Book Title: Anekant 1954 03
Author(s): Jugalkishor Mukhtar
Publisher: Jugalkishor Mukhtar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/527324/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane kAnta mArca 1654 yaha cittAkarSaka mUrti zrIsImandharasvAmIkI hai aura rAjakoTake nUtana jainamandira meM virAjamAna hai / isa mandira aura mUrtikA nirmANa sonagar3ha ke santa satpuruSa kAnajI svAmIkI pra eraNA se huA hai aura unhoMke dvArA yaha pratiSThita hai / yAtrAthiyoMko giranArajI jAte samaya isa bhavya mUrtikA darzana jarUra karanA cAhiye / sampAdaka maNDala zrIjugala kizora mukhtAra 'yugavIra' bA0 choTelAla jaina M. RA.S. bA0 jaya bhagavAna jaina eDavokeTa paNDita DI. esa. jaitalI paM0 paramAnanda zAstrI anekAnta varSa 12 kiraNa 10 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUcI 303 1. zrI zAradA stavanam-bha. zubhacandra [20 paramAnanda jaina zAstrI 3 2. janma jAti garvAyatam- ['yugavIra' 374 7. jaina dharma aura jaina darzana3. kavivara bhUdharadAsa aura unakI vicAra dhArA [zrI ambujAkSa sarakAra ema.e.vI.ela. 322 [paM. paramAnanda jaina zAstrI 305 8. ujjainake nikaTa prAcIna di. jaina mUrtiyA~4. zrI bAhubalIkI AzcaryamayI pratimA [bA. choTelAla jaina 327 [zrAcArya zrI vijayendra sUri 3.1 1. zramaNakA uttara lekha na chApanA- ....... 328 5. garIbI phyo -[svAmI satyabhakta saMgabhase) 314 10. zrI jijJAsA para merA vicAra-TAiTila pe03 6. hamArI tIrtha yAtrA saMsmaraNa [ cullaka siddhi sAgara 330 merIbhAvanAkA nayA saMskaraNa merobhAvanA kI bahata dinoMse mAMge pArahI thIM, ataH vIrasevAmandirane merIbhAvanAkA yaha nayA saMskaraNa 32 pauMDave bar3hiyA kAg2aja para chApa kara prakAzita kiyA hai| jo sajjana bAMTaneke liye cAheM unheM5) rupayA saikar3Ake hisAbase dI jaaveNgii| posTeja kharca alaga denA hogaa| eka pratikA mUlya -) eka mAnA hai| mainejara vIrasevAmandira, granthamAlA, jainamyUjiyamakI AvazyakatA jaina ArTa-gailarI dehalImeM kisI ucita sthAna para eka jaina myUjiyamakI dillImeM kisI yogya sthAnapara jaise lAla mandira yA atyanta AvazyakatA hai jisameM purAtattvakI dRSTise saba naI dillImeM eka 'jaina pArTa-gailarI' kI atyanta AvazyakatA hai| jisameM jaina ArTako sarvottamarUpase pradarzita kiyA jAya / sAmagrI ekatrita kI jAya / aAzA hai samAja pUrA dhyAna degA samAjako isapara vicArakara zIghrahI kAryarUpameM pariNata karanA varanA vIrasevAmandiko isa kamIkI pUrti karanI caahie| cAhie / athavA vIrasevAmandira jo apanA bhavana banavAnekA 18-3-54 ] zrAyojana kare use isa lakSyakI ora dhyAna denA caahie| -pannAlAla jaina agravAla -pannAlAla jaina agravAla anekAntakI sahAyatAke sAta mAga (1) anekAntake 'saMrakSaka' tathA 'sahAyaka' bananA aura banAnA / (2) svayaM anekAntake grAhaka bananA tathA dUsaroMko bnaanaa| (3) vivAha-zAdI Adi dAnake avasaroM para anekAntako acchI sahAyatA bhejanA tathA bhijvaanaa| (4) apanI ora se dUsaroMko anekAnta bheTa-svarUra athavA phrI bhijavAnA; jaise vidyA-saMsthAoM, lAyaberiyoM, sabhA-sosAiTiyoM aura jaina-ajaina vidvaanoNko| (5) vidyArthiyoM Adiko anekAnta ardha mUlyameM deneke liye 25),50) AdikI sahAyatA bhejnaa| 25 kI sahAyatAmeM 10 ko anekAnta ardhamUlyameM bhejA jA skegaa| (6)anekAntake grAhakoMko acche grantha upahArameM denA tathA dilAnA / (7) lokahitakI sAdhanAmeM sahAyaka acche sundara lekha likhakara bhejanA tathA citrAdi sAmagrIko prakAzanArtha juTAnA / sahAyatAdi bhejane tathA patravyavahArakA patA:noTa-dasa grAhaka banAnevAle sahAyakoMko mainejara 'anekAnta' - 'anekAnta' eka varSa taka bheMTasvarUpa bhejA jaaygaa| vIrasevAmandira, 1, dariyAgaMja, dehalI / For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vArSika mUlya 5) varSa 12 kiraNa 10 vizva tattva-prakAzaka