Atmanand Prakash Pustak 015 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531173/1

Page #1

The Atmanand Prakash.REGISTERED NO. B. 431
मद्विजयानन्दसूरिगुरुच्या नमः
श्री
GGGGGGGGGGG6966666GGGGGGGE
आत्मानन्द प्रकाश.
GGG66699
18 सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृक्षः | 43
नैर्मल्यं मानसं च स्वपरहिते जायते सत्प्रवृत्तिः शुद्धं सम्यक्त्वरत्तं गुणगणकिरणैभासितं प्राप्यते यत् । शुद्ध ज्ञानानुरागो गुरुचरणरतिर्लभ्यते चापि पूर्णा आत्मानंद प्रकाशे प्रसरति हृदये दुर्लभं किं जनानाम् || १ ||
ન
विषय.
...
૧ મનુષ્યનું કર્તવ્ય. ૨. શુદ્ધ અહિં સા અથવા દાધર્મ માટે આપ્તપુરૂષોનો ઉપદેશ.
पु. १५.} वीर सं. २४४४-मागशर आत्म सं. २२. } अंक ५ मो.
85
प्रकाशक- श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા
पृ.४० नजर
१०३
उ मानत्यत्व
૪ એક પ્રાચીન જૈન મુનિનું ઉચ્ચ यारित्र वन...
૫ વર્તમાન સમાચાર.
DIR
१०४
૧૦૫
૧૧૬
१२२.
विषयः
૬ શ્રી યશાવિજયજી જૈન ગુરૂકુલપાલીતાણા વિષે કે ઇક
છ એક શ્રીમાન નરરત્ન જૈન બંધુની માટી સખાવત.
१२३
૮
શ્રી જૈન એસોસીએશન ઓફ ઈડીઆ મુંબઈએ શ્રીમાન હીંદી વજીરને આપેલુ માનપત્ર. ૯ પુસ્તક પહોંચ
900
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧) પાલ અ આાના ૪.
આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ્ર લલ્લુભાઈએ છાપ્યું–ભાવનગ
५४.
૧૨
१२४
१२५

Page #2

#ભાનું, જ્ઞાનાકાર Jતું-છપાતા ઉોગી .
માગધી-સંસ્કૃત મૂળ, અવચૂરિ ટીકાના ગ્રથા, ૧ “ સત્તરીય દાણ સટીક ” શા. ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી. * સિદ્ધ પ્રાભૂત સટીક ” પ્રાંતિજવાળા શેઠ કરમચંદની બીજી સ્ત્રીના સ્મરણા".
| હા. શેઠ મગનલાલ કરમચંદથે રફથી, ૩જેનશેખરી કથા” શા, હીરાચંદ મહેલચંદની દીકરી બેન પશીબાઈ પાટણવાળા તા. ૪ % દાનમૅદીપુ '
શા. મુળજી ધરમશી તથા દુલભજી ધરમશી પોરબંદરવાળાત, ૬ ૧૬ પટસ્થાનક પ્ર-સટીક ” શા, પ્રેમજી નાગરદાસની માતુશ્રી બાઈ રળીયાતબાઈ માંગ
- પાળવાળા તરફથી. ૭ ‘6 બંધહેતુદય ત્રિભંગી સટીક” શા. પુલચંદ વેલજ માંગરોળવાળા તરફથી. ૮ % સુમુખાદિમિત્ર ચતુષ્ક ક્રથા” શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસ પાટણવાળા તરફથી. ૯ “ ચત્યવંદન મહાભાષ્ય ” શા. હરખચંદ મકનજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. ૧૦ પ્રતિક્રમણ ગર્ભ હેતુ” શા. મનસુખલાલ લલ્લુભાઇ પેથાપુરવાળા તરફથી. ૧૧ ‘‘ સસ્તાર પ્રકીર્ણ સટીક ” શા. ધરમશી ગોવીંદજી માંગરોળવાળા તરફથી. ૧૨ ૬ શ્રાવક ધર્મ વિધિ પ્રકરણ સટીક ” શા. જમનાદાસ મોરારજી માંગરોળવાળા તરફથી. ૧8 * ધર્મ પરિક્ષા જિનમંડનગણિ કૃત ” એ શ્રાવિકાઓ તરફથી. ૧૪ ૧૮ પંચનિગ્રંથી સાવચૂરિ ”
૧૫ પર્ય’ત આરાધના સાવચૂરિ ” ૧૬ “ 'પ્રજ્ઞાપના તૃતીયપદ સંગ્રહણીસાવચૂરિ ” ૧૭ ૧૬ બુધેાદયસત્તા પ્રકરણ સાવચુરિ ?? | ૧૮ (૬ પંચસંગ્રહ
શેઠ રતનજી વીરજી ભાવનગરવાળા તરફથી. ૧૯ * પJદ ન સમુચ્ચય”. ૨૦ ૬ શ્રાદ્ધવિધિ.
શેઠ જીવણભાઈ જેચંદ ગોધાવાળા તરફથી. ૨૧ * ઉત્તરાધ્યયન સુત્ર ' શ્રીમદ્ બાબુ સાહેબ ચુનીલાલજી પન્નાલાલજી પાટણવાળા | ભાવવિજયજી કૃત ટીકા.. ૨૨ « શ્રી વિજયાનંદ કેવળા ચરિત્ર (મૂળ) પાટણ નિવાસી બેન રૂક્ષમણિ તરફથી. २३ विज्ञसि संग्रह ૨૪ વિનયવ માર.... (બે ભાગમાં ભાષાંતર વિગેરે ઉપયોગી સાથે). ૨૬ જૈન ગ્રંથ પ્રાન્તિ ભંગ (જૈન ઇતિહાસનાં અંગભૂત સાધનો). २६ जैन ऐतिहासिक राससंग्रह.२८ प्राचीन पांचमो कर्मग्रंथ. बाइ मणीबाइ
નામનગરવાળા તપથી २७ लिंगानुसासन-स्वोपज्ञ टीका. ३० घातुपारायण.
हालमां नवा ग्रंथो आगमो छपाववानी थयेली योजना. १ श्री अंतगडदशा सूत्र सटीक. २ श्री अनुत्तरोववाइ सूत्र सटीक. ३ श्रीसूत्र सटीक श्रीमान् हरिभद्र ४ श्री उपाशकदशांग.
सूरिन टीकावालं.
તરફથી

Page #3

“હાહાકલ&ક્ષકહાલ૯૯૯૯૯૯૯૯૯૯૯૯૯
રક્ષા
to કી.મી.
પી કાશ
છે, જજશભશત્રભિ જળામભકર્તિ જ . - ભાઈબાઇબલ - કઇ બાઇન્ડ
કરવાની
इह हि रागषमोहाद्यजिजूतेन संसारिजन्तुना
शारिमानसानेकातिकटुकछुःखोपनिपात. पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञानेयत्नो विधयः॥
पुस्तक १५ ] वीर संवत् २४४४, मार्गशिर्ष, आत्म संवत् २२. [अंक ५ मो.
છેડછાયુ-છોવિદ-છ 4િ-છ િછ૭િ
24-94--
2949) --છિિાવ-૭
મનુષ્યનું વર્ત. (સરસ્વતીચંદ્ર નાટકમને-પરણીને પસ્તાવું-એ રાગ.) જન્મીને મરવું, વળી પાછું આવવું, ઉધે મસ્તક અદ્ધર લટકવું, લખ ચોરાશી ફરવું, એવા દુ:ખથી ડરવું રે, દયાન પ્રભુનું ધરવું. ૧ ક્રોધ મા મદ માયા મત્સર, બે પરધન હરવું, કુમતિવશ કામાંધ બનીને, પર રમણીથી હળવું.
એવા દુ:ખથી ડરવુંરે, ધ્યાન, ૨ પ્રપંચ પાસે વિશ્વાસીને, લાલચ દેઈ છેતરવું, ચોરી ચાડી ચુગલી કરવી જુઠું મુખ ઉચ્ચરવું.
- એવા દુ:ખથી ડરવું રે, ધ્યાન૩ મોહ મદિરા પાન કરીને નહીં કરવાનું કરવું, નિંદા ઇષ હિંસા કરીને, પેટ પાપથી ભરવું.
- એવા દુ:ખથી ડરવું રે, ધ્યાન, ૪ સત્ય ક્ષમા સંતોષ દયાથી, પરહિત કરી દુઃખ હરવું, સદાચારના સરળ પંથમાં, સાંકળચંદ સંચરવું,
એવા ગુણથી મરવું રે, ફરી ફરી નહીં અવતરવું, પ 3 કGaa[ 4 -taj-HataIFIt w +&

Page #4

૧૦૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શુદ્ધ અહિંસા અથવા વ્યાધર્મ માટે આમ પુરોનો
ઉપદેશ.
(લેખક-સગુણાનુરાગી કપૂરવિજયજી મહારાજ-નવસારી)
કોઈએક સ્વદેશપ્રેમી હિતસ્વી મહાશયને આ દેશની ચાલુ સ્થિતિ તપાસતાં એમ જણાય છે કે પવિત્ર શાસ્ત્રકારોનો “ગદં” પરત્વે જે ઉચ્ચ આશય હતો તે ધીમે ધીમે ઘસાતે ઘસાતે હવે સંકુચિત અર્થમાં જઈ વિરમ્યા છે. જે કઈ માત્ર મનુષ્યની કે અવાચક શુદ્ર જીવજંતુઓ હોય તેમના પ્રત્યે દયા-કરૂણા દાખવી તેમની રક્ષા કરવી એટલા પૂરતેજ તેનો અર્થ માની જે વિરમી જવાય તે. માનવજાતિ પિતાની જે ઉન્નતિ કરવાના ખરા માર્ગમાં નડતા અંતરાય માત્રને ઉચછેદ કરી છેવટે અક્ષય–અવ્યાબાધ મેક્ષસુખ મેળવવા નિમાયેલ છે તેઓ “અહિંસાના વિશાળ અર્થને શી રીતે સિદ્ધ કરી શકશે ?
પ્રમત્તગા–પ્રાણુવ્યપરોપણું હિંસા—મદ, વિધ્ય, કવાય, આલક્ષ્ય કે વિકથાદિ પાંચ પ્રમાદથી સ્વછંદતાને વશ થઈ દુષ્ટ મન વચનથી અને તેવી કાયાથી સ્વપ૨ પ્રાણુને વિનાશ કરાયતે હિંસા. તેને જેમાં અભાવ તે અહિંસા. તેનું બીજું નામ ડહાપણ ભરી દયા. દયાનું સ્વરૂપ ( ભેદ) સારી રીતે સમજીને તેનું સેવન કરવું તે ડાહી દયા અને તે વગરની બીજી કલ્પી લીધેલી દયા તે ગાંડી દયા અથવા મુખની દયા. એવી આંધળી દયાથી લાભ પણ એજ (!) શાસ્ત્રમાં પણ સ્પષ્ટપણે “પહેલું જ્ઞાન અને પછી દયા” કરવા રૂપે જે આજ્ઞા પ્રાધાન્ય ધર્મ છે, તેથી જ તે સંબંધી વિશેષ સ્પષ્ટતા કરવાની જરૂર રહે છે. દયા, જય, કરૂણ, અનુકંપા અને અહિંસા એ બધા પર્યાયવાચક શબ્દો છે અને તેને યથાસંભવ યથાયોગ્ય રીતે ઉપગ થઈ શકે છે. પ્રથમ તે જાણવાની જરૂર છે કે પ્રાણુ મુખ્ય બે પ્રકારે છે. એક તે ધ્યપ્રાણુ અને બીજા ભાવપ્રાણ, તેમાં દ્રવ્યપ્રાણુ દસ પ્રકારના કહ્યા છે તે પાંચ ઇનિદ્રો તથા મન, વચન અને કાયબળ અને ધા
શ્વાસ તેમજ આયુષ્ય ૧૦, ભાવપ્રાણુ મુખ્ય ચાર પ્રકારના છે. સમ્યગજ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને આત્મવીર્ય ૪. આમાં ઉપર કહ્યા મુજબ દ્રવ્યપ્રાણની હિંસા તે દ્રવ્યહિંસા અને ભાવપ્રાણની હિંસા તે ભાવહિંસા તેમજ સ્વપ્રાણની હિંસા તે સ્વહિંસા અને પરપ્રાણીની હિંસા તે પરહિંસા કહી શકાય છે. તે ઉપરાન્ત વળી વ્યવહારહિંસા અને નિશ્ચ અહિંસા એવાં નામ પણ દ્રવ્ય અને ભાવહિંસાના હોઈ શકે છે, તેમજ સ્વરૂપહિંસા, હેતુહિંસા અને અનુબંધહિંસા જે અનુ

