત પડે તેવે! નથી. એવુ' મહારાજશ્રીનાં મારવાડમાં ચાલતા પ્રયત્નથી સાફ જોવાયુ છે.
૨૯
મારવાડમાં સાધુઓના વિહાર મજ એ છે. જો કે મારવાડી સમાજ રૂપી જમીન ફૂલ૬૧ છે, છતાં પણ સાધુ મુનિરાજ રૂપી ચેાગ્ય કૃષ્ટીકારાના પદાપણથી ખડાયા વિના તેમાં ધર્મના ચેગ્ય ખીજો વવાયા વિના અને ઉપદેશ રૂપી વાર્તારસિંચન વિના ધાર્મિક દૃષ્ટીએ વેરાન સ્થિતિમાં પડયે છે અને હાલમાં સાખીત કરી દેવાયુ છે કે આવા પ્રદેશમાં આહાર-પાણી-વિહાર વિગેરેની અડચણાને પણ સહન કરીને મુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજે થાડા મહિના માત્રનાં ઉપદેશ વાર્તારસંચનથી કેટલુ’એક ફૂલ ઉપાન કરાવ્યુ` છે. એ એક સદ્દભાગ્યની વાત છે કે આપણા મુનિરાજોનું લક્ષ કેળવણી પ્રચારની પ્રવૃત્તિની આવશ્યકતા તરફ દોરવાયુ છે. આ દિશા તરફ વલણ કરવાનું પહેલું માન પશુ ઉકત મુનિરાજ અને તેમના વિદ્વાન શિષ્યવર્ગ નેજ ઘટે છે; કારણ કે આજ સુધીમાં તેમનાં વિદ્યાપ્રચારમાટેનાં ઘણાં પ્રવાસે જાહેર છે.
મુનિરાજ શ્રીવલ્લભવિજયજીનું પંજાબ તરફનાં પ્રવાસ દરમ્યાન મારવાડમાં પધારવું' થયું. સાદડીના રસ ધની બે દિવસ માટે વિનંતી થવાથી સાદડીમાં પધાર્યા. તેમનું ચામાસુ બિકાનેર થવા વકી હતી; કારણકે બીકાનેરનાં સંધનો વિનતી છેવ ટનાં ચાર પાંચ વર્ષથી ચાલુ હતી. અને સહુ કાઇ ધારતુ હતું કે આવા શુષ્ક, અજ્ઞાન અને સાધુઓને યેાગ્ય આહાર વિહારની અડચણવાળા પ્રદેશમાં આવા મહાત્માનું ચામાસું યા સ્થિરતા કયા સદ્ભાગ્યથી સાંભવી શકે, તેમાં પણ બીકાનેરના શ્રાવકે અને અગ્રગણ્ય શેઠીયાઓની તીવ્ર ઈચ્છા હતી મહારાજ સાહેમ ચાતુર્માસ બીકાનેર કરે તે એક એવું ચિરસ્થાયી કામ કરી બતાવવું કે જે આખી જૈન આલમને નમુના રૂપ થઇ પડે. આટલા ખાતર કેટલાએક તેા કલકતા વિગેરેથી પેાતાનાં કામથી ફારેગ થઇ બીકાનેર આવી ગયા હતા. પરંતુ સાદડીના સંઘની દીનતા પૂર્વક વિનંતી, મહારાજ સાહેબની આવા અજ્ઞાનમય પ્રદેશમાં ગમે તે ભાગે

Page #37

૩૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અજવાળું પાડવાની તીવ્ર ઇચ્છા, તથા ઉપકાર થઈ શકે તેવું અનુમાન થવાથી અને તેજ વખતે સાદડીના ઉત્સાહી આગેવાનાએ વિદ્યાપ્રવૃત્તિ નિમિત્તે રૂપીયા પચાસ હજાર કુંડ સાદડીમાંથી એકત્ર કરી આપવાનું વચન આપવાથી ચાતુર્માસ સાદડીમાં જ કરવા નિશ્ચય થયા, મહારાજશ્રી સાદડીમાં ફાગણુ માસમાં પધારેલા. મહારાજશ્રીનાં ઉપદેશથી અહિંના આગેવાનાના ઉત્સાહ વધ્યા, અને રૂપીયા પચાસ હજારને બદલે રૂપીયા એક લાખનું ફંડ તે તૈયાર કરી નાંખ્યુ, અને હુ પણુ વધવા સભવ છે. ચાતુર્માસ બેસવાને વાર હતી તેવા વખતમાં મહારાજ સાહેએ વિચાર્યું કે આથી તે માત્ર સાદડી ઉપર જ ઉપકાર થઇ શકશે, પરંતુ જરા વધારે પરિશ્રમ સેવીને ગેલવાડ માટે પ્રયત્ન થાય તે વધુ ઉપકારનું કારણ અને તેથી તેઓશ્રીએ ગોલવાડનાં નાનાં મેટાં ગામેમાં જ્યાં ઘેાડા ઘરની વસ્તી હોય ત્યાં પણ અનેક મુશ્કેલીઓ વચ્ચે વિહાર શરૂ કર્યા. પ્રભાવિક મનુષ્યની પ્રવૃત્તિ પ્રભાવિક હાય છે, નાનાં મેટાં ગામનાં શ્રાવકા તથા અન્યદર્શનીએ તથા અમલદાર વર્ગ પેાતાનાં ગામમાં આવા મહાત્માનું પદાર્પણુ જોઇને પોતાને કૃત્ય સમજે તેમાં નવાઈ શુ?
