Atmanand Prakash Pustak 012 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531141/1

Page #1

TREATMANAND PRAKASH REGISTERED No. B. 431 ISministemmmslemmm 4 0 श्रीमजियानन्दसूरिसद्गुरुज्यो नमः
6000000S SEASESIDDOSSERESEE 0069658000
श्री
GOOGGERSE-missa
आत्मानन्दप्रकाश.
asESSDESISESSIONSarasse
सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृक्षः शान्तिः स्वान्तारूढा नवति नवततित्रान्तिरुन्मूलिता च झानानन्दोह्यमन्दः प्रसरति हृदये तारिखकानन्दरम्यः । अर्हकाणी विनादो विशदयति मनः कर्मकदाननाम्नः आत्मानन्दप्रकाशो यदि जवति नृणां जावभृद्-हछिकाशः॥
BR-Ram-R
aasaRRE-50
पुस्तक १२. वीर संवत् २४४१ चैत्र.. आत्म सं.१.२ अंक एमो. అంతలఅజాత ఆఆఆఆఆఆఅ
प्रकाशक-श्रीजैन आत्मानन्द सभा. भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા. નંબર, વિષય, पृष्ट न२. विषय
पृष्ट ૧ પ્રભુ સ્તુતિ
...२33५ य भना। प्रभात....२५१ ૨ પુન્યાસજી શ્રીમદ્ દાનવિજયજી મહારા
१व्यापा....
... ... ....२५८ नुव्याध्यान ८ मुं... ... २०४ છ શ્રી જેન વેતામ્બર શ્રી સંલકી ૩ વ્યવહારથી શુ ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે ?ર૪ર સેવામે અપીલ
...२६० ४तियानी साहित्य सवा.... २१०८वर्तमान सभान्यार....... २६२
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧) ટપાલ ખર્ચ આના ૪ ધી માનદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈએ છાપ્યુ—ભાવનગરુ,

Page #2

મારમા વર્ષની અપૂર્વ ભેટ.
આ સભાને ચાલતા વર્ષના જેઠ માસમાં વીશમુ વર્ષ એસતુ હાવાથી તેની ખુશાલીમાં શ્રી શ્વેતામ્બરીય જૈન ગ્રંથ માગ દશ ક યાને જૈન ગ્રંથ ગાઇડ નામનું એક ઉમટ્ઠા અને દળદાર પુસ્તક લેટ,
અમારા માસિકના માનવ તા કદરદાન ગ્રાહકાને જણાવવા રજા લઇએ છીયે કે આ વર્ષના આ નવમા અંક છે. આ વર્ષને પુરૂ થવાને માત્ર ત્રણ માસ બાકી છે, દરમ્યાન આ સભાને એક માસ પછી જે માસમાં વીસમું વર્ષ બેસતુ હાવાથી તેની શરૂઆતમાંજ અમારા ગુરૂભક્ત ગ્રાહકોને જેમ દર વર્ષે દ્રવ્યાનુયાગ કે ચરતાનુયાગનેા અપૂર્વ ગ્રંથ ( જે દરવર્ષેજ ભેટ આપવાના નિયમિત ક્રમ માત્ર અમારેાજ છે તે ) સભાના ધારા મુજબ સુમારે દશથી અગ્યાર ફરમના ગ્રંથ ભેટ અપાય છે, તેને બદલે આ વર્ષે આ સભાને વીશમું વર્ષ બેસતુ હાવાથી તેની ખુશાલીમાં સુમારે ત્રીશ કારમા, ઉચા ઇંગ્લીશ કેટ્રીજ પેપરમાં સુંદર ટાઇપથી છપાવેલ, સુંદર ચળકતા સાનેરી રંગીન કપડાથી પાકી માઇડીંગ કરેલા, સુમારે અહીશે હુ પાનાના અમુલ્ય ગ્રંથ જે કે શ્રી શ્વેતાંબરીય જૈન ગ્રંથ માર્ગદર્શક યાને જૈન ગ્રંથ ગાઇડ નામના ગ્રંથ, જેના કે પ્રત્યેાજક ઉપાધ્યાય શ્રીમદ વીરવિજયજી મહારાજના શિષ્ય શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજ છે જે ગ્રંથ ખરેખર એક જૈતસાહિત્યમાં વૃદ્ધિ કરવા સાથે લાયબ્રેરી (પુસ્તકાલય ) ના શ્રૃગાર રૂપ છે. ( જે કે આવુ સાહસ એક વર્ષ માટેજ હેને અમારૂ તે પ્રથમજ છે ) તે આ વર્ષ માટેજ આવા મેટા ગ્રંથ ભેટ આપવાને સભાએ ઠરાવ કર્યાં છે.
શ્રી જૈનગમ રૂપ મહેાદધિના મથતથી આજસુધીમાં પ્રગટ થયેલા અમુલ્ય ગ્રંથરૂપ સ્નાના સ્વરૂપ માર્ગને બતાવવામાં ભેમીયા જેવા આ અપવ ગ્રંથ થાડા વખતમાં અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયા છે, આ ગ્રંથની અંદર નાના મોટા ૬૦૦ વિષયેા આવેલા છે, તે ગ્રંથાના નામ બૈંકારાદિ ક્રમને અનુસરીને રાખવામાં આવ્યા છે, પ્રત્યેક ગ્રંથની માહીતી મેળવવાને માટે તેની અંદર આવતા વિષયે પણ બૅંકરાદિ ક્રમથી ગોઠવેલા છે, અને તે તે વિષયે ઉપલબ્ધ થવા તેના પૃષ્ટાંકા પણ તેમની
સામે આવેલા છે.
તે સિવાય તે તે ગ્રંથના કર્તા, સ્થલ, મુદ્રાલય, મુલ્ય, અને શક સવંત્સર વગેરે તેના આરસમાં દર્શાવેલ છે. આથી જૈનધમ સબંધી વિવિધ વિષયાના પ્રમાણેાના સંગ્રહ કરવાની ઇચ્છા રાખનારાઓ. જૈન વ્યાખ્યાનકારા, જાહેર વક્તાએ લેખકા અને અભ્યાસીએને આ ગ્રંથ અત્યંત ઉપયોગી થયા વિના રહેશે નહિ. ગ્રંથની આદ્યમાં તે તે ગ્રંથેની અનુક્રમણિકા આપવામાં આવી છે અને તેની અંદર આવતા વિષયેાની પણ ધણી ઉત્તમ યેાજના આપવામાં આવી છે.
જૈનાગમની પ્રગટ થયેલી જ્ઞાનસ્મૃદ્ધિના વિલાસથી ભરપુર એવા આ ગ્રંથ પ્રત્યેક જૈન વિ દ્વાન, મુનિ, ગ્રહસ્થાએ આદરથી સંગૃહિત કરવા યેાગ્ય છે અને પ્રત્યેક ગૃહ, પુસ્તકાલય અને જાહેર પુસ્તકાલયેામાં અલ કાર રૂપે સ્થાપન કરવા યેાગ્ય છે.
આ ગ્રંથ ખીજા વૈશાખ માસથી આ માસિકના માનવંતા ગ્રાહકોને વી. પી. કરી મેકલવાનું શરૂ કરવામાં આવશે. ગ્રંથ ઘણા માટે હાવાથી પાસ્ટ ખર્ચના રૂ. ૦-૨-૦ વધારે એસતા હેાવાથી રૂ. ૧-૬-૦ વી. પી. કરવામાં આવશે. જેથી અમારા સુજ્ઞ ગ્રાહકે તે સ્વીકારી કદરણુઝી લવાજમ મેકલી આપવા ચુકશે નહીં.
વેલ્યુપેબલ દેઢ માસ પછી શરૂ કરવાના હેાવાથી દરમ્યાન જેમની ઇચ્છા વેલ્યુપેબલ સ્વીકારવાની ન હૈાય તેમણે પ્રથમથી અમેને પત્રદ્વારા લખી જણાવવું, જેથી નકામેા સભાને પારટેજના ખર્ચ કરવામાં ન આવે અને જ્ઞાનખાતાને નુકશાની ન થાય, એટલુ જ નહિ પરંતુ પાસ્ટ ખાતાને પણ તકલીફ્ ન પડે. જેને સ્વીકારવાના ઉપરની મુદ્દતમાં જવાબ નહીં આવે તેને વી. પી ઉપર મુજબ માકલવામાં આવશે જેથી મેહેરબાની કરી તે સ્વીકારી લેશે;

Page #3

ASSESEGISSIOGICISIEOSSESSINGHassa9999999ISSISEACHEREGaner
श्री
Contact
आत्मानन्द प्रकाश.
SHDCDCBSED CHHALCorreHORE
ENGirisetsORNS.
ORGODSOCIDCRISO90SE HEROENDoser
o feroresetoodenotekurereansDekse.belsra GE
श्व हि रागषमोहाद्यनिनूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानेकातिकटुकःखोपनिपातपीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञाने यत्नो विधेयः॥
पुस्तक १२] वोर संवत् २४४१,
चैत्र.
आत्म. संवत १५ [अंक ९ मो.
प्रभुस्तुति.
resor
शिखरिणी. સમાધિ ધારિને ગિરિસમ” રહ્યા જે અચળ થઈ, હદે એક ધ્યાને મનન કરતા તત્વમય થઈ અખંડાનંદેથી જગત શિવનું ચિંતન કરી, પ્રભુ કાર્યોત્સર્ગો પરમ જય પામે અઘરી.
૧
૧ પર્વતની જેમ. ૨ અખંડ આનંદવડે. ૩ જગતના કલ્યાણનું ૪ પાનેहरीन.

Page #4

આત્માન પ્રકાશ,
પન્યાસજી શ્રીમદ્ દાનવિજયજી મહારાજતુ વ્યાખ્યાન ૯ મું.
( ગતાંક પૃષ્ટ ૨૦૯ થી શરૂ )
ગવ્યાખ્યાનના અવશિષ્ટ ભાગ.
આજસુધીમાં દેવગુરૂ ધર્મનું સ્વરૂપ તથા સાધુ અને ગૃહસ્થ ધમ તથા તે ધમને ચેાગ્ય થવાના ગુણાનુ કિંચિત્ સ્વરૂપ તથા મૂર્તિ સ્થાપન વિષે કિંચિત તથા જગત્ અનાદિ છે અને તેના કર્તા કાઈ નથી તે વિષયમાં પણ કિ‘ચિત્ સ્વરૂપ કહ્યું. હવે જગતના કર્તા કાઈ નથી તે વિષયમાંજ ખાકી રહેલ સ્વરૂપમાંથી કંઇ કહીશું તે શ્રવણ કરશેા, અને શ્રવણ કરી ચેગ્યાયેાગ્યને વિચાર કરવા, તે આપ બુદ્ધિમાનાને આધિન છે.
॥ મંઢાવનું ૫
समुत्पत्तिविध्वंसनित्यस्वरूपा । यदुत्था त्रिपद्येव लोके विधित्वम् ।। हरत्वं हरित्वं प्रपेदे स्वभावैः । स एकः परात्मा गतिर्मे जिनेंद्रः ॥ १ ॥
૨૩૪
W
અથ—જગતમાં જેટલા પદાર્થોં છે તે પર્યાયથી ઉત્પત્તિ સ્વભાવવાળા તથા નાશ સ્વભાવવાળા અને દ્રવ્યરૂપે કરીને નિત્ય સ્વભાવવાળા છે પણ કાઇ ઉત્પત્તિ કે નાશ કરતુ' નથી—માવા પ્રકારના જ્ઞાનને જૈનમતમાં ત્રિપદી કહેલ છે. આવા સત્ જ્ઞાનને પ્રચાર કરવાથી જે પરમદેવે બ્રહ્માપણું, હરપણું, અને વિષ્ણુપણું સ્વભાવથીજ ધારણ કર્યું છે એવા પરમદેવ અમારી ગતિ કરવાવાળા થાઓ. પણ જગતની ઉત્પત્તિ કરનાર બ્રહ્મા તથા નાશ કરનાર હર અને રક્ષણુ કરનાર વિષ્ણુ જે લેાકેાએ કૃત્રિમપણે માનેલા છે તેવા સ્વરૂપવાળા પરમદેવ નથી. ઇત્યાશય, શિષ્ય———એકજ પરમબ્રહ્મ માનીએ તેા પછી શું દૂષણ ?
ગુરૂ-જો એકજ પરમબ્રહ્મ સત્ સ્વરૂપ છે, તે પછી ગામ, નગર, પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, ગાય, ભેસ, ઘેાડા, હાથી, માણસ, રાજા, રંક આદિ પ્રતીત થાય છે. તે સત્ સ્વરૂપ કેમ નહિ ? અને જો સત્ છે તે એકજ પરમબ્રહ્મ કેવી રીતે સિદ્ધ થશે ?
શિષ્ય—જે પદાથ પ્રતીત થાય છે તે મિથ્યા છે, તે અનુમાનથી સિદ્ધ છે. જીએ પ્રપ′ચ મિથ્યા છે. શા કારણથી ? તે પ્રતીત હોવાથી, જે પ્રતીત થાય

Page #5

પન્યાસ શ્રીમદ દાનવિજયજીનું ધમ સંબંધી ભાષણ.
૩૫ છે તે મિથ્યા છે. જેમ છીપ ચાંદીરૂપ, દેરી સર્પરૂપ, તેમ આ પ્રપંચરૂપી
જગત્ અનુમાનથી મિથ્યા છે. ગુરૂ–હે શિષ્ય, આ તારૂં વચન બુદ્ધિમાનેને યોગ્ય લાગે તેમ નથી. તે પ્રપંચ
મિથ્યા કો તે મિથ્યા ત્રણ પ્રકારે છે. (૧) અત્યંત અસત્ (૨) છે બીજું ને દેખાય બીજું (૩) અનિવચ્ચ. આ ત્રણમાંથી કયા ભેદને તું
મિથ્યા માને છે? શિષ્ય–પહેલા બે તે માટે માન્ય નથી. ત્રીજે અનિર્વોચ્ચ પક્ષ હું માનું છું. ગુરૂ-હે શિષ્ય, તું અનિર્વાચ્ચ કેને કહે છે? અનિવાંચને કહેવાવાળે કોઈ
શબ્દ નથી કે શબ્દનું નિમિત્ત નથી? શિષ્ય–અનિર્વચને કહેવાવાળે કોઈ શબ્દ નથી. ગુરૂ–આ કહેવું અગ્ય છે. ગામ, નગ; પૃથ્વી, પર્વત આદિ શબ્દ તે પ્રત્યક્ષ
પ્રસિદ્ધ છે. શિષ્ય–શબ્દ તે છે, પણ શબ્દનું નિમિત્ત નથી. ગુરૂ–પાબ્દનું નિમિત્ત જ્ઞાન નથી કે પદાર્થ નથી? પ્રથમ પક્ષ તે ઠીક નથી.
પૃથ્વી, પર્વત, જળ આદિનું જ્ઞાન જીવ માત્રને પ્રતીત છે. બીજો પક્ષ કહે પદાથ નથી તે તે ભાવરૂપ નથી કે અભાવરૂપ નથી ? જે પદાર્થ ભાવરૂપ નથી તે વિપરીતાખ્યાતિ આવી, અને વેદાંતિના મતમાં વિપરીતા ખ્યાતિ માનવી મોટું દૂષણ છે. જે અભાવરૂપ પદાર્થ નથી એમ કહો તે, ભાવરૂપ
માનવજ પડશે, તથા જે ભાવરૂપ માને તે અદ્વૈત સિદ્ધ નહિ જ થાય. શિય–ભાવ તથા અભાવ અને પ્રકારે વસ્તુ નથી. ગુરૂ– હે શિષ્ય, તું ભાવ તથા અભાવ આ બન્નેને અર્થ લોક પ્રસિદ્ધ છે. તેજ
માને છે કે વિપરીત કઈ અલોકિક? જે લેક પ્રસિદ્ધ માનીશ ને ભાવ કહીશ તે અભાવને નિષેધ થશે, અને અભાવ કહીશ તે ભાવને નિષેધ થશે. પરસ્પર આપસમાં અને વિરોધી છે, તેથી એક તે અવશ્ય માનવ પડશે, અને માનશે તે અનિર્વાણ્યતાને નાશ થશે. જે બીજે પક્ષ અલૈકિક માને છે તે તમારા મન કપિત માનેલા શબદ તથા શબ્દના નિમિત્તભૂત પદાર્થને નાશ થવાથી અમારી કંઈ હાનિ થશે નહિ. લોકિક શબ્દ તથા તેના નિમિત્તને નાશ થશેજ નહિ તે પછી અનિવચ્ચ કેવી રીતે
સિદ્ધ થશે ? શિષ્ય–પ્રતીત ન થાય તેને અનિર્વાશ્ય કહીએ તે પછી શું દુષણ આવે ? ગુર–આ તમારા કથનમાં બહુ જ વિરોધ આવે છે. પ્રતીત ન થાય તેને અનિર્વ
એ કહે છે, પણ પ્રથમ તે તમે કહેલ છે. “પ્રપંચ મિથ્યા છે, પ્રતીત