Page #5

અનિત્યત્વ.
૧૦૫
ક્રમે ચઢીયાતી હિંસાના ત્રણ પ્રકાર કહ્યા છે. હિંસા માત્રથી અળગા રહી પ્રમાદ તજી પર આત્માની રક્ષા અને ઉન્નતિ કરવી તે વાસ્તવિક–ખરી અહિંસા છે. એવી અહિંસા ખરેખર કલ્યાણ-મંગળને કરનારી હોવાથી અવસ્થાવશ્ય આદરવા
ગ્ય છે ક્ષમા વીરસ્ય ભૂષણું –ક્ષમા=સાપરાધ જીવને પણ ક્ષમા આપવી એ ખરા વીરનું લક્ષણ અને ભૂષણ છે. ક્ષમાવત-અંત:કરણથી માફી આપનાર અને માંગનાર-કેધાદિ ચાર કષાયે રહિત હોય તે જ ખરી દયા યા અહિંસાને યથાર્થ પાળી શકે છે. કષાયને કાબૂમાં રાખનાર વીર પુરૂજ વિષય તજીને અમૃત જેવી સુખશાન્તિ ઉપજાવનારી અહિંસાને બરાબર સેવી-ઉપાસી શકે છે. કષાયને વશ પડેલા અવિરતિ=પામર જીવે તેવી “ડાહી દયાથી દુરજ છે. ડહાપણ ભરેલી - યાને લાભ તેમને મળી શકતો નથી. “યાદી ભાવના તાદશી સિદ્ધિ' જેવી ભાવના તેવી સિદ્ધિ થાય છે. જે જ્ઞાની વિવેકી સાધુજનોના પવિત્ર હૃદયમાં જીવ માત્રનું હિતચિન્તવનરૂપ મૈત્રીભાવ ૧, દુઃખી સંસારી માત્રનું દુઃખ દૂર કરવા
સ્વાર્થ ત્યાગ (દાને અભય) કરવારૂપ કરૂણું ૨, સુખી અને સદ્દગુણને દેખી કે સાંભળીને દિલમાં પ્રમોદ ૩, અને ગમે તેવા કઠોર પરિણામી પ્રાણી ઉપર પણ કરૂણ મિશ્રિત ઉપેક્ષા ૪. એવું સ્થાન કરીને સ્થિર રહે છે તેઓ ઉત્તમ પ્રકારના આત્મનિગ્રહ વડે ઉક્ત અમૃતકપરૂપ અહિંસા વ્રતનું યથાર્થ સેવન કરી શકે છે; એટલું જ નહિ પણ તે પંચ મહાવ્રતની સિદ્ધિ પણ મેળવી શકે છે. અદ્દભૂત અહિંસા વતની સિદ્ધિ થતાં તેમની આસપાસ આવી રહેલાં હિંસારી જાનવરો પણ પિતાના જાતિવેરને વિસરી જઈ દયાળુ પરિણામને ધારણ કરે છે, અને એકબીજા હળીમળીને રહે છે. જેમ નદીમાં પૂર ચઢી આવતાં તેનાં પાણું રેલાય જાય છે તેમ શુદ્ધ અહિંસા-દયાની પૂર્ણતા થતાં તે રેલાતાં આસપાસના પ્રદેશમાં અપૂર્વ શનિ ઉપજાવે છે. વિસ્તારે છે, આવી અદ્દભૂત અપૂર્વ અહિંસા આર્યભૂમિ ઉપરાન્ત વિશ્વમાં ફરી રેલાવા પામે.
ઇતિશમ
અનેત્યુત્વ,
મનુષ્ય દષ્ટિને પરમ શાશ્વત તત્વ ઉપર દેરવા માટે જૈન શાસ્ત્રકારોએ ક્ષણુક અ૮૫ સ્થાયી પદાર્થો ઉપરથી વિમેહ દષ્ટિ ખસેડવાને માર્ગ ગ્રહણ કર્યો છે, અને એ માર્ગ અમને સંપૂર્ણ યોગ્ય તેમજ અનિવાર્ય જણાય છે. કેમકે જે પદાર્થ ઉપર મનુષ્ય હૃદયને સ્થિર કરવા માગતા હોઈએ તે પદાર્થથી વિરોધી પદાર્થ ઉપરનો વ્યામે પ્રથમ દુર થયા શિવાય તેમ કદી બની શકે નહીં, બલકના હાથમાંથી કાંઈ

Page #6

શ્રી આત્માનંદ પ્રકામા.
હાનિકારક વસ્તુ પડી મુકાવવા માટે અને તેને સ્થાને કાંઈ શ્રેયસ્કર પદાર્થ મુકવા માટે પ્રથમ આપણે શું કરીએ છીએ? તે હાનીકર વસ્તુના અવગુણે તેના ઉપયોગથી થતા ગેરલાભ અને નુકશાને તે બાળકને બાળકની ભાષામાં સમજાવીએ છીએ. ઘણી વખત બાળકને ગળે આપણે બેધ ઠસતે નથી, તે કદાગ્રહ પકડીને પિતાની પ્રિય પરંતુ અનિષ્ટકર વસ્તુને વળગી રહે છે, પરંતુ આપણા બંધની અસર આખરે તેના ઉપર થયા વિના રહેતી નથી, આખરે તે હાનીકર વસ્તુને છોડી દઈ શ્રેયસ્કર વસ્તુને તેનું સ્થાન આપે છે.
ઉત્કાન્તિના માર્ગ ઉપર બાળકના સ્થાને વિરાજનાર મનુષ્ય આત્માઓના માટે પણ તેજ પ્રકારે શાસ્ત્રકારોએ પિતાનું પ્રેમાળ અંત:કરણ ધારણ કરી ક્ષણીક, ચંચળ અને આપાતત: રમણિય ભાસતા, પરંતુ પરિણામે દુ:ખને ઉપજાવનાર પદાર્થો તરફને મેહ મનુષ્યના હૃદયમાંથી ખસેડવા પ્રયત્ન કર્યો છે, અને અમને જણાય છે કે તેઓએ જે વાણીમાં આપણને આપણી ક્ષણીક વસ્તુ સામગ્રી પડી મુકવા ઉપદેશ આપ્યો છે, તે આપણા બાળ-અંત:કરણને સમજાય અને અનુકુળ પડે તેવી છે, ઘણું મનુષ્ય એવું માને છે કે જ્ઞાની જને મુક્ત અંતઃકરણે જેવું જાણે છે તેવું કઈની પરવા રાખ્યા વિના અથવા દેશકાળ કે જનસ્થિતિનો ખ્યાલ રાખ્યા વિના કહી નાખે છે, પરંતુ એ વાત ખરી નથી. ખરી હકીકત એ છે કે તેઓ પોતાના અસાધારણ જ્ઞાન પ્રભાવથી જે કાંઈ લક્ષ્મગત કરી શકે છે, તેને અમુક અંશ આપણી પ્રજ્ઞા ગ્રહી શકે તેવી વાણીમાં, ભાવનામાં, અને શૈલીમાં વિવેક પૂર્વક દર્શાવે છે. જમાનાના હદયની ભાષામાં તેઓ પોતાનો ઉપદેશ વિસ્તારે છે, પોતાના હૃદયની ભાષામાં નહી, પોતાના અનુભવને યથા પ્રકારે જે તેઓ કહેવા જાય તે જનસમાજ તે અનુભવને પિતાના અધિકારની ખામીના કારણથી જરા પણ સમજી શકે નહી, આથી અમે માનીએ છીએ કે જ્ઞાની જનોએ બધા જે કાંઈ કહ્યું છે, લખ્યું છે અને ઉપદેર્યું છે તે તે કાળના યુગની હદય સ્થિતિ, અધિકાર અને અત:કરણની સામગ્રીને લક્ષ્યમાં રાખીને કહ્યું છે, લખ્યું છે અને ઉપર્યું છે.
પરંતુ એનો અર્થ એ નથી કે જ્ઞાની જનો ખરા રહસ્યની વાતને પોતાના મનમાં છુપાવી રાખી માત્ર થોડી ઘણી વાતોજ વિશ્વને આપતા ગયા છે, એથી ઉલટું ખરી વાત એમ છે કે તે તે કાળની પ્રધાન ભાવનાઓને અનુસરીને તે તે યુગની વાણીમાં તેઓએ પરમ રહસ્યનું પરિસ્ફોટન કરેલું છે, અલબત તે ભાષા, શૈલી, પ્રકાર આદિ આપણને બહુ વિચિત્ર ભાસે અને તે બધુ એકજ બાળકની વાતે જેવું જણાય, છતાં તે દ્વારા તેઓને કથિતાશય અત્યંત મર્મપૂર્ણ અને વિશ્વના સનાતન સત્યોનું ઉદ્દઘાટન કરનાર છે. શાસ્ત્રકારોએ તદ્દન સાદી અને સીધી વાતમાં

Page #7

અનિત્યત્વ
૧૦૭
જીવન અને વિશ્વના પરમ અભુત સત્યનું પ્રતિપાદન કરેલું છે, પરંતુ આ સત્યેનું દર્શન કરવા માટે જે કાંઈ જરૂરનું છે તે માત્ર એટલું જ કે તે તે હકીકતો ઉપરથી જે દેશકાળે તે ઉત્પન્ન થઈ તે દેશકાળની ભાવનાના પડા ઉતારી લઈ તે હકીકતને વર્તમાન યુગની શૈલી અને ભાવનામાં સમજવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
આપણને પરમ સત્યના માર્ગ ઉપર દેરવા માટે આપણું પ્રત્યે પિતાના હૃદય-ભાવનાથી શાસ્ત્રકારોએ અથાગ શ્રમ સેવ્યું છે. અને તેમ કરવામાં પ્રથમ તે તેમને એમ જણાયું કે જ્યાં સુધી જન હૃદય ક્ષણીક, ચંચળ, અમુક અમુક રૂપરંગ વાળા, અમુક અમુક ઘાટ કે રચના વાળા પદાર્થોમાં લુબ્ધ છે, ત્યાં સુધી તે શાશ્વત, નિશ્ચય, પરમ તત્વને સમજી શકે તેમ નથી. જ્યાં સુધી અંત:કરણને કીચડના ખાબચીયામાં વસવું ગમે છે, ત્યાં સુધી મખમલ રત્ન જડીત શયાનું વર્ણન કે સુખ તેના હૃદયને કશેજ ખ્યાલ આપી શકે નહી. તેવા મનુષ્ય આગળ મેક્ષની અવસ્થાની વાતો કરવાથી તેમના મનમાં મુકતાવસ્થાના સબંધમાં કરેલીઆના જાળા જેવી અસ્ત વ્યસ્ત દશા ઉપજે છે. તેમને તે અનુભવમાં કશી ગમ પડતી નથી, કશુંજ સુખ જેવું, આનંદ જેવું જણાતું નથી. અને કેટલીકવાર તો પિતાને તે કદી પણ નજ હે તેવું મનમાં ઈચ્છે છે. આનું કારણ એ છે કે તેના અંત:કરણને નિવાસ જે ભૂમિકામાં છે, તે ભૂમિકા, એ ઉચ્ચતમ પદની કાંઇપણ રૂપરેખા આપી શક્યા તદ્દન અગ્ય છે. આથી પ્રથમ જે કાંઈ આવશ્યક છે તે મનુષ્ય હદયને તેના હાલના પદથી કાંઈક ઉંચે લઈ જવા પ્રયત્ન કરી જોઈએ. તેના મનમાં નિશ્ચય થવો જોઈએ કે પોતાની વર્તમાન ભૂમિકાથી, તેના હાલના પદથી-કઈ ઉચ્ચતર ભૂમિકા અને પદ છે. તેનું હાલનું વિશ્વ છે બધુજ વિશ્વ નથી, પરંતુ અનંત વિશ્વનો એક અનંતમાં અંશ માત્ર છે. અને તેની હાલની ભૂમિકા એ તેણે આજ સુધી પસાર કરેલી અને હવે પછી પણ પસાર કરવાની અનંત ભૂમિકાઓ માંહેની એક છે. આ નિશ્ચય જ્યાં સુધી તેના અંત:કરણમાં જામે નહી ત્યાં સુધી તે પિતાની હાલની સામગ્રીને, હાલના સંજોગોને, અને હાલની પાદાર્શિક ઘટનાને સર્વસ્વ માન અટકે નહીં. અને તેની દષ્ટિમાં કશી જ વિશાળતા, વ્યાપકતા, કે ઉંડાણ આવી શકે નહીં. આ પરિણામ લાવવા માટે શાસ્ત્રકારોએ આપણને અનિત્ય ભાવના વિચારવાની ભલામણ કરી છે. .
આ ભાવના આપણા મનમાં જામવાથી આપણે ક્ષણિક પદાર્થો ઉપરને મેહ નિવૃત થઈ, જે પરમ તત્વના તે પદાર્થ અવિષ્કાર છે, તે પરમ તત્વને અનુભવ કરવાની યોગ્યતા આપણામાં આવે છે. આપણે અમુક ઘાટમાં, રૂપમાં, આકારમાં, ફેશનમાં કે નામમાં મેહ પામતા બંધ પડીને એ સર્વનું મૂળ કારણ જે એક પરમ

Page #8

૧૦૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. શાશ્વત, નિશ્ચય, નિરપેક્ષ વસ્તુ છે, તે પ્રત્યે ભકિતભાવવાળા થઈએ છીએ. આપણું વિશ્વ પ્રત્યેનું હાલનું સાંકડુ વલણ બદલાઈને તેના સ્થાને એક અત્યંત ઉદાર, મહાન, બહુ દેશ કાળ વ્યાપી ભાવના પ્રતિષ્ઠિત થાય છે. તમને કહેવાની જરૂર નથી કે જ્ઞાન એ મગજમાં અમુક વાતને સંઘરવા રૂપે નથી, પરંતુ ભાનરૂપે, ઉપચાગરૂપે, જ્ઞપ્તિ રૂપે (state of conaciousness) છે. અને અનિત્ય ભાવનાનું ખરું
સ્વરૂપ આપણું અંતઃકરણમાં સ્થિર થાય તો, આપણે હાલને સાંકડા વિકૃત ઉપવેગ અથવા ભાન બદલાઈને તેના સ્થાને સત્યને અધિક સમિપને ઉપયોગ આવતે હોવાથી, આપણે ખરા અર્થમાં અધિક જ્ઞાનવાન બનીએ છીએ. આમ થાય એજ સાચા અર્થમાં સમજણ, જ્ઞાન અથવા ડહાપણ (wisdom) છે. જ્ઞાન એ અન્ય કશુંજ નહી, પરંતુ દષ્ટિને ફેર, વળણનું બદલાવું, એજ છે. ગોખવું કે મગજમાં ધારી રાખવું તે જ્ઞાન નથી. મગજમાં ધારી રાખવાનો બહ તે એટલે જ અર્થ છે કે પુસ્તક માં હવાને બદલે મગજમાં તે માહિતી સંઘરવાથી પુસ્તક વેંઢારવાની જ. જાળ બંધ પડે.
આપણી વર્તમાન દષ્ટિ એટલી બધી સંકુચિત અને અ૫ પ્રદેશવ્યાપી છે કે આપણને આપણી આસપાસનું બધુજ નિત્ય, સ્થીર, સ્થાયી ભાસે છે. એક અ૫ સરખા વર્તમાન જીવન દરમ્યાનમાં આપણે નસીબે સાંપડેલી અનિષ્ટ ભાસતી ઘટનાઓને આપણે જાણુની, હમેશની માની લઈને ખેદ પામ્યા કરીએ છીએ, અને તેજ પ્રકારે કાંઈ સુખાનુભવ કરાવનાર સંગોગની પ્રાપ્તિમાં પણ નિરંતરને માટેનું સુખદાયીત્વ કલ્પીને હર્ષ પામીએ છીએ. વાસ્તવમાં આપણું વર્તમાન જીવન અથવા ભવ એ આપણા અનંત જીવનને એક અનંત અંશ માત્ર છે, અને તેટલા સ્વલ્પ કાળનું સુખદુ:ખ આપણ અનંત જીવન ઉપર કશું જ લેખામાં નથી. છતાં આપણી સંકીર્ણ દષ્ટિ તેટલા નાના સરખા કાળના ખંડને પાર્વકાળ માની લઈને, તે કાળવ્યાપી સુખદુખ કે હર્ષ શેકના પ્રસંગને લઈ વ્યહિ વશ બને છે. આમ થવાનું કારણ એટલું જ કે આપણે જે તે સહેજ સરખા અને ક્ષણસ્થાયી પ્રસંગને નિત્યનો ચિરસ્થાયી માની લઈએ છીએ. દષ્ટિની આ ભૂલ મટાડવા માટે અને વિશાળ, વ્યાપક, બૃહત ભાવના પ્રાપ્ત કરવા માટે આપણે આપણી આસપાસની સર્વ ઘટનાઓનું અનિત્ય ક્ષણિક, ચંચળપાણે સમજવાની જરૂર છે.
જ્યાં સુધી તેમ થાય નહીં ત્યાં સુધી આપણે વ્યામોહ, વ્યાકુળતા, દુર થાય નહી. આપણે સહેજ હેજ પ્રસંગોમાં હર્ષ શોક પામતા અટકીએ નહી, અને જીવનનો ખરે મર્મ લક્ષ્યગત કરવા સમર્થ બનીએ નહી.
જ્ઞાનદષ્ટિ, આપણી પાકૃત દષ્ટિ કરતા વિશ્વ અને તેમાં ચાલી રહેલી અનંત