જે જે ગામામાં એક પૈસાની પણ આશા નહાતી તે તે ગામામાં પણ હજારે રૂપીયા કુંડામાં ભરાયા. ઉપરાંત ત્યાંના કાયમી નાત સંઘનાં ટટા પ્રીસાદેના અંત આવતા અને આથી નાના મેાટા ઘામાં બહુજ ઉત્સાહ ફેલાઇ રહેતા. મીવાદીમાં ૩૦ વર્ષથી ટા ચાલતા હતા, પણુ મહારાજશ્રીએ અહુજ સમજાવી મુજાવી ને આ કજીયાને અંત આણ્યો. આથી આખી મારવાડી જૈન કામ ઉપર ઉપકાર કર્યો જેવું થયું છે, મહારાજશ્રી ખાલી પધારેલા અને ત્યાં માત્ર અગીયાર દિવસનાં પ્રયત્નથી રૂપીયા છેતાલીસ હજારનું ક્રૂડ થયું. અહિં પણ આવી મેટી રકમની આશા નહેાતી; તા પશુ ત્યાંના સંઘ આગેવાનનુ કહેવુ છે કે મહારાજશ્રી માલીમાં ચામાસુ કરે તેા રૂપીયા એક લાખનુ ક્ડ અમારે કરી આપવુ, પરંતુ મહારાજશ્રી સાદડીથી જઈ શકે તેમ નહાવાથી તેઓ ખાલીના સ'ધના આગ્રઠુથી પેાતાના વિદ્વાન શિષ્યવર્ગમાંથી ૫. સેાહનવિજયજી મહારાજ તથા લલિતવિજયજી મહારાજ આદિ પાંચ સાધુઆને ચામાસા માટે ખાલી માકલ્યા છે. તેથી આશા છે કે ત્યાં પૂરેપૂરો લાભ થવા સભવ છે. દોઢેક માસનાં વિહાર દરમ્યાન એએક લાખનું ફંડ એકત્ર થવા પામ્યું છે, અને હજી પણું પાંરા લાખ સુધી પહોંચવા વકી છે; કેમકે જોધપુર રાજયના નરેશ વિદ્યાપ્રેમી છે, અમલદાર વર્ગ પણ ઘણે ભાગે મહારાજશ્રીને અનુકુલ જવે છે, તેથી સારી જેવી મેટી રકમ રાજ્ય તરફથી મળવા ચાક્કસ સભવ છે. એક ઢાકેરસાહેબ્ઝ આ સ ંસ્થા પોતાના ઇલાકામાં થાય તેા તેને જમીન આપવા પશુ રાજી છે એમ સભળાયુ છે. જેના પૈસાપાત્ર છે એવુ' હરવખતે સ્વીકારવા છતાં તથા જૈને ધાર્મિક માગે પૈસાના સારા વ્યય કરે છે. એવુ અનુભવતા છતાં શેાચનીય વાત તે એજ

Page #38

૩
મારવાડમાં કેળવણીને ઉગતા સૂર્ય. છે કે અદ્યાપિપર્યત એક પણ “જૈન મહા વિદ્યાલય, યાતે કોઈ સારી વિદ્યા સંસ્થા અસ્તિત્વ ધરાવતી નથી. થોડા સમય પહેલાં, અમે ભૂલતા ન હોઈએ તો બનારસમાં “હિંદુ યુનિવર્સિટિ ” તથા યશેવિજયજી જૈન પાઠશાળાની સ્થાપના લગભગ એકજ વખતે થએલી, તેમાં પણ યશોવિજયજી જેન પાઠશાળા