Page #6

૨૩૬
માત્માનંદ પ્રકાશ
હોવાથી.” આ વચનમાં પ્રતીત હોવાથી એ હેતુ કહેલ છે, તથા પ્રપંચ પ્રતીત પણ થાય છે ત્યારે અનિવચ્ચે કેવી રીતે કહેશો? તથા તમારે માનેલ બ્રહ્મા પ્રતીત થાય છે, પણ મિથ્યા નથી. આપણુ વિરોધ છે. તથા વળી આ પ્રમાણે પણ અનુમાન થઈ શકે છે. પ્રપંચ મિથ્યા નથી કારણ કે તે પ્રતીત થાય છે, જેમકે બ્રહ્મામા. જે પ્રતીત ન થાય તે નથી જેમ ખરશૃંગ, તથા જે કહેશો કે બ્રહ્મ આત્મા પ્રતીત નથી તે પછી વચન વિષય ન હોય, અને વચન ગેચર નહિ તો પછી પરમબ્રહ્મ કેવી રીતે કહી શકશે? જે ન કહી શકાય તે મુંગાજ બનવું પડે તથા તમે છીપમાં ચાંદીની બ્રાંતિનું દષ્ટાંત કહ્યું તે તે છીપ સત્ય છે કે અસત્ય તે વિચાર કરે. તથા દોરીમાં સર્પની ભ્રાંતિ કહી તે દોરી સત્ય છે કે અસત્ય ? તથા ત્યાં દોરીમાં સર્પ નથી પણ બીજી જગ્યાએ તે સપ સત્ય છે કે નહિ? જે સત્ય છે તે પછી અદ્વૈત કેમ સિદ્ધ થશે ? જે અસત્ય છે, તે પછી દાંત તમે કેનું કહ્યું? તે સર્વ વિચાર કરવા ગ્ય છે. શ્રી વિજયાનંદ સૂરિ મહારાજે શિકાગો. પ્રશ્નોત્તરમાં કહેલ છે કે
नादृष्टपूर्वसर्पस्य । रज्यां सर्पमतिः कचित् ॥
ततःपूर्वानुसारित्वात् । भ्रांतिरभ्रांतिपूर्विका ।।१।। અથ–પ્રથમ જે સાપ દેખેલ નથી તેને દેરીને વિષે કઈ દિવસ સપના બુદ્ધ થતી નથી. જેણે પૂવે સપ દેખેલ હોય, તેનેજ રજજુને વિષે સર્પની બુદ્ધિ થાય છે. તે કારણથી ભ્રાંતિ છે તે નિશ્ચયપૂર્વકજ હોય છે. શિષ્ય-શંકર દિવિજયમાં “પરમાત્મા નાપાલારામતિ” એટલે પર
માત્મા જે છે તેને જ જગતનું ઉપાદાન કારણ કહેલું છે, તેથી જગતમાં જે વસ્તુ છે તે રૂપે સર્વ ઈશ્વર પરમાત્માજ પોતે બન્યા તે પછી તમે
ઈશ્વરને જગતના કતાં શા માટે નથી માનતા ? ગુરુ–વાહવાહ. કઈક વિચાર કરીને કહે છે કે વિચાર્યા વિના ? આ તમારા કથનથી
તે જગતમાં જે જે પદાર્થ છે, જ્ઞાની, અજ્ઞાની, નરક, સ્વર્ગ, ચોર, શાહુકાર રાજા, રંક સર્વ એક બ્રહ્મજ સિદ્ધ થાય તે પછી જે સંન્યાસી તેજ
ચંડાળ, જેવી માતા તેવીજ સ્ત્રી, કંઈ ફરક નહિ, કારણ સવ બ્રહ્મરૂપ છે. શિષ્ય-એક બ્રહ્મ તથા એક માયા માનીએ તે પછી શું દૂષણ? ગુર–અદ્વૈત મતને નાશ થશે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે સ્યાદ્વાદમંજરીને
વિષે કહ્યું છે કેमाया सती चेत् द्वयतत्वसिद्धि । रथासती इंत कुतः प्रपंचः ।। मायैव चेदर्थसहा च तत्क। माता च बंध्या च भवत्परेषां ॥१॥

Page #7

પન્યાસ શ્રીમદુ દાનવિય ધર્મ સંબંધી ભાષણ
અથ–માયા જે સત્ છે તે બે તત્વની સિદ્ધિ થઈ. અદ્વૈતને નાશ થયા. જે અસત્ છે તે આ સર્વ પ્રપંચ છે તે કયાંથી પેદા થયે? માયા પણ છે અને અર્થને પણ દેખાડવામાં સમર્થ છે, તે હે નાથ વીતરાગ ! તારાથી બીજા જે માયા માને છે તેનું આ વચન માતા પણ છે અને વધ્યા પણ છે તેવું વચન શું
ગ્ય ગણાય? કદાપિ નહિં. શિષ્ય-આ પ્રતિભાસ જે થાય છે તે ઈશ્વરની માયાથી જ થાય છે, માટે એક પરમ
બ્રહ્મજ સિદ્ધ છે. માયા તે વાસ્તવિકમાં અસત્ છે. ગુરૂ–માયા ઈશ્વરથી ભેદ છે કે અભેદ છે ? ભેદ છે તે તે જડ છે કે ચેતન? જે
જડ છે તે તે નિત્ય કે અનિત્ય ? ઈત્યાદિ પ્રથમ કહેલજ દૂષણે આવશે. શ્રી સામત ભદ્રાચાર્યે આસ મીસાંસા નામના ગ્રંથને વિષે કહેલ છે કે
अद्वैतैकांतपक्षेपि । दृष्टो भेदो विरुध्यते ॥ कारकाणां क्रियायाश्च । नैकं स्वस्मात्मजायते ॥ १ ॥ कर्मद्वैतं फलद्वैतं । लोकद्वैतं च नो भवेत् ॥ विद्याविद्याद्वयं न स्या । द्वंधमोक्षद्वयं तथा ॥३॥
તો તદ્ધિતા હૈતં ચાલુ થયો છે हेतुना चेद्विना सिद्धि । द्वैतं वाङ्मात्रतो न किं ॥ ३ ॥ अद्वैतं न विना द्वैता । दहेतुरिव हेतुना ॥
संझिनः प्रतिषेधो न । प्रतिषेध्याहते कचित् ॥४॥ અર્થ-કારક તથા ક્રિયા આદિને જે પ્રત્યક્ષ ભેદ દેખાય છે, તે એકાંત અદ્વૈતપક્ષને વિષે વિરોધને પ્રાપ્ત થાય છે, કારણ આપોઆપ એક હોય તે સર્વ પ્રકારથી સર્વ રૂપે બની શકતો નથી ૧ કેવળ અદ્વૈત માનીએ તે શુભ અશુભ કર્મ બે, તથા તેનાં ફળ બે સારાં ખેટાં, તથા આ લોક પરલોક બે, તથા વિદ્યા અને અવિદ્યા છે, તથા બંધ ને મેક્ષ છે, આ સવ ન બની શકે. ૨ (હે શિષ્ય અદ્વૈતની સિદ્ધિ શાથી તું કરે છે? જે કહે કે હેતુથી તે તે નહિ થાય.) જે હેતુથી અતની સિદ્ધિ થાય છે તે હેતુ તથા સાધ્ય જે અદ્વૈત આ બે પદાર્થ સિદ્ધ થયા, અને જે હેતુ વિનાજ વચન માત્રથી અતની સિદ્ધિ કરો છો તે વચન માત્રથી વૈત સિદ્ધ કેમ ન થાય? ૩ હેતુના વિના અહેતુ ન થાય. તેમ દ્વતના વિના અદ્વૈત સિદ્ધ ન થાય. પ્રતિષેધ્ય પદાર્થ વિના કેઈ ઠેકાણે સંજ્ઞી પદાથને નિષેધ થતો નથી. ૪ [માટે અતિ સિદ્ધ થશે નહિ.] શિષ્ય-આપ એક પરબ્રહ્મનું ખંડન કરે છે તે શું આપ કંત માને છે?

Page #8

અમારા ૬ જા,
ગુરૂ-કથંચિત્ દ્રત કથંચિત્ અદ્વૈત સામાન્ય રૂપ સત્તાને લઈને અદ્વૈતપણું મા
નીએ છીએ તથા વિશેષરૂપ વ્યક્તિને લઈને અનેકપણે માનીએ છીએ. પણ નિશ્ચયથી તે Àત રૂપજ છે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે સ્યાદ્વાદ મંજરીને વિષે કહ્યું છે કે –
अनेकमेकात्मकमेव वाच्यं । द्वयात्मकं वाचकमप्यवश्यम् ।
अतोऽन्यथावाचकवाच्यक्लप्ता । क्तावकानां प्रतिभाप्रमादः ॥१॥ અથ–વાચ એટલે કહેવાને એગ્ય જે ચેતન અચેતન વસ્તુ સામાન્ય રૂપની અપેક્ષાથી એક સ્વરૂપવાળી છે, તે પણ વિશેષ વ્યકિતની અપેક્ષાએ અનેક રૂપ છે. માટે હે નાથ, હે વીતરાગ; જે તારા મતને છોડીને બીજા મતવાળા વાચ્ય વાચક ભાવની કલ્પના કેઈ એકાંત અદ્વૈતરૂપે, કેઈ એકાંત દ્વૈતરૂપે કહે છે તે તેમની બુદ્ધિનેજ પ્રમાદ છે.
તાત્પર્ય એ છે કે સત્તા અપેક્ષાએ વધુ એક છે, જેમાં બ્રાહ્મણ જેટલા છે તેટલા બધા બ્રાહ્મણત્વ જાતિ અપેક્ષાથી એક છે, તથા અમુક અમુક બ્રાહ્મણ વ્યકિત અપેક્ષાએ જુદા જુદા છે, તેમજ મનુષ્ય મનુષ્યત્વ જાતિ અપેક્ષાએ એક, પણ એક રાજા અને બીજી પ્રજા–આ અપેક્ષાએ અનેક, તથા જેવા પરમબ્રા છે તેવાજ જ્ઞાન ગુણવાળા સંસારી જીવે છે. તે જાતિ અપેક્ષાથી એક તથા વ્યકિત અપેક્ષાથી સર્વ જી જુદા જુદા છે. ઈત્યાદિ વાસ્તવિકમાં છ અનેકજ છે. અદ્વૈત કદાપિ સિહ નથી. શિષ્ય-પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, પરમાણુ આકાશ આદિ સામગ્રિ સહિત
ઇશ્વર જગતની રચના કરે છે. આ બીજો પક્ષ માનીએ તે શું દુષણ આવે? ગુરૂ-તમે કયા પ્રમાણથી ને કેવી રીતે સિદ્ધ કરે છે ? શિષ્ય—અનુમાન પ્રમાણથી–પૃથ્વી, પવત, વૃક્ષાદિક કાય હોવાથી તેને કઈક
કર્તા છે. જે કર્તા છે તેજ ઈશ્વર. દૃષ્ટાંત, જેમ ઘડે કાર્ય છે તે તેને કર્તા
કુંભાર છે, તે આ પૃથ્યાદિ છે તેને કર્તા અવશ્ય કેઈ હો જોઈએ. ગુરૂ–આ તમારું કહેવું અયોગ્ય છે. હવે તમે પ્રથમ કહે કે જગતને કત્તી ઈશ્વર
શરીર સહિત છે કે શરીર રહિત છે ? શિષ્ય-ઈશ્વર શરીરવાળા છે. આ પ્રથમ પક્ષ માનીએ તે શું દુષણ આવે? ગુરૂ-શરીર સહિત છે તે તે અમારા જેવું દશ્ય શરીર છે કે વ્યંતર દેવની પેઠે
અદસ્ય છે?
શિષ્ય–અમારા જેવા દેખાય તેવા શરીરવાળા ઈશ્વર જગની રચના કરે છે. ગુરૂ–આ તમારું કહેવું ચગ્ય નથી. પ્રત્યક્ષ વિરોધ આવે છે. અત્યારે પણ તણ

Page #9

શ્રીગર દાનવિજયજી મહારાજનું ધર્મ સખા ભાષણ. ૨૩૮ વૃક્ષ, ઈદ્રધનુષ્ય આદિ કાર્યો શરીરવાળાએ બનાવ્યા વિના પણ લેવામાં
આવે છે. શિષ્ય–ઈશ્વર શરીરવાળા છે પણ તેમનું શરીર તેમના મહાસ્ય વિશેષથી અ
થવા અમારા ભાગ્ય ન હોવાથી દેખાતું નથી. ગુરૂ–આ તમારા કહેવામાં કોઈ પ્રમાણુ નથી, તથા ઇતરેતર આશ્રય દૂષણ પણ
આવે છે, તથા સંશય પણ કદાપિ દુર નહિ થાય કે ઈશ્વર છે કે નથી? શિષ–ઇતરેતર આશ્રય દૂષણ આપ કોને કહે છે ? ગુરૂ–પ્રથમ મહામ્ય વિશેષ સિદ્ધ થાય તે અદશ્ય શરીર સિદ્ધ થાય. જ્યારે અને
દશ્ય શરીર સિદ્ધ થાય તે મહામ્ય વિશેષ સિદ્ધ થાય. શિષ્ય–શરીરરહિત ઈશ્વર જગતની રચના કરે છે. ગુરૂ–આ તમારું કહેવું દષ્ટાંતથી વિરેાધી છે, કારણ ઘટાદિક કાર્યોના કર્તા તે
કુંભારાદિક શરીરવાળા જોવામાં આવે છે. તમે તે જગતને કર્તા શરીરરહિત કહે છે તે દષ્ટાંતની સાથે કેમ મળશે, તેને વિચાર કરશે? તથા શરીરરહિત ઈશ્વર જગત રચવાની પ્રવૃત્તિ પણ કરી ન શકે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે વીતરાગ સ્તવમાં કહેલ છે કે –
अदेहस्य जगत्सर्गे, प्रवृतिरपि नोचिवा ।।
न च प्रयोजनं किंचित् , स्वातंत्र्यान पराज्ञया ॥१॥ અર્થ-શરીર રહિત ઈશ્વરને જગત રચવાની પ્રવૃત્તિ પણ ઉચિત નથી તેમ કૃતકૃત્ય હેવાથી કંઈ પ્રયજન પણ નથી. પ્રયજન વિના મૂખ પણ પ્રવૃત્તિ કરતું નથી. ગુરૂ–જે જગતને કર્તા છે તે રાગાદિ રહિત છે, કે સરાગિ છે? શિષ્ય–ઈશ્વર રાગાદિ રહિત છે. ગુરૂ-રાગાદિ રહિત છે તે તેમને જીવાદિ બનાવવાનું શું પ્રજન છે? જે કહે
કે જીવની ઉત્પત્તિ માત્ર પ્રયોજન છે તો તે એગ્ય નથી. શ્રી હરિભદ્ર સૂરિ મહારાજે ધર્મસંગ્રહણને વિષે કહેલ છે કે
तेसिंउप्पत्तिएगो तस्सत्थोत्तिसेवउ नजुत्ता ॥
कुंभकारादीणजओ नघडादुप्पत्तिरेवत्थो ॥१॥ અથવોની ઉત્પત્તિજ એક ઈશ્વરનું પ્રયોજન છે તે તે ચુક્ત નથી. કુંભારાદિકને પણ ઘડાદિની ઉત્પત્તિ માત્ર પ્રજન નથી, કિંતુ દ્રવ્યાદિ પ્રજન છે, તેમ જગત રચવાનું શું પ્રયોજન ઇશ્વરને છે?