OM ahaMma | nItivirodhadhvaMsI lokavyavahAravartakaH samyak / | paramAgamasya bIjaM bhuvanaikagururjayatyane kAntaH vastu tattva-saMghAtaka vIrasevAmandira, 1 dariyAgaMja, dehalI phAlguNa vIra ni0 saMvat 2480, vi0 saMvat 2010 bha0 padmanandi- ziSya- zubhacandra-kRtam zrIzAradAstavanam surendra-nAgendra-narendravaMdyA, yA carcitA yogijanaiH pavitraiH / kavitva-vaktRtva-phalAdhirUr3hoM, sA zAradA me vitanotu buddhim // 1 // zabdAgamaistarpita - devavRndaM, mAyAkSarI sArvapathInamArgam / maMtrAtaraizcacitadeharUpamarcanti ye tvAM bhuvi vandanIyAm // 2 // yA cakSuSA jJAnamayena vANI, vizvaM punAtIndukaleva nityam / zabdAgamaM bhAsvati vartamAnaM, sA pAtu vo haMsarathAdhirUr3hA / / 3 / / pramANa - siddhAnta - sutattvabodhAdyA saMstutA yogi- surendravRndaiH / tAM stotukAmo'pi na lajjayAmi putreSu mAteva hitAparA sA // 4 // nIhArahArotthitadhautavastrAm zrIbIjamaMtrAkSara - divyarUpAm / yA gadya-padyaiH stavanaiH pavitraistvaM stotukAmo bhuvane narendraH // 5 // avazyasevyaM taba pAdapadma brahma endra candrArka-hRdi sthitaM yaH / na dRzyamAnaH kurute budhAnAM jJAnaM paraM yogini yogigamyam // 6 // kAyena vAcA manasA ca kRtyA, na prArthyate brahmapadaM tvadIyam / bhakti parAM tvaccaraNAravinde, kavitvazaktiM mayi dehi dIne // 7 // tava stutiM yo vitanotu vAgi ! varNAkSarairacitarUpamAlAm / sa gAte puNya- pavitra muktimarthAgamaM khaNDita - vAdi-vRndam // 8 // zrIpadmanandandramunIndra-paTTe zubhopadezI zubhacandradevaH // vidAM vinodAya vizAradAyAH zrIzAradAyAH stavanaM cakAra // 6 // itizrIzAradAstavanama | For Personal & Private Use Only eka kiraNa kA mUlya II) mArca 1654 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janma-jAti-garvApahAra - [kucha arsA huA mujhe eka guTakA vaidyazrI paM0 kanhaiyAlAla jI kAnapurase dekhaneko milA thA, jo 200 varSase apaskA likhA huA hai aura jisameM kucha prAkRta vaidyaka granthoM, nimitta zAstroM. yaMtroM-maMtroM tathA kitanI hI phuTakara bAtoMke sAtha aneka-subhASita padyoMkA bhI saMgraha hai| usakI katipaya bAtoMko maiMne usa samaya noTa kiyA thA, jinameMse do ekakA paricaya pahale 'anekAnta' ke pAThakoMko diyA jA cukA hai| Aja usake pRSTha 223 para udazta do subhASita payoMne bhAvAbuvAdake sAtha pAThakoMke sAmane rakkhA jAtA hai, jo ki janma-jAti-viSayaka garvako dUra karanemeM sahAyaka haiN| -yugavIra ] kauroyaM kRmijaM suvarNamupalA [ ] dUrvApi goromataH paMcatAmarasaM zazAMkamu (u) dadheriMdIvaraM gomayAt / kASThAdagniraheH phaNAdapi maNi gopittago (to) rocanA, prAkAzyaM svaguNodayena guNino gacchaMti kiM janmanA // 1 // janmasthAnaM na khalu vimalaM varNanIyo na varNo, dUre zomA vapuSi niyatA paMkarzakAM karoti / nUnaM tasyAH sakatAsurabhidravyagApahArI / ko jAnIte parimalaguNAMkastu kstuurikaayaaH| 2 // bhAvArtha-usa rezamako dekho jo ki kIr3oMse utpanna hotA hai, usa suvarNako dekho jo ki pattharase paidA hotA hai, usa (mAMgalika ginI jAne vAlI harI bharI) dUbako dekho. jo ki gauke romoMse apanI utpattiko liye hue hai, usa lAla kamala ko dekho jisakA janma kIcar3ase hai, usa candramAko dekho jo samudrase (manthana-dvArA) udbhUta huA kahA jAtA hai, usa indIvara (nIlakamala) ko dekho jisakI utpatti gomayase batalAI jAtI hai| usa agniko dekho jo ki kAThase utpanna hotI hai, usa maNiko dekho jo ki sarpake phaNase udbhUta hotI hai, usa (camakIle pItavarNa) gorocanako dekho jo ki gAyake pittase tayAra hotA athavA banatA hai, aura phira yaha zikSA lo ki jo guNI haiM-guNoMse yukta haiM-ye apane guNoMke udaya-vikAzake dvArA svayaM prakAzako-prasiddhi evaM lokapriyatAko prApta hote haiM, unake janmasthAna yA jAtise kyA ?