સંપૂર્ણ સગવડ અને સાધનો વચ્ચે શરૂ થઈ હતી. હવે આ બન્ને સામયિક સંસ્થાને વિચાર કરીએ તે “હિંદુ યુનિવર્સિટિ” ઉન્નતિની ટોચે પહોંચેલી છે, ત્યારે આ પણ યશોવિજયજી પાઠશાળા મૃતપ્રાય: સ્થીતિ ભગવતી જણાય છે. આશા હતી કે આ સંસ્થા એક આદર્શ જૈન મહાવિદ્યાલયનાં સ્વરૂપમાં પ્રકાશી આવશે, પરંતુ કુદરતને તે રૂપું નહિં. ખેર ! હવે આ તરફ પણ તે બે કે તેથી ઉચ્ચતમ પ્રયત્ન શરૂ થયેલ છે. આ સંસ્થાને આશય આદર્શ વીરભક્ત જેને અને તે પણ ચાલુ જમાનાની પાશ્ચત્ય કેળવણી પ્રાપ્ત કરવા છતાં ધાર્મિક વસ્તુસ્થિતિને નહિં ભૂલનારા તૈયાર કરવા એજ રહેશે. આ સંસ્થાને હાલ તુર્ત તે ગોલવાડનાં કઈ પણ હવા તંદુરસ્તીવાળા તથા દરેક પ્રકારની સગવડવાળા સ્થળે હાઈસ્કુલ સાથે બોડીંગના સ્વરૂપમાં ખોલવામાં આવશે, અને રફતે રફતે જૈન કોલેજનું સ્વરૂપ અપાશે એમ સાંભળવામાં આવ્યું છે.
અત્રે થોડી સૂચનાત્મક વિનંતી મહારાજશ્રીને કરવી અયોગ્ય નહિં ગણાય. જો કે આ બાબત મહારાજશ્રીનાં ખ્યાલ બહાર તો નહિં જ હોય.
૧ મારવાડની પરિસ્થિતિ આપ જાણે છે કે ઉત્સાહ વખતેજ કામની શરૂઆત કરી દેવામાં આવે અને પૈસા પણ તે જ સમયે એકત્ર કરી લેવામાં આવે તે ઠીક પાયોસર કે
કામ રસ્તે ચડી જાય, પરંતુ જે જરા પાછળ ઉપર છોડવામાં આવે તે પછીથી સારી આશા રાખી શકાય નહિં. મહારાજશ્રીએ આ માટે અથાગ પરિશ્રમ સેવ્યા છે, તે પછી થોડી વધુ જહેમત ઉઠાવીને પૈસા એકત્ર કરાવી, દ્રસ્ટડીડ કરાવી, પૈસા સારા સુરક્ષિત સ્થળે રખાવી, અને સંસ્થાના ઉંડા પાયા રેયા પછી જ ડે. ઘણી વખત અનુભવાયું છે કે આવી રીતે પ્રથમથી અગમચેતીનાં ઉપાયે ન લેવાથી સંસ્થાઓ કડી સ્થીતિમાં આવી પડે છે.
૨ આ સંસ્થાની ગામથી દૂર સ્વતંત્ર સારા હવા પાણી અને સંપૂર્ણ તંદુરસ્તીવાળા સ્થળે ગુરૂકુળને લાયક સર્વ સગવડ સાથે, સારા ચારિત્રવાળા, અને અનુભવી શિક્ષકોની દેખરેખ નીચે શરૂઆત થાય તે વધુ લાભ પહોંચે.
૩ આ સંસ્થાને લાભ અમુક ગામ-પ્રાંતન્યા દેશની વસ્તીને મળે એમ ન થાય તે વધુ ઠીક.