Page #10

૨૪૦
આત્માન પ્રકાશ શિષ્ય-ઈશ્વરને તે સ્વભાવજ છે. ગુર–આ કહેવું યોગ્ય નથી. ધસંગ્રહણીમાં કહ્યું છે કે,
एसोयसहावो से । किमेत्थ पाणं न सुंदरो य जओ ।।
तकरणकिलेसस्सतु महतो अफलस्स हेउत्ति । १ ।। અર્થ-જગત રચવાને ઇશ્વરનો સ્વભાવ છે તેમાં શું પ્રમાણ છે? અતીદ્રિય હોવાથી તેમાં કોઈ પ્રમાણ નથી, અથવા સ્વભાવ કલપના કરે છે તે સુંદર સ્વભાવ નથી, કારણ કે જગતુ રચવામાં કલેશ તે બહુજ અને ફળ કઈ પણું નથી. શિષ્ય–જગતના કર્તા ઈશ્વર સરોગી માનીએ તે શું દુષણ આવે? ગુરૂ–હે શિષ્ય, જ્યાં સરાગીપણું છે, ત્યાં કત્તાંપણું તે દૂર રહે, પણ ઈશ્વરતા,
સિદ્ધ નહિ થાય, કારણુ જ્યાં રાગ હોય ત્યાં છેષ અવશ્ય હોય, અને જેને વિષે રાગદ્વેષ હોય તે દેવજ ન કહેવાય. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે મહાદેવ સ્તુત્રને વિષે કહેલ છે કે –
रागद्वेषौ महामल्लौं । दुर्जयो येन निर्जितौ ॥
महादेवं तु तं मन्ये । शेषा वै नामधारकाः ॥१॥ અર્થ-રાગ અને દ્વેષરૂપી દુય એવા મોટા મëને જેણે જીત્યા તેને હું સાચા મહાદેવ માનું છું. બાકીના રાગી તથા બી જે દેવે છે, તે તે નામ માત્રથી જ મહાદેવ છે પણ વાસ્તવિક મહાદેવ નહિ સમજવી. ૧
રાગ દ્વેષ શરીર વિના સિદ્ધ કેમ થાય, અને સશરીરી ઈશ્વર જગતને કર્તા માનીયે તે, ઈશ્વરનું શરીર આપ સર્વ વ્યાપક માને છે કે અલ્પ પ્રમાણુ? શિષ્ય–ઈશ્વરનું શરીર સર્વવ્યાપક માનીએ તે શું દૂષણ આવે ? ગુરૂ-ઈશ્વરનું શરીરજ સર્વ સ્થાનમાં રહ્યું તે પછી પૃથ્વી, પાણી, પર્વત આદિ
કયા સ્થાનમાં રાખીને ઈશ્વરે જગતની રચના કરી તેને વિચાર કરશે ? શિષ્ય–ઈશ્વરનું શરીર આપના કહેવાથી અલ્પ પ્રમાણુવા હેવા સંભવ છે. ગુરૂ–અલ્પ શરીરવાળો ઈશ્વર દૂર દેશમાં રહેલા પદાર્થોની રચના કેવી રીતે કરી
શકે ઈત્યાદિ વિચાર કરશે ? શિષ્યજગતના કર્તા ઈશ્વરજ છે. તૈત્તિરીપનિષદમાં કહ્યું છે કે,
यस्माज्जातं जगत्सर्व, यस्मिन्नेव प्रलीयते ॥ थेनेद्रं धार्यते चैत्र, तस्मै ज्ञानात्मने नमः ॥१॥

Page #11

પન્યાસ શ્રીમદ્ દાનવિજયજીનું ધર્મ સંબધી ભાષણ ૨૪૧
અથ–જેનાથી સંપૂર્ણ જગત્ પેદા થયું, જેને વિષે લય થાય છે, અને જે જગતને ધારણ કરે છે, એવા જ્ઞાન સ્વરૂપ ઈશ્વરને અમારા નમસ્કાર થાઓ. ગુરૂ–જેનાથી પેદા થયું તેમાં જ લય થયું અને તેજ ધારણ કરે છે! આ વા
કયથી સામગ્રી રહિત ઇશ્વર પરમાત્માજ જગતના ઉપાદાન કારણ સિદ્ધ થયા. સામગ્રી રહિત કેવળ ઈશ્વર જગની રચના કરી જ નથી શકતા. એ વાત અમે પ્રથમના પ્રશ્નોત્તરમાં કહેલ છે, તથા શ્રી સૂરચંદ્ર મહાપાધ્યાય મહારાજે જૈન તવસારમાં કહ્યું છે કે,– निरंजनं नित्यममृतमक्रिय, संगीर्य ब्रह्माथपुनश्च कारकम् ॥ . संहारकं रागरुडादिपात्रकं, परस्परध्वंसिवचोस्त्यदस्ततः ॥१॥ अतो विभिन्नं जगदेतदेतत्, ब्रह्मापि भिन्नं मुनिभियंचारि ॥ अतस्तु संसारगता मुनींद्राः, कुर्वति मुक्त्यै परब्रह्मचिंताम् ॥२॥
અર્થ–-નિરંજન, નિત્ય, અમૂ, અક્રિય, બ્રદ્ધાને કહીને ફરીથી તેને જ જગકર્તા, હર્તા, અને રાગદ્વેષનું પાત્ર કહેવું એ પરસ્પર વિરૂદ્ધ વચન છે. આ કારણથી જગત્ ભિન્ન છે, તથા બ્રહ્મા પણ ભિન્ન છે. એવું મુનિઓએ વિચાર્યું, અને તે કારણથી જ સંસારમાં રહેલા મુનિ મહાત્માએ મેક્ષને માટે પરબ્રહ્મનું ધ્યાન કરે છે. શિષ્ય-ગુરૂજી મહારાજ આપનું કહેવું સત્ય છે, પણ જીદ મનુસ્મૃતિ, આદિ
માં વિસ્તારથી જગતના કર્તા ઈશ્વર કથન કરેલ છે. ગુર–હે શિષ્ય, વેદ, યજુવેદાદિમાં કમળમાંથી બ્રહ્માજી પેદા થયા, મનુસ્મ
તિમાં ઈંડામાંથી બ્રહ્માજી પેદા થયા ઈત્યાદિ ઘણે વિરોધ છે. તેનું સેમિક્ષા પૂર્વક કથન પરમગુરૂ મહારાજ શ્રી વિજયાનંદસૂરિ મહારાજે તત્વનિર્ણય પ્રસાદમાં કરેલ છે, તેથી તે ગ્રંથ વાંચવા તમને ભલામણ કરું છું. અહીં અલ૫ સમય હોવાથી વિશેષ કહેતું નથી. શિષ્ય-હે ગુરૂજી, આપ કહે કે આ જગતુ કેવી રીતે બન્યું!
ગુરૂ– હે શિષ્ય! જગત અનાદિ છે. શિષ્ય-જગતમાં ઘટ પટાદિક પદાર્થોના કર્તા જોવામાં આવે છે, તે અનાદિ કેમ
સિદ્ધ થશે ? ગુર–હે શિષ્ય, તું અમારું કહેવું સમજ્યો નથી. જગતમાં જે જે બનાવેલી
વસ્તુઓ છે. ઘટ, ૫ટ, થંભ, હાટ,હવેલી, કુવા, વાવ, તળાવ, ઈત્યાદિ વસ્તુના કર્તા તે અમે પણ માનીએ છીએ. પણ આકાશ, કાલ, પરમાણું, ઝવ. આદિ વસ્તુના કર્તા કેઈ નથી. કારણ કે જે વસ્તુ કાયરૂપ પેદા થાય તેનું

Page #12

૨૨
ગમાન પ્રકાશ
ઉપાદન કારણ અવશ્ય જોઈએ; પણ જીવ, આકાશ, કાળ, પરમાણુ આદિનું ઉપાદાન કારણ કોઈ નથી. તે માટે એ અનાદિ છે. વીતરાગ સ્તવની વૃત્તિને વિશે કહ્યું છે કે
निष्पादितो न केनापि, न धृतःकेनचिच्च सः ॥
स्वयंसिद्धो निराधारो, गगने किं त्ववस्थितः ॥ १ ॥ અર્થ–લેકને કેઈએ બનાવેલ નથી, તથા શેષ નાગાદિકે કેઈએ ધારણ કરેલ નથી, આધાર રહિત આપે આ૫ આકાશમાંજ લોક રહેલ છે. જગત અનાદિ છે. તેને કઈ કર્તા નથી, તેને વિસ્તાર સંમતિતક, તત્વાર્થ, પ્રમેયકમલ માર્તડ, સ્યાદવાદરત્નાકર, અનેકાંત જયપતાકા, આદિ શાસ્ત્રોમાં ઘણેજ છે, વાસ્ત જેણે વધારે જાણવાની ઈચ્છા હોય, તેમને તે શાઓ વાંચવાને હું ભલામણ કરી મારા વિષયની સમાપ્તિ કરૂં છું, ઈત્યતં વિસ્તરણું.
व्यवहाराधमः વ્યવહારથી શું ધર્મ પ્રાપ્ત થાય છે ?” લેખક મુનિ મણિવિજય મુ, લુણાવાડા
ગતાંક ના પૃષ્ટ ૧૧૩ થી શરૂ ” વ્યવહાર-હે માનવ ! “ વ્યવહારથી શું ધમ પ્રાપ્ત થાય છે?” વ્યવહારની માહિતી તેને વિશેષ કરીને હશેજ. વ્યવહાર એટલે લેવડદેવડને વ્યાપાર. એટલે લેવું દેવું, કરવું કરાવવું, તેનું નામ વ્યવહાર કહેવાય છે.
આ વ્યવહાર બે પ્રકાર છે. એક તો દુકાન માં કઈ પણ પ્રકારના પદાર્થીને આપી તેમજ લઈને ધીરધારને બંધ કરી લેકેના સાથે સંબંધ જોડ તે, તથા બીજે વ્યવહાર એ છે કે અરસપરસ પ્રીતિ ઉત્પન્ન થવાથી વસ્ત્રાલંકાર, ૨ત્નાદિ, ધનધાન્ય, પટકુલાદિ તથા ખાનપાનાદિ આપવા લેવાથી આ પ્રીતિ વૃદ્ધિ પામે છે-મહા દઢપણને પામે છે. કહ્યું છે કે –
યતઃ ददाति प्रतिगृहाति, गुत्यमाख्याति पृच्छति,
मुंक्त भोजयतेचैव, षड्विधं प्रीतिलक्षणं. ॥ १ ॥ ભાવાર્થ –કાંઈ પણ વસ્તુ આપે છે અને લે છે, ગુહ્ય વાર્તાને કહે છે તેમજ પુછે છે તથા બીજાને ઘેર ભજન પતે કરે છે અને બીજાને કરાવે છે. આ જ પ્રકારે પ્રીતિના લક્ષણે કહેલા છે. આ જ પ્રકારથી મનુષ્યને અરસપરસ ગાઢ પ્રીતિ બંધાય છે-મિત્રતા થાય છે, તેમજ વળી પણ કરી છે કે –

Page #13

વ્યવહા૨થી ધર્મ પ્રાપ્તિ થાય છે?
મૃતઃ
पापान्निवारयति योजयते हिताय, गुह्यं निगूहति गुणान् प्रकटी करोति, आपद्गतं च न जहाति ददाति काले, सन मित्रलक्षणमिदं प्रवदंति संतः ॥ १ ॥
૩
ભાવાથઃ—પાપ થકી નિવારણ કરે તેમજ હિત ઉત્પન્ન કરવામાં ચેાજના કરે એટલે હિતાર્થ કરવામાં જોડે, ગુહ્યને ગુપ્ત રાખે તેમજ ગુણાને પ્રગટ કરે તેમજ આપદાને વિષે પ્રાપ્ત થયેલાના ત્યાગકરતા નથી. અને કાળે યથેાચિત જેવુ હાય તેવુ આપે છે. આટલા ઉપરના ગુણયુક્ત માણસાને સજ્જને સારા મિત્રતાના લક્ષણ કહે છે. અર્થાત આવા ગુણ્ણા જેને વિષે હાય તેજ ખરા મિત્ર કહેવાય છે.
વળી લેાકને વિષે પણ વ્યવહાર મટ્ઠાન કહેલા છે. જેમકે ચાર દિવસ સીનેા સોંગ છેડવા એટલે ઋતુવાળી સ્ત્રીને ચાર દિવસ ત્યાગ કરવી, વર્ષાઋતુને વિષે. એટલે વર્ષાકાળમાં ગાડામાં અથવા ખીજાં કોઇપણ વાહનમાં બેસવું નહિ તથા વર્ષાકાળને વિષે પરગામ પણ ગમન કરવું નહિ. લેાક વિરૂદ્ધતાના ત્યાગ કરવા વિગેરે વ્યવહાર મા શ્રેષ્ટ છે, એટલે વ્યવહાર મા નેજ ઉત્તમ કહેલા છે, વર્ષાકાળમાં પરગામ ગમન નહિ કરવાનો વ્યવહારૂ દૃષ્ટાંત.
કાઇ દેઉળવાડાના રહેવાશી લાખાક નામને વર્ષાકાળને વિષે ગામડા તરફ ચાલ્યેા. મા માં ચાલતા રસ્તાને વિષે વાડાસીણઉલી નામનું ગામ આવ્યું, ત્યાં ગયા. તેને કાઈ સ્રીએ પુછ્યુ કે, હું ભાઇ સજ્જન ? તમા જે ગામમાં વાસ રહેા છે ત્યાં પ્રપુન્નાટ તથા જોજરૂ તથા કુ શુ વિગેરે એક જાતની વનસ્પતિ તથા કશુ ભાદિ ધાન્ય વિશેષ થયા છે કે નહિ ? ત્યારે તે ખેલ્યા કે કયાંથી. એટલે તે સ્ત્રી ખેલી કે ને તે થયા હોય તા, આવા વર્ષાકાળને વિષે પણ આજીવિકાના હેતુભૂત ગાય, કાદવવાળી કાળી ભૂમીમાં કોઇ ઘરના મહાર નીકળે નહિ, પણ હું જાણું છું કે તે પણ થયા નથી. એટલે તમારે ચામાસામાં બહાર નીકળ્યા વિના છુટકે નહિ. આવુ એલવાથી લાખાદિક ઘણાજ લજવાણા અને ચામાસામાં ઘરના ખહાર નીકળવું નહિ એટલે ગામડામાં જવુ નહિ આવે નિયમ કર્યાં.
વળી સિદ્ધાંતને વિષે પણ સાતે નચેામાં વ્યવહાર નય મળવાન કહેલે છે. यतः आवश्यकसूत्रे
बहारो विहिबलवं, जं उपत्थपि बंदई अरिहा, जोहो अणाभिन्नो, जाणंतो धम्मयं एयं ॥ १ ॥
મ

Page #14

માત્માન પ્રકાશ
ભાવાર્થ-શામાં વ્યવહાર વિધિને બળવાન કહેલ છે એટલે સર્વ ને વિષે વ્યવહાર બળવાન છે. જે વ્યવહારને અવલંબીને કેવલી ભગવાન પણ છદ્મસ્થને નમસ્કાર કરે છે, તે આવા વહેવાર ધામને જાણનારા વહેવાર થકી ભિન્ન થતા નથી–અર્થાત વ્યવહારનય વંદન કરવા લાયક છે. તે તેની સંતતિને વિશેષ પ્રકારે માન્ય હવે જોઈએ, કારણ કે જે સમાગને પિતાના નાયકે માને, તે માગને સેવક વર્ગોયે જરૂરાજરૂર અંગીકાર કરવો જોઈએ! અને વીતરાગ મહારાજની આણાના પ્રતિપાલક ઉત્તમ પ્રાણ વ્યવહારને વિશેષ પ્રકારે માને છે. વળી પણ કહેવું છે કે –
અચાડપિ. उहोसुउवउत्तो, सुअनाणी जइवि गिण्हश्असुद्धं,
तं केवली विभुंजइ, अपमाणं सुअंभवे इहरा. ॥१॥ ભાવાથ–શામાં વીતરાગ મહારાજે કહેલું છે કે, મુનિમંડળમાં ગોચરી જવાને અધિકાર તનાને એટલે ગીતાને કહે છે. એટલે ગોચરીના અને ધિકારી ગીતાર્થ જ હોય છે. હવે તે ગીતાથ નેચરી લેવાને માટે જાય ત્યાં ઉપવેગ યુકત થઈ, સર્વ દેષ વજિત આહારને ગ્રહણ કરે છે. પરંતુ છમસ્થપણાના ભાવથી કદાચ ઉપયોગ શુન્ય થઈ દોષિત વસ્તુને ગ્રહણ કરી લઈ, ઉપાશ્રયે આવે, તે આહાર દોષિત છતાં પણ કેવળી મહારાજ પણ વાપરે છે. કારણ કે, પોતાના નિમિત્તે છઠ્ઠમસ્થ સાધુયે આણેલે આહાર પણ દોષિત છતાં પણ કેવળી વાપરી જાય છે, અને આવી પણ એક પ્રકારની શાસ્ત્રને વિષે મર્યાદા રહેલી છે, છતાં પણ કદાચ કેવલી તે આહાર ન વાપરે તે શ્રુત અપ્રમાણુ ગણાય, માટે વ્યવહાર છે તેજ મહાન ગણાય છે.
વળી લક્રિકધર્મ તથા લકત્તરધર્મ આ બને વિષે જૈન ધર્મના વ્યવહાર નું ફળ મહાનું કહેલું છે. કારણકે વ્યવહારથી મુકત અજ્ઞાની અજ્ઞાન કષ્ટ ઘણુ કાળ સુધી કરે, પણ વ્યવહાર નથી તેથી રવ૫ ફળને પામે છે, અને જૈન વ્યવહાર સહિત હેવાથી વ્યવહાર યુકત સ્વલ્પ ધર્મકરણિ કરે તે પણ મહાન ફળના હેતુ ભૂતપણાને પામે છે. કહ્યું છે કે –
અંત: जं अन्नाणी कम्म, खवेइ बहुआहिवासकोडीहिं,
तं नाणीतिहिंगुत्तो, खवेइउसासमित्तेण. ॥१॥ ભાવાર્થ—અજ્ઞાની જે તે ઘણું વર્ણની કેટીથી એટલે દોડે વર્ષ સુધી કાંઈ કાંઈ ક્રિયા કરીને જે કમને ખપાવે છે તે એટલે તેટલા કમને ત્રણ ગણિ સહિત એવા જ્ઞાની મહારાજ એક ઉધાસ માત્રમાં ખપાવે છે.