-ce unake usa prakAza athavA vikAzameM bAdhaka nahIM hote| aura isalie hIna janmasthAna athavA jAtikI bAtako lekara unakA tiraskAra nahIM kiyA jA sakatA // 1 // isI taraha usa kastUrIko dekho jisakA janmasthAna vimala nahIM kintu samala hai-vaha mugakI nAbhimeM utpanna hotI hai, jisakA varNa bhI varNanIya (prazaMsAke yogya ) nahIM-vaha kAlI kalUTI kurUpa jAma par3atI hai| (isIse) zobhAkI bAta to usase dUra vaha zarIrameM sthita athavA lepako prApta huI paMkakI zaMkAko utpanna karatI hai aisA mAlUma hone lagatA hai ki zarIrameM kucha kIcar3a lagA hai| itane para bhI usameM sakala sugandhita dravyoMke garvako harane vAlA jo parimala (sAtizAyi gandha ) guNa hai usake mUlyako kauna aoNka sakatA hai ? kyA usake janma jAti yA varNake dvArA use praoNkA yA jAnA jA sakatA hai ? nhiiN| aisI sthitimeM janma-jAti kula athavA varNa jaisI bAtako lekara kisIkA bhI apane liye garva karanA aura dUsare guNIjanoMkA tiraskAra karanA vyartha hI nahIM kintu nAsamajhIkA bhI yotaka hai||2|| For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara bhUdharadAsa aura unakI vicAradhArA (paM0 paramAnanda jaina zAstrI) hindIbhASAke jainakaviyoMmeM paM. bhUdharadAsajIkA nAma bhI kavivarakI AtmA jainadharmake rahasyase kevala paricita hI ullekhanIya hai / Apa Agareke nivAsI the aura ApakI jAti nahIM thI kintu usakA sarasa rasa unake Atma-prade zoMmeM bhida thI khaMDelavAla / una dinoM AgarA adhyAtmavidyAkA kendra banA cukA thA, jo unakI pariNatiko badalane tathA sarala banAne meM huA thaa| AgaremeM Ane jAne vAle sajjana usa samaya vahAM- eka advitIya kAraNa thA / unheM kavitA karanekA acchA kI goSThIse pUrA lAbha lete the| adhyAtma ke sAtha vahAM abhyAsa thaa| unake mitra cAhate the ki kavivara kucha aise prAcAra-mArgakA bhI khAsA abhyAsa kiyA jAtA thA, pratidina sAhityakA nirmANa kara jAya, jise par3hakara dUsare loga bhI zAstrasabhA hotI thI, sAmAyika aura pUjanAdi kriyAoMke apanI prAtma-sAdhanA athavA jIvanacaryAke sAtha vastutattvako sAtha prArama-sAdhanAke mArga para bhI carcA calatI thii| hiMsA, sajhane meM sahAyaka ho skeN| unhIM dinoM AgaremeM jayasiMha mUTha, corI, kuzIla aura padArthasaMgraharUpa pApoMkI nivRttike savAI sUbA aura hAkima gulAbacanda vahAM Ae, zAha harIliye yathAzakya prayatna kiyA jAtA thA aura buddhipUrvaka unameM siMhake vaMzameM jo dharmAnurAgI manuSya ke unakI bAra-bAra pravRtti na karanekA upadeza bhI hotA thA, goSThIke prAyaH sabhI preraNAse kavike pramAdakA anta ho gayA aura kavine saM0 sadasyagaNa unakA parimANa athavA tyAga yathAzakti karate the, 1781 meM pauSa kRSNA 13 ke dina 'zataka' nAmakA grantha aura yadi unakA tyAga karane meM kucha kacAI yA azakti banAkara samApta kiyaa| mAlUma hotI thI to pahale use dUra karanekA yathA sAdhya adhyAtmarasakI carcA karate hue kavivara prAtma-rasameM prayatna kiyA jAtA thA, usa Atma nirbalatA (kamajorI) ko vibhora ho uThate the| unakA mana kabhI-kabhI vairAgyakI taraMgoM dUra kara karane kI ceSTA kI jAtI thI, aura unake tyAgakI meM uchalane lagatA thaa| aura kabhI-kabhI unakI dRSTi dhanabhAvanAko balavatI banAyA jAtA thA, tathA unake tyAgakA cupa sampadAkI caMcalatA, asthiratA aura zarIra AdikI usa cApa sAdhana bhI kiyA jAtA thaa| bAharake logoM para isa bAta para isa bAta vinAzIka pariNati para jAtI thI, aura jaba ve saMsArakI usa kA bar3A prabhAva par3atA thA aura ve jainadharmakI mahattAse duHkhamaya pariNatikA vicAra karate jisake pariNamanakA dRzya prerita ho apaneko usakI zaraNameM le jAnemeM apanA gaurava bhI kabhI-kabhI unakI AMkhoMke sAmane A jAyA karatA thaa| samajhate the| to ve yaha socate hI raha jAte the ki aba kyA karanA cAhiye, jo navAgantuka bhAI rAjyakAryameM bhAga lete the, ve raatrimeN| itanemeM manakI gati badala jAtI thI aura vicAradhArA