Page #9

અનિત્યસ્વ.
૧૦૯
ગડમથલ, અનંત વ્યાપારમાં કાંઈ જુદુજ જુએ છે. તેમની દષ્ટિ અનંત કાળવ્યાપી હોય છે. અનંત યુગોને તેઓ હથેળીમાં જુએ છે. જીવન અને મરણને તે તેના વાસ્તવ સ્વરૂપમાં વાસ્તવ દૃષ્ટિથી જુએ છે. પ્રિયવાચક! ચાલો આપણે પણ ક્ષણકાળને માટે આપણું માનસ ચક્ષુ ઉપરના ઘન પડળ ઉતારી નાખી, જ્ઞાની જનોના ચમા ધારણ કરી તેમની દ્રષ્ટિએ પ્રતિત થવા યોગ્ય વિશ્વની ઘટના વિલોકીએ. આપણે જાણીએ છીએ કે અત્યારે તો એ ચશમાં આપણે ઘડીભર ઉછીના માગી લીધેલા માત્ર છે, પરંતુ ઈશ્વરી નિયમને અનુસરીને એ દષ્ટિ આપણને પણ એક કાળે પ્રાપ્ત થવા નિર્માણ થએલી છે. અત્યારે તે આપણા પ્રાકૃત જીવનમાં એ દષ્ટિ વડે પ્રાપ્ત થતા નિરતિશય આનંદનો એકાદ અંશ માત્ર કલ્પનાથી અનુભવ ાનો છે.
એ ચર્મ ધારણ કરી આપણી આસપાસ અવકતા પ્રથમ આપણે શું ભાળીએ છીએ ? જડ પદાર્થમાંથી બનાવેલી વસ્તુઓ, યદ્યપિ તે ગમે તેવી મહાન અને નજરને આંજી નાખનારી ભાસે, પરંતુ તેમાં આપણે મેળપણું, અનિત્યપણું, ક્ષણસ્થાયીપણું જોઈએ છીએ. ગગનચુંબી પ્રાસાદ, નજર પણ ન પહોંચી શકે તેટલે દુર ઉંચે આકાશ પ્રદેશમાં આવેલા હમ્પ શિખરે, વિપૂળ દ્રવ્ય વ્યયથી ઉપજાવેલી મનહર ઘટનાઓ પ્રાકૃત હૃદયમાંથી અવ્યકત ભાવે “અહા !”ને આશ્ચર્યસૂચક ઉગાર કઢાવનાર અદભૂત બુદ્ધિ પ્રભાવમાંથી ઉપજેલી કળાના નમુનાએ, એ સર્વમાં આપણે કાળનો વિનાશકારી હસ્ત ઝડપથી કામ કરી રહેલો જોઈએ છીએ. અસંખ્ય હાથ અને અસંખ્ય મગજ ભેગા થઈને જે ઘટના પ્રાદુર્ભાવ પામી છે, તે ઘટના તેના નિમણુની બીજીજ ક્ષણથી મૃત્યુ ભણી, વિનાશ ભણી, પગલા ભરતી હોય છે. પદાર્થ માત્રનું સ્વાભાવિક વળણ પિતાના મૂળ સ્વરૂપ ભણી ગતિ કરવાનું હોય છે. મોટી ઈમારતોમાંથી કાંકરી કાંકરી ખસતા તે આખરે ધરતીમાતાની ગોદમાં લપેટાઈ પડે છે. પદાર્થ માત્રને પોતાના સ્વભાવમાંથી ભ્રષ્ટ થવું જાણે ન ગમતું હોય, પરંતુ મનુષ્ય બુદ્ધિ પિતાના સામર્થ્યના પ્રભાવથી જાણે તેને બળાત્કારે તેના પ્રકૃતિ સ્થાનમાંથી તાણી લાવી પિતાના ઉપયોગમાં લેતી હોય એ ઘાટ ચા તરફ બની રહેલે જણાય છે અને બળાત્કારે સ્વેચ્છા વિરૂદ્ધ અમુક આકારને પામેલા પરમાણુઓ બને તેટલી ત્વરાથી પિતાના મૂળ સ્થાન ઉપર જવા માટે તલપાપડ થઈ રહેલા હોય છે પણ તેટલું જ સ્પષ્ટપણે ભાસ્યમાન થાય છે.
મહાન સંસ્કૃતિઓ ( civilizations ) ઉત્થાન પામે છે ઘણું કાળ પર્યત જન હૃદય ઉપર પ્રાધાન્ય ભેગવે છે. અને પાછી કાળના ચક્રમાં અટવાઈ પડીને જોતજોતામાં લોપ પણ પામી જાય છે. તેની પછવાડે વળી કાંઈ બીજીજ જાતની

Page #10

૧૧૦
શ્રી આત્માનંદુ પ્રકાશ.
સંસ્કૃતિ પૂર્વની સ ંસ્કૃતિનું સ્થાન ગ્રહણ કરે છે. તે પણ પાછી અભ્યુદય, ઉત્કષ અને પતનની ભૂમિકાઓમાંથી પસાર થઇને કાળના અનત મહાસાગરમાં ક્યાંઈ ગુમ થઇ જાય છે. જાતિઓ અને પ્રજાએ પેાતાની જંગલી દશામાંથી બહાર નિકળી સ્થૂળ વિભવની ટોચે પહોંચે છે, અને પાછી એજ વિભવના ભાર નીચે ચગદાઇને નષ્ટપ્રાય: થઇ આખરે આ વિશ્વની નાટ્યમિમાંથી અલેાપ પણ થઇ જાય છે, પ્રાચીન આર્યનીતિના જગત્પ્રાપી ઉત્કર્ષ, ઇજીપ્ત, રામ, ગ્રીસ, માબીલન, એસીરી, પરશીઆ આદિ દેશની ભવ્ય જાાલાલી, મુસલમાન ધર્મ સંસ્થાપક મહા પુરૂષના, એક હાથમાં કુરાન અને એક હાથમાં તલવારવાળા દિગ્વિજય, યુરેશ પનુ` ક્રિશ્ચિયન ભાવનાવડે અનુપ્રાણિત થવું, એ વિગેરે બધા હસ્યા આજે સીનેમેટાગ્રાફની ડ્રીમની પેડે આપણી માનસ ષ્ટિ આગળ થઇને પસાર થાય છે, તે મધુ કાળની અંધારી ગુડ્ડામાંથી આવી, ક્ષણવાર ખઘાતના પ્રકાશ ફેલાવી, તુજ પાછુ અદૃશ્ય થઈ જાય છે. પૃથ્વીની તળેટી નીચે બહુ ઉંડા સુધી ખેાઢી શ્વેતા ત્યાં મહાન સંસ્કૃતિના સ્પષ્ટ ચિન્હા જણાય છે. આજે તેના કશે ઇતિહાસ, દંતકથા કે સૂચક ચિહ્ન સરખું' પણ અવશેષ નથી. આજે જ્યાં આટલાંટિક મહાસાગરને વિપૂલ જળસમૂહ રેલાય છે, ત્યાં એક વખત વિસ્તૃત અને સભ્યતાની ટોચે પહોંચેલા દેશ હતા. આજે ક્યાં છે તેનુ સ્હેજ સરખુ સ્મરણાવશેષ પશુ ? તે પહેલાં અગણીત કાળ પૂર્વે, આજે જ્યાં પાસિીક અને હીંદીમડાસાગર પેાતાના અ ગાધ જળરાશી ઉડાડી રહ્યા છે ત્યાં એક કાળે લેમુરીઆ નાના દેશ હતા, અને દુનિયામાં પોતાની સભ્યતા અને પ્રગતિશીળતા માટે તે કાળે સરસાઈ ભાગવી રહ્યા હતા. આજે ક્યાં છે તેની સ્મૃતિના સંભારણા ? તેના વતનીઓ, તેમના રિતરિવાજો, તેમના કાયદા-કાનુના અને ધારા--ધારણા તેમની સુધારાની સંભાવનાએ, તેમની રાજનીતિએ અને ધમભાવનાઓ, તેમની કૌટુમ્બિક ઘટના અને સામાજીક વ્યવસ્થાએ એ સમધે કશે ખ્યાલ પણ આજે આપણને આવી શકતા નથી. કાળની રેતી ઉપર તેમનુ સ્હેજ સરખું પચિહ્ન પણ કાણુ તાવી શકે તેમ છે ?
પરંતુ એટલી તેા આપણે કલ્પના કરી શકીએ એમ છીએ કે તે પ્રજાએ પોતાના જમાનામાં પેાતાને સંસ્કૃતિ અને સભ્યતાના શિખર ઉપર પહોંચેલી મા નતી હશે, તેઓ પેાતાના કળા--કોશળ અને સુધારાની મસ્તિમાં એમ માનતી હોવી જોઇએ કે ખસ, મનુષ્ય બુદ્ધિ જેટલે દૂર વધી શકવા નિર્માએલી છે તેની પ રાધિએ અમે પહોંચ્યા છીએ, અને હવે પછીના જમાના માટે વિશેષ સુધારા કે પ્રગતિના લેશ પણ અવકાશ અમે મૂકતા જવાના નથી.” તેમને તેમની જાહેાજ

Page #11

અનિત્યa.
૧૧૧
-રૂમ ૨૧
લાલીના અંગે આવવા ગ્ય અભિમાન એમ મનાવતું હશે કે આપણી સંસ્કૃતિ હવે હમેશને માટે આ વિશ્વ ઉપર કાયમ રહેશે, કેમકે પૂર્વે વિનાશ પામેલા મહારાજ્ય અને પ્રજાઓ જે કારણેથી પતનના માર્ગ તરફ ગબડી પડ્યા હતા તે કાર
ને આપણે સદંતર આપણા સંબંધે પરિહાર કરેલો છે. તે કાળના રાજદ્વારી. એ, સેનાપતિઓ, રાજ્યના કાવાદાવા અને છળ યુક્તિમાં પ્રવિણ પુરૂષે જેને આજની સુધરેલી વાણીમાં (liplomatist) કહેવામાં આવે છે તેઓ મંત્રીએ આદિ એમજ માનતા હશે કે અમારા બધાના એકત્ર બુદ્ધિબળથી અમે અમારી ઉપજાવેલી સંસ્થાને હમેશને માટે આ દુનિયા ઉપર રેપતા જઈશું. પરંતુ હાય! તે બધા તેમની ઉપજાવેલી ઘટનાઓ અને સંસ્થાઓ સહિત કાળના પ્રવાહમાં ક્યાંઈ ઘસડાઈ ગયા છે. ઈતિહાસનું પુસ્તક તેમના સંબંધે તદન મૈનધારણ કરી પડયું છે. તેમણે પણ હાલના નામાંકિત પુરૂની પેઠે પિતાના ગૌરવની નેંધ લેવા માટે તે કાળના પ્રવીણ લેખકો, કવિઓ અને ઈતિહાસકારેને સુંદર પગાર આપી રેયા હશે, અને તેમના કળપૂર્ણ લખાણે પોતે વાંચી જોઈને, ભવિષ્યની પ્રજા પિતાના માટે કેવા આશ્ચર્યસૂચક ઉગારે કાઢશે તેના તરંગની મસ્તીના હીંદાલ ઉપર ચઢ્યા હશે. ભાવિની પ્રજાના અંત:કરણમાં પોતાને સ્થાન મળે, અને તે રૂપે પોતાના અભિમાનને તૃપ્તિ મળે, તેટલા માટે તેમણે તે તે કાળના ધરણોને અનુસરીને કાંઈ કાંઈ ઉથલપાથલો કરી હશે, પરંતુ તેમની કથનીને કહેનાર આજે લેશ સરખું પણ અવશેષ ક્યાં છે? તેમના ઉભા કરેલા કીર્તિવ્રજે, તેમના ગૌરવ અને મહત્તાનું કહેકવીને વર્ણન કરતા શીલાલેખો અને સ્તંભે એમાંનું કશું જોવામાં આવતું નથી. માત્ર કઈ કઈ સ્થાને, ધરતીમાતા પિતાના દેહની ગંભીર ઉંડાણમાં તે સ્ત અને તે પુતળાઓના ભાંગેલા કટકાઓ ધારણ કરી રાખ્યા હશે, અને તેમને માટીમાં મળી જતા રોકી રાખી, તેટલા દરજજે તે પુરૂષના અભિમાનને સફળતા અપી હશે.
જ્ઞાનદષ્ટિ અનિત્ય ભાવનાના દીવ્ય ચશ્માં ધારણ કરી જઈ શકે છે કે આવું જ નસીબ પ્રજા માત્રના શીરે લખાએલું છે. પ્રત્યેક સભ્યતા, પ્રત્યેક સંસ્કૃતિ, પ્રત્યેક જાહોજલાલી માટે આવું જ ભાવિ નિમીત થઇ ચુકેલું છે. આજની વીસમી સદીને, નજરને આંજી નાંખનારો અતિ ઉજજવલ પ્રભાવ આવતી કાલે નહી હોય. આપણું સુદઢ રાજકીય બંધારણે, સેંકડો વર્ષના કાળનાં ઘસારામાં પણ જેવીને તેવી નથી રહેલી આપણે સામાજીક વ્યસ્થાએ, આપણી ભક્તિવૃત્તિમાંથી ઉપજી આવેલા અસંખ્ય દેવમંદિરે અનેક બુદ્ધિમાનાની બુદ્ધિના એકત્ર સંયોગોમાંથી ઉદ્દભવેલી જાહેર સંસ્થાઓ, હુન્નર ઉદ્યોગ અને વ્યાપારની શૃંખલાથી વિશ્વ માત્રને થોડા એરસ વારમાં જકડી રાખનારી અતિ ધનવાન પેઢીઓ, જડવાદના અનુચરરૂપ તાર, રેલવે નિકા આદિ સ્થળના અંતરને ભેદી નાખનારા અદ્દભૂત સાધને, એ બધું આંખના