Page #15

વ્યવહારથી ધર્મ પ્રાપ્તિ થાય છે? તેમજ અજ્ઞાની અવ્યવહારથી સ્વલ્પ લાભ મેળવે છે અને જ્ઞાની વ્યવહારથી ઘણેજ લાભ મેળવે છે. માટે વ્યવહાર બળવાન છે.
વિવેચન–એક બાજુ વીતરાગ મહારાજ પોતાની અમૃત સમાન વાણુને વરસાવી ગયા છે કે વ્યવહાર તેજ સત્ય છે, તેમજ વ્યવહાર સવને અંગીકાર કરવા લાયક છે, તથા તેમના પટેધર ગણધર મહારાજાદિ તથા શ્રુતજ્ઞાની પણ તેજ પ્રકારે વ્યવહારને મુખ્ય ગણી ગયા છે. તેમજ શાસ્ત્રકાર અને ગ્રંથકારે પણ વ્યવહાર મહાનના પિકારો પાડી ગયા છે. તે જ પ્રમાણે આધુનીક સમયના અ૫કર્મા મુનિ મહારાજાઓ પણ વ્યાખ્યાન દ્વારા ધર્મબોધ આપણું મહાન ભવ્યજનને નિશદિન આપી રહ્યા છે.
ત્યારે બીજી બાજુ અર્ધદગ્ધ જેને કે જેને ભવને પણ ભય નથી. કેવળ પગલાનંદિપણુના સ્વતંત્રપણામાં મગ્ન થઈ. વીતરાગ તથા ગણધર તથા શ્રુતજ્ઞાનીચે તેમજ આગમમાં જે વ્યવહાર મુખ્ય છે તેનું ખંડન કરવા યા હોમ ઉદ્યમ કરી રહ્યા છે તેનું કારણ જે આપણે લાંબી દષ્ટિથી વિચારી જેશું તે કેવળ માન, મોટાઈ મેળવવાના ખાતરજ વ્યવહારને તેડવાને પ્રપંચ કરેલો છે. શિવાય બીજું કાંઈ પણ નથી.
હઠવાદિયે, જડવાદિ, નાસ્તિક તેમજ ભવાભિનંદિ તેમજ પુદગલાને દીએ દુનિયાના અને શું સમજાવે છે કે દેવગુરૂને વંદના નમસ્કાર કરવામાં તેમજ તેમની ભકિત કરવામાં કાંઈ લાભ નથી, કારણ કે દેવ તે એકેદ્રિયનું પુગલ છે. માટે આત્મા તેજ દેવ છે તેને ઓળખે એટલે થયું. જો કે આત્મા તેજ પરમાત્મા છે, અને આ વચને અક્ષરશઃ ખરો છે. તથાપિ એટલી તેને ખબર નથી કે આત્મા પરમાત્મા દશામાં કયારે આવે, શું કરણ કરવાથી આવે, તે બિચારા જાણી શકતા નથી. વળી દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ ભાવ, આશ્રિને સમયાનુસાર જ્ઞાન ધ્યાન, ક્રિયાકાંડ કરનાર, સંયમને શકિતના અનુસારે આરાધન કરનાર, ક્ષપશમ પ્રમાણે જ્ઞાનનું પઠન પાઠન કરનાર, કરાવનાર, જ્ઞાનના બોધ પ્રમાણે ભવ્ય પ્રાણીને બંધ આપનાર ને પૂર્વની પુન્ય પ્રકૃતિ પ્રમાણે વનાર આધુનીક સમયના ત્યાગીએ છે. તેને નિશ્ચયવાદિયે કહે છે કે તમારામાં ત્યાગીપણું નથી. બરાબર છે! વ્યવહાર છે નિશ્ચય પકડવામાં હઠવાદિયેને અનેક પ્રકારના લાભ રહેલા છે.
સામાયક, પ્રતિકમણ, વ્રત પ્રત્યાખ્યાન, શીયળ પાળવામાં અનેક પ્રકારે કાય કષ્ટ થાય તેથી નિશ્ચય વાદિયે કહે છે કે આત્મા સમજ્યા વિનાની કરણી કરવી સારી નથી. આત્માને દુભાવ નહિ. જે વસ્તુ માગે તે આત્માને આપી સંતુષ્ટ કરે.
કહો નિશ્ચયથી કેટલે ફાયદે થયે. દેવ ગુરૂ ધર્મનું સેવન સર્વથા જડમૂળથી નાશ પામ્યું એટલે પંચાત માત્ર મટી ગઇ.

Page #16

આત્માન પ્રકા.. આટલુ બધુ તેફાન વ્યવહારને નહીં માનનારા અને નિયને માનનારા ન કરે તે તેને માને પૂજે કેણુ. તેથીજ નિશ્ચિય પકડેલો છે, ઠીક છે. જો કે નિશ્ચય તે પણ સાત ન માંથી એક નય કહે છે. તે તમે નશ્ચિયને પકડે તે ગેરવ્યાજબી નથી પણ તેને અર્થ સમજે અને તેની સાથે બીજાની જરૂર છે કે નહી તે સમજે. બાકી નિશ્ચય નયને અર્થ તેમજ પરમાર્થ જુદે જ છે નિયય નયના પ્રતિપાલન કરનારાઓના વચનાદુગારા તેમજ કરણિ સર્વથા gવી જ હોય છે.
પણ આતે કહેવું કાંઇ ને કરવુ કાંઈ. આવી રીતે કેવળ પુદગલ પિષણને માટે જ નિશ્ચયને પકડેલ છે, અને ખુદ અભિમાનને ખાતરજ.
આજકાલના કેટલાક આણું શ્રાવકે ઘણી જગ્યાએ જોવામાં આવે છે કે ચોમાસામાં જ ગામડા ખેડે છે, ગાધ ઘોડા ઉપર બેશી ઘેડા બળદને દોડાવે છે, વનસ્પતિ લીલ, ફુલ સેવાલ વગેરેની હિંસાને હિસાબ રાખતા નથી જે સર્વથા ત્યાગ કરવું જોઈએ, ઘણુ ખરા પાપારંભના કામે કેટલાક સ્થળે શ્રાવક ચે. માસામાં જ કરે છે. કદાચ ત્યાગી કે ઉપદેશ આપે તો તેની પણ દરકાર કરતા નથી.
મહા ખેદની વાત છે કે કેટલાક સ્થળે જેને ચોમાસામાં જ ઘણા આરંભ કરી અનંતા છવની હાણી કરી કેવા કર્મબંધન કરી ભવની વૃદ્ધિ કરે છે તે શોચનીય છે. તેથીજ એકલા નિશ્ચયવાદિયે બીચારા હઠકદાગ્રહ ગત થઈ પરમાત્માની આજ્ઞા ઉસ્થાપિ ઈહિલેક પરલેકે મહાદુખાદિકના બેકતા થાય છે. - તેજ-મહાત્માઓને ધન્ય છે કે વીતરાગ મહારાજ ત્થા તેમના સ્થન કરેલા
વ્યવહાર યુક્ત થઈ નિમલ ક્રિયાશક્તિ અનુસાર કરી દેવમનુષ્યગતિના નિમલ બંધને પાત્ર તે ગતિના ભક્તા થવા પ્રયત્ન કરે છે.
એવી રીતે સર્વ જગ્યાએ તેમજ લેકેને વિષે તેમજ નને વિષે પણ વ્યવહાર જે છે તે ધર્મના હેતુભૂત રહે છે.
અને તે વ્યવહાર બુદ્ધિ નિધાન શ્રીમાન મંત્રિવય અભયકુમારે આકુમારને ધર્મના હેતુભૂત કરે છે. અભયકુમારે આવો_વ્યવહાર કરી આદ્રકુમારને મહા લાભ ઉત્પન્ન કરાવ્યું છે.
दृष्टांतोयथा. આદેશને વિષે મુગલસુરત્રાણને આદ્રકુમાર નામે પુત્ર હતો. મુગલપુરત્રાણ ત્યા શ્રેણિક મહારાજને પરંપરાગત પ્રીતિ હતી. એક દિવસ રાજ ગૃહનગરથી વહેણ આવ્યા, તે થકી શ્રેણિક રાજાને મંત્રી ઉતરી સુરત્રાણ પાસે શ્રેણિકરાયે આપેલું જેટલું લઈને આવ્યો. તે મંત્રીને દેખી બહુજ ખુશી થયા. પિતાના મિત્ર શ્રેણિક મહારાજ તેમજ દેશ, નગર, ગામ, હાથી, વેડા વિગેરેના કુશલ સમાચાર

Page #17

વ્યવહારથી ધર્મ પ્રાપ્તિ થાય છે. પુછયા તેથી મંત્રીયે સર્વત્ર કુશળતા કહીને, સુરત્રાણુના પણ સમાચાર પુછયા. ભેટ, મુકયું અને તે ભેટશુને લઈ ખુશી થયું. તે સમયમાં આદ્રકુમાર ત્યાં તે તેણે પિતાના પિતાને પુછયું કે, શ્રેણિક રાજા કોણ છે, ત્યારે તેના પિતાયે કા કે, મગધ દેશને રાજા છે, તેમને તથા અમારે લાંબા કાળથી અરસપરસ પરમ પ્રીતિ ચાલી આવે છે.
- ત્યારબાદ આદ્રકુમારે મંત્રિને પુછયું કે, તમારા રાજાને કોઈ પુત્ર છે કે? હોય તે હું પણ તેમના જોડે મિત્રાઈ કરૂં. ત્યારબાદ મંત્રીએ કહ્યું કે, શ્રેણિક મહારાજને પરી સહેદર, સર્વ વ્યસનને નિવારણ કરનાર, ચાર પ્રકારની બુદ્ધિને નિધાન, પાંચસે મંત્રિને સ્વામિ તથા શ્રેણિક મહારાજના પ્રસાદનું પાત્ર પુચશાળી અભયકુમાર નામે પુત્ર છે.
અભયકુમારના નામને સાંભળવા માત્રથી આદ્રકુમારના અંતઃકરણમાં પ્રીતિ ઉત્પન્ન થઈ, તેથી મંત્રિને કહ્યું કે તમે જ્યારે તમારા દેશમાં જાઓ ત્યારે મને મન્યા શિવાય જશે નહિં.
- ત્યારબાદ સુરત્રાણે કેટલાક દિવસ મંબિને પોતાના પાસે રાખી ભેટશું આપી વિદાય કર્યો, તે વખતે આદ્રકુમાર પાસે મંત્રિ ગયે.
આદ્રકુમારે પણ અભયકુમાર માટે વસ્ત્રાલંકાર, વિવિધ પ્રકારના રત્નાબૂ ષણે મોકલી કહેવરાવ્યું કે, આદ્રકુમાર તમારા સાથે પ્રીતિ કરવાની ઇચ્છા ખે છે.
મંત્રિયે રાજગૃહે જઈ અભયકુમારને ભેટશું આપી મુખેથી સર્વ કહી સંભલાવ્યું, તેથી અભયકુમાર વિચાર કરે છે કે કોઈ ઉત્તમ છવ છે, તે વિના મહારા સાથે પ્રીતિ કરવાની તેમની ઈચ્છા થાય નહિં.
એમ વિચાર કરી આ દેશના આવેલા માણસોને વીરભગવાનની રત્નમથી એવી તેમજ આભૂષણેથી સુશોભિત પ્રતિમા નાના પ્રકારના પૂજાના ઉપકરણ સહિત પેટીમાં મુકી, પોતાના નામનું સીલ કરી આવેલા માણસને આપીને કહ્યું કે, આ મહા ભેટશું આદ્રકુમારને હાથે હાથ આપજે. તમે જ કહેજે કે, એકાંત જ. ગ્યામાં જુવે. બીજે કઈને દેખાડે નહિં એમ કહી આવેલા માણસોને વિદાય કર્યા.
તેમણે પણ ત્યાં જઈ આદ્રકુમારને સમાચાર પૂર્વક પેટી આપી અને તેણે એકાંતમાં ઉઘાડી વીર ભગવાનની મૂર્તિ જેઈ ! વિચાર કરે છે કે આ આભૂષણ કાનનું છે ? કે મસ્તકનું છે? કે કંઠનું છે ? કે હસ્તનું છે ? એમ વિચાર કરી પોતાના સન્મુખ પરમાત્માની મૂર્તિ રાખી તે દેખતા વિચાર થયો કે આવું પૂર્વે મેં કયાંઈક દેખેલ છે તેમ ઈહાહ કરતા આદ્રકુમારને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન થયું ને પૂર્વ ભવ દે .

Page #18

૨૪૮
* આત્માનંદ પ્રકાર અહો ! પૂર્વ ભવને વિષે હું બ્રાહ્મણ હતે વૈરાગ્ય પામી મેં દિક્ષા લીધી ને મનના સાથે વિચાર કર્યો કે સાધુપણામાં સર્વ સારૂ પણ હાથ, પગ, છેવા નહિ તે સારૂ નહિ કારણ કે કહ્યું છે કે,
वर्णानां ब्राह्मणो गुरुरितिवयं सर्व मुख्याः शौचस्थानकाः. ભાવાર્થ–સર્વ વર્ષે એટલે જાતિયોને બ્રાહ્મણ ગુરૂ કહેવાય છે તે માટે અમે સર્વ વર્ણના મુખ્ય રહેલા છીએ તથા શાચના સ્થાનભૂત કહેવાઈએ, તેમજ પવિત્ર કહેવાઈએ, માટે એક સાધુપણું સારું છે. પણ શૌચાદિક નથી તે સારું નથી. આવી રીતે જાતિમદના કરવા વડે કરી હું મલેચ્છ કુળમાં ઉત્પન્ન થયો છું.
આવી રીતે વૈરાગ્ય થવાથી સંસારથી ઉદ્દવિન્ન થયેલે આદ્રકુમાર અભયને કેવી રીતે મળવું તેને વિચાર કરવા લાગ્યું, પણ નહિ સુજવાથી પોતાના પિતાદિકને પુછયું તેમણે પણ ઈંહાંજ રહી મિત્રાઈ કર વિગેરે કહી નિષેધ કરવાથી મહા કષ્ટ વડે કરી, અભયકુમાર પાસે ગયા, ત્યાં અભયકુમાર મહા મહોત્સવ પૂર્વક નગરને વિષે પ્રવેશ કરાવી પિતાને ઘેર લઈ ઘણી સારી ભકિત કરી.
આદ્રકુમાર વીર ભગવાનની દેશના સુણીને શ્રવણ કરીને દિક્ષા લેવા તત્પર થયે. ત્યારે ભગવાને કહ્યું કે, હજી તને ભેગ કર્મ ફળ બાકી છે. તેથી આદ્રકુમાર બે કે હે ભગવાન! રૂણ કહેતા દેવું છે કે તે પોતાની મેળેજ મુકત થઈ જશે. કહ્યું છે કે --
થતા तो तुंगोमेरुगिरी, मयरहरो तावहोइदुरुत्तारो,
ता विसमाकज्जगई, जाव न धीरा पवजंति. ॥ १ ॥ ભાવાર્થ--ત્યાંસુધી મેરૂ પર્વત મહાન છે, તથા ત્યાંસુધી જ સમુદ્ર દુઃખે કરીને ઉતરવા લાયક કહેતા તરવા લાયક છે, તેમજ કાર્યની વિષમ ગતિ ત્યાં સુધી જ છે કે જ્યાં સુધી ધીરવીર પુરૂષે કાર્યને પકડતા નથી. જ્યારે કાર્યને વૈર્યવંત પુરૂ ગ્રહણ કરે છે, ત્યારે મહાન પદાર્થ પણ અલ્પ થઈ જાય છે એટલે મહાન પદાર્થની પ્રાપ્તિને પૂર્ણ કરે છે.
આવી રીતે સાહસિક વૃત્તિથી દિક્ષા લીધી અને ગ્રામ વિષે એક રાત્રિ તથા નગર વિષે પંચ રાત્રિ તથા છઠ, અઠમ, દશમ, દ્વાદશ વિગેરે તપસ્યાને કરતા ભૂમિ મંડળ ઉપર વિહાર કરવા લાગ્યા.
એકદા વસંતપુર નગરના ઉદ્યાનને વિષે આવી કાઉસગધ્યાનમાં રહ્યાં. ત્યાં ઘણી કન્યાઓ ક્રિડા કરવા આવી અને ક્રિડા કરતા વર-વરવાની ક્રિડા શરૂ

