________________
૨૪૦
આત્માન પ્રકાશ શિષ્ય-ઈશ્વરને તે સ્વભાવજ છે. ગુર–આ કહેવું યોગ્ય નથી. ધસંગ્રહણીમાં કહ્યું છે કે,
एसोयसहावो से । किमेत्थ पाणं न सुंदरो य जओ ।।
तकरणकिलेसस्सतु महतो अफलस्स हेउत्ति । १ ।। અર્થ-જગત રચવાને ઇશ્વરનો સ્વભાવ છે તેમાં શું પ્રમાણ છે? અતીદ્રિય હોવાથી તેમાં કોઈ પ્રમાણ નથી, અથવા સ્વભાવ કલપના કરે છે તે સુંદર સ્વભાવ નથી, કારણ કે જગતુ રચવામાં કલેશ તે બહુજ અને ફળ કઈ પણું નથી. શિષ્ય–જગતના કર્તા ઈશ્વર સરોગી માનીએ તે શું દુષણ આવે? ગુરૂ–હે શિષ્ય, જ્યાં સરાગીપણું છે, ત્યાં કત્તાંપણું તે દૂર રહે, પણ ઈશ્વરતા,
સિદ્ધ નહિ થાય, કારણુ જ્યાં રાગ હોય ત્યાં છેષ અવશ્ય હોય, અને જેને વિષે રાગદ્વેષ હોય તે દેવજ ન કહેવાય. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે મહાદેવ સ્તુત્રને વિષે કહેલ છે કે –
रागद्वेषौ महामल्लौं । दुर्जयो येन निर्जितौ ॥
महादेवं तु तं मन्ये । शेषा वै नामधारकाः ॥१॥ અર્થ-રાગ અને દ્વેષરૂપી દુય એવા મોટા મëને જેણે જીત્યા તેને હું સાચા મહાદેવ માનું છું. બાકીના રાગી તથા બી જે દેવે છે, તે તે નામ માત્રથી જ મહાદેવ છે પણ વાસ્તવિક મહાદેવ નહિ સમજવી. ૧
રાગ દ્વેષ શરીર વિના સિદ્ધ કેમ થાય, અને સશરીરી ઈશ્વર જગતને કર્તા માનીયે તે, ઈશ્વરનું શરીર આપ સર્વ વ્યાપક માને છે કે અલ્પ પ્રમાણુ? શિષ્ય–ઈશ્વરનું શરીર સર્વવ્યાપક માનીએ તે શું દૂષણ આવે ? ગુરૂ-ઈશ્વરનું શરીરજ સર્વ સ્થાનમાં રહ્યું તે પછી પૃથ્વી, પાણી, પર્વત આદિ
કયા સ્થાનમાં રાખીને ઈશ્વરે જગતની રચના કરી તેને વિચાર કરશે ? શિષ્ય–ઈશ્વરનું શરીર આપના કહેવાથી અલ્પ પ્રમાણુવા હેવા સંભવ છે. ગુરૂ–અલ્પ શરીરવાળો ઈશ્વર દૂર દેશમાં રહેલા પદાર્થોની રચના કેવી રીતે કરી
શકે ઈત્યાદિ વિચાર કરશે ? શિષ્યજગતના કર્તા ઈશ્વરજ છે. તૈત્તિરીપનિષદમાં કહ્યું છે કે,
यस्माज्जातं जगत्सर्व, यस्मिन्नेव प्रलीयते ॥ थेनेद्रं धार्यते चैत्र, तस्मै ज्ञानात्मने नमः ॥१॥