usa avakAza honepara dharmasAdhanameM apaneko lagAnemeM apanA kartavya samajhate the| usa samaya dharma aura tajanita dhArmika kriyA sthAnase dUra jA par3atI thI, aneka takaNAe~ utpanna hotI aura . samA jAtI thoM aneka yicAra Ate aura cale jAte the, para ve kANDa bar3I zraddhA tathA prArama-vizvAsake sAtha kiye jAte the, Ajakala jaisI dhArmika zithilatA yA azraddhAkA kahIM para / apane jIvanakA koI antima lakSya sthira nahIM kara pA rahe the| gharake bhI sabhI kArya karate the, parantu mana unameM vahIM lagatA bhI prAbhAsa nahIM hotA thA / zraddhAlu dharmAtmAoMkI usa . ' samaya koI kamI bhI nahIM thI, para Aja to unakI saMkhyA thA, kabhI pramAda satAtA thA aura kabhI kucha / hRdayameM prAramaatyanta virala dikhAI detI hai| kintu lokadikhAvA karanevAle zrAgare maiM bAlabuddhi bhUdhara khaMDelavAla, bAlakake khyAlayA sau-dosau rupayA dekarasaMgamaramarakA pharzAdi lagavAkara nAma sauM kavitta kara jAne hai| aise hI karata bhayo jaisiMgha savAI khadavAnevAle tathA apanI iSTa siddhike liye bola kabUla yA mAna- savA, hAkima gulAbacanda Aye tihi thAne haiN| harIsiMha manautI rUpa abhimatakI puSTimeM sahAyaka padmAvatI Adi zAhake suvaMza dharmarAgI nara, tinake kahesauM jori kInI eka deviyoMkI upAsanA karane vAle logoMkI bhIr3a adhika dikhAI ThAne hai / phiri-phira prere mere pAlasako anta bhayo, unakI detI hai| ye saba kriyAe~ jainadharmakI nirmala evaM nispRha sahAya yaha mero mana mAne hai // saharatase ika mAtmapariNatise sarvathA bhinna haiM unameM jainadharmakI usa pAkha tamalIna / tithiterasa ravivArako,sataka samApata kIna / prANa-pratiSThAkA aMzabhI nahIM hai| -jina zataka prazasti / For Personal Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 ] anekAnta sIko raMga kI yaha bhI vidA ho jAtI thI uDatI kintu saMsArake duHkhoMse chUTane kI jo TIsa hRdayameM ghara kiye hue thI vaha dUra na hotI thI, aura na usakI pUrtikA koI Thosa prayatna hI ho pAtA thA / adhyAtmagoSThI meM jAnA aura carcA karanekA viSaya usI kramase barAbara cala rahA thA, unake mitroMkI to ekamAtra abhilASA thI 'padyabaddhasAhityakA nirmANa' / ataH jaba ve 'avasara pAte kavivarako usakI meM raNA avazya kiyA karate the| eka dina ve apane mitroMke sAtha baiThe hue the ki vahAMse eka vRddha puruSa gujarA, jisakA zarIra thaka cukA thA, dRSTi atyanta kamajora thI, dubalA-patalA laThiyAke sahAre cala rahA thA, usakA sArA badana kAMpa rahA thA, muMhase kabhI-kabhI lAra bhI Tapaka par3atI thii| buddhi zaThiyAsI gaI thii| zarIra azakra ho rahA thA kiMtu phira bhI vaha kisI zrAzAse calanekA prayatna kara rahA thaa| yadyapi laDiyA bhI sthiravAse pakar3a nahIM pA rahA thA yaha vahAMse dasa pAMca kadama hI Ageko cala pAyA thA ki deva yogase usakI lAThI chUTa gaI aura vaha becArA cAmase nIce gira gayA, girane ke sAthahI use logoMne uThAyA, khar3A kiyA, vaha hAMpa rahA thA, coTa laganese karAhane lagA, logoMne use jaise-taise lAThI pakar3AI aura kisI taraha use le jAkara usake ghara taka phuNcaayaa| usa samaya mitroMmeM bUr3hekI dazAkA aura usakI usa ghaTanAkA jikra cala rahA thA / mitroMmeMse ekane kahA bhAI kyA dekhate ho ? yahI dazA hama sabakI zrAne vAlI hai, usakI vyathAko vahI jAnatA hai, dUsarA to usakI vyathAkA kucha anubhava bhI nahIM kara sakatA, hameM bhI saceta honekI AvazyakatA hai, kavivara bhI una sabakI bAteM suna rahe the, unase na rahA gayA aura ve bola uThe AvAre bur3hApA mAnI sudhi budhi bisarAnI // zravanakI zakti ghaTI, cAla calai aTapaTI, deha laTI bhUkha ghaTI, locana bharata pAnI || 1|| dA~tanakI paMkti TUTI hAinakI saMdhi chUTI, kAyAkI nagari lUTI, jAta - nahi pahicAnI ||2|| bAloMne varana pherA, rogane zarIra gherA, putrahU na Avai nerA, auroMkI kahA