Page #19

વ્યવહારથા ધર્મ પ્રાપ્તિ થાય છે?
૪૯ કરી. તેમાં સર્વ કન્યાઓએ કોઈયે કાંઈક, કેઈએ કાંઈક જુઠી વસ્તુને વરરૂપે વરી, સમગ્ર પદાર્થ પૂર્ણ કર્યા. હવે એક કન્યા બાકી રહી, પણ તેને વરવા કઈ પણ પદાથે બાકી નહિ હોવાથી અન્ય સર્વ કન્યાઓએ હાંસી કરી તેથી તે સ્ત્રી અને ત્યંત અંધારામાં સ્તંભની બુદ્ધિ ધારણ કરી બોલી કે, મેં આ વરને વર્યો. તેવામાં સર્વ કન્યાઓએ તે દેખ્યું અને તેઓ બેલી કે આપણે તે જુઠાવર વરેલા છે,પરંતુ આણે તે સત્ય વરને વર્યો, તેથી તે કન્યા બેલી કે મહારે તે આજ વર છે. પાછળથી તે કન્યાના માતા પિતા તેમજ નગરના લોકો અને રાજાએ આદ્રકુમાર મુનિને આગ્રહ કરવાથી તથા વીર વચને યાદ આવવાથી મહત્સવ પૂર્વક તે કન્યાનું પાણી ગ્રહણ કર્યું.
સંસાર સુખને ભેગવતા એક પુત્ર થશે. તેથી આદ્રકુમારે કહ્યું કે, બાર વર્ષના અંતે દિક્ષા લઇશ. અવસરની જાણ એવી તેની સ્ત્રી રેંટીયે લઈ સુતર કાંતવા બેઠી. લેખક શાળામાંથી આવી તેના પુત્રે કહ્યું કે હે માત ! આવું પામર પ્રાણીને ઉચિત એવું કાર્ય શું આરંભ્ય, ત્યારે તે બોલી કે શું કરૂ તારે પિતા દિક્ષા લેનાર છે તેથી મહારે રેંટીયા વિના બીજી શું ગતિ હતી.
તેથી પુત્રે માતાના હાથમાંથી કાંતેલું સૂતર લઈને કહ્યું કે, હે માત ! ફિકર કરીશ નહિ. હું મહારા પિતાને રેકી રાખીશ. એમ કહી સુતેલે પણ જાગૃત એવા તેના પિતાને જઈને સુત્રના તાંતણુથી વીંટી દઈ પોતાની માતાને કહેવા લાગ્યા કે, હવે ભય પામવાની જરૂર નથી. મેં મહારા પિતાને એવી રીતે બાંધેલ છે કે કયાંઈ જઈ શકશે નહિ. આવા વચને બેલવાથી પિતાના પુત્રના ઉપર મહદશાથી રાગ પ્રાપ્ત થયે તેથી તે બે કે, જેટલા આંટા છે તેટલા વર્ષ ઘરમાં રહીશ. ગણત્રી કરતાં બાર આંટા નીકળ્યા. ફરીથી પણ બાર વર્ષ ઘરને વિષે રહી, અંતે વૈરાગ્યવંત થઈવ્રત અંગીકાર કરવા વીર ભગવાન પાસે ચાલ્યા. માગમાં શા. બને છતી, તથા હસ્તિને બંધનથી મુકત કરી, તાપસને બેધ કરી, ભગવાનને વંદના કરી પ્રાયશ્ચિત લઈ વ્રત અંગીકાર કરી શુદ્ધ થયા. શ્રેણિક તથા અભયકુમારને ખબર પડવાથી ત્યાં આવી વંદના કરી પુછવા લાગ્યા કે, હસ્તિને બંધ થકી કેવી રીતે મુકત કર્યો. મહા આશ્ચર્યની વાત છે. ત્યારે આદ્રકુમાર મુનિ બોલ્યા કે, હસ્તિના બંધ તેડવા દુષ્કર નથી પણ સૂત્રના બંધ તેડવા બહુજ મુ. શ્કેલ પડયા. પછી યથાર્થ વાત કહેવાથી શ્રેણિક મહારાજ તથા અભયકુમાર આદ્રકુમાર મુનિને વંદના કરી સ્વ સ્થાને ગયા. આદ્રકુમાર મુનિ પણ કર્મ અપાવી કેવળજ્ઞાન પામી મુકિત સુખના ભોકતા થયા.
આ આદ્રકુમારનું વૃત્તાંત જતિ સ્મરણ જ્ઞાન થયા પછીનું શ્રી અષ્ટાબ્લિકાવ્યાખ્યાન તથા સમ્યકત્વરત્ન મહોદધિ વિગેરેમાં વિસ્તારથી જુદા જ પ્રકારે છે. તેહના અથિયે ત્યાંથી જોઈ લેવું.
इति व्यवहारे अभयकुमार आर्दकुमारयो संबंध संपूर्णः

Page #20

રપ૦.
આત્માન પ્રકાશ યાતિઓની સાહિત્ય સેવા.
(પ્રયોજક શેઠ પ્રેમચંદભાઈ રતનજી ) મને આ વિષય લખવાને પ્રસંગ જુની શોધખોળને અંગેજ થયું છે. જેના સમાજમાં જેવી રીતે પુસ્તક પ્રસિદ્ધિને ઉત્સાહ વધતું જાય છે, તેવી જ રીતે પ્રાચીન શિલાલેખે, જુના રાસાઓ જૈન રાજાઓના સમયના સિક્કાઓ અને યતિઓના ચિન્નેલ ચિત્રને સંગ્રહ કરવામાં આવે તે સાહિત્ય ઉપર વિશેષ પ્રકાશ પડવાને સંભવ છે. આ વિષયને કારણભૂત એક યતિને જુને ચેપડે સહાયભૂત થયેલ છે. નીચેની હકીકતથી માલમ પડશે કે જૈન સાહિત્ય કેટલું બધું વિશાલ છે કે જે હજી બહાર આવ્યું નથી. જે તે બહાર આવે તો એમ નિસંદેહ કહી શકાય કે હિંદુસ્તાનમાં જૈન સાહિત્ય એટલું બધું છે કે ઈતર દશનની સાથે સરસાઈ કરી શકે ! અને તે સાહિત્ય તેની પાસે કંઈ પણ ગણત્રીમાં નથી, પરંતુ તે પ્રસંગ લાવવાને માટે હાલ આપણે નિદ્રામાં છીએ. ગમે તેમ હોય; પરંતુ તેવું સાહિત્ય પ્રસિદ્ધિમાં લાવવા દરેક જૈન વ્યકિત કે પછી સંસ્થા છેડે અંશે પણ પ્રયાસ કરે તો પણ આપણે આપણા દર્શનની એક સારી સેવા કરી ગણાશે, તેવા હેતુથી જ કાંઈક ન્યુન અશે પણ અમારે આ પ્રયાસ છે.તેમાં બનતા પ્રયાસ કરી પ્રસિદ્ધિમાં લાવવાની ઉત્કટ ઇચ્છા છે, તે તે પરમાતમાની કૃપાથી પાર પડશે એમ હાલ માની જે આ પ્રયાસથી અને શોધખોળને અંગે પ્રાપ્ત થયું છે, તેમાંથી નીચે પ્રમાણેની ઉપગી હકીકત આપવામાં આવેલ છે. જે જુને ચેપડે હાથ લાગેલ છે તેમાં તે યાતજીએ જે બધયુક્ત શબ્દનો સમુચ્ચય કરેલ છે તેનું જ ખ્યાન હાલ નીચે મુજબ આપી છે છીયે.
“ નીવ-અજીવ પુણ્ય, પાપ, આશ્રવ, સંવર, નિર્જર, બંધ, મોક્ષ. »
ધર્મ, અધર્મ, હેય, શેય, ઉપાદેય, નિશ્ચય, વ્યવહાર, ઉત્સર્ગ, અપવાદ, આશ્રવ, પરિશ્રવ, અતિચાર, અનાચાર, અતિકમ, વ્યતિક્રમ, ઈત્યાદિક સાંભળ્યા વિના શાસ્ત્રના ભેદ ન જાણે.
સુઠામ, સુગામ, સુવાત, સુભ્રાત, સુમાત, સુતાત, સુકુલ, સુબલ, સુસ્ત્રી, સુપુત્ર, સુક્ષેત્ર, સુદાન, સુમાન, સુરૂપ, સુવઘા, સુદેવ, સુગુરૂ, સુધર્મ, સંદેશ, સુરેશ સુબેન એ ગવાઈ પુન્ય વિના ન પામે.
સુમતી, શીલવંત, સતેષી, સત્સંગી, સ્વજન, સાચાબોલા, પુરૂષ, સામલા, સુલક્ષણા, સુલઝા સુકલી (ણ) ન, ગંભીર, ગુણવંત, ગુણા એવા પુરૂષને સં ગ કીજે.
ચપળ, ચંચળ, ચલ, ચલધી, અધમ, અવિનીત, અધમ, અધિકબેલા, આકળા, અણાચારી, અતંગા, અધુરા, અહા, કુલક્ષણ, કુબેલા, કુપાત્ર કુહા બેલા, કાલિયા, કવિશની (કુવ્યસની) કુલખંપણ ભંગુ, ભમતા, ભંડા, બંછ, એવાને સંગ ન કીજે.

Page #21

એક મનોરંજક પ્રભાત
૨૫૧
અથ દેશના નામ, અંગ, અનંગ, તિલંગ, કાલિંગ, બંગ, ભંગ, બંગાલ, બમ્બર, વિરહ, વત્સ, વૈરાટ, કર્ણાટ, લાટ, ઘાટ, ભેટ, મહાભે કેણાલ, કામરૂ, કાશ્મીર, કૂકણું ( કેક) ) કચ્છ, કેકી, ગોડ, તૈિડ, હુઅસ્ટ, અબસ, માલવ, મગધ, મરુસ્થલ, મેવાત, મરહ, મેવાડ, રાષ્ટ, સૌરાષ્ટ્ર, પંચાલ, પારકર, સિંધુ, પૂર્વ, દક્ષિણ પશ્ચિમ, ઉત્તર
પરદ્વિપના નામે, હરમજ, બખા, ગેહા, સવાકીન, કૌચી, (કચી) મુસબ (મુસંબી), - મક્કા, દીવ, ઘા, ડાહલ, મલબાર, ચીઉલ, પયંગું, પરકાલ, જાંબુ, આંબૂ, સૂરતિ, (સુરત) ઢાકે (ઢાકા) મુલતાન, મદીના, પેરેમ, સેમ, આરબ, બલખ, બુખારા, ચીણ, (ચિન) મહાચીણ (મેચિન) ફરંગ, (રંગી) હબસી,
નગરના નામ, દ્વારાવતી,દેવપુરદેવકે પાટણ, સરીપુર, (આગ્રા) સુદર્શનપુર, સામેરી, કાબેરી, કુંડ (દ) ણપુર, કેસંબી, કેસલા, (કેસલ બુદ્ધ જન્મભૂમિ ) કાસી, કુણાલા, દ્વારાવતી, દેવપુર, કાબેરી, કેઈલાપુર,(કેહપુર) કનકપુર, કાકદી, વિનીતા વિસાલા, વાણુરસી (બનારસ) વલભી, (વળા) અયોધ્યા, એવંતી, એલચપુર, અહિછત્રા, પાવા(નાગની ઉત્પત્તિનું સ્થાન, પાડલીપુર, ચંદરી ચંપાવતી, ગંધાર, ગજપુર, ગંધલાવતી, ભદિલપુર, ભરૂચ, ( ભરૂચ), તિચકપુર, ત્રાંબાવતી (ત્રબાવતી હાલનું ટીમાણુ) મથુરા, અછિણુઉરે (હસ્તિનાપુર)
ઉપરને શબ્દસંગ્રહ યતિઓનું ભૂગલ સંબંધીનું જ્ઞાન જણાવે છે. શેચનીય એજ કે જેનમાં શોધકની ખામી હોવાથી અન્યને, જૈન યતિઓના જ્ઞાન સંબંધી, તથા જૈન સાહિત્ય અન્ય સાહિત્યને કેટલું ઉપગ થઈ પડે તે વિષે અજવાળું પાડે?
(અપૂર્ણ).
એક મનોરંજક પ્રભાત. વિશ્વના મહદ વાતાવરણમાં પ્રાતઃકાળ એ અવનવા ભાવેનું ઉત્પાદક છે; છતાં રાત્રિના અંધકારને ક્રમશઃ નાશ કરતું, દિવસના થાકને શ્રમ રાત્રિએ નિદ્રાદ્વારા દૂર કરી જાગૃત થયેલા પ્રાણીઓમાં નવીન આશા રેડતું, ભકતજનેના હદને ઈષ્ટ દેના નામઘોષથી વિકસિત કરતું, આધ્યાત્મિક જીવનમાં એગ બળ અર્પતુ અને સંસારના સર્વ પ્રાણીઓને જન્મની સાથે જ મૃત્યુની ભાવના છે. તેવું સૂચન કરતું પ્રભાત મનુષ્યના અંતઃકરણમાં વિલક્ષણ ચમત્કાર કેમ ઉપજાવતું નથી ? શું આ કાળમાં એ પ્રભાતની અદ્દભુત શાકતને હ્રાસ થઈ ગયો છે? ના, એમ નથીજ. શાસ્ત્રકારે એમ કહે છે કે મનુષ્ય હદયની ભૂમિકા જ્યાં

Page #22

રપર
આત્માન પ્રકાશ સુધી અમુક સ્થિતિ-મર્યાદા સુધી ખેડાઈને તૈયાર થઈ નથી, ત્યાં સુધી એ પ્રભાતનું સામર્થ્ય તેના હૃદય ઉપર પ્રકાશ નાંખી શકે નહિ, ત્યારે એ પ્રકાશથી હૃદયને વિકસિત કરવાને માટે એટલે કે એ પ્રકાશને ઝીલવાને માટે એ ભૂમિકાને તૈયાર કરવી જોઈએ અને તેને માટે વિવિધ પ્રયાસે જુદા જુદા પ્રકારે યોગ્યતા અનુસાર પ્રબોધેલા છે, ત્યારે પ્રાતઃકાળ એ ગત દિવસના સર્વ ભાનું વિસ્મરણ કરાવી “ જાગ્યા ત્યાંથી સવાર ” એ સાદી પણ ઉચ્ચ પ્રકારની જાગૃતિ સૂચક કહેવતને પોષનાર ઉત્તમ સમય છે. રાત્રિ દૂર થઈ પ્રાતઃકાળ જેને ભાગ્યસેગ બળવાન્ હોય તેને જ પ્રાપ્ત થાય છે, કેમકે તે વખતે આજના દિવસમાં મારે કેવી રીતે કયા સંજોગોમાં વતવાનું છે. એવા પ્રશ્નને ઉદ્દભવ થાય છે, અને તે ઉપરથી દિવસને કાર્યકમ નક્કી થાય છે અને રાત્રિ ફરીથી ન આવે ત્યાંસુધી એ આખા દિવસને જેટલા પ્રકારમાં શુભ સંગેને અવલંબી લાભ લેવાય તેટલો લેવાનું પ્રેરક બળ (motive power) સમપે છે.
જે સમયે રાત્રિએ આ જગતુ ઉપરથી પોતાને અંધકારપટ સમેટી લીધે છે, તારાઓનું તેજ મંદ થતું જાય છે, અને પક્ષીઓ પણ પિત પિતાના માળામાં તૈયાર થઈ જુદી જુદી દિશાએ ઉદરપૂતિ અથે જવાને લિકિલાટ કરી રહ્યા છે તેવા શિશિર ઋતુના પ્રાતઃકાળના સમયે એક વખત અનેક શિષ્ય પ્રશિષ્યથી પરિવૃત એક સચ્ચારિત્રધર મહાત્માની કૃપાવૃષ્ટિથી સિંચન થતો એક સંઘ ભાવનગરથી શ્રી સિદ્ધગિરિજીને ભેટવા અત્યંત આતુરતાથી પગભર થઈ તે મ. હાત્માના પગલાને અનુસરતે પ્રયાણ કરતા હતા. માર્ગમાં સૌરાષ્ટ્ર દેશના નાના ગ્રામમાં ફેકાઈ સિદ્ધગિરિજીની પ્રાપ્તિના દિવસનું અંતર કમી કરતું હતું. માગમાં એક ગ્રામમાં જ્યાં સઘં નિવાસ કર્યો ત્યાં મધ્યાહને સિંહાસન ઉપર મૃતિ પધરાવી સ્નાત્ર વિધિ પૂર્ણ કરી મંડપમાં પૂજા ભણાવવાનું વિધિ અનુસાર શરૂ કરવામાં આવ્યું; મનુષ્યથી મંડપ ચીકાર ભરાઈ ગયો હતો તે પ્રસંગે સંઘ મહત્સવ નિમિતે લાવેલા ઉસ્તાદ ભેજકે પૂજા ભણવવી શરૂ કરી; એ ઉસ્તાદને કંઠ મધુર હતો તે સાથે સાજની એવી એકતા હતી કે બીને અનુભવી શ્રેતાને પણ આહ્વાદ ઉપજે તેવું હતુ; આ સમયે રૂપાની ઘંટડી જેવા કોમળ અને શ્રોતાઓને મુગ્ધ બનાવી દે તેવા સ્વરવાળા પૂર્વોકત મહાત્માને એક પૂજ ભણાવવાનું કહેવામાં આવ્યું. જેથી, આ પ્રકારે તેઓએ સુંદર આલાપ કર્યો જેને અર્થ વિચારતાં ચિત્તને અતિ આહલાદ ઉપજતે હેતે, અને જેના ભણકારા અનેક ક્ષ સુધી ચિત્તમાં આનંદના ધ્વનિઓ ઉપજાવી, શાંતિ અર્પતા હતા; તે સુંદર પૂજાનું આપણે અહીં અવતરણ કરી એમાં શું ગંભીર આશય છે તે વિચારીએ.
મિટ ગઈ અનાદિ પીર, ચિદાનંદ જાગે તે સહી, (અંચલી) વિપરીત કદાગ્રહ મિથારૂપ છે, ત્યાગો તે સહી; જિનવર ભાષિત તવરૂચિ કિંગ, લાગો તે સહી-મિટ ગઈ. ૧