૪ ધાર્મિક જ્ઞાનની પ્રધાનતા પાશ્ચાત્ય કેળવણું સાથે ન ભૂલાવી જોઈએ. એટલે કે તે ગોખણીયું નહિં, પરંતુ આદર્શ જેને બનાવવાને ઉપયોગી તાવિક જ્ઞાન મળે તેમ થવું જોઈએ.

Page #39

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
૫ હુન્નર ઉદ્યોગનાં જ્ઞાનની પણ જરૂર છે તે સંગીત આદિ વિષયે પણ શખવા વિનંતી છે.
- અંતમાં મહારાજશ્રીને આ પ્રયત્નમાં વિજયી થવામાં શાસનદેવતા સહાયભૂત થાઓ અને અન્ય શ્રીમતે આ તરફ ઉદાર હાથ લંબાવે, એવું ઈચ્છી અત્રે વિરમીશું.
તરામ, સેવાભિલાષી. “ગુલકાન્ત” સંઘવી.
પૂજ્યપાદ સ્વર્ગવાસી શ્રીમાનું વિજયાનંદસૂરિ મહારાજની જયો
ઉપરોક્ત મહાત્માની જયંતી આ સભા તરફથી શ્રી સિદ્ધક્ષેત્રમાં દર વર્ષ મુજબ જેઠ સુદ ૮ ના રોજ ઉજવવામાં આવી હતી, જેને કુલ ખર્ચ શેઠ મોતીચંદ દલીચંદ શ્રી સીસેદરાવાળાએ આપી પોતાની ગુરૂભક્તિ દર્શાવી છે, જેથી તેઓને ધન્યવાદ ઘટે છે.
શ્રીમાન મુનિરાજ શ્રી વલ્લભ વિજયજી મહારાજના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી લલીતવિજયજી મહારાજાદિ ત્રણ મુનિરાજે શ્રી ભગવતીજીના જગ વન્યાસજી શ્રીમદ્દ સહનવિજયજી મહારાજ પાસે બાલી-મારવાડમાં ચાલે છે.
શ્રી જૈન શ્વેતાંબર એજ્યુકેશન ડે આપેલી લરશી.
ઉપરોકત બૉર્ડની એક મીટીંગ તા. ૧૩-૭-૧૯ ની રાત્રે કોન્ફરન્સ ઓફીસમાં મળી હતી જે વખતે જે વિદ્યાર્થીઓને નીચે મુજબ સ્કોલરશીપ આપવામાં આવી હતી.
મુંબઈ, ગુજરાત, કાઠીઆવાડ અને દખણ ના ૧૬ સ્થળોના વતની અને ઇલાકાની જુદી જુદી ૮ કૉલેજમાં ભણતા ૧૫ વિદ્યાર્થીઓને દરમાસે રૂ ૫) થી ૧૦) સુધીની કુલ રૂ. ૯૦) ની કીમતની સ્કૉલશીપ આપવામાં આવી છે, વળી સેકન્ડરી અને પ્રાયમરી સ્કુલેમાં ભણતા મુંબઈ ગુજરાત ઉપરાંત માળવા પ્રાંતમાં આવેલી જુદી જુદી ૨૫ જગ્યાના વતની અને જુદી જુદી ૨૨ કુલમાં શિક્ષણ લેતાં આશરે ત્રીશ સ્ત્રી અને પુરૂષ વિદ્યાર્થીઓને માસિક રૂ. ૨) થી ૫) સુધીની કુલ રૂ. ૮૦) ની સ્કોલરશીપ આપવામાં આવી છે. આ પ્રમાણે આશરે રૂ. ૨૧૦૦) દર વર્ષે રસ્કૉલરશીપ રૂપે આપવામાં આવ્યા છે.
-
-
-
સુધારે, ગયા અંકમાં બાલી-મારવાડ ગામમાં ચાર મુનિરાજ ચાતુર્માસ રહેલા છે તેને બદલે મુનિરાજ શ્રી સાગરવિજયજી મળી પાંચ મુનિરાજના ચાતુર્માસ સમજવા.
પૂજયપાલ શ્રી આત્મારામજી મહારાજના પરિવારના મુનિરાજોના ચાતુમાંસ-મુનિ શ્રી શંકરવિજયજી વગેરે—બદનાવર-માળવા.