Page #12

૧૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પલકારામાં કયાંઈ લય થઈ જવાનું છે. આપણે પિતે પણ ચાલ્યા જશું. આપણા કાર્યો બધા ભૂલાઈ જશે. આપણું સંસ્કૃતિના ખંડેરે ઉપર નવી સંસ્કૃતિઓ ઉભી થશે. આપણા ગુમાન, અભિમાન અને પતરાજીના જે કાંઈ ચિન્હ રહેશે તેના ઉપર ભવિષ્યની પ્રજાએ કાંઈ કાંઈ માર્મિક હાસ્ય કરશે. ભવિષ્યના ઈતિહાસકારો એ
સ્મરણાવશે ઉપરથી કાંઈ કાંઈ અટકળો બાંધી આપણી સ્થિતિ રીતિ વિગેરેના નિશ્ચયે રચશે, આપણા ગૌરવની પ્રિયતમ સામગ્રીની ભસ્મના ઢગલા ઉપર કાંઈ કાંઈ નવા ચણતરે ચણશે. આપણે કોણ હતા, કેવા હતા, એ શોધી કાઢવા માટે ભવિષ્યની પ્રજાઓ કૌતુહલ દર્શાવશે.
તમને કદાચ અમારું આ બધું કથન અતિશયોકિતથી ઉભરાતું ભાસશે, પરંતુ વાસ્તવમાં તેમ નથી. આ બધા દેખાવો તમારી હાલની દષ્ટિએ સ્થીર અને ખડક જેવા અચળ ભાસે છે. પરંતુ તેમ હવામાં કારણભૂત શું છે એ તમે જાણે છે? તેનું કારણ કાળની અચિંત્ય શક્તિ છે. એક જ ક્ષણ આપણને હજારો યુગ જેટલી પણ ભાસી શકે અને હજારો યુગ એક ક્ષણ જેટલા પણ માણી શકે. આંખની એક પલકમાં સાડા સતર ભવ કરનાર નિગદના જીવને તેમનું આયુષ્ય આપણું મને ભાવને ભાસે છે તેવું અ૫ નહીં જ જણાતું હોય. તેઓ જન્મતા હશે, ધીરે ધીરે વધતા જતા હશે, આયુષ્યના મધ્ય કાળમાં આવતા હશે, નૈસગક નિયમાનુસાર તે કાળે તેવા જીવે ઉપજતા હશે, અને ધીરે ધીરે ક્ષીણ થઈ છેવટે મરતા પણ હશે. આપણા પોતાના આયુષ્ય સંબધે જેવું આપણને ભાસે છે તેવું જ તેમને પણ તેમના ભાન અને ઉપગના તારને અનુસરીને જરૂર ભાસતું હશે. તેમના મનથી તેમને તેમનું જીવન સ્થીર, ધીરે ધીરે વહતુ અને ચં ચ ભાસતુ હશે. પરંતુ તેમના કરતાં આપણા ઉચ્ચતર જ્ઞાનની દષ્ટિએ શું તેમ છે? ના. એ જ પ્રકારે આપણી આસપાસનું જે કાંઈ સર્વ આપણને સ્થીર, સુદ્ધ બહુ કાળ વ્યાપી ભાસે છે તે આપણા કરતા અધિક જ્ઞાનવાન આત્માની દષ્ટિએ ક્ષણ સ્થાયી, પલકારા પછી લોપ થઈ જવાના સ્વભાવવાળુ અને જળના બુબુદ જેવું વિનાશી ભાસે છે. સંસાર અને તે માંહના પદાર્થોને જ્ઞાનીજનોએ ચંચળ, ક્ષણ સ્થાયી આદિ વિશેષણો આપ્યા છે તે કદાચ આપણે અલ્પજ્ઞ દષ્ટિને સાચા ને જણાય, પરંતુ જ્ઞાનદષ્ટિને તે બીજી જ ક્ષણે નાશ પામવાના સ્વભાવયુકત જણાય છે. કેમકે તેમની દષ્ટિ આપણું પેઠે સંકુચિત હોતી નથી. અનંત સુ અનંત સંસ્કૃતિ છે, તેમની દષ્ટિ આગળ થઈને વરઘેડાના સરઘસ રૂપ ચાલી ગયેલી હોય છે. આપણું સ્થાયીપણાનું આપણું માન તેમને અનુકંપા મિશ્રિત હાસ્ય ઉપજાવે તેમાં શું નવાઈ છે?

Page #13

અનિત્યાવ.
૧૧૩
અનેક ધર્મો, અનેક સંપ્રદા, અનેક ફિલસીઓ, અનેક જીવન-નિયામક ભાવનાઓ, કાળના અનંત મહાસાગર ઉપર બુદ્દબુદની પેઠે ઉપજી આવ્યા છે, અસંખ્ય મનુષ્યના હૃદય ઉપર ઘણા કાળ પર્યત સામ્રાજ્ય પ્રવર્તાવ્યું છે, વળી ધીરે ધીરે અવનતિના પથ ઉપર ઢળતા ઢળતા ક્ષીણતાને પ્રાપ્ત થયા છે, અને આખરે તેમણે પિતાના સ્વરૂપમાંજ ઉપજાવેલા કમો, અંધ પરંપરાઓ, કર્મકાંડની વિવેકહિન વિધિઓ એ બધાના ભાર તળે ચકદાઈન લોપ પણ પામી ગયેલ છે. વિશ્વના બધા ધર્મોની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને લયનો ઈતિહાસ બધો લગભગ એકજ દ્વારાએ એકજકમ ઉપર વહેલો અમને ભાસે છે. એક મહાત્મા સત્યનો એક અંશ વિશ્વને આપે છે, તેના પછીના મુખ્ય શિખે એ સત્યના અંશ ઉપર સંપ્રદાયરૂપી ભવ્ય મદિર બાંધે છે. અનેક ભકત અંતઃકરણો તેની આસપાસ એકત્ર થઈ તેની પૂજામાં લાગી જાય છે, અને ભક્તિના આવેગમાં એ સંપ્રદાયરૂપી મદીર ઉપર પોતાનું તરફથી કાંઈ અવનવા આચારો, વિધિઓ, કર્મકાંડ રૂપી પથ્થરચઢાળે જાય છે. કાળે કરીને, લોકોની દ્રષ્ટિ એ મૂળ સત્યના અંશને ભૂલી જાય છે. આખરે કાળગે એ સંપ્રદાયની ઈમાત પિતાનાજ ભારથી ત્રુટી પડે છે. વળી તે ત્રુટી પડેલી ઈમારતના લય ઉપર કોઈ બીજીજ ઈમારત ખડી થાય છે, તે પણ પૂર્વની ઈમારતની પિઠે ધીરે ધીરે વધીને પિતાના પ્રભાવમય જીવનના મધ્ય કાળમાં આવે છે, અને કાળના બળથી આખરે તે પણ લય પામે છે. હમેશા આમજ બનતું આવ્યું છે, અને બળેજ જશે નિયમજ એ છે. મનુષ્યનું કાર્ય અચળ નથી. મનુષ્ય પિતેજ ચળ, ક્ષણસ્થાયી છે તો પછી તેનું કાર્ય પણ તેવું જ હોય તેમાં શું આશ્ચર્ય છે?
જેમ સ્થળ સૃષ્ટિમાં ઉપાદાન એક હોવા છતાં તેના આકારો નવા નવા રૂપે આપણી દૃષ્ટિ આગળ આવતા હોવાથી તે આપણને નવીનતાનો આભાસ આપે છે, તેમ ભાવનાની સૃષ્ટિમાં પણ ઉપાદાન એકજ હેવા છતાં, તેની તે ભાવના નવા નવા રૂપે, નવા નવા માનસ–પોશાકમાં આપણી સમક્ષ રજુ થઈ નવીનતાને આભાસ આપ્યા કરે છે. એ બાહ્ય પશિ જેમની દષ્ટિએ બધા કરી શકતા નથી તેઓ જોઈ શકે છે કે એક તત્વ દર્શન એક કાળમાં જે રૂપે હોય છે તેજ રૂપમાં માત્ર પિશાક બદલાવીને બીજા કાળમાં વિશ્વના નાટ્ય મંડપમાં હાજર થાય છે. તથા એક દેશમાં, તે દેશની પરિસ્થિતી, સંગો, નિયામક-ભાવનાઓ આદિ વડે વિશિષ્ટ બનીને અમુક સ્વરૂપમાં પ્રતિત થતું તત્ત્વ દર્શન, બીજા દેશમાં તે દેશના સંગે, રિવાજે આદિ વડે સંસ્કાર પામેલા આકારમાં નજરે પડે છે. અર્થાત ત

Page #14

૧૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
ત્વમાં વાસ્તવ ભેદ ન હોવા છતાં આપણા માનસ-ચક્ષુને તે જુદાજ પ્રકા રના તાત્વિક મૂલ્યવાળુ જણાય છે. ઈશ્વરી નિયમ કહે કે કુદરતી કાયદો કહેા. પરંતુ તેમાં એવુ જણાય છે. મધુ સ્થળ સૂક્ષ્મ અનિત્ય હોવા છતાં તે મૂળ ઉપાદાનરૂપે એકજ છે અને તે જુદા જુદા કાળમાં જુદે જુદે આડંબર ધારણ કરીને હૃદયને નવીનતાની છાપ અર્પે છે. ભાવનાના ઇતિહાસની પ્ીલ્મ ( film ) તત્વત: એકજ પ્રકારના ચિત્રા પેાતાની સામેના પટ ઉપર નાંખ્યા કરતી જણાય છે. મનુષ્ય હૃદયને એકના એક લેખાશ અને એકનુ એક રૂપ ગમતું નથી, તેથી તેની તે વસ્તુ અગર તે સ્થૂળ હા કે સૂક્ષ્મ હેા,-જડપદાર્થરૂપે છે કે ભાવનારૂપે હા,--નવા નવા વેશ ધારણ કરીને જન મનનું રંજન કરે છે. Sarmonier Willianus નામને સમર્થ પંડિત એક સ્થાને ડીકજ લખે છે કે-Hindus were Sinozites more than two thousand years before the existence of spinoza; and Darwinians many centuries before Darwin; and Evolutionists many centuries before the doctrine of Evolution had been accepted by the scientists of our time and before any world like evolution existed in any language of the world.” અર્થાત:-સ્પીનાઝાના અસ્તિત્વ પહેલા બે હજાર વર્ષ પૂર્વે હિંદુએ સ્પીનાઝાના માનુયાયી હતા, અને ડારવીનના પૂર્વે અનેક શતક પહેલાં ડારવીનના મતાવલ બીએહતા, અને વમાન કાળના વૈજ્ઞાનિકોએ ક્રમિક વિકાસના સિદ્વાંત સ્વીકાર્યો તથા દુનીય'ની કોઇપણુ ભાષામાં “ ક્રમિક વિકાસ ” ને સુચવનારો કઇપણ શબ્દ ઉત્પન્ન થયા તે પહેલાં પણ ઘણા સૈકાએ પૂર્વ તેઓ ક્રમિક વિકાસવાદીઓ હતા. Professor Davies પણ એ... ભાવને અભિવ્યક્ત કરતા સાંખ્યદર્શન સબધે એક સ્થાને જણાવે છે કે "In this Espect the human intellect has gone over the same ground that it has occupied more thon two thousand years ago અર્થાત: “ આ વિષયમાં ( સાંખ્ય તત્વ સબંધે ) બે હજાર વર્ષ પૂર્વે મનુષ્ય બુદ્ધિ જે સ્થાન ઉપર હતી તેજ સ્થાન ઉપર તેણે ભ્રમણ કર્યાં કર્યું છે.
આ પ્રમાણે મનુષ્યની જ્ઞાન હૃષ્ટિ જે જે સ્થાનમાં પડે છે ત્યાં ત્યાં તે જોઈ શકે કે આ ધુજ અનિત્ય, ચાંચળ, ક્ષણસ્થાયી, પલક પલકમાં નવે પરિવેશ ધારણ કરતું, અસત્ય, માયીક, પ્રાપ'ચીક, અને નદીના પુરની પેઠે ઝડપથી વહી જતુ છે. પરંતુ આ સત્યને બીજી માજી પણ છે એ ભુલવુ જોઇતુ નથી. આ બધુ નાશ પામવાના સ્વભાવવાળુ છે, આપણે પાતે પણ એક વખતે કુચ કરી જવાના છીએ, આપણા સગા, વ્હાલા, મિત્ર, પરિવાર, સ્ત્રી, પુત્ર, મધુ, વ્હેન આદિ સવ પંખીના મેળા પેઠે ક્ષણુભર ભેગા થયા છીએ અને બીજી ક્ષણે સૌ સૈાના માગે