Page #23

એક મનોરંજક પ્રભાત
T
દર્શન વિના જ્ઞાન નહિ વિને, માને તે સહી, વિના જ્ઞાન ચરણ ન હોવે, જાણે તે સહી–મિટ ગઈ. ૨ નિશ્ચય કરણરૂપ જસ નિર્મલ, શક્તિ તો સહી, અનુભવ કરત રૂપ સબ ઈડી, વ્યકિત તે સહી-મિટ ગઈ૩ સત્તા શુદ્ધ નિજ ધર્મ પ્રકટ કર, ગનો તો સહી, કરણ રૂચિ ઉછલે બહુ માને, ઠાને તો સહી-મિટ ગઇ. ૪ સાધ્યદષ્ટ સર્વ કરણ કારણ, ધારે તે સહી, તવજ્ઞાન નિજ સંપત માની, કરો તો સહી-મિટ ગઈ. ૫ આત્મારામ આનંદ રસ લીને, યારે તે સહી,
જિનવર ભાષિત સત્ય માન કર, સાર તે સહી-મિટ ગઈ. ૬ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિજી શું કહે છે? હે સચ્ચિદાનંદઘન સ્વરૂપ આ મન્ ! અનાદિ કાળની પીડા રૂપી રાત્રિ હવે દૂર થઈ છે માટે જાગૃત થાઓ, મિથ્યાત્વરૂપી વિપરીત ભાવવાળો આગ્રહ તછ જિનેશ્વર કથિત તત્વજ્ઞાનમાં અત્યંત પણે પ્રેમ કરે; આ પદમાં એમ દર્શાવે છે કે આ આત્મા અત્યારસુધી નિદ્રામાં હતા. હવે કર્તા કહે છે કે જિનેશ્વરપ્રભુ જેવું આવું સબળ આલંબન મળ્યું, મનુષ્ય જન્મ અત્યંત પુણ્યની રાશિ એકઠી થવા પછી પ્રાપ્ત થયે તે હવે કયાં સુધી તું ઊંઘીશ? શાસ્ત્રકારોએ સ્વપરને વિવેક થવે એનેજ આત્માની જાગૃતિ કહી છે. અને એ જાગૃતિ મિથ્યાવાસના દૂર થવાથી જ થાય છે. આત્મા કેણ છે? તેને અને તેની આસપાસના સંયોગને શું સંબંધ છે? વાસ્તવમાં વિચારે તે જન્મ વખતે જે કાંઈ સાથે લાવ્યું નથી તે મૃત્યુ પછી શું સાથે લઈ જવાને છે! જે જે પાગલિક સ્થળ સંબંધે જન્મ પછી તેણે પિતાની આસપાસ વીંટાળ્યા છે, તેના બંધ માત્ર ઉપચરિત છે. તત્વદૃષ્ટિએ આત્માને કાંઈ લાગતું વળગતું નથી. જે હર્ષ શેકમાં કે સુખ દુઃખમાં તે અન્ય નિમિત્તો દેખીને મગ્ન થાય છે તે મૂળ સ્વરૂપમાં તેના પિતાના હોતા નથી. માત્ર પૂર્વની ટેવે, અભ્યાસ અને સંસ્કારથી પરિચિત કરેલા આત્માઓમાં તેવી અસર શીધ્ર થાય છે અને નવાં કર્મોને ઉપાર્જન કરી આત્મજાવૃતિથી બેનસીબ રહે છે. જ્યારે વિવેક દષ્ટિસંપન્ન પુરૂષ સ્વપર વસ્તુને ગુરૂદ્વારા શાસ્ત્રદ્વારા નિર્ણય કરી લે છે અને અનાદિ કાળની વાસનાઓ ઉપર દરરોજ પ્રબળ કુહાડાએ મારી તેનું બળ ક્ષણ કરતા હોય છે અને આત્મદર્શનમાં આગળ વધતા હોય છે. એ વિવેકદ્રષ્ટિ એજ એમની અનાદિ તીવ્રમેહની પીડા દૂર થવા પછીની જાગૃતિ છે. એ જાગૃતિમાં બહિરાત્મભાવ ( subjective condition) દૂર થઈ અંતરાત્મામાં (objectioy condition) પ્રવેશ કરે છે અને તે સમયે તેને જિનદર્શન-સત્યદર્શનના તત્વોમાં પ્રતીતિ થાય છે અને શુદ્ધ માર્ગ ઉપર તે ઉભે રહે છે, હવે તે અત્યારસુધી ભૂલે પડયું હતું તે મટી મૂળ રસ્તા ઉપર આવી હવે કેટલે પંથ કાપવાને છે તેને જ વિચાર કરે છે. આત્માની ચાર પ્રકારની જુદી જુદી અવસ્થાએ છે. તેમાં પ્રથમ સુપુમિ છે. આ આત્મા અનાદિકાળથી

Page #24

આત્માન પ્રકાશ
મિયા વાસનામય ગાઢ નિદ્રામાં સુતે છે. તેવી સ્થિતિમાંથી વિશિષ્ટ પ્રકારના - પશમથી પંચેંદ્રિય અને મને બળરૂપ સાધન પામી સશુરૂ દ્વારા અથવા શાસ્ત્રદ્વારા
સ્વહિત શ્રવણ કરી તેનું પાલન કરવા તત્પર થાય છે તે જાગ્રત દશા છે. આ જાગૃત દશા પ્રાપ્ત થયા પછીજ સદગુરૂને ઉપદેશ આત્માને અસર કરે છે નહિ તે ઉષર ક્ષેત્રમાં વૃષ્ટિની માફક નિરર્થક નીવડે છે. જ્યારે વસ્તુ સ્વરૂપને આત્મા ઓળખે છે, હેચાપાદેયને વિવેક સમજે છે, શરીર, ધન, પુત્ર, સી, હવેલી, અલંકારે વિગેરેને પર માની લેવા જેટલી શક્તિ ધરાવે છે ત્યારે રાગ અને દ્વેષ પરિણતિ જે મન રૂપ સાધન દ્વારા તેને વારંવાર મુંઝાવતી હતી. તે અલ્પ પરિસ્થિતિમાં અસર કરી શકે છે. કેમકે સત્ય સ્વરૂપની શ્રદ્ધા અહીં થતી હોવાથી અન્ય વિકલ્પ દૂર થઈ જાય છે; અને અનાદિ કાળથી જે આત્માને અનેક પ્રકારની પીડાઓ પૈકી એક પ્રબળ પીડા હતી તે ઓછી થાય છે અને એ રીતે આત્મા અમુક અંશે એમાંથી મુક્ત થાય છે. સદ્દગુરૂને ચેગ અને સવજ્ઞ શાસ્ત્ર પોતાની આગળ પ્રાપ્ત થવા છતાં જે આત્માઓની સપુમિ દૂર થઈ નથી તેમને હજી પૂર્વ પારચિત સંસ્કારની નિવિડતા મટી નથી. જે મન અહીં પ્રાપ્ત થયેલું છે તેના ઉપર પૂર્વ ભવના સંસ્કારની છાપ પડેલી જ હોય છે જે તે સહજમાં નિવારણ થઈ શકે તેમ હોય તે આવા નિમિતાથી થાય છે અન્યથા મનુષ્ય જન્મ જે એગ્ય ક્ષપશમ શાક્ત પ્રાપ્ત કર્યા છતાં કોઈ પણ પ્રકારના ચેકસ લાભ વગર પૂર્ણ કરે છે, ત્યારે જિનેન્દ્રકથિત ઉપર રૂચિ એ સમ્યગ્દશન અથવા આત્માની એક વિશિષ્ટ પ્રકારની ઉત્ક્રાંતિ છે જે તેને સર્વથા મુક્ત કરવામાં અચૂક સાધન તરીકે કામ લાગે છે. એટલું તે ચોકકસ છે કે જો મનુષ્ય જન્માદિ શુભ સામગ્રીએ પામીને શાસ્ત્રના નિર્દોષ આપણા કાન ઉપર અથડાવા છતાં નવું ચૈતન્ય પુરાવે નહિ તે અમુક પ્રકારના દુખત્પાદક નિમિત્તથી જ્યારે આત્મજાગૃતિ થશે ત્યારે પશ્ચાત્તાપને પાર રહેશે નહિ અને જે પરિસ્થિતિઓ પોતાની આસપાસ વિચારની યુવાન અવસ્થામાં એકત્રિત થયેલી હતી તે મળવી મુશ્કેલ થશે. જ્ઞાન ધન અને અખંડ આનંદસ્વરૂપ પિતાના આત્માને જગના અનંત પદાર્થોમાંથી ઓળખી કાઢવો એ કાંઈ જેવી વાત નથી તેનેજ માટે શાસ્ત્રને પ્રયાસ છે, તેનેજ માટે સર્વ ક્રિયાકાંડે છે, તેને માટે વિદ્વાનેને વિલાસ છે, તો તેને ભૂલી જવાથી અન્ય વસ્તુ ઉપર જે કદાગ્રહ વૃદ્ધ થવા પામી હતી તે આત્માની જાગૃતિથી દૂર થાય છે, અને જિનેક્ત સત્ય સ્વરૂપને (abstract ideal ) ઓળખે છે.
સૂરિજી મહારાજ તેટલા માટે બીજા પદમાં એમ કહે છે કે સમ્યગદર્શન થયા વગર જ્ઞાન સંભવતું નથી તેમજ જ્ઞાન વગર ચારિત્ર હોઈ શકે નહિ તે બરાબર છે. આપણે એટલું તે જાણીએ છીએ કે શાસ્ત્રો અને ઉપદેશ એ શ્રુતજ્ઞાનના નિમિત્તો છે. આત્મામાં રહેલું જ્ઞાન તેને પ્રકટાવવાને તે કારણે છે. પરંતુ એ જ્ઞાન

Page #25

એક મનાર’જક પ્રભાત.
૫૫
આત્મા સાથે તદાકાર પરિણત જો સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત થયુ હોય તાજ થઈ શકે, કેમકે વ્યવહારમાં આપણને શ્રદ્ધા વગર કોઇ પણ વસ્તુનું સત્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી; તે સત્યતત્વની પ્રતીતિ થયા વગર સત્યજ્ઞાન શી રીતે પ્રાપ્ત થઈ શકે ? આ રીતે એકડા વગરના મીંડાની જેમ સમ્યગ્દર્શન વગરના જ્ઞાનની સ્થિતિ છે, ગમે તેટલુ ભણી જાએ, સંખ્યાબંધ ૫ક્તિઓને ગેાખી કંઠસ્થ કરી, દુનિયાને વાચાળતાથી આંજી દેવા પ્રયત્ન કરો પર ંતુ અંદર આત્મામાં તત્વરૂચિ થઈ નથી તે! એ તમારૂ જ્ઞાન સ્થાયી અસરવાળું થઇ શકતું નથી. આમ હાઇ સૈાથી પ્રથમ આત્મામાં સમ્યગદર્શન ગુણ કેવી રીતે પ્રકટે તેને પ્રયાસ કરી તે પ્રમાણે પ્રકટાવવાની જરૂર છે; જેથી તે સ્થિતિની પછી પ્રાપ્ત થતા જ્ઞાનને ભાવના જ્ઞાન શાસ્રકારે કહેલું છે અને તેજ જ્ઞાન વાસ્તવિક છે. તે જ્ઞાનનું અજીણુ કદાપિ થતુ નથી ઉલટું તે જ્ઞાન વિરતિ વિગેરે ગુણાના સંગ્રહ કરવામાં સાધનભૂત થાય છે એ રીતે ઉત્તરાત્તર આત્માના વિકાસના અનુક્રમ સધાય છે; આમ હાઇનેજ શાસ્રકારે સમ્યગૢદર્શન વગરના નવ પૂર્વ સૂધીના જ્ઞાનને અજ્ઞાન કહીનેજ સ‘એજ્યુ છે. જ્ઞાનન્ય છે. વિતિ એ સૂત્રને આ પદ યથા ન્યાય આપે છે. આત્મપ્રદેશમાં સમ્યગદર્શન પ્રકટ થયા વગરનું આત્માએ મેળવેલું જ્ઞાન એ જ્યારે અજ્ઞાનજ છે તે ખીજ આધાન થયા વગર ફળકચાંથી હાઇ શકે? પર`તુ સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ ની સાથેજ દુનિયામાં પ્રયાસ કરી મળેલું જ્ઞાન સમ્યગજ્ઞાન રૂપે પ્રકટે છે અને તે જ્ઞાન ઉત્તરોત્તર ભાગ તૃષ્ણા, સાંસારિક પ્રપંચા અને મિથ્યા વાસનાઓથી વિરમણ કરવાને આત્માને દરરોજ સૂચવે છે. દિવસ કે રાત્રિમાં આત્માથી જે કાંઇ લેગ તૃષ્ણા અથવા જે કાંઇ વાસના પૂર્વ પરિચિત સ‘સ્કારાથી પ્રબળપણે સે વન કરાતી હાય તેને તે જ્ઞાન હચમચાવે છે; અને પ્રતિક્ષણે તેના ઉપર આત્માને જય મેળવવા માટે પ્રાથના કરે છે. જ્ઞાન સમ્યક્ સ્વરૂપવાળુ થવાથી આત્મા તેનો પ્રાના સ્વીકારતા જાય છે, અને જેમ જેમ વિરામભાવ વધતા જાય છે તેમ તેમ મેળવેલું જ્ઞાન એ સત્યજ્ઞાન સ્વરૂપ છે. તેમ સ્વ અને પરને પ્રતીતિ થાય છે. આત્મગુણના વિકાસને ઉત્તરાત્તર ક્રમ આવે હવાથી સૂરિજી મહારાજ આત્માને સમ્યગદર્શન પ્રાપ્ત કરવાનું પ્રથમથીજ સુચવે છે.
તૃતીય અને ચતુર્થાં પદમાં સંગ્રહ નય અને એવભૂત નયથી આત્મ સ્વરૂપ નુ‘દર્શન કરાવ્યું છે. આ આત્મામાં શિકતરૂપે સમ્યગ્દર્શન રહેલું છે. પરંતુ જ્યારે સવ વિભાવ દશા તજી શુદ્ધ ધમ પ્રકટ કરવા તરફ સાધક તૈયાર થાય છે, ત્યારે એ સ્વરૂપ વ્યકત થાય છે. સંગ્રહનય આત્માના સત્તારૂપે સવ ગુા છે. તેમ સ્વીકાર કરે છે. પરંતુ એવ‘ભુતનય જ્યારે તે ચુણા પ્રકટ થાય છે, ત્યારેજ તે ગુણાનું અસ્તિત્વ માન્ય રાખે છે. તેથીજ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી વહે છે કે