kahAnI ||3|| bhUdhara samujhi aba, svahita karego kaba yaha gati hai hai jaba taba pachate prAnI // 4 // padake antima caraNako kavine kaI bAra par3hA aura yaha kahA ki yahI dazA to hamArI hone vAlI hai, jisa para hama kucha dilagIra aura kabhI kucha haMsa se rahe haiN| yadi hama ba nahIM sa~bhale, na cete, aura na apane hitakI ora dRSTi [ kiraNa 10 dI, 'to maiM kapa svahita karU~gA' ? phira mujhe jIvanameM kevala pachatAvA hI raha jaaygaa| para eka bAta socane kI hai aura vaha yaha ki yaha yajJa mAnava kitanA abhimAnI hai, rUpa sampadAkA lobhI, viSaya-sukhameM magna rahane vAlA narakITa hai, bar3e kI dazAko dekhakara taraha-tarahake vikalpa karatA hai, parake bur3hApe aura usake sukha-dukhakI carcA to karatA hai kintu apanI ora jhAMkakara bhI nahIM dekhatA aura na usakI durbala duHkhAvasthAyeM, ananta vikalpoMki madhya par3I huI bhayAvaha ava sthAkA avalokana hI karatA hai, aura na AzA tRSNAko jItane athavA kama karanekA prayatna hI karatA hai / hAM, cAhadAhakI bhISaNa jvAlAmeM jalAtA huA bhI apaneko jJAna hai, para sukhI mAna rahA hai| vahI isakA isa ajJAnase chuTakArA kyoM nahIM hotA usameM bAra cAra pravRtti kyoM hotI hai vaha kucha samajha nahIM AtA, yaha zarIra jise maiM apanA mAna kara saba tarahase puSTa kara rahA hai eka dina miTTImeM mila jaayegaa| yaha to jar3a hai aura maiM svayaM jJAyaka bhAvarUpa cetana dravya hU~, isakA aura merA kyA nAtA, merI aura isa zarIrakIkI jAti bhI eka nahIM hai phira bhI cirakAlase yaha merA sAthI bana rahA hai aura maiM isakA dAsa bana kara barAbara sevA karatA rahatA hU~ aura isase saba kAma bhI letA huuN| yaha saba maiM svayaM par3hatA hU~ aura dUsaroMse kahatA bhI hU~ phira bhI maiMne ina donoMkI kabhI judAI para koI dhyAna nahIM diyA aura use barAbara apanA mAnatA rahA, isI kAraNa svAhita karane kI bAta dUra par3atI rahI, ina vicAroMke sAtha kavivara nidrAkI godameM nimagna ho gaye / prAtaHkAla uThakara kavivara jaba sAmAyika karane baiThe, taba punaH zarIrakI jarA avasthAkA dhyAna zrAyA / aura kavivara socane lage jaba parlA purAnA par3a jAtA hai, usake donoM khure hilane calane laga jAte haiM, uraM-madarA khakharAne lagatA hai-AvAja karane lagatA hai| paMkhur3iyA chiddI ho jAtI haiM, takalI bala khAjAtI hai-- vaha nIcekI zrora nava jAtI hai, taba sUtakI gati zrIdhI nahIM ho sakatI, vaha vAravAra TUTane lagatA hai| AyumAla bhI taba kAma nahIM detI, jaba sabhI aMga calAcala ho jAte haiM taba vaha rojInA marammata cAhatA hai anyathA vaha apane kAryameM akSama hojAtA hai / kintu nayA carakhalA sabakA mana moha letA hai, vaha apanI abAdhagatile dUsaroMko apanI ora AkarSita karatA hai, kintu purAtana ho jAne para usakI For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa-10] kavivara bhUdharadAsa aura unakI vicAra-dhArA [307 bhI vahI dazA ho jAtI hai, aura anta meM vaha iMdhanakA kAma puruSArthakI kucha kamI hai| yaha saba vikalpapuMja kaviko detA hai| ThIka isI prakAra jaba yaha zarIra rUpI carkhA purAnA sthira nahIM hone dete the| para maMdirajImeM praveza karate hI jyoM par3a jAtA hai, donoM paga azakta ho jAte haiN| hAtha, muha, hI andara pArzvaprabhukI marvikA darzana kiyA tyoM hI dRSTimeM nAka, kAna, AMkha aura hRdaya Adi, zarIrake sabhI avayava kucha adbhuta prasAdakI rekhA prasphuTita huI / kavivarakI dRSTi jarjarita, nisteja aura calAcala ho jAte haiM taba zabdakI gati mUrtike usa prazAMta rUpa para jamI huI thI mAnoM unheM sAkSAt bhI ThIka DhaMgase nahIM ho sktii| usameM azakti aura lar3a- pArzvaprabhukA darzana ho rahA thA, parantu zarIrakI sArI ceSTAe~ khar3AnApana A jAtA hai| kucha kahanA cAhatA hai aura kucha kriyA zUnya nizceSTha thiiN| kavivara Atma-vibhora the-mAnoM ve