________________
અમારા ૬ જા,
ગુરૂ-કથંચિત્ દ્રત કથંચિત્ અદ્વૈત સામાન્ય રૂપ સત્તાને લઈને અદ્વૈતપણું મા
નીએ છીએ તથા વિશેષરૂપ વ્યક્તિને લઈને અનેકપણે માનીએ છીએ. પણ નિશ્ચયથી તે Àત રૂપજ છે. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે સ્યાદ્વાદ મંજરીને વિષે કહ્યું છે કે –
अनेकमेकात्मकमेव वाच्यं । द्वयात्मकं वाचकमप्यवश्यम् ।
अतोऽन्यथावाचकवाच्यक्लप्ता । क्तावकानां प्रतिभाप्रमादः ॥१॥ અથ–વાચ એટલે કહેવાને એગ્ય જે ચેતન અચેતન વસ્તુ સામાન્ય રૂપની અપેક્ષાથી એક સ્વરૂપવાળી છે, તે પણ વિશેષ વ્યકિતની અપેક્ષાએ અનેક રૂપ છે. માટે હે નાથ, હે વીતરાગ; જે તારા મતને છોડીને બીજા મતવાળા વાચ્ય વાચક ભાવની કલ્પના કેઈ એકાંત અદ્વૈતરૂપે, કેઈ એકાંત દ્વૈતરૂપે કહે છે તે તેમની બુદ્ધિનેજ પ્રમાદ છે.
તાત્પર્ય એ છે કે સત્તા અપેક્ષાએ વધુ એક છે, જેમાં બ્રાહ્મણ જેટલા છે તેટલા બધા બ્રાહ્મણત્વ જાતિ અપેક્ષાથી એક છે, તથા અમુક અમુક બ્રાહ્મણ વ્યકિત અપેક્ષાએ જુદા જુદા છે, તેમજ મનુષ્ય મનુષ્યત્વ જાતિ અપેક્ષાએ એક, પણ એક રાજા અને બીજી પ્રજા–આ અપેક્ષાએ અનેક, તથા જેવા પરમબ્રા છે તેવાજ જ્ઞાન ગુણવાળા સંસારી જીવે છે. તે જાતિ અપેક્ષાથી એક તથા વ્યકિત અપેક્ષાથી સર્વ જી જુદા જુદા છે. ઈત્યાદિ વાસ્તવિકમાં છ અનેકજ છે. અદ્વૈત કદાપિ સિહ નથી. શિષ્ય-પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, પરમાણુ આકાશ આદિ સામગ્રિ સહિત
ઇશ્વર જગતની રચના કરે છે. આ બીજો પક્ષ માનીએ તે શું દુષણ આવે? ગુરૂ-તમે કયા પ્રમાણથી ને કેવી રીતે સિદ્ધ કરે છે ? શિષ્ય—અનુમાન પ્રમાણથી–પૃથ્વી, પવત, વૃક્ષાદિક કાય હોવાથી તેને કઈક
કર્તા છે. જે કર્તા છે તેજ ઈશ્વર. દૃષ્ટાંત, જેમ ઘડે કાર્ય છે તે તેને કર્તા
કુંભાર છે, તે આ પૃથ્યાદિ છે તેને કર્તા અવશ્ય કેઈ હો જોઈએ. ગુરૂ–આ તમારું કહેવું અયોગ્ય છે. હવે તમે પ્રથમ કહે કે જગતને કત્તી ઈશ્વર
શરીર સહિત છે કે શરીર રહિત છે ? શિષ્ય-ઈશ્વર શરીરવાળા છે. આ પ્રથમ પક્ષ માનીએ તે શું દુષણ આવે? ગુરૂ-શરીર સહિત છે તે તે અમારા જેવું દશ્ય શરીર છે કે વ્યંતર દેવની પેઠે
અદસ્ય છે?
શિષ્ય–અમારા જેવા દેખાય તેવા શરીરવાળા ઈશ્વર જગની રચના કરે છે. ગુરૂ–આ તમારું કહેવું ચગ્ય નથી. પ્રત્યક્ષ વિરોધ આવે છે. અત્યારે પણ તણ