Page #26

આત્માનંદ પ્રકાશ એમ અનંત પ્રભુતા સદંહતાં અર્થે જે પ્રભુ રૂપજી;
દેવચંદ્ર પ્રભુતા તે પામે પરમાનંદ સ્વરૂપજી. આ રીતે સત્તામાં રહેલે શુદ્ધ ધર્મ–સ્વરૂપ પ્રકટ કરતાં અત્યંત બહુમાન પુર્વક આત્મિક વીર્ય ઉવસાયમાન થાય છે. આ પ્રસંગે આત્માની સ્થિતિ પોતે અનુભવ કરનારજ જાણે છે કેમકે અનાદિ કાળથી પૂર્વ પરિચિત ટેવોમાં ટેવાય એકદમ સત્ય વસ્તુનું ભાન થતાં કાંઈક નવા સ્વરૂપમાં પિતાને જુએ છે, અને અવર્ણનીય આનંદ તે પ્રસંગે અનુભવે છે. જેમ પર્ણકુટીમાં નિરંતર વસનાર અ નિદ્રા વખતે તેનાજ સંસ્કારોમાં સુનાર–જાગૃતિ સમયે પિતાને કેઈ વિદ્યાધરના પ્રોગથી દિવ્ય ભુવનમાં આવેલ દેખે તે સમયે તેના હૃદયમાં જે ચમત્કા૨ ઉપજે છે તેવોજ કાંઈક ચમત્કાર આ સમયે પ્રકટે છે. તેનું વર્ણન ગમે તેવી કસાયલી કલમ કરી શકતી નથી, અને ગમે તે વકતા વિવરણ કરી શકતું નથી. માર્ગાનુ સારીના પાંત્રીસ ગુણે સામાન્ય રીતે આત્મામાં દાખલ થયા પછી સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ માટે તેને યથાપ્રવૃત્તિ આદિ ત્રણકરણ કરવા પડે છે. આ કર ! એ આત્મ વીર્યની પુરાયમાન જુદી જુદી અવસ્થા છે. એ અવસ્થાઓ પસાર કર્યા પછી સમ્યકત્વ નામે ગુણ પ્રાપ્ત થાય છે. ભવિતવ્યતાના યોગે કહે કે અજાણ્યે આત્મબળની એકાએક વૃદ્ધિથી કહે–તેથી અષ્ટકમ પૈકી આયુષ્યકર્મ વિના શેષકર્મની એક કડાછેડી સાગરોપમની સ્થિતિથી કાંઈક ન્યૂન સ્થિતિવાળે થાય છે ત્યારે જે આત્મવી તેનું હોય છે તેને જ્ઞાનીઓએ યથાપ્રવૃત્તિકરણ એવું નામ આ પેલું છે. તેટલા સંગે પ્રાપ્ત થયા પછી જે આત્મવીય પ્રગતિ કરતાં મિથ્યાત્વની નિવિડ ગ્રંથિ તેડે તેને અપૂર્વકરણ એવું નામ આપેલું છે. અને પછી અનિવૃત્તિકરણરૂપ નિશ્ચયકરણ જે રૂપ આત્મવીય અવશ્ય અર્થ ગુગલ પરાવર્ત જેટલા મોડામાં મેડા કાળમાં પણ સર્વથા મુકત કરાવી આપે છે તે છે. પરિણામ ની વિશુદ્ધિએ અહીં આત્મા સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત કરે છે શકિતરૂપે રહેલ તે ગુણ વ્યકત અનુભવે છે. આ વખતે દશન મેહનીય ત્રિક તેમજ અનંતાનુબંધિ ક્રોધ, માન, માયા અને લેભને કાંતે સર્વથા ક્ષય થાય છે, અથવા તેટલા કાળ સુધી ઉદયમાન થતા એ આસુરી સને ક્ષય અને ભવિષ્યમાં ઉદય થતા એ સને ઉપશમ એવા પ્રકારની ક્રિયા આત્મામાં ચાલી રહે છે. આવી પરિસ્થિતિમાં જીવને આત્મ તત્વ સંબંધી નિર્ણય થાય છે. તે એમ માને છે કે આત્મા નિત્ય છે, કર્મોને કર્તા છે, સ્વકૃત કર્મોને ભક્તા છે, મુકિત છે અને મુકિતના ઉપાયો છે તેને આ સ્થિતિ ચેળ મજીઠની જેવી દઢ પ્રતીતિવાળી હોય છે. આવા તને સર્વાગ સત્યપણે પ્રતિપાદન કરતા જિનેકત સિદ્ધાંત ઉપર એ પ્રતીતિ પ્રવાહ વહે છે, અને જિન અને જિનદર્શન શિવાય અન્ય સિદ્ધાંતે અપૂર્ણ સત્યવાળા છે તેમ દઢ શ્રદ્ધા પ્રકટે છે. અહીં એ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય છે કે સમ્યકત્વ

Page #27

એક મનોરંજક પ્રભાત,
૨પ૭ વાન આત્માનું બાહ્ય લક્ષણ શું હોઈ શકે ? અત્ર સ્થાને શાસ્ત્ર જે ઉત્તર આપે છે તે એ છે કે તે આત્મા સવજીને મિત્ર ભાવે ગણું હિત બુદ્ધિમાંજ સદા તત્પર હોય છે. કદાચ કે પ્રાણી તેનું અહિત કરે છે તે વિચારે છે કે પૂર્વ પરિચિત સંસ્કારેને તે પ્રાણ આધીન હોવાથી તેની બુદ્ધિ મારા તરફ વિપરીત ભાવે પરિણામ પામી તેમજ મને જે અનિષ્ટ પરિણામવાળું ફળ મળ્યું તે પણ મારા પૂર્વ કર્મના ઉદયેજ થયું છે. તે પ્રાણ તે પિતાના અને પરના કર્મના વિનિગ માટે નિમિત્ત માત્ર હતો. એમ વિચારી તે પ્રાણીનું મનથી પણ અનિષ્ટ ચિંતવે નહિ. તેમજ પરને સુખી જઈ પિતે ખુશી થાય છે. સર્વે સંતુનરામયા, મારભૂત્રો:વિતક એ ભાવનાને સતત પણે ધારણ કરે છે; ગુણે ઉપર રૂચિ થવાથી જ્યાં જ્યાં ગુણ જનેને દેખે અથવા જ્યાં જ્યાં ગુણેનો આવિર્ભાવે તેના જાણ્યામાં આવે ત્યાં ત્યાં તેની મરાજિ વિકસ્વર થાય છે અને તુરત નમી પડે છે, અને તેની ઉપાસના કરવા મંડી પડે છે. પરંતુ કોઈ પ્રાણીની નિંદા તે કરતેજ નથી. અતિ પાપી જીવ ઉપર પણ સુધારવાને માટે યથાશકિત પ્રયાસ કરે છે. છતાં એ મનુષ્યની ચેગ્યતા–પાત્રતા પોતાની શકિત ઉપરાંત અસાધ્ય હોય તે તેની ઉપેક્ષા કરે છે.
ઉપરોક્ત હેતુને અવલંબીને સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત થયા પછીની જે સ્થિતિ ચતુર્થ અને પંચમ પદમાં દર્શાવી છે તે યથાર્થ છે. સમ્યકતવાન આત્માની સર્વ કરી મુક્તિરૂપ સાયને સન્મુખ રાખીને જ હોય છે. એ સમ્યમ્ દશનરૂપ ગુણની પ્રાપ્તિ જ એવી સ્થિતિનું કારણ છે. અને પોતાની નિર્મળ જ્ઞાનરૂપ સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરવી આપવાનો અમોઘ ઊપાય છે. દુનિયાના જે જે પ્રસંગેને સમ્યકત્વવાન આત્માને મેળાપ થાય છે તેમાં સાક્ષીરૂપે રહી તે તે કાર્યોને ઉચિત ન્યાય આપે છે પરંતુ તેમાં પણ જે કાંઈ અગ્ય અને અનુચિતપણું વિષય કષાય અને પ્રમાદના દેથી ઉપલબ્ધ થયું હોય તેને માટે પશ્ચાતાપ કરે છે અને તેને આત્મા તેવા પ્રસંગેની ઠેકરેથી સાવચેત થતું હોય છે; સાધ્યષ્ટિ તે આનું નામ છે નિશુકપણું તે સમ્યગદર્શનની હયાતીમાં નાબૂદ થઈ ગયેલું જ હોય છે; અનાદિકાળથી જે મન મર્યાદા વગરના વિષે કરતું હતું તે હવે કાંઈક સ્વરૂપમાં મર્યાદામાં આવી જાય છે, કેટલીક સ્થિતિમાં અપરિમિત વિકલપને રેકી શકવાના સામર્થ્યવાળું બને છે અને મનોબળમાં આ પ્રકારે વિજળીને ઝણઝણાટ થવાથી તે અધિક વેગવાઈ બને છે. કેમકે કુવિકલ્પ આવતાંની સાથેજ સાધ્યદષ્ટિ તરફ આત્માનું લક્ષ્યબિંદુ રહેવાથી તે વિકલ્પને વધતાં અટકાવે છે અથવા તે ન અટકી શક્યા તે નિરાશાવક પુનઃજાગૃત થઈ ભવિષ્યમાં તેના ઉપર વિજય મેળવવા માટે બળને સંચય કરે છે. આ કાર્ય તેની પ્રવૃત્તિ ઉપર અસર કરે છે, તેથી જ સાધ્ય દષ્ટિવડ આ આત્માની ઉત્તરોત્તર પ્રગતિ થતી હોયજ છે. સાધદષ્ટિ એ આત્માને ગુણસ્થાને ઉપર ચડ

Page #28

૨૫૮
આત્માન પ્રકા, વાનું એક બળ છે. જે વિકારે મનદ્વારા આત્માને હેરાન કરતા હતા છતાં જેને આત્મા સતત્ પરિચયપણુથી કવચિત્ વિશિષ્ટ પ્રકારના બાહ્ય નિમિત્તથી સુખરૂપે અથવા કવચિત તેવાજ ઉલટા નિમિત્તથી દુઃખરૂપે અનુભવ કરતું હતું તે હવે આ સાધ્યદષ્ટિની પ્રાપ્તિ પછી એ વિકારેની અસરને આત્મા નિર્જીવ કરી મૂકી છે. એટલે મનની શકિતને અમલ તેવા પ્રકારે નહિ થતાં તે આપોઆપ અટકી જાય છે અને પિતાનો સંકલ્પ વિકલ્પને ધર્મ હોવાથી તે શુભ વિચારણુમાં ડાય છે જેથી આત્માને તે અનુકૂળ સાધન થવાથી સાથ્થકાર્ય સન્મુખ પ્રેરે છે, આમ હાઈ સૂરિજીએ ઠીજ કહ્યું છે કે જિનેક્ત તત્વ ઉપર રૂચિ કરીને આ મનુષ્ય જમને સફળ કરે; આ સમ્યગ્રદશનરૂપ સ્વગુણ પ્રાપ્ત થવાથી આત્મા એક અપૂર્વ આનંદની વાટિકમાં વિહરે છે અને તેના આનંદરસનું પાન કરે છે.
આ સુંદર રાગમાં આવા અપૂર્વ ભાવસૂચક પૂજાને ભાવ વારંવાર વિચારવાથી આત્માને બહુ જ લાભ થાય તેમ છે શાસ્ત્રના આશયે વિવિધ પ્રકારે જુદી જુદી પ્રકૃતિબદ્ધ આત્માઓને માટે શાસ્ત્રકારે બહુજ વિચાર કરીને પ્રજેલા છે, તેમાં સુંદર રાગથી માનતાનમાં લય પામતી આ પૂજા પણ પ્રાણીઓને અધિકારી પ્રમાણે તેના આશાનું સ્વરૂપ વિચારતાં, કને અમૃતપાન કરાવતી ચિત્તમાં આત્મજા. ગૃતિ કરાવે છે, જ્યાં સુધી આવી આત્મજાગૃતિ થતી નથી ત્યાંસુધી તે પ્રાણીઓને વસ્તુસ્થિતિએ સુષુપ્તિ દશા છે તેમ જ્ઞાનીજને સ્પષ્ટપણે કહે છે. તે સાથે એ પણ વિચારવાનું છે કે ઉત્તમ ભાવનાપૂર્વક સંઘસમુદાય તીથપ્રતિ સાથે મળીને જાય અને તેમાં આવા આલંબને મળે તેવા આલંબને અને સંગેની વચ્ચેજ આત્મજાગૃતિ થવી વિશેષ સંભવિત છે, કેમકે તીર્થ એ એવું પુણાલંબન છે તે પણ એ આલંબન જુદા જુદા પ્રકારના શુભ સંગે પર આધાર રાખે છે. એ શુભ સંયેગેને બની શકે તેટલી રીતે એકત્ર કરી એ આલંબન ગ્રહણ કરવાથી ધારેલું કાર્ય સફળ થાય છે; એ પણ ભુલવું જોઇતું નથી કે એકત્રિત સંગેથી તીર્થક્ષેત્ર તરફ શુભ ભાવનાથી પ્રયાણ કરતાં એક નહિ પણ અનેક જીવોનું આડક્તરી રીતે
લ્યાણ થાય છે, પરંતુ બહુધા આવી સ્થિતિમાં પ્રાણુઓનું ચિત્ત સાધ્યબિંદુ ચુકી જાય છે અને અમૂલ્ય સમય નિરર્થક બનાવે છે, સઘસમુદાયની આવી સ્થિતિમાં તેના સંગેને કેટલીક રીતે કેળવવાની જરૂર છે કેમકે આવી અનેક પ્રાણુઓને સમ્યગદર્શનના કારણરૂપ ઉચ્ચ સ્થિતિ હોવા છતાં સુંદર વ્યવસ્થાના અભાવે નિકૃષ્ટ પણ થઈ જાય છે, સદ્દભાવે પ્રાણીઓને બાહ્યનિમિત્ત તરફ ગણતા થવાથી આંતર નિમિત્તામાં આત્માને જોડવાનો અવકાશ મળે છે. આવી સ્થિતિમાં કેટલાએક સમ્યગદર્શનને પ્રાપ્ત કરે છે, કેટલાએક વ્રત ગ્રહણ કરે છે, કેટલાકમાં વૈરાગ્યવાસનાનું આપણું થાય છે, કેટલાકની આત્મભૂમિકા શુદ્ધ થાય છે અને કેટલાએકને માત્ર રૂચિ પ્રકટે છે. પૂજાના આશયને વારંવાર વિચાસ્તાં એમ જણાય

Page #29

ચર્ચાપત્ર
૯ છે કે આવા આલંબને આત્માની નિદ્રા દશા દુર કરી જાગૃતિ સમપે છે અને Rયા તો ૩૪ ગાન રકિરે એ શ્રીમદ્ આનંદઘનજીના જાગૃતિ સૂચક અવસ્થા એજ અનાદિકાળની મોહનિદ્રા દૂર થયા પછીનું જીવનનું વાસ્તવિક પ્રભાત છે.
શા. ફતેહદ ઝવેરભાઈ.
ભાવનગર.
ચર્ચાપત્ર. અમારા આ માસિકમાં પન્યાસજી મહારાજ શ્રીમદ દાનવિજયજી મહારાજના ધર્મ સંબંધી વ્યાખ્યાનના આવતા તેમાં વ્યાખ્યાન સાતમું જેમાં “પ્રતિમા સિદ્ધિનો વિષય આવેલ છે તે બાબતમાં જૈન શાસન પત્રમાં (૫૦ ૪ અંક ૪૨ કાગણુ યુદ ૩ તા. ૧૭-૨-૧૯૧૫ ના અંકમાં) શ્રમણના નામથી એક સમાલોચના આવેલ હતી, જેને જવાબ અમારા આ માસિક પુત્ર ૧૨ અંક ૮મામાં તટસ્થના નામથી આવ્યા બાદ જૈન શાસનના સંપાદક તરફથી નીચે મુજબ મુલાસે જૈન શાસન પુર ૪ અંક ૪૮ માં નીચે મુજબ આપવામાં આવ્યું છે.
અમારી અસમ્મતિ.” શાસન” ના ગયા અંકમાં (ફાગણ સુદી ૭ ના અંકમાં) શ્રીયુત પન્યાસજી દાનવિજયજીના સમ (પ્રતિમા સિદ્ધિ) વ્યાખ્યાન વિષે “આલોચના' નામનો જે લેખ પ્રગટ થયે છે, તેને અમે સમ્મત છીએ એમ કેઈએ સમજવું નહીં.
સંપાદક જેન શાસન શ્રી આમોદય સમિતિ.” શ્રી આગમાદય સમિતિ નામની સંસ્થા બંધુ શ્રી વેણચંદભાઈ સુરચંદ મહેસા ણાવાળા વગેરેના પ્રયાસથી જૈન બંધુઓની આર્થિક સહાય વડે શરૂ કરવામાં આવી છે. આ સંસ્થા જાણવા પ્રમાણે જૈન સિદ્ધાંતની પંચાગી જોઈએ તેવી શુદ્ધ નહીં મળવાથી, વાંચના લેનારાઓ તેમજ વ્યાખ્યાનકાર મહાત્માઓને જે અગવડ પડતી હતી તે દૂર કરવા તેમજ તે પંચાગી સમેત આપણું સૂત્રે (આગમ)ની સ્થિતિ લાંબા વખત સુધી ટકી રહે તેટલા માટે આ સંસ્થાની યોજના કરવામાં આવી છે, વળી તે સંસ્થા તરફથી હાલમાં પ્રસિદ્ધ થયેલ જાહેરખબરમાં જણાવ્યા પ્રમાણે આગમન જાણકાર મુનિરાજે વધારે સંખ્યામાં એક સ્થળે એકઠા થઈ આગમ અને તેની ટીકા વગેરેની તેની વાંચના ચલાવવામાં આવશે, અને તેવી વાંચનાનું કાર્ય વધારે સ્થાને ચલાવવામાં આવશે, જેને લાભ અન્ય મુનિરાશે અને શ્રાવકે પણ લઈ શકશે. ઉપર મુજબ વાંચનાથી શુદ્ધ થયેલ પ્રતે ઉપરથી પ્રેસકેપીએ કરાવી તે ફરી

