________________
પન્યાસ શ્રીમદ દાનવિજયજીનું ધમ સંબંધી ભાષણ.
૩૫ છે તે મિથ્યા છે. જેમ છીપ ચાંદીરૂપ, દેરી સર્પરૂપ, તેમ આ પ્રપંચરૂપી
જગત્ અનુમાનથી મિથ્યા છે. ગુરૂ–હે શિષ્ય, આ તારૂં વચન બુદ્ધિમાનેને યોગ્ય લાગે તેમ નથી. તે પ્રપંચ
મિથ્યા કો તે મિથ્યા ત્રણ પ્રકારે છે. (૧) અત્યંત અસત્ (૨) છે બીજું ને દેખાય બીજું (૩) અનિવચ્ચ. આ ત્રણમાંથી કયા ભેદને તું
મિથ્યા માને છે? શિષ્ય–પહેલા બે તે માટે માન્ય નથી. ત્રીજે અનિર્વોચ્ચ પક્ષ હું માનું છું. ગુરૂ-હે શિષ્ય, તું અનિર્વાચ્ચ કેને કહે છે? અનિવાંચને કહેવાવાળે કોઈ
શબ્દ નથી કે શબ્દનું નિમિત્ત નથી? શિષ્ય–અનિર્વચને કહેવાવાળે કોઈ શબ્દ નથી. ગુરૂ–આ કહેવું અગ્ય છે. ગામ, નગ; પૃથ્વી, પર્વત આદિ શબ્દ તે પ્રત્યક્ષ
પ્રસિદ્ધ છે. શિષ્ય–શબ્દ તે છે, પણ શબ્દનું નિમિત્ત નથી. ગુરૂ–પાબ્દનું નિમિત્ત જ્ઞાન નથી કે પદાર્થ નથી? પ્રથમ પક્ષ તે ઠીક નથી.
પૃથ્વી, પર્વત, જળ આદિનું જ્ઞાન જીવ માત્રને પ્રતીત છે. બીજો પક્ષ કહે પદાથ નથી તે તે ભાવરૂપ નથી કે અભાવરૂપ નથી ? જે પદાર્થ ભાવરૂપ નથી તે વિપરીતાખ્યાતિ આવી, અને વેદાંતિના મતમાં વિપરીતા ખ્યાતિ માનવી મોટું દૂષણ છે. જે અભાવરૂપ પદાર્થ નથી એમ કહો તે, ભાવરૂપ
માનવજ પડશે, તથા જે ભાવરૂપ માને તે અદ્વૈત સિદ્ધ નહિ જ થાય. શિય–ભાવ તથા અભાવ અને પ્રકારે વસ્તુ નથી. ગુરૂ– હે શિષ્ય, તું ભાવ તથા અભાવ આ બન્નેને અર્થ લોક પ્રસિદ્ધ છે. તેજ
માને છે કે વિપરીત કઈ અલોકિક? જે લેક પ્રસિદ્ધ માનીશ ને ભાવ કહીશ તે અભાવને નિષેધ થશે, અને અભાવ કહીશ તે ભાવને નિષેધ થશે. પરસ્પર આપસમાં અને વિરોધી છે, તેથી એક તે અવશ્ય માનવ પડશે, અને માનશે તે અનિર્વાણ્યતાને નાશ થશે. જે બીજે પક્ષ અલૈકિક માને છે તે તમારા મન કપિત માનેલા શબદ તથા શબ્દના નિમિત્તભૂત પદાર્થને નાશ થવાથી અમારી કંઈ હાનિ થશે નહિ. લોકિક શબ્દ તથા તેના નિમિત્તને નાશ થશેજ નહિ તે પછી અનિવચ્ચ કેવી રીતે
સિદ્ધ થશે ? શિષ્ય–પ્રતીત ન થાય તેને અનિર્વાશ્ય કહીએ તે પછી શું દુષણ આવે ? ગુર–આ તમારા કથનમાં બહુ જ વિરોધ આવે છે. પ્રતીત ન થાય તેને અનિર્વ
એ કહે છે, પણ પ્રથમ તે તમે કહેલ છે. “પ્રપંચ મિથ્યા છે, પ્રતીત