Page #15

અનિત્ય,
૧૧૫ વેરાઈ જવાના છીએ, આ બધે ખેલ પલક સ્થાયી છે. બીજી પલકે તે નહીં હોય, એવી ભાવના તમને ગ્રહણ કરાવીને શું અમારે ઈરાદો એ છે કે તમને સંસારથી વિમુખ, બેદરકાર, ઉદાસીન, પ્રેમહીન, શુષ્ક-હૃદયના, હૃદયભગ્ન બનાવવા ? અમારે કહેવું જોઈએ કે ઘણાખરા દર્શનોએ સત્યની એકજ બાજુનું જવલંત દર્શન કરાવીને ઉપરોકત અનિષ્ટ પરિણામ આપ્યું છે, અને ઘણા મનુષ્યએ એટલાજ સત્ય ખંડ ઉપર દષ્ટિ સ્થાપીને, તેને અખિલ સત્ય માની લઈ પોતાના જીવનને દુખમય, નિવેદમય, કલેશપૂર્ણ, સુખ કે આનંદના એક પણ અંશ વિનાનું બનાવી મુકયું છે. આવું જીવન એ વાસ્તવ મનુષ્ય જીવનની ભયાનક વિકૃતિ શિવાય અન્ય કશુજ નથી. સ્મશાનવાસી અઘરી માણસની ખોપરીના હાર પેરવાવાળા રકતથી ખરડાએલા નર પિશાચ પણ પિતાની મલીન ક્રીયાઓ અને આચરે વૈરાગ્યના સુંદર નામ તળે ચલાવે છે, છતાં ક બુદ્ધિમાન તે કીયા અને આચારોને વૈરાગ્યની ભાવનાનું સ્વાભાવિક પરિણામ લેખી શકશે ? એમ બનવું એ વૈરાગ્યની દીવ્ય ભાવનાની ભિષણ વિકૃતિ છે તે જ પ્રકારે અનિત્ય ભાવનામાંથી ફલીત થતા ભવ્ય સત્યની એકજ બાજુ ઉપર દૃષ્ટિ ઠરાવીને, તે એક બાજુને સર્વ બાજુ માની લઈ દાણા મનુષ્યોએ પોતાના અંત:કરણોને ભ્રાંતિઓ, વહેમ, અને અણસમજેથી ભરી દીધું છે. જગતમાં બધુ ક્ષણિક છે, તેથી તેનું મન ખીન્ન, શોકાતુર અને દુ:ખથી ઉભરાતું રહે છે. તેમના યક્ષુઓ ઉપર નિર્વેદ અને નિરાશાના, શક, ગ્લાની, ખેદ, અને કલેશમયતાના કાળા ચશમા નિરંતર ચલાજ રહે છે. તેમના હૃદયની આંખોમાંથી નિરંતર ચાધારા આંસુ વહતા હોય છે, અને અતરના પ્રતિવનીરૂપ તેમના બાહ્ય દેખાવમાં પણ તેવો જ શકત્પાદક પરિચય આપણને મળે છે. તેઓ જ્યાં ત્યાં અનિયતાનું જાહેરનામું ફેરવી લોકોના મનને ઢીલા, નબળા અને પચા બનાવે છે. “ભાઈઓ બધાને મરી જવું છે. કોઈ આજે તો કોઈ કાલે” એવા એવા વાગે વિવિધ વચન-ભંગીથી ઉચ્ચારીને તેઓ સત્યને (!) ફેલાવો કરવાનું અભિમાન વેંઢારે છે, અને અધિક ખેદની વાત તો એ છે કે અધુરા જ્ઞાનવાળા આવા વાકોને લહેકાવી લહેકાવીને બોલનારાઓને લેકે ધામક, અધ્યાત્મી. ભગવતી, આદિ.મિષ્ટ નામથી ઓળખે છે,
એક લેખકે બરોબર કહ્યું કે “અધુરૂં જ્ઞાન એ બહુ ભયંકર વસ્તુ છે.” જ્ઞાનના પ્રદેશમાં એ સત્યનો પરિચય અમને પગલે પગલે મળતો રહે છે. બધું અનિત્ય છે, માટે નિરાશ થઈ જ્યાં ત્યાંથી દુઃખે દિવસ વીતાવવાનો ઉપદેશ એ અનિત્ય ભાવનાના સત્યનું એકતરફી અને ખંડદર્શન છે. તે અખિલ સત્યરૂપી ઢાલની એકજ બાજુનો ઉપદેશ છે. આ બધા વહી જતા અનંત પુરમાં શું કશું જ સ્થાયી નથી ? છે, અનિત્યની પછવાડે એક પરમ, નિત્ય, શાશ્વત, નિશ્ચય તત્વ છે; પરંતુ એ તત્વ તમે કયારે જોઈ કે અનુભવી શકે ? જે કાંઇ અનિત્ય છે,

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. અશાશ્વત છે, ચયવાન છે, તેને તેવા રૂપે તમે જોઈ શકે ત્યારે જ તેની પછવાડે રહેલું પરમ સ્થાયી તત્વ તમને અવગત થઈ શકે તેમ છે અને તેટલાજ કારણથી શાસ્ત્રકારોએ એ અનિત્યતાની જવલંત છાપ તમારા હૃદય ઉપર પાડવા પ્રયત્ન કર્યો છે પરંતુ એટલીજ છાપ હૃદયમાં મેળવવી એથી કશો જ લાભ નથી. તે છાપની સાથે તેની સહગામી તત્વભાવના ઉપલબ્ધ થાય તે જ તે અનિત્ય ની ભાવનાની પ્રાપ્તિ સાર્થક અને સફળ ગણાવા ગ્ય છે. જેમ શરીરે શુદ્ધ બનવાને માટે પ્રથમ સાબુ લગાડવાની જરૂર છે, પરંતુ એકલે સાબુ ચાળીને સંતોષ માનવો એથી કાંઈ વળતું નથી, પરંતુ તેનું સહગામી કાર્ય–પાણીથી તે સાબુના ફીણને સાફ કરવું જરૂરનું છે, તેમ અનિત્ય ભાવનાની ઉપલબ્ધી સાથે તેની પછવાડે આવવી જોઈતી ન્યાયાનુસારી ભાવના ન હોય તો એકલી અનિત્ય ભાવના ઉલટી અસર ઉપજાવે છે. અનિત્યની પછવાડેનિત્ય તત્વ શું છે, જેને જેન શાસ્ત્રકાર નિશ્ચય (unchangeablo) શાશ્વત ( eternal) પરમ ( Great ) તત્વ કહે છે તે શું છે તેની ભાવના પ્રાપ્ત કરવી એ અનિત્ય ભાવનાની સિદ્ધિનું સ્વાભાવિક ફળ છે. આજે આપણે અનિત્ય ભાવના આપણી સાંપ્રદાયીક પદ્ધતિને અનુસરીને હરરોજ ભાવતા રહીએ છીએ, પરંતુ તેની પછવાડે તેના કુદર પરિણામરૂપે આવવી જોઈતી આ પરમ તત્વની ભાવના ઉપર ભાગ્યેજ કોઈની દૃષ્ટિ જાય છે. ખરી રીતે અનિત્ય ભાવનાનું વિધાન શાસ્ત્રકારોએ એટલાજ માટે નિમીત કરેલું છે કે તે સિદ્ધ થયા પછી નિત્ય ભાવનાની ઉપલબ્ધી સરળ થાય, આ તત્વનો વિચાર આપણે હવે પછી કરીશું.
અધ્યાયી.
એક પ્રાચીન જૈનમુનિનું ઉ
ચાર જીવન.
એક મહાત્મા લખે છે કે – " तद्वननं वर्ननमेव सौम्यं न येन भाविन्यनु तव्य ते मनः । वृत्तं तु यद् भाविनि वने च सहायक जागृतिदं यथा स्यात् " १
તેનું નામ ઉચ્ચ વર્તન છે કે જે વર્તનને લઈને વર્તનાર મનુષ્યના મનને પશ્ચાત્તાપ ન થાય અને એવું વર્તન કરેલું હોવું જોઈએ કે જેથી ભવિષ્યના વર્તાનને તે વર્તન સહાયભૂત અને જાગૃતિ આપનાર થાય.” આ કહેવાને આશય એવો છે કે, મનુષ્ય જગતમાં એવી રીતે વર્તવું જોઈએ કે, જેથી તેને બે વષ્યકાળમાં પોતાના ભૂતકાળના વન માટે પશ્ચાત્તાપ ન થાય અને તેનું ભૂતકાળનું વર્તન ભવિષ્યકાળના વર્તનને સહાયભૂત અને જાગ્રતિદાયક થાય.
આવા ઉચ્ચ જીવનને ધારણ કરનારા અનેક આત્માઓના ચરિત્રો જૈન ઈતિ

Page #17

એક પ્રાચીન જૈન મુનિનું ઉચ્ચ ચારિત્રજીવન. ૧૧૭ હાસમાં ભરપૂર છે, અતિ પ્રાચિનકાળની વાત છેડી દઈએ પણ પાછળથી અર્વાચીન સમયમાં પણ કેટલાએક જેને મહાત્માઓ ઉચ્ચ જીવનના દષ્ટાંત રૂપે પ્રગટ થયેલા છે. જેઓના જીવનમાંથી ઉચમાં ઉચ્ચ, પૂણેમાં પૂર્ણ અને વિશાળમાં વિશાળ જીવનને અનુભવ કરવાના શિક્ષણ મળી શકે છે. જે શિક્ષણ ધર્મ અને વ્યવહારમાં શારીરિક, માનસિક અને આધ્યાત્મિક બળના ઉત્તેજક બને છે.
પ્રત્યેક જેન કે જે પિતાના પૂર્વજોના ઉજવળ અને યશી નામ જાણી શકે તેવો હોય તેના શ્રવણ માગે દેટ્રી ક્ષમા મગનું પવિત્ર નામ આવ્યું હશે. એ મહાત્માના ઈતિહાસ ઉરથી તેમના ઉચ્ચ ચાસ્ત્રિ જીવનના અનેક પ્રસંગે વાંચીને મનન કરવા જેવી છે. મહાત્મા દેવદ્રીગણિ ક્ષપાશ્રમણ શ્રી મહાવીર પ્રભુના નિર્વાણ પછી એક હજાર વર્ષે થયા હતા. તેઓ વિક્રમના છઠા સૈકામાં ભારતભૂમિ પર વિહાર કરતા કરતા સૌરાષ્ટ્ર દેશના વૃભીપુરમાં આવ્યા હતા. જૈન ઇતિહાસ એટલે રાધી કહે છે કે, જન સિતાને પ્રથમ પુકારૂઢ કરનારા તે મહાત્મા હતા. તેમની મનોવૃત્તિમાં ઉપકાર માત્ર ધવન રદ થયા કરતો હતો. તે મહાત્મા જૈન સમાજની અને દેશની ધામિક કંન્નતના કારણે શોધી તેને પ્રસાર કરવાના કાર્યને પૂર્ણ તન મન થી પાનાના ચારિત્ર જીવનનું લક્ષ બનાવનારા અને સંઘ સેવાના વિશાળ ક્ષેત્રમાં જીવન સમપિત કરનારા હતાં. તેવા હુડા મુનિએનીજ સાંપ્રત કાળે જેને પ્રજાને વધારે અગાય છે.
મહાત્મા દેવદ્રીગણ લાશ્રમણની દેશનાશક્તિ અદ્ ભુત અને આકર્ષક હતી. તે સાથે તે વૈરાગ્ય ભાવનાના તીવ્ર બને ધરનારી હતી, તેઓ લોભ તરફ ઘણે તિરસ્કાર દશાવતા અને આદાયનું ઉચ્ચ શિક્ષણ આપતા હતા. આજીવિકાના ગ્ય સાધનની છાતી પર તૃષ્ણારૂપી મહાનદીમાં તણાયા કરનારા લુબ્ધ જનેને સ્તબ્ધ કરી નાંખે એવા અનેક ગુણ, સબુ. ત્યાબવૃત, શમ તથા પ્રભાવને દર્શાવી શકે તેવા મહાન અરરકારક દષ્ટાંતો આપી તે મહાત્મા શ્રોતાવર્ગના હૃદયની અંદર ઔદાયની અદ્ભુત ભાવના જાગ્રત કરતા હતા.
મહાત્મા દેવદ્રીગણની સંસારાવસ્થાની વાર્તાઓમાંથી પણ મના ભવિષ્યના ચારિત્રજીવનનું ઉત્તમ ચિત્ર દષ્ટિએ પડે છે. તે મહાત્માને ઉછરતી વયમાંથી જ ઉચ્ચ પ્રકારનું શિક્ષણ તથા પ્રેમમાં ધર્મશ્રદ્ધા પ્રાપ્ત થયેલ હતા. તેમની વયની વૃતિની સાથે તેમના માં વિદ્વત્તા, ધર્મશીલતા, અત્યંત પવિત્ર આચરણ, પરોપકાર વૃત્તિ, સમાજ હિમની ઉત્કટ ઇચછે તથા ધર્મપરાયણતા વિશેષ વૃદ્ધિ પામતા હતા.
હે મહાત્માના ચારિત્ર જીવન આરંભ ઘણા ચમત્કારી હતો. તે મહાત્માએ લોહિત્યાચાર્ય પાસે દીક્ષા લીધી હતી, તેની દીક્ષાનો મહત્વન સારાભૂમિ ઉપર થયું હતું. તે સમયે તે મહાત્મા ગુરૂની આજ્ઞાથી ઘણું વિદ્વત્તા ભલે ઉપદેશ આ હતો અને તેની અંદર સાધુ જીવનના ઉપગ વિશે ઘણું સારું વિવેચન

Page #18

૧૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કર્યું હતું. એ તેમની આરંભનીજ ઉપદેશ વાણીએ બ્રેતા લોકોના અંતઃકરણમાં કૃતજ્ઞતા, પ્રેમ અને વિશ્વાસની વૃદ્ધિ કરી હતી. બુદ્ધિનું સામર્થ્ય તથા મનની ઉ ચતા કેવી રીતે વધે? અને પરોપકાર તથા શાંતાનું શિક્ષ) કેવી રીતે સંપાદન થઈ શકે? એ વિષે તે મહાત્માનાં વિચારે ચારિત્રના આદ્ય સમયથી જ પ્રવર્તેલા હતા. મનુષ્યના જીવિતનો હેતુ, મનુષ્યની ધાર્મિક ઉન્નતિ કરવી એજ છે. જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને તેની સહાયતાથી પોતાનાથી બની શકે તેટલાં માણસનું કલ્યાણ કરવું જેઈએ, આવી તે મહામાની દઢ માન્યતા હતી. આ માન્યતાના મહાત્મથી તે મહામાએ પોતાના ચારિત્રની ઉચતામાં અને આ અસ્થિર સ્થળ જીવન કરતાં અનંત ગુણ ઉચ્ચ એવા પરજીવનની સિદ્ધિને અર્થે પોતાના નિગ્રંથ જીવનને વિશુદ્ધ અને જનસમાજને ઘણું ઉપયોગી બનાવ્યું હતું.
- મહાત્મા દેવદ્રીગણીના ચારિત્ર જીવન ઉપરથી સાંપ્રતકાલે ચારિત્રજીવનમાં કેવી સુધારણા કરવાની આવશ્યક્તા છે, તેનું વિવેચન આ લે અપ્રાસંગિક નહીં લાગે.
પંચેન્દ્રિય જીવોમાં મનુષ્યત્વ એ સર્વોત્તમ વરનું છે તેવા મનુષ્યનું પરમ લક્ષ્ય પરમાત્મતત્વ સાથે સંધ આવવાનું છે. જે પરમાત્મતત્વનો રોગ જ્ઞાનના યોગથી થાય છે. આ જગતના મહાન પુએ જ્ઞાનના દિવ્ય પ્રભાવથી જ જગદુદ્વારક બન્યા છે, જ્ઞાનપ્રાપ્તિને પરમ લાભ જગદુદ્વારક બનવામાં જ ચરિતાર્થ થાય છે. જૈન ધર્મના મહાત્માઓ જે જગદુદ્ધારક બન્યા છે, અને બને છે, તેઓ પિતાને જે સ્વભાવસિદ્ધ દિવ્ય હક્ક પ્રાપ્ત થયેલ, તેને સપોળ કરવાની પણ વૃત્તિવાળા હોય છે, તેથી જ તેઓ મનુષ્ય જીવનની ખરી વસ્તુઓ અને ઘી ઉમદા અને વિજયી યોજનાઓ મેળવી શકતા હતા. તેમની આંતરિક તથા આધ્યાત્મિક વિચાર શક્તિઓ જેમ જેમ વિકાસ પામતી તેમ તેમ તેમના જનકલ્યાણના સાધનો વિશેષપ કુરી આવતા હતા.
મહાત્મા દેવદ્રીગણીએ જયારે ઉન સિદ્ધાંતોને પુસ્તકારૂઢ કરવાનો નિશ્ચય કર્યો, ત્યારે તેમણે પોતાના શિષ્યોને જ મ્યું હતું કે, “પ્રિય શિષ્ય. શ્રીમહાવીર પ્રભુએ પોતાના પરિવારને ચારિત્રના જ દિવ્ય ડ ક આપવો છે, તે એ જગતના ઉદ્ધારને માટે આપેલ છે. આ પણ ચાર નું ખાન૨વરૂપ શું છે તેના આપણે વિચાર કરવાનો છે. આપણાં પરમહાશાનું | અતર રૂમ પાડો મનો વૃત્તિમાં દઢ કરવાનું છે. સારરૂપ ઉછળીના મહાસાગરમાંથી આવ્યા બાત પ્રાણીઓને બચાવી લેવા માટે જે જે સાધના છે. તે તે સાપન આપણે આપણા ચારિત્રજીવનમાંથી મેળવવાના છે. ભગવાન મીર એ વ્યક્તિ જીવનની ધુવ ભુવનમાંથી આપણને સૂક્ષમ ભુવનમાં સ્થાપિત કર્યા છે. આ વનમાં રહીને આપણે અ