Page #40

નીચેના ગ્રંથો છપાવવા માટે (ભાષાંતર ) તૈયાર થાય છે. (પ્રસિદ્ધ કરવા માટે રાનાદ્વારના કાયી ના ઉત્તેજન માટે સહાયની અપેક્ષા છે ). ૬. શ્રી દાનમઢીય (મહાપાધ્યાય શ્રી ચારિત્રગણી કૃત) હાનગુણનું સ્વરૂપ (અનેક કથાઓ
| સહિત) જણાવનાર. ૨. શ્રી મહાવીરચરિત્ર (શ્રી નેમીચંદ્ર સૂરિકૃત) આ ગ્રંથ ઘણે પ્રાચીન છે. બારમા સૈકામાં
તે લખાયેલ છે . પાટણના ભહારની તાડપત્રની પ્રત ઉપરથી અમાએ
મૂલ છપાવેલ છે. અપૂર્વ ચરિત્ર છે. ૩. શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર (શ્રી જ્ઞાનસાગરસૂરિ કૃત) અપૂર્વ ચરિત્ર. ૪. શ્રી ઉપદેશ સસ િકા (શ્રી સામધર્મ ગણિ વિરચિત્ર ). પૂ. શ્રી ધર્મ પરિક્ષા (અપૂવ કથાનક ગ્રંથ ). ૬. શ્રી સુબોધ સપ્તતિ શ્રી રત્નશેખરસુરિ વિરચિત અનેક ધમ" ની હકીકત જણાવનારા ગ્રંથ | ઉપરના ગ્રંથ રસિક, બેલદાયક અને ખાસ પઠેનપાઠન કરવામાં ઉપયોગી છે; તેટલુંજ નહિં પરંતુ વાચકોને આનંદ સાથે ધર્મનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તેવા છે. દરેક ગ્રંથોનું ગુજરાતી ભાષાંતર તૈયાર થાય છે. દ્રવ્ય સહાયની અપેક્ષા ( જરૂર) છે : નાહાર કરવાના ઉત્સાહી બધુ એએ આવા જ્ઞાનોદ્વારના કાર્ય ને સહાય આપી મળેલ લક્ષમીને સાથે ક કરવાનું છે, વર્તમાન સમય માં ધર્મ ના આવા સારા સારા પ્રથા પ્રસિદ્ધ કરી કરાવી ક્રમના ફેલાવે તે વડે કરવાની આ અમૂલ્ય તક છે. વળી બહાળા પ્રમાણુમાં તેના ખપી મુનિમહારાજીઓ, સાધ્વીમહારાજ અને જ્ઞાનભંડાર વિગેરને (વગર કિંમતે) ભેટ અપાય છે. સહાય આપનારને તે લાભ સાથે તેના જે નફા આવે તે તેવાજ નાનખાતા માં ઉપયોગ થાય છે જેથી લાભ લેવા જેવું છે,
શ્રી શત્રુ જય મહાતીર્થ સ્તવનાવલી.
પરમ પવિત્ર શ્રી શત્રુંજય તીર્થની યાત્રા અને ભક્તિ કરવાના એક સાધત નિમિતે અમાએ આ બુક પ્રસિદ્ધ કરી છે. જેમાં પ્રચલીત અને નવીન અનેક ચૈત્યવંદન, સ્તુતિ, નામ વર્ણન, સ્તવના વગેરેના સંગ્રહ કરવામાં આવેલા છે. સાથે નવાણ પ્રકારી પૂજા એ શ્રીમદ્ વીરવિજયજી મહારાજ તથા મુનિરાજ શ્રી વલ્લ ભાવજયજી મહારાજ કૃત દાખલ કરવામાં આવેલ છે. પેકેટમાં રહી શકે માટે કદ લધુ કરવામાં આવેલ છે, સાથે યાત્રાના પર્વ દિવસનું વર્ણન પણ આપવામાં આવેલ છે. ઉંચા કાગળા ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપમાં શુદ્ધ રીતે છપાવવામાં આવેલ છે. ટાઈટલ (પંક) પણ રંગ બે રંગી સુંદર બનાવવામાં આવેલ છે. પરમ પવિત્ર આ તીર્થની યાત્રા અને ભક્તિ કરનારા બંધુઓ માટે એક ઉત્તમ સાધન અને યોજના કરવામાં આવેલ છે. મુલથી પણ. કમત ઓછી રાખવામાં આવેલ છે. ક્રિ ૦ ચાર આના પેટ જુદુ'. અમારે ત્યાંથી મળી શકશે.