Page #30

આત્માન પ્રકાર
વિદ્વાન મુનિરાજ પાસે વંચાવી ઉંચા કાગળ અને સારા ટાઈપ ઉપર છપાવવામાં આવશે. નકલે દરેકની પ૦૦) છપાવતાં તે દરેક મોટા મોટા ભંડારામાં તેમજ આ કાર્યમાં ભાગ લેનાર મુનિરાજોને ભેટ આપવામાં આવશે, તેને માટે એક રકમ પણ એકઠી થયેલ છે, અને તે માટે પ્રયાસ પણ જારી છે. આ કાર્ય ને સતપણે ચાલે તે જૈન જ્ઞાનને ખરેખર ઉદ્ધાર થશે. આવી સંસ્થાનું અસ્તિત્વ ખરેખર આવકારहाय४ छ, આ સંબંધમાં વિશેષ હકીકત જેમ જેમ અમને મળશે તેમ તેમ હવે પછી
(भो )
प्रगट ४२वामा मावस.
श्री जैन श्वेताम्बर श्री संघ की सेवा में
अपील, पाठक महानुभाव !
___यह तो आपको ज्ञात है कि नार्थ वैस्टर्न प्राविसिस ( संयुक्त प्रान्त ) में एक ही तीर्थ है जो बहुत बडा उत्तम और पूजनीय है । जो दिल्ली के पास मेंरठ जिले में मेरठ से २२ माइल के अन्तर पर है, जिस का प्रसिद्ध नाम 'हस्तिनापुर ' क्षेत्र है, जो अत्युत्तम तीर्थ है। जहां से तीन तीर्थङ्कर (चक्रवर्ती) श्रीशान्तिनाथजी, श्रीकुन्थुनाथजी और श्रीअरनाथजी के चार इकल्याणक, चवन, जन्म, दीक्षा और केवल ज्ञान हुवे हैं अर्थात् तीनों भगवानों के , १२ कल्याणक हुये हैं और वर्तमान कालीन चोवीस तीर्थङ्करो में प्रथम तीर्थडूर श्रीऋषभदेव स्वामी सर्व धर्ममार्गके बताने वाला का प्रथम पारना खरस का १२ मास पश्चात् इसी स्थान पर हुवा था, यहां पर एक बडा प्राचीन मन्दिर श्री जैन श्वेताम्बराम्नाय का ( श्रीशान्तिनाथ भगवान् का) है और वहां एक धर्मशाला भी है एवं एक टोंक भी है, जिसमें श्रीऋषभदेव स्वामी के चरणपादुका है, श्रीशान्तिनाथजी महाराज श्रीकुन्थुनाथजी महाराज, श्रीअरनाथजी महाराज की निशी भी हैं । पञ्जाब में भी इस तीर्थ से पृथक् प्रसिद्ध तीर्थ कोई नहीं है। यह बड़ा उत्तम रमणी स्थान है किन्तु शोक कि हमारे सब भाइयों का अब तक इस ओर पूरा ध्यान नहीं हुवा है, जिस उक्त स्थानमें जीर्णोद्वार की आवश्यकता है, इस समय मन्दिरजी के शिखर का भी मरम्मत होनी अत्यन्तावश्यक है और वेदीजी नई बनने को है, एवं मूल गुमारा, चौक का फरश भी सङ्गमरमर का बनवाना आवश्यक है तथा पुजारी के लिये धर्मशाला

Page #31

શ્રી જૈન સંઘને એક અપીલ.
- २६१ के पास ही एक रहने का स्थान और बाग को चाहरदीवारी भी बननी चाहिये और भी धर्मशाला आदि के उपयोगी कार्य हैं, जिन का होना आवश्यक है ॥
वास्तव में जरूरी काम बनाने के लिये लगभग १५०००) को आवश्यकता है और मासिक खर्च मन्दिरजी के चलाने के निमिन इस समय करीब ८०००) के होगा, जिस का प्रबन्ध ला० खैरातीलालजी जौहरी दिल्ली निवासी के पास है। अतः उपरोक्त रकम बहुत कम है जिस के व्याज से भी काम नहीं चलसकता है। उक्त धर्मकार्य के निर्वाहार्थ कम से कम १००००) और आना चाहिये, यदि इस प्रकार जैन श्वेताम्बराम्नाय भ्रातृगण हिम्मत करके २५०००) दान करें तो इस अत्युत्तम तीर्थक्षेत्र का जीर्णोद्धार होजावे और आगे को सदैव के लिये मुस्तकिल इन्तजाम मन्दिरजी और धर्मशाला के खर्चका होजावे ।।
आशा है धर्मप्रेमी सब भाई इस हमारी अपील पर अपनी २ शक्त्यनुसार इस परमधर्मकार्य के लिये दिल खोल दान देकर धर्मलाभ उठावेंगे । इस तीर्थ की शोचनीय दशा देखकर संयुक्तप्रान्तीय और पञ्जाब के भाईयों ने मिलकर इस तीर्थ के कुल प्रबन्ध के लिये एक कमेटी ( श्री जैन श्वेताम्बर तीर्थ कमेटी हस्तिनापुर ) वर्तमान में सङ्गठित की है और जिस में यह भी निश्चय हुआ कि जैन श्वेताम्बर भाई प्रत्येक वर्ष कार्तिक शुक्ला १४, १५ और फाल्गुण शुक्ला १४, १५ के अवसर पर भी इस उत्तम तीर्थ पर अवश्य एकत्रित हुआ करें। जिस से सज्जनों का समागम और मधुर व्याख्यानों का आनन्द और भगवान के दर्शनादि अनेक अलभ्य लाभ हुआ करेंगे। आशा है कि हमारी इस विशेष प्रार्थना पर सर्वे भ्रातृगण द्रव्यकी सहायता करते हुवे उक्त तीर्थ पर निश्चित तिथियों में तो अवश्य ही पधारने की कृपा करेंगे, किन्तु जो महाशय इस की सहायता में धन भेजें वह इस कमेटी के खजाची ला० नवलकिशोर खैरातीलाल जौहरी चीराखाना देहली के पते से भेजें।
निवेदका:
ला० हजारीमल जौहरी । कीर्तिप्रसाद जैनो B. A. L. L. B प्रेसीडेन्ट (सभापति)
वकील मेरठ ला० खैरातीलाल जोहरी खजाञ्ची )
आनरेरी सेक्रेटरी. श्री जैन श्वेताम्बरतीर्थ कमेटी हस्तिनापुर

Page #32

૬૨
આત્માનંદ પ્રકાશ.
વર્તમાન સમાચાર,
શ્રી ભાવનગરમાં શ્રી મહાવીર જયંતી. ચાલતા માશની શુદ ૧૩ સેમવારના રોજ આ શહેરના કેટલાક ઉત્સાહી યુવક જેન બંધુઓએ પરમોપકારી ચરમ તીર્થકર શ્રી મહાવીર પ્રભુના જન્મ દિવસના માંગલ્ય પ્રસંગને લઈને શ્રીમન મહાવીર પ્રભુની જયંતી ઉજવી હતી જેમાં એક ફંડ કરવામાં આવ્યું હતું. જેમાંથી સવારના મુનિ મહારાજ શ્રી વૃદ્ધિચંદજી જૈન વિદ્યાશાળાના વિદ્યાર્થીને અને બપોરના શ્રી ત્રિભુવનદાશ ભાણજી જૈન કન્યાશાળાની કન્યાઓને પ્રભુના ચરિત્ર સંભળાવી મીઠાઈ વહેંચી હતી અને રાત્રિના સાડા સાત કલાકે શ્રી દાદા સાહેબની વાડીમાં તે પ્રભુના ચરિત્ર સંબંધી વિવેચને કરવામાં આવ્યા હતા. આવા ઉત્તમ કાર્ય માટે અમે આનંદ પ્રદશીત કરીયે છીયે. અને બીજા ગામ અથવા શહેરોમાં પણ આવી રીતે જયંતી ઉજવવાની સુચના કરીયે છીયે.
સુધારે. આ માસિકના બીજા અંકમાં આશ્રવ મિમાંસાના લેખમાં પા. ૩૯ માં બારમી લીટીમાં જણુંવવામાં આવ્યું છે કે “કક્ષાયનો અર્થાત રાગ દ્વેષરૂપ પરિણતિને સર્વથા આત્યંતિક નાશ તેરમા ગુણ સ્થાનકે થાય છે જે ભૂમિકાને “સયોગી” ગુણસ્થાનના નામથી ઓળખવામાં આવે છે, તેને બદલે કષાયને–રાગ દ્વેષ રૂપ પરિણુતિને સર્વથા નાશ દશમાં ગુણસ્થાનકને અંતે થાય છે જે ગુણસ્થાનને સુમ સં૫રાય ગુણસ્થાન કહેવામાં આવે છે,
આઠમાં અંકમાં પા. ૨૧૮ સુશીલને બદલે (અધ્યાયી) સમજવું.
નવા છપાયેલ ગ્રંથની ઘટાડેલી કીંમત. ૧૨ શ્રી નવાણું પ્રકારી પૂજા વિસ્તારથી અર્થ સહિત. ૦-૪-૦
આ માસમાં નવા દાખલ થયેલા માનવંતા સભાસદો. ૧ શેઠ મોતીચંદ દલીચંદ ૨૦ સીસોદરા પિ૦ વર્ગના લાઈફમેમ્બર. ૨ સંઘવી વેલચંદ ધનજી રે. ભાવનગર (વાર્ષિક મેમ્બરમાંથી) બી. વગ લા
ઈફ મેમ્બર. ૩ શેઠ માણેકચંદ જેચંદ રે ભાવનગર ૫૦ વવાર્ષિક મેમ્બર,

Page #33

આ સભાનું જ્ઞાનોદ્વાર ખાતું અને ફાલમા છપાતા ઉપયોગી ગ્રંથો.
તેમાં થતા જતા સખ્યાબંધ વધારા
માગધી—સંસ્કૃત મૂળ, અવસૂરિ ટીકાના ગ્રંથા
૧ “સત્તરીસય ઠાણુ સટીક” ૨ “સિદ્ધ પ્રાભૂત સટીક ’’
3
४
૫
७
.
રે
66
66
૧૯
66
“ મહાવીર ચરિત્ર” શ્રી નેમિચંદ્રસૂરિ કૃત.
<<
66
26
દાન પ્રદીપ ”
66
પ્રતિક્રમણુ ગર્ભ હેતુ ”
૧૦
૧૧
ચૈત્યવદન મહાભાષ્ય ” સુમુખાદ્ધિમિત્ર ચતુષ્ક કથા ” ૧૨ ષડાવશ્યક વૃત્તિ નમિસા—કૃત”
૧૩
૧૪
૧૫
સએ ધ સિત્તરી સટીક ”
સમયસાર પ્રકરણુ સટીક ” ત્રિશિકા સટીક
ચગુણુષટ ષટસ્થાનક પ્ર–સટીક ”
66
“ પેથડ ઝાઝણ પ્રખંધ ” યુધન ચરિત્ર ”
66
64
*
શા. ચુનીલાલ ખુબચંદ પાટણવાળા તરફથી. પ્રાંતીજવાળા શેઠ કરમચંદની બીજી સ્ત્રીનાસ્યરણાથે હા. ઋ મગનલાલ કરમચંદ તરફથી. શા, હીરાચંદ ગહેલચઢની દીકરી બેન પશીમાઇ પાટણવાળા તરફથી.
(શ્રી જિન મંડનગણી કૂત ) } શેઠ લલ્લુભાઈ નથુભાઈ પાટણવાળા તરફથી.
કુમારપાળ પ્રખધે ”
66
૧૬
સસ્તારક પ્રકીણુ સટીક ” શા.ધરમશીગેવ જી માંગરાળવાળા તરફથી. ૧૭ શ્રાવકધર્મ વિવિધ પ્રકરણ સટીક” શા. જમનાદાસ મેારારજી માંગરાળવાળા ત. અષ્ટકૅજી, ઉપાધ્યાયજી મહારાજશ્રીયશેાવિજયજીકૃત મૂલ; અને શ્રીમદ્ દેવચ’દ્રજી માહાજકૃત જ્ઞાનમંજરી ટીકા સહિત. શાહે ચુનીલાલ સાકરચંદ પાટણવાળા તરફથી.
૧૯૮
કલ્પસૂત્ર સુબાધિક ટીકા ”
શા, મુળજી ધરમશી તથા દુર્લભજી ધરમશી પારખ’દરવાળા તરફથી.
શા. જીવરાજ મેાતીચ’દ તથા પ્રેમજી ધરમશી પારખ દરવાળા તરફથી, શા, મુળજી ધરમશીના સ્મરણાર્થે.
શા. કલ્યાણુજી ખુશાલવેરાવળવાળા તરફથી. શેઠ મેાતીચંદ દેવચ’ઢ માંગરાળવાળા તરફથી. શા. સામચંદ ઊત્તમચ'દ માંગરાળવાળા તર. શા, પ્રેમજી નાગરદાસની માતુશ્રી ખાઇ જેનીયાત ખાઇ માંગરોળવાળા તરફથી,
શા. કુલચંદ વેલજી માંગરોળવાળા તરફથી. શા, ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસપાટણવાળા તર. શા. હુંરખચંદ મકનજી પ્રભાસપાટણુંવાળા ત. શા, મેાહનદાસ વસનજી પારખ દરવાળા તર. શા, મનસુખભાઇ લલ્લુભાઇ પેથાપુરવાળા તર.

Page #34
20 99 પ્રાચીન ચાર કમ ગ્ર'થ ટીકા સાથે” શેઠ પ્રેમચંદ્ર ઝવેરચંદ પાટણવાળા તરફથી. 21 88 ધમ પરીક્ષા શ્રી જિનમડેગુગગીકૃત” એ શ્રાવવિકાએ પાટણ તરફથી. 22 % સમાચારી સટીક શ્રીમદ- શા. લલ્લુભાઈ ખુબચંદની વિધવા બેન | યશોવિજયજી ઉપાધ્યાયજી કૃત” મેનાબાઈ પાટણવાળા તરફથી. 23 86 ઉપદેશ સક્ષતકા . બહેન વીજળીબાઈ વડારાવાળા તરફથી. 24 8 પુ’ચ નિગ્ર’થી સાવચૂરિ. 25 8 પર્યન્ત આરાધના સાવચૂરિ. 26 98 પ્રજ્ઞાપના તૃતીયપદ સંગ્રહણી સાવચૂરિ. ર૭ 18 બાદય સત્તા પ્રકરણ સાવચૂરિ, હાલમાં નવા ગ્રથાની થયેલી ચીજના. 28 ‘‘પંચ સંગ્રહ.?? શઠ રતનજી વીરજી ભાવનગરવાળા તરફથી. 29 “ષડ્રદર્શન સમુચ્ચય.” શેઠ જીવણભાઈ જેચંદ. ગાઘાવાળા તરફથા. 30 ‘‘શ્રાદ્ધવિધિ.” 31 ‘પ્રતિમા શતક લઘુ ટીકા.” શા. ગાવિંદજી વિઠ્ઠલદ્રાસ વાળુકડવાળા તરફથી 32 89 બૃહતસ ઘયણી જિનભદ્રગણિ” ક્ષમાશ્રમણ કૃત. એક સભા તરફથી 33 જીવાનુશાસન સટીક.” શા. મગનચદ ઉમેદચંદની વિધવા બાઈ - ચંદન પાટણવાલા તરફથી. 34 ‘‘શ્રી નેમિનાથ મહાકાવ્ય કીર્તિરાજ ઉપાધ્યાયજી કૃત.?” એક શ્રાવક તરફથી. 35 ‘ક્ષેત્ર સમાસટીકા”શેઠ અમૃતલાલ છગનલાલ ભાવનગરવાળા તરફથી. 36 88 9 ‘કુવલયમાલા (સંસ્કૃત) 37 શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર” શ્રીમદ્દ ભાવવિજયજી ગણીકૃત ટીકા. બાબુ સાહેબ ચુનીલાલજી પન્નાલાલજી મુંબઇવાળા તરફથી. 7 એકલા ભાષાંતરનો છપાતા ગ્રથા, 38 “શ્રાદ્ધગુણ વિવરણ” (ભાષાંતર) વારા હઠીસંગભાઈ ઝવેરચંદ ભાવનગરવાળા ત. 39 “તપાવલી (તપ મહેદધિ)” શેઠ આણંદજી પુરૂષોતમના તરફથી. 40 પૂજા સ”ગ્રહ?” પૂજ્યપાદ ન્યાયાભાનિધિ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ (આત્મારા મજી મહારાજ કૃત) તથા મુનિરાજ શ્રી વિઠ્ઠભવિજયજી મહારાજ કૃત.) ઉપરના ગ્રંથો પૈકી કેટલાક ગ્રંથ છપાવવા શરૂ થયા છે અને કેટલાએક થાની પ્રેસકોપીઓ તૈયાર થઈ છે. તે હવે પછી પ્રેસમાં મોકલવાના છે, તેમજ નવા બીજા ગ્રથાની પણુ યેજના થાય છે, તેની પણ જાહેરખબર હવે આપવામાં આવશે.