kahA jAtA hai| carkhekI to marammata ho jAtI hai| parantu isa samAdhimeM tallIna hoM, unake mitra unheM pukAra rahe the, paM] zarIra rUpa carkhekI marammata vaidyoMse bhI nahIM ho sktii| jI bhAiye samaya ho rahA hai kucha adhyAtmakI carcA dvArA usakI marammata karate hue vaidya hAra jAte haiM aisI sthitimeM Atmabodha karAnekA upakrama kIjiye para dUsaroMko kavivarakI AyukI sthiti para koI bharosA nahIM rahatA, vaha asthira ho usa dazAkA koI prAbhAsa nahIM thA, hA~, dUsare logoMko to jAtI hai| kintu jaba zarIra nayA rahatA hai, usameM bala, teja itanA hI jJAta hotA thA ki Aja kavivarakA ceharA prasanna hai| aura kArya karanekI zakti vidyamAna rahatI hai| taba vaha dUsaroM ve bhaktike pravAhameM nimagna hai| itane meM kavivarake par3hanekI ko apanI ora AkarSita karatA hI hai| kintu zarIra aura AvAja sunAI dI, ve kaha rahe haiM :usake varNAdika guNoMke palaTane para usakI vahI dazA ho bhavi dekhi chavi bhgvaankii| jAtI hai| aura antameM vaha agnimeM jalA diyA jAtA hai| sundara sahaja soma AnaMdamaya, dAtA parama klyaannkii| aisI sthitimeM he bhUdhara ! tumhIM soco, tumhArA kyA kartavya nAsAdRSTi mudita mukha vArija, sImA saba upamAnako / hai| tumhArI kisameM bhalAI hai / yahI bhAva kavike nimnapadameM guMphita hue haiM aMga aDola acala Asana dida, vahI dazA nija dhyaankii| isa jogAsana jogarItisauM, siddhabhaI ziva-thAnakI / carakhA calatA nAhI, carakhA huA purAnA // aisaiM pragada dikhAvai mAraga, mudrA - dhAta - paravAnakI / paga khUTe do hAla na lAge, uramadarA khkhraanaa| jisa dekheM dekhana abhilASA, rahata naraMcaka AnakI / chIdI huI pAMkhur3I pAMsU , phira nahIM manamAnA // 1 // tRSata hota 'bhUdhara' jo aba ye, aMjuli amRtapAnakI / rasanAtakalIne balakhAyA, so aba kaise khuutte| he bhAI ! tuma bhagavAnakI chavIko dekho, vaha sahaja zabda sUta sUdhA nahiM nikasai, ghar3I-ghar3I pala TUTai // 2 // sundara haiM, saumya hai, Anandamaya hai, parama kalyANakA dAtA hai, Ayu mAlakA nahIM bharosA, aGga calAcala saare| roja ilAja marammata cAheM, vaida bAr3ha hI hAre // 3 // nAsAdRSThi hai, mukha kamala mudita hai, sabhI aMga aDola aura Asana suhaDha hai, yahI dazA Atma-dhyAnakI hai / isI yogAnayA carakhalA raMgAcaMgA, sabakA citta curaavai| palaTA varana gaye guna agale. aba dekhai nahiM Avai / / 4 sana aura yogyAnuSThAnase unhoMne vasuvidha-samidhi jalA kara moTA mahIM kAta kara bhAI, kara apanA surmeraa| ziva sthAnakI prApti kI hai isa taraha dhAtu-pASAekI yaha mUrti Atma-mArgakA darzana karAtI hai| jisake darzanase phira anyake aMta AgameM Idhana hogA, bhUdhara samajha saberA // 5 // dekhanekI abhilASA bhI nahIM rahatI / ataH he madhura ! tU tRpta kavivara isa padako par3ha hI rahe the ki sahasA prAtaH kAla uThakara kavivara jaba sAmAyika karane baiThe taba usa buDDhe- hokara usa chavikA amRta pAna kara, vaha tujhe bar3e bhArI bhAgyakI dazAkA vikalpa punaH uThA, jise kavine jaise taise dabAyA se milI hai| jisakA vimala darzana duHkhoMkA nAzaka hai aura aura nityakarmase nimiTakara maMdirajImeM pahuMce / maMdirajImeM pUjanase pAtakoMkA samUha gira jAtA hai / usake binA isa / jAnese pahale kavivarake manameM bArabAra yaha bhAvanA udgata ho khArI saMsAra samudrase anya koI pAra karane vAlA nahIM hai|| rahI thI ki Atmadarzana kitanI sUkSma vastu hai kyA maiM usakA ataH tU unhIMkA dhyAna dhara, eka para bhI unheM mata chor3a / tU pAtra nahIM ho sakatA ? jina darzana karate karate yuga bIta gaye dekhata dukha bhAji jAti dazoM diza pUjata pAtaka puja gire| parantu prAtmadarzanase rikta rahe, yaha terA abhAgya hai yA tere isa saMsAra kSAra sAgarasauM aura na koI pAra karai / For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 ] anekAnta [kiraNa soca aura samajha, yaha nara bhava aAsAna nahIM hai, tAta,mAta, teja turaMga suraMga bhale ratha, matta mataMga utaMga khare bhrAta, suta dArA zrAdi sabhI parikara apane apane svArthake g2arjI dAsa khabAsa avAsa aTA, dhanajora karoranakoza bhare hai| tU nAhaka parAye kAraNa apaneko narakakA pAtra banA rahA aise baDhetau kahA bhayo henara,choricale uThianta chre| hai| parakI ciMtA meM prAtma nidhiko vyartha kyoM kho rahA hai, tU dhAma khare rahe kAma pare rahe dAma Dare rahe ThAma dhare hai mata bhUla, yaha dagA jAhira hai / usa ora dRSTi kyoM nahIM detaa| lakSmIke kAraNa jo ahaMkAra utpanna hotA hai yaha ja vaha manuSyadeha durlabha hai, dAva mata cUka / jo aba cUka gae usake nazemeM itanA mazagUla ho jAtA hai ki vaha ara to kevala pachatAvA hI hAtha rahegA, yaha mAnava rUpI hIrA tujhe kartavyase bhI hAtha dho baiThatA. hai / aizo azaratameM vaibhava bhAgyodayase milA hai tU ajJAnI bana usake mUlyako na samajha najArekA jaba pAgalapana savAra hotA hai taba vaha acinta kara vyartha mata phaika / naTakA svAMga mata bhara, yaha Ayu chinameM evaM akalpanIya kArya kara baiThatA hai, jinakI kabhI svapna gala jAyagI, phira karor3oM rupayA kharca karane para bhI prApta na bhI pAzA nahIM ho sktii| mAno viveka usake hRdayase kUcca hogI, uTha jAga, aura svarUpameM sAvadhAna ho| kara jAtA hai, nyAya anyAyakA use koI bhAna nahIM hotA, yaha mAyA uganI hai, jhUThI hai jagatako ThagatI phiratI hai, vaha sadA abhimAnameM cUra rahatA hai, kabhI komala dRSTise jisane isakA vizvAsa kiyA vahI pachatAyA, yaha apanI thor3I dUsaroMkI ora jhAMka kara bhI nahIM dekhatA, vaha yaha bhI nahIM sI caTaka maTaka dikhA kara tume lubhAtI hai, yaha kulTA hai, socatA ki Aja to mere vaibhavakA vistAra hai yadi kalako isake aneka svAmI ho rahe haiN| parantu isakI kisIse bhI yaha na rahA to merI bhI ina raMkoM jaisI durdazA hogI, mujhe tRpti nahIM huI, isane kabhI kisIke sAtha bhI premakA bartAva kaMgalA bana kara parAye pairoMkI khAka jhAr3anI pdd'egii| bhUkha, nahIM kiyaa| zrataH he bhUdhara ! yaha saba jagako bhoMdU banAkara garmI zardIkI vyathA sahanI pdd'egii| chalatI phiratI hai| tU isa mAyAke cakkarameM vyartha kyoM parezAna parantu phira bhI yaha dhana aura jIvanase rAga rakhatA hai tathA ho rahA hai| yaha mAyA terA kabhI sAtha na degI, tU ise nahIM virAgase kosoM dUra bhAgatA hai| jisa taraha khargoza apanI chor3egA, to yaha tujhe chor3a kara anyatra bhAga jAyagI, mAyA prAMkheM banda karake yaha jAnatA hai ki aba saba jagaha andherA kabhI sthira nahIM rhtii| isa taraha ke aneka dRzya tUne apanI ho gayA hai, mujhe koI nahIM dekhatA kavine yahI prAzaya apane ina prAMkhoMse dekhe haiM, isakI caMcalatA aura menmohakatA nimna padyameM aMkita kiyA hai :lubhAne vAlI hai| jarA isa ora muke ki svahitase vaMcita 'dekho bhara jobanameM putrako viyoga Ayo, hue / itanA saba kucha hote hue bhI yaha mAnava mohase lakSmI- taiseM hI nihArI nija nArI kAla maga maiM / kI ora hI jhukatA hai, svAtmaHkI ora to bhUlakara bhI nahIM je je puNyavAna jIva dIsata haiM yAna hI pe, dekhatA, parako upadeza detA hai, unheM moha chodanekI preraNA raMka bhaye phireM teU panahI na pagamai / karatA hai, para svayaM usImeM magna rahanA cAhatA hai / cAhatA hai ete pai abhAga dhata-jItabasauM dharai rAga, kisI taraha dhana ikaTThA ho jAya to mere saba kArya pUre hoya na virAga jAnai rahU~gau alagamaiM / ho jAveMge aura dhanAzA pUrtike aneka sAdhanabhI juTAtA hai Akhina viloki andha sU / aMdherI karai, unhIMkI cintAmeM rAta-dina magna rahatA hai| rAtrimeM svapna- aise rAjarogako ilAja kahA jaga meM // 35 // sAgarameM magna huaA apaneko dhanI aura vaibhavase sampanna sama he bhUdhara ! tU kyA