Page #41

અમારી સભાનું જ્ઞાનોદ્વાર ખાવું.
100001
ઘેાડા વખતમાં નીચેના ગ્રંથા પ્રસિદ્ધ થશે.
છપાતા નવા ગ્રંથા.
૧ ૫ ચસ’ગ્રહ.
રોડ રતનજીભાઇ વીરજી તરફથી.
૨ સત્તરિય ઠાણ સટીક—શાહ ચુનીલાલ ખુબ દ પાટણવાળા તરફથી.
૩ સુમુખ નૃપાદિમુિત્ર ચતુષ્ક કથા-શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. ૪ ચૈત્યવંદન મહાભાગ્ય. ૫ જૈન મેધકૃત સટીક.
૬ પ્રાચીન જૈન લેખસ’ગ્રહુ દ્વિતીય ભાગ. ૭ જૈન ઐતિહુાસિક ગુર્જર રાસસ ગ્રહ ૮ અંતગડદાંગ સૂત્ર સટીક-ભરૂચ નિવાસી મ્હેન ઉજમબ્દેન તથા હરકેારમ્હેન તરફથી, ૯ શ્રી કલ્પસૂત્ર-કીરણાવળી શેઠ દોલતરામ વેણીદના પુત્ર રત્ન સ્વરૂપ દભાઇ તથા તેમનાં ધર્મ પરિન ખાઈ ચુનીભાઇ માણસાવાળાતી દ્રવ્ય સહાયથી. १० श्री अनुत्तरोवाईसूत्र सटीक शा. कचराभाइ नेमचंद खंभातवाळा तरफथी. ११ श्रीनंदीसूत्र श्रीहरिभद्रसूरिकृत टीका साथे. बुहारीवाळा शेठ मोतीचंद
सुरचंद तरफथी.
૧૨ શ્રી ઉપાસક દશાંગ બુહારીવાળા શેઠ પીતાંબરદાસ પન્નાજી. ૧૩ શ્રી નિર્માવલી સૂત્ર શ્રી શીહારના સઘ તરફથી.
188091
છપાવવાના ગ્રંથા.
૧ સિદ્ધપ્રાભૂત સટીક.
૩ સસ્તારક પ્રકીર્ણાંક સટીક
૫ વિજયચંદ કેવળી ચરિત્ર પ્રાકૃત,
૭ વિજયદેવસૂરિ માહાત્મ્ય.
૯ પ્રાચીન પાંચમે કર્મ ગ્રંથ.
૧૧ ધાતુપારાયણું,
૨ ૫૮સ્થાનક ટીક.
૪ શ્રાવક ધર્મ વિધિ પ્રકરણ સટીક. ૬ વિજ્ઞપ્તિ સ ંગ્રહ.
૮ જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સંગ્રહ.
૧૦ લિ’ગાનુશાસન સ્વાપન્ન ટીકા સાથે
188071

Page #42

જાહેર ખબર.
મુનિમહારાજને નમ્ર વિન ંતિ કે તેઓશ્રીના ઉપયેાગતુ “વિધિ સગ્રહ નામે પુસ્તક પાના આકારે હાલમાં અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. આ ગ્રંથમાં દીક્ષા વિધિથી લઇ, કયા પ્રકારના તપ આચરવા તે વિધિ એમ વિવિધ વિધિઓના સંગ્રહ કરવામાં આવેલ છે. જેઓશ્રીને ખપ હાય તેમણે ગુરૂમહારાજ દ્વારા જૈન અધુના નામે મ’ગાવવી. શ્રી પાલીતાણામાં ખીરાજમાન પ્રવર્ત્તકજી મહારાજશ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજ તથા શ્રીમાન્ મુનિરાજશ્રી હું સવિજયજી મહારાજ તથા ફોટોગ્રાફર મગનલાલ હરજીવનદાસ, અમદાવાદ, મારફ્ત જે મુનિરાજોને ભેટ મળેલી હોય તે સિવાયના મુનિ મહારાજાએ મંગાવવા કૃપા કરવી.