Page #19

એક પ્રાચીન જૈન મુનિનું ઉચ્ચ ચારિત્રજીવન.
૧૧૯
વર્ણનીય પ્રભાવ અને મહત્તા પ્રાપ્ત કરવાની છે. જોકે આપણા જીવનનું લક્ષ્યબિંદુ આધ્યાત્મિક જીવન છે, તથાપિ આપણે તે હદે પહોંચ્યા પહેલા જનકલ્યાણના અનેક માર્ગો ઉઘાડવાના છે. તે માર્ગો ઉઘાડતાં પહેલા આપણે ઘણું જ સાવધાની રાખવી જોઈએ. જે તેમાં આપણી ભુલ થઈ જાય અને આપણાથી કોઈ ઉમાર્ગનું દ્વાર ઉઘાડી દેવાય તે પછી જનસમાજ પણ ઉન્માર્ગગામી બની જાય અને તેથી આપણે આપણા ચારિત્ર જીવનની અંદર દોષભાજન થઈ જઈએ. આપણા મહાન તીર્થકરોએ સ્થાપેલા ચારિત્રના નિયમે જનસમાજના કલ્યાણના હેતુને અવલંબીને રહેલા છે. એ તુ જે આપણે શુદ્ધ રાખવો હોય તે કોઈ જાતના સ્વાર્થની સાથે સંબંધ રાખવો નહિ સ્વાર્થનું ઝેરી વિષ આપણા ચારિત્રજીવનને વિષમય બનાવી દે છે. માનવ પ્રણેના સર્વ અપરાધ, દોષ અને પાપનું મૂલ સ્વાર્થ છે અને સર્વ સ્વાર્થનું મૂલ અજ્ઞાન છે મનુષ્યના આત્મામાં કાંઈ દુર્ગુણ અથવા દુર્ગણને સ્વભાવ રહેતો નથી, પરંતુ અજ્ઞાન જ સર્વ દગુણોની ખાણ છે, માટે જે જે મનુષ્ય આપણું સંબંધમાં આવે તેનામાં રહેલા સ્વાભાવિક ઉચ્ચ ગુણોને જોતાં રહી, તે ગુને ઉપદેશ દ્વારા પ્રેત્સાહન આપવું, એજ આપણે મુનિધર્મ છે. અને એ ધર્મ સમ્યકત્વના પરમ તત્વને જાગ્રતિ આપનાર છે.
મહાત્મા દેવટ્ટીગણના આ ઉદ્દગારો ચારિત્ર જીવનની ઉચ્ચતાને કેવા પ્રતિપાદન કરનારા છે? અને જગને કલ્યાણ માર્ગને ઉન્નતિ પર લાવવાને કેવા ઉપયેગી છે? તેનો ખ્યાલ વાચકોના હદયપર આવ્યો હશે. પ્રાચીન મહાત્મા મુનિએના હૃદયમાં એવીજ ભાવનાઓ ઉદ્દભવતી હતી. જગના જીનો ઉદ્ધાર કરવા માટેની તેઓની પ્રવૃત્તિ અસાધારણ હતી, કારણ કે, તેમનામાં નિ:સ્વાર્થ પ્રેમ હતો. નિ:સ્વાર્થ પ્રેમ એ માનવજીવનની ચાવી છે, અને તેનામાં જ આખા વિશ્વને હલાવવાનું સામર્થ્ય રહેલું છે. તેટલાજ માટે જેને મહાત્માઓ સર્વ તરફ નિ:સ્વાર્થ પ્રેમના વિચારો કરતા અને તેવી જ ભાવનાઓ ભાવતા હતા. જે નિ:સ્વાર્થ પ્રેમને પ્રકાશ હૃદયમાં પડી હોય તે જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રમાં તે દિવ્ય ચેતન અપે છે, વદનને વિકાશિત બનાવે છે, ઉપદેશના ધવનિને બલવાન કરે છે, અને તેવા પ્રેમીને દરેક રીતે વધારે ને વધારે આકર્ષક બનાવે છે. જ્યાં નિ:સ્વાર્થ પ્રેમનું અજવાળું થયું નથી, ત્યાં પ્રતિલ વિચારો પ્રગટે છે, વિરોધની લાગણીઓ ઉશ્કેરાય છે, અને કેપ, ક્રોધ, અશુભચિંતન, તિરરકાર અને નિંદાના આવેશ ઉભરાય છે, એ ઝેરી અને નાશકારક અસર પ્રગટવાથી સમ્યકત્વને દીપક બુઝાઈ જાય છે, જ્ઞાનનો પ્રકાશ ઝા થઈ જાય છે, દર્શનને વિકાશ વિલબ થઈ જાય છે અને ચારિત્રને ચળકાટ નિસ્તેજ થઈ જાય છે.
ભગવાન તીર્થકરોએ જે જેનધર્મની પ્રરૂપણા જીવદયાના પાયા ઉપર રચી છે, તે જીવદયાનું પૂર્ણ સ્વરૂપ નિ:સ્વાર્થ પ્રેમની સાથે જોડી દીધું

Page #20

૧૨૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
છે. નિ:સ્વાર્થ પ્રેમમાં જ જેનધર્મનું રહસ્ય સમાએલું છે. એ નિઃસ્વાર્થ પ્રેમના પ્રભાવથી જગતમાં અનેક પ્રેમાળ હૃદ, ધર્મવીર આત્માઓ, અને પવિત્ર તથા સત્યવાદી પુરૂ થઈ ગયા છે. તેમણે મુનિઓમાં, ઉદાર ગૃહસ્થોમાં અને સંતજનમાં ઉચ્ચમાં ઉચ્ચ ભાવનાઓ આપી છે. વીર પરમાત્માએ પોતાના ગણધરોને વિચરતી વખતે એજ શીખામણ આપી છે કે, તમે નિ:સ્વાર્થ પ્રેમના ભક્ત બનજો. દયા, વિનય અને દાક્ષિણ્યતા રાખવી એ તમારી અનિવાર્ય અને અત્યંત પવિત્ર ફરજ સમજજે. જગતના જી તરફ સહાનુભૂતિ અને નિ:સ્વાર્થ પ્રેમ દર્શાવવામાંજ તમારા ચારિત્રનો ઉપયોગ છે. તમે નિ:સ્વાર્થ પ્રેમની મધુરતાથી અને દયા ભરેલી દષ્ટિથી સર્વને નીહાળજે આ વીરવાણની ઉદ્ઘેષણા કેવી ઉચ્ચ અને ઉપકારિણી છે ? સાંપ્રતકાળે તે મહાવાકાનું વિસ્મરણ થઈ ગયું છે. નિઃસ્વાર્થ પ્રેમનું વિશાળ ક્ષેત્ર સુકાઈ ગયું છે. સંકુચિતપણું અને અભિમાનીપણું દેખાતા મનની ઉદારતા અને બળ ઓછા થતા જાય છે. અને કેટલીક વખત સ્વાથી રાગ, આમ પોષણ, અંગત લાભના વિચારો અને મિથ્યા અભિમાનના આવશે જોવામાં આવે છે.
આ સમયે જે દેવટ્ટીગણ જેવા પ્રાચીન મહાત્માઓ અંતરીક્ષ માર્ગમાંથી અવલોકે તે તેમના હૃદયને કેટલે શોક ઉત્પન્ન થાય! જે પૂર્વજોએ પોતાના દિવ્ય જ્ઞાનના અખૂટ સમુદ્રની છેળો ઉછાળી જગતના અનેક જીવને ઉદ્ધાર કર્યો છે, અને પોતાની ઉપકાર વૃત્તિરૂપ કલ્પલતાની શીતળ છાયા પ્રસારી અનેક દુ:ખી આત્માને શાંતિ આપી છે, તે પૂર્વજોના વખતની સ્થિતિ સાથે અર્વાચીન સ્થિતિનું અવલોકન કરતાં વર્તમાન કાળની કેટલીક શીથીલતાવાળી સ્થિતિ પ્રવર્તતી જોઈ તેઓને ભારે ખેદ ઉત્પન્ન થાય, તેમાં શું આશ્ચર્ય!
મહાત્મા દેવદ્રીગણના ગુરૂ લહિયાચાયે પોતાના પ્રતિભાશાળી શિષ્યોને અંતિમ સમયે કહ્યું કે, વર્તમાનકાળની આપણી ભાવનાઓ ભવિષ્યકાળમાં ટકી રહેવાની મને શંકા છે. મારા પ્રિય શિષ્ય દેવદ્રીગણએ જૈન સિદ્ધાતોને પુસ્તકરૂઢ કરી ભવિષ્યની પ્રજાને મહાન ઉપકાર કર્યો છે. તથાપિ એ ઉપકારનો પ્રભાવ ભવિષ્યકાળે ઝાંખો પડી જશે. સાંપ્રતકાળે ઘણુઓ માનસિક અભિમાનને લીધે પોતાના અંગત વિચારોમાં અને સ્વાર્થવૃત્તિના આવેશમાં એ વાત ભુલી જાય છે. તેઓએ મહાત્મા દેવદ્રીગણના વિચારનું મનન કરવું જોઈએ. એવા વિચારેનું મનન જ્યારે કરવામાં આવશે, ત્યારે ચારિત્ર જીવનની ઉજવળતા વધારે ઉત્કર્ષ ભરેલી થશે. સર્વજ્ઞ રપને વીતરાગ પ્રભુના પ્રરૂપેલા નિયમો અને શકિતઓનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી તેનો યથાર્થ ઉપયોગ કરવામાં આવે તે સાંપ્રતકાળનો અધ:પાત દૂર થઈ જાય અને જેન સમાજ ઉન્નતિના શિખરનું દર્શન કરી શકે.

Page #21

એક પ્રાચીન જૈન મુનિનું ઉચ્ચ ચાવજીવન.
૧૨૧ વર્તમાનકાળે પણ આપણે નિરાશ થવાનું નથી. મહાત્મા દેવદ્રીગણને પરિ. વાર હજુ પ્રચલિત છે. ચારિત્રજીવનનો માર્ગ હજુ તદન વિલુપ્ત થયેલ નથી. જેમ જેમ આપણને આપણું પોતાના સ્વરૂપનું ભાન થશે, અને આપણું આત્મિક પ્રચંડ શક્તિએને ખ્યાલ આવશે, તેમ તેમ વર્તમાનકાલે હાનિ કરનારા, દેષજનક સંસ્કારે પણ ઘટવાજ માંડશે અને આપણને આપણા આત્મસ્વરૂપને પૂર્ણ અનુભવ થતાં તે સર્વ દૂષિત સંસ્કારો સમૂલા પણ નાશ પામી જશે.
મહા પ્રભાવશાળી મહાત્મા દેવટ્ટીગણી પિતાની આત્મિક શક્તિને આપણાં સિદ્ધાંત ગ્રંથોમાં રેડી ગયા છે. અને તેની અંદર પિતાના ઉચ્ચ વિચારોનું સમર્થન સ્થાપી ગયા છે, તેનું શ્રદ્ધાથી વાંચન અને મનન કરવામાં આવે તો તેમાંથી એવું તત્ત્વ મળે કે ગૃહસ્થ અને ચારિત્ર જીવન વધારે વિશાળ, મધુર, સુંદર અને પરિપૂર્ણ બને, ઉચ્ચ જીવનનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકાય અને તે સાથે ઉચ્ચ શક્તિઓ. અને ઉચ્ચ આનંદ પ્રાપ્ત થાય.
મહાત્મા દેવટ્ટીગણીને સમય જેનધર્મની જાહોજલાલીને દર્શાવનારો હતે. તે સમયે જેન ચતુર્વિધ સંઘની અંદર સર્વોત્કૃષ્ટ પ્રેરણાઓ પ્રવર્તતી હતી. લોકો ના હૃદય મંદિરમાં જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રના દિવ્ય દીપક પ્રદીપ્ત થયેલા હતા. ઉદાત્ત ઉદ્દેશ અને ઉંડી લાગણીઓના પ્રવાહો વહેતા હતા. અવર્ણનીય માનસ સાદર્ય, જ્વલંત શક્તિ અને હૃદયસ્પર્શતા ઉભરાઈ જતા હતા. જેને માટે એક જૈન વિદ્વાન કવિ લખે છે કે --
“देवढीगणिनां काले, देवर्द्धिगणिनो जनाः।
ज्ञानसंपविलासाट्याः प्रभावोल्लासशालिनः ॥ १ ॥" મહાત્મા દેવટ્ટીગણિના સમયમાં લેક દેવતાની સમૃદ્ધિવાળા, જ્ઞાનસંપત્તિના વિલાસી અને પ્રભાવના ઉલ્લાસથી શોભાયમાન હતા. ૧
મહાત્મા દેવટ્ટીગણીની જેમ ચારિત્ર જીવનને ઉજ્વળ બનાવનારા, ધર્મને ઉ. ઘાત કરનારા અને જૈન સમાજને ઉન્નતિને માર્ગે દોરનારા અનેક ચારિત્ર નાયકે પ્રગટ થશે ત્યારે જ નીચેનું પદ્ય સર્વ જૈન સમાજ ઉગ્ર સ્વરે ગાયા કરશે.
" वयं सार्थक जन्मानो, वयं श्रेयोऽवलंबिनः ।
निरपेक्षा वयं सर्वे, सन्तुष्टाः पूर्णकामिनः ॥१॥ અમારું જન્મ સાર્થક થયું છે, અમારું કલ્યાણ થઈ ચુક્યું છે, અમારે હવે કોઈ જાતની અપેક્ષા નથી, અમે સંતુષ્ટ છીએ અને અમારી સર્વ કામના પૂરી થઈ છે.” ૧