શ્રીમાન્ ઉપાધ્યાયજી યશાવિજયજી મહારાજ કૃત શ્રી અધ્યાત્મ મસ્તપરિક્ષા ગ્રંથ.
( મૂળ સાથે ભાષાંતર )
સતરમા સૈકામાં કે જ્યારે જૈન દર્શનની અંદર પડેલ ભિન્ન ભિન્ન શાખામાં ધમ સબધી અનેક વિવાદો ચાલતા હતા, તે દરમ્યાન આળ જીવને સત્ય શું ? અને શુદ્ધ તા શેમાં છે ? તે શોધવાની મુશ્કેલી જણાતાં તેવા વેવાને ઉપકાર કરવા નિમિતે જ આ અધ્યાત્મિક ગ્રંથની ઉક્ત મહાત્માએ રચના કરી છે. શુદ્ધ તત્વના સ્વીકારને જ આપ્ત પુરૂષો અધ્યાત્મ કહે છે, જેથી તેની રિક્ષા કરીને તે ગ્રહણ કરવું જોઇએ તેજ આ ગ્રંથમાં બતાવવામાં આવેલું છે. ગ્રંથની શરૂઆતમાં અધ્યાત્મ કાને કહેવું તેની વ્યાખ્યા સાથે નામ-સ્થાપના દ્રશ્ય અને ભાવ; એ ચારમાં મેાક્ષના કારણે એવા ભાવઅધ્યાત્મ વિષે વિવેચન કરી તેની અંદર જ્ઞાન, ૬સઁન અને ચારિત્રની ઉચ્ચ ઘટના કેવી રીતે થઇ શકે, તે માટે મહાત્મા ગ્ર ંથકાર મહારાજે યુાતપૂવક બતાવ્યું છે, તે સાથે અધ્યાત્મની સિદ્ધિ ક્યારે થઈ શકે તેને અંગે શંકા સમાધાન પૂર્ણાંક અન્ય ગ્રંથાના પ્રમાણ આપી પુરવાર કરી બતાવ્યું છે. ત્યારબાદ જેમના મતના વિચાર કબ્ય છે તેવા નામ-અધ્યાત્મી કે જે શુદ્ધ અધ્યાત્મથી તેમની હકીકત કેવળ જુદી અને વિરોધી છે અને શુદ્ધ ભાવઅધ્યાત્મ જ મેાક્ષનું કારણ છે, તેનું રફ્રુટ વિવેચન શ્રીમાન ગ્રંથકર્તાએ અસરકારક રીતે બતાવ્યું છે. અધ્યાત્મના ખપી અને રસીકને આ અપૂર્વ ગ્રંથ ખાસ પાન પાન કરવા જેવા છે. કિંમત રૂ. ૦-૮-૦ પોસ્ટેજ જુદું. અમારી પાસેથી મળશે.
આ માસમાં નવા દાખલ થયેલા માનવંતા સભાસદા.
૧ શેઠ, કશળચંદ કમળશી. ૨૦ મહુવા. પહેલા વર્ગના લાઇફ મેમ્બર. ૨ શાહુ ઉત્તમચંદ્ર કેશવલાલ ૨૦ વટાદરા.
""
૩ શા. હરખચંદ્ર કુંવરજી ૨૦ નાગનેશ ( કાઠીયાવાડ ) ખી. વ. લાઈફ્ મેમ્બર, ૪ દલાલ પરશાંતમદાસ જગજીવનદાસ રે. ભાવનગર. બી. વ. લાઇટ્ મેમ્બર.
૫ શા. હરજીવન કરશનજી. ભાવનગર. પે. વ. વા. મેમ્બર
૬ શા. અમૃતલાલ ગીરધરલાલ. ભાવનગર.
27
29
૭ શા. ફુલચંદ ગાપાળજી રે. ભાવનગર. ૮ શા. ફુલચંદ હરીચંદ ફૈ. મહુવા. હાલ પાલીતાણા.
19
29

Page #43
જીવન ચરિત્રોને મહિમા. ચત્રિોના વાંચનથી આપણું ચૈતન્ય સતેજ થાય છે; આપણી આશામાં જીવન આવે છે; આપણામાં નવું કૌવત, હિમ્મત અને શ્રદ્ધા આવે છે; આપણે આપણું ઉપર તેમજ બીજાઓ ઉપર શ્રદ્ધા રાખીએ છીએ; આપણામાં મહત્વાકાંક્ષા જાગે છે; આપણે રૂડાં કાર્યોમાં જોડાઈએ છીએ અને મોટાઓનાં કામમાં તેમની સાથે હિસ્સેદાર થવાને ઉશ્કેરાઈએ છીએ. જીવન ચરિત્રોના સહવાસમાં રહેવું અને જીવવું, અને તેમાંના દાખ લાઓ જોઈને કુરણયમાન થવું તે ઉત્તમ આત્માઓના સમાગમમાં અને ઉત્તમ મંડળમાં સહવાસ કરવા બરાબર છે. મનુષ્ય-વર્તનને ઉચ્ચ સ્થિતિમાં લાવવાને મહાન અને રૂડા પુરૂષોનાં જીવન ચરિત્રોએ જે અસર કરી છે તેનું જેટલું મૂલ્પ કરીએ તેટલું ડું છે. આઈઝાક ડિઝરાએલી કહે છે કે " ઉતમ મનુષ્યજીવનની સાથે સંયોગ રહેવો એજ ઉત્તમ જીવન ચરિત્ર જાણવું.” સપુરૂષોનાં જીવન, તેમાં પણ દૈવી અંશથી સ્કરાયેલા નરોનાં જીવન વાંચવામાં આવે તો આપણું દુઃખનો બેજે બે માલુમ પણે ઓછો થયા વિના રહેતું નથી અને આપણે જાણે દુઃખમાંથી ઉંચકાઇને ઉચે ચઢતા હોઈએ તેમ આપણને લાગે છે. એવા મહાત્માઓ શું કહી અને કરી ગયા છે તે જાણવાથી તેમના વિચાર અને કત્યોની નજીક આપણે બેમાલુમપણે જતા હોઈએ એમ લાગે છે “ઈતિહાસરૂપી ચરિત્રો વાંચીને સમજવાથી બહુ પ્રકારના લાભ થાય છે. પ્રથમ તો તે વાંચતાં જ વાંચનારને પોતાની વિદ્યા, બુદ્ધિ, શક્તિ, સ્થિતિ આદિના વધતા ઓછાપણાને વિચાર ઉત્પન્ન થાય છે. અને વાંચનારમાં ક્રિયા કિયા સદ્દગુણો છે તે પિતાની મેળે જ તેને જણાઈ શકે છે. ચરિત્ર એ એક પ્રકારનું દર્પણ છે. જેમ અરીસામાં મનુષ્ય પોતાની મુખાકૃતિમાં ખાંપણ જુએ છે, ત્યારે તે ખાપણને કાઢી નાખવા અને કાંતિમાં વધારો કરવા માટે પ્રયત્ન કરે છે તેમ ચરિત્ર રૂપી આરસીથી પોતાના સ્વભાવમાં વળગેલા ભૂષણ દૂષણ-ગુણ દેવતેના જેવામાં આવે છે, અને તેમ થતાં દૂષણને ક્ષય અને ભૂષણમાં વૃદ્ધિ કરવાને તે જાગૃત થાય છે. વળી જે કામ ઉપદેશ અથવા બંધ કરવાથી નથી બનતું તે કામ જીવન ચરિત્ર સહેલાઇથી પાર પાડી શકે છે. અતિ શ્રમ લઈ વિદ્યા ભણે, દેશાટન કરે, સ્વદેશ હિતેચ્છુ થાઓ, પ્રેમ શૌર્ય દાખ, એવા એવા ઉપદેશો મુખે અથવા પુસ્તક દ્વારા કરવાથી જેવી અને જેટલી અસર થાય છે તેના કરતાં એવા ગુણોથી અંકિત થઈ પ્રખ્યાતિમાં આવેલા મહાજનોનાં ચરિત્ર વાંચી સમજવાથી અધિક અસર થાય છે. વાંચનારના મરણ સ્થાનમાં તેની આબાદ ઉડી છાપ પડે છે અને પછી તે તેને અનુસરીને ઉત્તેજીત થઈને બહાર ચારિત્ર' માંથી. પડે છે.” For Private And Personal Use Only