Page #22

૧૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વર્તમાન સમાચાર. વડોદરામાં શ્રી હંસવિજયજી ફી લાઈબ્રેરીની સ્થાપના. શ્રીમદ્દ પંન્યાસજી સંપત્તવિજયજી મહારાજ તથા મુનિશ્રી કÉરવિજયજીના ઉપદેશથી ગયા આસો વદી ૧૩ ના રોજ ઉક્ત લાઈબ્રેરીની વડેદરાના શ્રી સંઘ તરફથી લહેરીપુરા માંડવી રેડના રસ્તા ઉપર શ્રી આદિનાથ મહારાજના દેરાસરના મુખ્ય ભાગમાં સ્થાપના કરવામાં આવી છે, તેને માટે ખાસ મેળાવડો કરવામાં આવ્યો હતે. ચતુર્વિધ સંઘ સમક્ષ પ્રથમ શ્રીમાન હંસવિજયજી મહારાજે લાઇબ્રેરીથી થતા લાભો વિશે વિચાર કર્યા બાદ ઝવેરી લીલાભાઈ રાયચંદની દરખાસ્ત અને ગાંધી ગુલાબચંદ કાળીદાસના અનુમોદન સાથે ઉપરોકત નામ સાથે તે ઉક્ત મહાત્માના પવિત્ર હસ્તે સ્થાપન કરવામાં આવ્યું હતું. આ લાઇબ્રેરી સાથે જે મહાત્માનું નામ જોડવામાં આવ્યું છે તે મહાત્માના હસ્તથી આવા અનેક સ્થળે આવા અનેક ઉપકારના કાયો. થયાં છે. આ કામમાં પ્રેરણ કરનાર શ્રીમદ્દ પંન્યાસ શ્રી સંપત્તવિજયજી મહારાજ વગેરે તેમના શિષ્યને ધન્યવાદ આપવા સાથે અમો અમારો આનંદ પ્રદર્શન કરીયે છીએ. અને ભવિધ્યમાં તેની ઉન્નતિ છીયે છીયે. આ સંસ્થામાં મુનિરાજ શ્રી કપુરવિજયજીએ તેમનું તમામ પુસ્તક અર્પણ કર્યું છે, તેથી તેમજ ઉકત મહાત્માની અપૂર્વ કૃપા વડે તે આગળ એક સારી લાઈબ્રેરી થશે એમ તેના ધારાધેરણા અને બંધારણ જોતાં અમોને માલુમ પડે છે, જેથી તેને મદદ કરવા નમ્ર સુચની કરીયે છીયે.
સુધારે. ગયા માસના અંકમાં પ્રથમ પેજ ઉપર આવેલી કવિતામાં તેના લેખકે નીચે મુજબ સુધાર કરાવ્યો છે. લાઈન ૩ શોભે ને બદલે સુટે ૧૪ ટાળીજ ને બદલે ટારીજ ૧૫ નિરાવણે ને બદલે નિરાવર્ણી ૧૬ ચારીને બદલે ચાહી એ પ્રમાણે વાંચવું.
શ્રી સિદ્ધાચલજી યાત્રા કરવા જતાં બંધુઓ તથા બેનેને નમ્ર સૂચના
શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકલ-પાલીતાણા વિષે કંઇક. સુમારે છ વર્ષથી શ્રી યશો જયજી પાઠશાળા નામથી બી સિદ્ધક્ષેત્રમાં સ્થપાયેલી આ સંસ્થા કેટલાક વખતથી જે નિદ્રાવશ પડેલી હતી તે શુમારે સાત માશ થયા મુંબઈના શ્રીમાન ઉસી પ્રેમી ધર્મ બંધુઓની એક વગવાળી ખાસ કમીટીના હસ્તક સોંપાયા પછી–આવ્યા પછી તેના ઉદ્ધાર થયો છે. સાથે નામ પડ્યું તેને થયું અને સમાજને જે ની જરૂરીયાત હતી તેવું આપી તેના ધારાધોરણ અને બંધારણ ભવિષ્યમાં આ સંસ્થાની ઉન્ન તે થાય તેવા ઘરી તે હાલમાં પ્રસિદ્ધીમાં મુકયા છે જે ઉપથી માલમ પડે છે કે તેનું બંધારણ અને ઉદેશ કાર્ય પદ્ધતિ જેમ ઉગી છે તેમ તેમાં આવતા વિદ્યાર્થીઓ પણ તેને ઉદેશમાં જણવ્યા પ્રમાણે ભવિષ્યના વીરનરી અને કામને ઉપયેગી બનશે એમ તે જતાં અમને જણાય છે. આ સંસ્થાને આવી આનંદદાયક ઉચ્ચ ફેરફાર થયો તે તેના કાર્યવાહકોને આભારી છે. ગુરૂકુલ જેવી સંસ્થાની જે જેના કામમાં જરૂરીઆત હતી

Page #23

વર્તમાન સમાચાર.
તે ભવિષ્યમાં આ સંસ્થાથી કેટલેક અંશે પુરી પડશે એમ અમને ખાત્રી થાય છે. આ સંસ્થાની આર્થિક સ્થિતિ અત્યારે બરાબર નહીં છતાં હાલમાં પચાશ વિદ્યાર્થી છે જેનો ખર્ચ માસિક રૂ ૭૦૦) હાલ છે અને ભવિષ્યમાં ૨૦૦) વિદ્યાર્થીઓને રાખી વિદ્યાભ્યાસ પણ ધાર્મિક જ્ઞાન આપી ખરેખરા જેને બનાવવાનો પ્રયાસ આ સંસ્થાને સ્તુતિપાત્ર છે જેથી ખરેખર સ્વામીવાત્સલ્યનો લાભ લેવા ઈચ્છતા કોઈ પણ જૈન બંધુ કે બહેને એ ત્યાં યાત્રા કરવા જતાં આ સંસ્થાની મુલાકાત લઈ કાંઈ પણ યથાશકિત આર્થિક સહાય કાવ્ય-પૈસાની મદદ આપવાની અવશ્ય જરૂર છે જેથી જેનોના બાળકોના પિષણ સાથે કેળવણું જેવા કાર્યને પણ ખરેખર મદદ આપવા જેવું બનશે અને ખરેખરૂં પુણપ હાંસલ થશે. આ સંસ્થા પાલીતાણામાં ગામથી દુર સ્ટેશન પાસે સારી હવાવાળી ખુલ્લી જગ્યામાં હોવાથી બાળકોની તદુરસ્તી સારી રહેશે, વળી બાળકોની તનદર ઉપર પણ ધ્યાન આપવામાં આવે છે. જેથી ક્રમે ક્રમે થતાં અનેક સુધારાઓ જાણ અમને આનંદ થાય છે.
આ સંસ્થાના ધારાધારણ, બંધારણ, ઉદેશ, કાર્યવાહી જોતાં તે દરેક પ્રકારે મદદને પાત્ર છે અને કાર્યવાહક તથા કમીટીના મેમ્બરો શ્રીમાન ગ્રહસ્થો ઉત્સાહી અને લાગણીવાળા હોવાથી આ સંસ્થા દરેક પ્રકારે વિશ્વાસપાત્ર ને કાર્ય કરવાને માટે લાયક છે કેઈ પણ શન્સે મદદ આપવા વુિં નહીં.
હાલમાં રહેતા વિદ્યાર્થીઓ માંની વધારે સારી સગવડ માટે એક નવા મકાનની જરૂરીયાત જણાવી છે તે આપણામાં અનેક દાનવીર સંધુઓ છે તેઓએ આવું એક આશ્રય સ્થાન આ સંસ્થામાં રહેતા આપણા લઘુ બંધુઓ માટે બંધાવી ખરે પુણ્ય પ્રાપ્ત કરવાનું છે, અથવા બશે, પાંચશે જેની એક એક રકમ આપી લક્ષ્મીનું સાર્થક કરવાનું છે. તેના બંધારગમાં લાઇબ્રેરી માટેની કરેલી છેજના પણ યોગ્ય હોઈ તે માટે પણ કોઈ પણ પ્રકારની સહાય આપવાની જરૂર છે. છેવટે આ સંસ્થા ખરે ખરી રીતે મદદ ને લાયક હોઈ દરેક મુનમહારાજાએ ઉપદેશ દ્વારા અને જૈ બંધુઓએ તેની મુલાકાત લઈ દરેક પ્રકારની યથાશકિત મદદ આપવાની જરૂરી બને છે એમ નમ્ર સુચના કરવા સાથે ભવિષ્યમાં તેની ઉન્નતિ ઈચ્છીએ છીએ.
એક શ્રીમાન નરરત્ન જૈન બંધુની મોટી સખાવત. અમે ઘણા વખતથી કહેતા આવ્યા છીએ કે આપણામાં કચ્છી જૈન બંધુઓ જેમ વેપારમાં આગળ વધતા જાય છે તેમ ધાર્મિક સખાવતેમાં પણ તેઓ આગળ વધે છે. માત્ર તે કેમ કે કેળવણીમાં આગળ વધી નથી પરંતુ ધીમે ધીમે તે વધવાના પ્રયાસ કરવા સાથે કેળવણી જેવા ખાતાને મદદ આપવામાં પછાત નથી તેમને કહેવું જ પડશે. અમે જેને માટે અત્યારે લખીયે છીયે તે શેઠ ખેતસીભાઈ ખીશી જે. પી. છે. આ શ્રીમાન નરે લીતાણું કહી બોગને એક વખત રૂા. ૫૦ હજાર આપ્યા હતા અને પિતાના જાતિ બંધુઓને શ્રી સિદ્ધાચળની યાત્રા કરાવવા સંઘ લઈ આવી એક મોટી રકમ ખર્યા હતી પરંતુ તે સને ગૌણ કરી દે તેવી હાલમાં શુમારે સવાથી દોઢલાખ રૂપિયાની રકમ પિતાના જાતિ બંધુઓ ઉદ્ધાર માટે તેમજ મુંબઈની જૈનધર્મની અનેક સંસ્થાઓને પગ સારી રકમની ભેટ કરી છે તે જાણવામાં આવતાં અને તે શેઠ સાહેબને ધન્યવાદ આપવા સાથે અમે અને આનંદ પ્રદર્શિત કરીયે છીયે.
તેમના તેવા ઉત્તમ કાર્ય માટે કહી જેન બધુએ હાલમાં એક માન પત્ર આપ્યું છે પરંતુ આવા ઉદાર નર રત્નો ને સર્વત્ર જૈન કેમને માનપત્રને પણ લાયક છે. તેઓ ભવિષ્યમાં

Page #24

१२४
શ્રી આત્માનદ પ્રકારા.
વધારે લક્ષ્મીનુ આવા ઉત્તમ કાર્યાંમાં સાર્થક કરે એમ અંતઃકરણુ પૂર્વક ઇચ્છીયે છીયે, અને મુબારકબાદી આપીયે છીયે.
શ્રી જૈન એસાસીએસન એફ ઇંડીઆ મુબઇએ શ્રીમાન હિંદી વજીરને આપેલુ માનપત્ર.
હાલમાં નામદાર હિંદી વજીરસાહેબ આ દેશમાં પધારતાં તેમને તથા નામદાર વાઇસરાય સાહેબને કત સંસ્થા તરફથી માતપત્ર તા, ૨૬-૧૨-૧૯૧૭ ના રાજ ગવર્નમેન્ટહાઉસ મુંબમાં આપવામાં આવ્યુ છે જેની નકલ નીચે મુજબ આપીયે છીયે.
To
To
His Excellency The Right Hon'ble FREDERIC JOHN NAPIER THESIGER
and
BARON CHELMSFORD, P. C., G.M.S.I., GC.M.G., G.M.I.E., &c., Viceroy and Governor general of India
The Right Hon'ble
EDWIN SAMUEL MONTAGU,
P.C., M.P.,
SECRETARY OF STATE FOR INDIA.
May it please Your Excellency, Most Respected Sir,
WE, The President and representatives of the Jain Asso. ciation of India, a Swetambar Body, beg to offer our most cordial welcome on behalf of our Community, and wish you, Sir, every success in the statesmanlike step you have taken, in coming here personally to deliberate with the various representative bodies and individuals that consitute the public opinion of India.
WE take this opportunity of requesting Your Excellency and you. Sir, to kindly convey to His Majesty the King Emperor our deep and abiding sense of loyalty to the Crown, as also our most heartfelt gravitude along with the other communities of India, for the declaration that the ultimate goal of the Policy of the British Rule in India is the grant of responsible Self-Government. We trust and pray that victory will soon crown the British Arms, and the British Empire will emerge from the struggle, stronger, more glorious, and firmly united as ever.
WE beg humbly to submit that we entirely support and approve the scheme of reforms suggested by the Indian National

Page #25

પુસ્ત પહેય.
૬૨૫
Congress and Muslim League, as one to be carried out for the inmediate requirements of the Constitution. We are however, confident that any scheme of constitutional ref rus, that you deyi.e after full and mature deliberation, will be so large and liberal as to make a substantial step forward towards meeting the growing aspirations of the per ple of this land, as also to so re-shape the constitution as to assure them speedy and secure advance along morden linos.
IN a country of vitried population like ours the interests of the certain important minorities have to be safeguarded without introducing any possible discord in the unity of India. The Jain Community of India is by its faith a distinct entity, and, if important minorities are to liave representation in the future elec. toral system, wo humily submit that the claims of the Jain Community, whose los alty has been Proved unswerving, will be given a due weight and consideration.
Prayixa once again that the unprecedented step that you, Sir, as the Secretary of State for ladia, on the invitation of His Excellency the Viceroy, have takon, will prove a land-mark in tho constitutional annals of this country.
We bey to remain Your Excellency's and Your
Most Ob dient Servants, જેન કામ આવી રીતે રાજકીય બાબતમાં યોગ્ય રીતે ભાગ લે કે આવા રાજકીય મહાન પુરૂષના આ રી રીતે સમાગમમાં આવે તે જે કામ માટે એક ખુશી થવા જે પ્રસંગ છે.
પુસ્તંક બોંચ, અમને અભિપ્રાય અથે મળેલાં નીચેનાં પુસ્તક સાભાર સ્વીકારીએ છીએ. - ૧ The Stedy of Jainism–પ્રોજક-લાલા કનુમલ એમ. એ.અને પ્રકાશક શ્રી આત્માનંદ જેને પુસ્તક પ્રચારક મંડળ આગ્રા.)
ઉપરોક્ત પુસ્તકની એજના મુનિ મહારાજ શ્રીમદ્ આત્મારામજી મહારાજના તત્વદર્શ ગ્રંથપરથી કરેલી છે. માત્ર ચાર પ્રકરણમાં જૈન ધર્મનું સ્વરૂપ અને રહસ્ય અંગ્રેજીમાં ઘણી બસરકારક રીતે સમજાવવા ગ્રંથકારે પ્રયત્ન કર્યો છે. પ્રથમ પ્રકરણમાં નવ તત્વોનાં સ્વરૂપનું, દ્વિતીય પ્રકરણમાં અરિહંત તિર્થકરોના સ્વરૂપનું, ત્રીજા અને ચોથા પ્રકરણમાં અનુક્રમે આદર્શ જેન પોગી-સાધુ અને આદર્શ જેન ગૃહસ્થના સ્વરૂપનું પ્રતિપાદન ઘણી સરસ રીતે સરલ ભાષામાં કરેલું હોવાથી અભ્યાસીઓને ગ્રંથ અતિ ઉપયોગી થઈ પડે તેમ છે.
૨ The Saptabhangi Naya–( પ્રયોજક-લાલા કન્નુમલ એમ. એ. અને પ્રકાશક શ્રી આત્માનંદ જૈન પુસ્તક પ્રચારક મંડળ આગ્રા. )

Page #26

- શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આ પુસ્તકમાં ગ્રંથકારે સપ્તભંગી નયના સિદ્ધાંતનું ટુંકાણમાં દિદર્શન આપ્યું છે. આ સિદ્ધાંતનું રહસ્ય ટુંકાણમાં પણ ઘણી સરસ અને સરલ ભાષામાં તેમણે સમજાપવા યત્ન કર્યો છે અને તેથી આશા રાખી શકાય કે તત્વજિજ્ઞાસુને લાભદાયી થઈ પડશે. વળી જેને ધર્મ સા. હિત્ય અને તત્વજ્ઞાનના પ્રમાણભૂત મુનિ મહારાજ શ્રી જનવિજયજી મહારાજના વિદ્વતા ભરેલા ઉપદ્યાતથી પુસ્તકની ઉપયોગિતામાં અત્યંત વધારો થયો છે.
૩ Lord Krishna's message-( પ્રોજક-લાલા કન્નુમલ એમ. એ. પ્રકાશક શ્રી આત્માનંદ જૈન પુસ્તક પ્રચારક મંડળ આગ્રા. ).
ઉક્ત પુસ્તક ભગવદ્ગીતા ઉપરથી યેલું છે જગતની ઉત્પત્તિ, આમાં અને પરમાત્માને પરસ્પર સંબંધ અને તે સંબંધની પ્રાપ્તિ અર્થે જવામાં આવતી રીત એ સંબંધી ઉપયોગી અને વિદ્વતાભર્યા જવાબોને ટુંક અને અસરકારક ખ્યાલ આપવાનો ગ્રંથકારે યત્ન કરેલ છે. પ્રસ્તાવનામાં કહેવામાં આવ્યું છે તેમ જ કે આ લઘુ ગ્રંથ મંડળ તરફથી છપાતા એક મેટા પુસ્તકના ઉપાધાનરૂપ છે તે પણ તેમાં ભગવદ્ ગીતાનો શિક્ષણના જે ટુક સારાંશ આપવામાં આવેલ છે તે પ્રત્યેક સત્યના પ્રેમી અને શોધકને માટે આવકારદાયક થઈ પડશે, એમ અમારું માનવું છે.
ઉપરોક્ત ત્રણે પુસ્તકે છે કે કદમાં નહાની છે, તો પણ અમારી માન્યતાના છે કે અંગ્રેજી ભાષામાં દરેક સિદ્ધાંતનું એવું ટુંક અને સચોટ પ્રતિપાદન કરેલ છે કે કોઈપણ અભ્યાસીને અથવા જીજ્ઞાસુને રસપ્રદ તેમજ બોધપ્રદ થઇ પડશે. આવા પ્રકારના ઉપયોગી પુસતકાની પ્રસિદ્ધિ માટે ઉક્ત મંડળ ધન્યવાદને પાત્ર છે.
૪ સાહિત્ય સંગીત નિરૂપણ–આ સાહિત્યનો સંગીતનો ગ્રંથ છે. માત્માની ભક્તિ માટે સંગીત એ એક અમૂલ્ય ભાગ ભજવે છે, આ લઘુ ગ્રંથ હોવા છતાં પ્રથમ વિભાગમાં સંગીત કોને કહેવું તેમજ તેના રસ, ભાવ, ભેદે, ઉત્પત્તિ, તાલ, રૂતુઓ સાથે તેને સંબંધ વગેરે બાબતમાં બહુજ રારી રીતે નિરૂપણ કરેલ છે, બીજા વિભાગમાં રાગમાળા આપવામાં આવેલી છે. જેમાં રાગરાગિણીના રૂપ, અર્થ, મુનિ, મુઈના જુદા જુદા આચાર્યોના મત પ્રમાણે તેના નામો તથા છેવટે તેના કાઠાઓ આપી બહુજ ઉપયોગી વર્ણન આપવામાં આવેલું છે. છેવટે લાત વર્ષની સંગીત વિદ્યાનું વર્ણન આપી લેખક ખરેખર આ ગ્રંથને ઉપયોગી બનાવ્યો છે. ભાષા હીંદી છતાં સમજી શકાય તેવી છે. આ અને સંસ્થાએ આવા ગ્રંથને પ્રસિદ્ધ કરી સાહિત્યમાં વૃદ્ધિમાં કરી છે તે ખુશી થવા જેવું છે. પગટ કરો શ્રી આત્માનંદ પુસ્તકપ્રચારક મંડળ આગ્રા રેશનમહેલા લેખક લાલા કન્નુમલ એમ. એ. કિંમત
૫ સદાચાર અક્ષા–પ્રથમ ભાગ લેખક શેઠ ઝવાહરલાલ જેની પ્રકાશક ઉપચોકત મંડળ હીંદી ભાષામાં અનેક ગ્રંથો આ લેખક મહાશયે લખ્યા છે જેની લેખની શૌર્યવાળી અને કામ પ્રત્યે લાગણી દર્શાવનારી છે. મનુષ્યને ખરેખર મનુષ્ય બનાવવા માટે સદાચારી થવાની જરૂર છે આ ગ્રંથમાં તેનું જ રક્ષણ કરવા માટે અનેક ટુંકા ટુંકા વિષયો આપી રસદાચારનું નીરૂપણ કરેલું છે અનુક્રમે ૫૪ વિષયો આપ્યા છે. જે વાંચવા લાયક છે. કિંમત પાંચ આની.
૬ વ્યાકરણ બેધ–આ ગ્રંથ ઉપરોકત સંસ્થા તરફથી અમાને મળ્યો છે તેના લેખક લાલા કનુમલ એમ. એ છે જે ખરેખર એક વિદ્વાન છે. તેઓના હાથે લખાયેલ શિક્ષણને આ લઘુ ગ્રંથ નિશાળમાં રિક્ષણ લેતા વિદ્યાર્થીઓને ખાસ ઉપયોગી છે. ગ્રંથ હિંદી ભાષામાં છે. ઉપરના સ્થળેથી મળી શકશે. કિંમત અઢી આના.

Page #27

હાલમાં પ્રસિદ્ધ થયેલા સંસ્કૃત અપૂર્વ પ્રથા. હાલમાં નીચેના ગ્રંથે પ્રસિદ્ધ થયા હૈ. જેમાં નંબર ૧-૨ જેમાં કે પુરતી દ્રવ્યુની સહાય મળેલ હોવાથી મુનિમહારાજાએ તથા જ્ઞાનભંડારાને ભેટ આપવાની છે તેમજ નંબર ૩-૪-૫-ફા આ ગ્રંથોમાં દ્રવ્યની અર્ધ સહાય મળવાથી મુનિમહારાએ તથા જ્ઞાનભંડારને માટે મંગાવનારને મુદલ કિ મતથી અડધી કિંમતે આપવામાં આવશે. અને . છ આ ઈતિહાસિક ગ્રંથ હોવાથી અગાઉ માસિકમાં જણાવ્યા પ્રમાણે કિંમતેથી આપવામાં આવશે, પાસ્ટેજ જુદુ, મુનિમહારાજાઆને નમ્ર વિનંતિ કે તેઓશ્રીના સમુદાયના વડિલ કે ગુરૂદ્વારા કોઈ પણ શ્રાવકના નામે મગાવવા કૃપા કરવી, જેથી ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે પાસ્ટેજના પૈસાના વી. પી. થી તેઓશ્રીએ મંગાવેલ જેન બધુ નામે ગ્રંથા મેકલવામાં આવશે. જ્ઞાનભ કારના કાર્યવાહકાએ પ્રથમ મુજબ મંગાવવા તરદી લેવી. મુનિમહારાજાએ તથા જ્ઞાનભંડારાને ભેટ આપવાના ગ્રંથો પૈકી વધારી રહેશે તેમ તે ગ્રંથા તેમજ અન્ય ગ્રંથા આ જ્ઞાનખાતું હોવાથી નીચેની કિંમતે વેચાણ આપવામાં આવશે.
| અમારા માનવંતા લાઈક મેમ્બરો માટે હવે પછી ભેટ આપવાની જાહેરખબર સુચના પ્રગટ કરીશું' થી તે પછી તેઓ સાહેબે ગ્રંથો મંગાવવા કૃપા કરવી અથવા અમાને લખી જણાવવું,
હાલમાં યુરોપમાં ચાલતી લડાઇને લીધે છાપવાના કાગળાની અતી મોંધવારી અને છપાવવાના પણ દર વધી ગયેલ છતાં પુસ્તકાની કિંમતમાં બીલકુલ વધારા કરેલ નથી પરંતુ સાહિત્યને ફિલાવો વધારે કેમ થાય તે ઉદ્દેશ ધ્યાનમાં રાખી કીંમત ઘણીજ ઓછો (મુક્લ) રાખવામાં આવેલ છે, જે ગ્ર"થે જોવાથી માલમ પડશે,
- ગ્રથાનાં નામ ૧ શ્રી મહાવીર ચરિત્ર ૦–૧૩-૦, ૨ કુમારપાળ ચરિત્ર મહાકાવ્ય ૦-૮-૦ ૩ સમાચારી પ્રકરણ ૭-૮ ૦ ૪ સુકૃત સંકીર્તન મહાકાવ્ય ૦-૬- ૦ ૫ કૈમુદી મિત્રાનંદ નાટક ૦-૬-૦ ૬ પ્રબુદ્ધ રોહિણેય નાય ૦-૫-૦ ૭ પ્રાચીન લેખ સંગહ (ઇતિહાસિક ગ્રંથ) ૦–૮–૦
प्राचीन जैन लेख संग्रह. (प्रयम भाग).
जैन ऐतिहासिक साहित्य ग्रंथ. (योजक मुनिराजश्री जिनविजयजी महाराज.) आ अपूर्व ग्रंथ जैन ऐतिहासिक होइने जैनधर्मनी प्राचीनता उपर पु'रेपुरो प्रकाश पाडे छे. आ भारत वर्षमा उडीसा प्रान्तमा कटक पासे भुवनेश्वर नामर्नु एक प्रसिद्ध स्थान छे, के ज्याथी चार पांच माइलथी दूर खंडगिरि-उदयगिरि नामना बे पहाडो छ जना शिखरो उपर नानी मोटी गुफा

Page #28
छे. जेमा हाथीगफानो प्रसिद्ध शिलालेख तेमज त्रण नाना लेख अने टीकाओ तथा टीप्पणी सहित आ पुस्तकमा पसिद्ध करवामां आवेल छ, आ हाथीगुफाना लेखे जैन धर्मना इतिहास उपर अपूर्व अजबालू पाडेलु छ, इ. स. 200 वर्ष पहेलां कलिंग देशनो मेघवाहन-खारवेल नामनो बहुमतापी राजा थइ गयो छ, जेना वखतमां ते प्रान्तमा जैन धर्म प्रधान जन धर्म हतो. अने आ राजा पण जैनधर्मी हतो. आ पर्वत उपर आ राजानी राणीए जैन साधुओने रहेवा. माटे गुफाओ बनावी हती. आ लेख प्राकृत भाषा छ, अने तेनी लिपि अशोकना समयनी लिपि साथ मलती छे. आलेखनी पर टीका-टीप्पणी प्रथम पंडित भगवानजी इंद्रजीए करेली जेनो अनुवाद अने साथे साक्षरवर्य पं. केशवलाल ध्रुवना लेख पण आ ग्रंथमा साथे आपी योजक महात्माए तेनी सुंदरतामां-स्वरुपमा वृद्धि करी छे. उंचा कागळ, सादा टइप अने सुंदर बाइडींगथी अलकृत करवामां आवेल छे. किंमत आठ आना। 0-8-0 પોન જુદું. (અમારે ત્યાંથી મઠશે.). શ્રી ન “વેતામ્બર કોન્ફરન્સનું અગ્યારમું અધિવેશન. ચાલતા માસની તા. 29-30-31 ના રોજ કલકત્તા શહેરમાં જૈન વેતાઅર સમાજનું અગીયારમું સમેલન થવાનું છે. તેના દરેક જુદા જુદા કાર્યો માટે તૈયારીઓ શરૂ થઈ ગઈ છે. કમીટીઓ પણ નીમાઈ ગયેલ છે. ટુંકા વખતમાં કાર્ય કરવાનું હોવાથી સતત પ્રયાસ શરૂ છે, પ્રમુખ તરીકે ઉદાર નરરત્ન અધું શેક સાહેબ ખેતીભાઈ ખીથી જે. પી. ની નીમનાક કરવામાં આવી છે, જે ખરેખર યોગ્ય હોઈ ખુશ થવા જેવું છે, કચ્છી જૈન બંધુઓને તો વળી ખાસ હર્ષ પ્રાપ્ત થાય તેવું છે. આવકાર દેનારી કમીટીના પ્રમુખ તરીકે શેઠ રામચ'દ જેઠાભાઈની નીમ (કે થઇ છે અને સેક્રેટરી તરીકે બાબુ સાહેબ રાય કે મારસિહજીની નીમ ક કરવામાં આવી છે. આ વખતે આ ટાઈમ કલકત્તા શહેરમાં, નેશનલ કેરોસ સુરલીમ લીગ, ઉદ્યોગઅને એશીયલ કોન્ફરન્સ શ્રી ભારત જૈન મહામંડળ સંમેલન વગેરે જુદા જુદી સાત આઠ મેળાવડા હોવાથી તે જોવાનો લાભ મળવા સાથે શ્રી પવિત્ર તીર્થ શ્રી સમેતશીખરજી નજીક હોવાથી તે યાત્રાને લાભ પણ અસૂય માટે તે સંબંધી વિસ્તારથી હકીકત હવે પછી આપવામાં આવશે. For Private And Personal Use Only