saMsArakI isa viSama paristhitise jhatA hai| para antima avasthAkI ora usakA koI lakSya paricita nahIM hai. aura yadi hai to phira para padArthoM meM rAgI bhI nahIM hotaa| yahI bhAva kavine zatakake nimna do padyomeM kyoM ho rahA hai ? kyA una padArthoMse terA koI suhita huzrA vyakta kiye haiM hai, yA hotA hai ? kyA tUne yaha kabhI anubhaba bhI kiyA hai cAhata haiM dhana hoya kisIvidha,to saba kAja sareM jiyarAjI, ki merI yaha pariNati dukhadAI hai, aura merI bhUla hI mujhe gehacinAyakarUMgahanA kachu,vyAhisutAsuta bAMTie bhaajii| duHkhakA pAtra banA rahI hai / jaba saMsArakA aNumAtra bhI paraciMtata yauM dina jAhiMcale,jama Ana acAnaka detadagAjI padArtha terA nahIM hai, phira terA usa para rAga kyoM hotA hai ? khelata khelakhilAri gae, rahijAi rupIzataraMjakI baajii| cittavRtti svahitakI ora na jhuka kara parahitako ora kyoM For Personal & Private Use Only www.lainelibrary.org Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10 ] jhukatI hai, tU yaha saba jAnate hue bhI anajAna sA kyoM ho rahA hai yaha rahasya kucha merI samajha meM nahIM zrAtA kavivara bhUdharadAsa aura unakI vicAradhArA he bhUdhara ! parapadArthoM para tere isa rAgakA kAraNa anantajanmoMkA saMcita parameM zrAtma kalpanArUpa terA mithyA adhya vasAya hI hai jisakI vAsanAkA saMskAra tujhe unakI zrora zrAkarSita karatA rahatA hai--bAra bAra jhukAtA hai| yahI vAsanA rUpa saMskAra tere duHkhoMkA janaka hai / ataH use dUra karanekA prayatna karanA hI tere hitakA upAya hai; kyoMki jaba taka parameM terI umra mithyA vAsanAkA saMskAra dUra nahIM hogA taba taka para padArthoMse terA mamatva ghaTanA saMbhava nahIM hai| yadi tujhe apane hitakI cintA hai, tU sukhI honA cAhatA hai, aura nijAnandarasameM lIna honekI terI bhAvanA hai to tU usa bhrAmaka saMskArako chor3anekA zIghra hI prayatna kara, jaba taka tU aisA prayatna nahIM karatA taba taka terA vaha mAnasika duHkha kisI taraha bhI kama nahIM ho sakatA, kintu vaha tere nUtana duHkhakA janaka hotA rhegaa| isa taraha vicAra karate hue kavivarane apanI bhUla para gaharA vicAra kiyA aura Atma-hitameM bAdhaka kAraNakA patA lagA kara usake chor3ane athavA usase chUTane kI ora apanI zakti aura vivekakI ora vizeSa dhyAna diyA / kavivara socate haiM ki dekho, merI yaha bhUla anAdi kAlase mere duHkhoM kI janaka hotI rahI hai, maiM bAvalA huA una duHkhoMkI asahya vedanAko sahatA rahA hU~, paraMtu kabhI bhI maiMne unase chUTanekA sahI upAya nahIM kiyA, aura isa taraha maiMne apanI jindagIkA bahubhAga yoM hI gujAra diyaa| viSayoMmeM rata huA kaSTa paraparAkI usa vedanAko sahatA huA bhI kisI khAsa pratItikA koI anubhava nahIM kiyA / dukhase chUTaneke jo kucha upAya ba taka mere dvArA kie gae haiM ve saba bhrAmaka the| maiM apanI mithyAdhAraNavaza apane duHkhoMkA kAraNa parako samajhatA rahA aura usase apane rAga-dveSa rUpa kalpanAjAnameM sadA ulakatA rahA, yaha merI kaisI nAdAnI ( ajJAnatA ) thI jisakI ora merA kabhI dhyAna hI nahIM jAtA thA, aba bhAgyodayase mere usa vivekakI jAgRti huI hai jisake dvArA maiM apanI usa anAdi bhUlako samamanekA prayatna kara pAyA huuN| aba mujhe yaha vizvAsa ho gayA hai ki maiM una duHkhoMse vAstavika chuTakArA pA sakatA hU~ / para mujhe apanI usa pUrva avasthAkA khyAla bAra bAra kyoM zrAtA hai ? jisakA dhyAna Ate hI mere roMgaTe ho jAte haiN| yaha merI mAnasika nirvakhataH 306 athavA Atma kamajorI hai| isa kamajorIko dUra kara mujhe zrAtmabala bar3hAnA zrAvazyaka hai| vAstava meM jinabhagavAna aura jinacacana hI isa asAra saMsArasamudrase pAra karane meM samartha haiN| ataH bhava-bhavameM mujhe unhIMkI zaraNa mile yahI merI Antarika kAmanA hai jina vacanoMne hI merI dRSTiko nirmala banAyA hai aura mere usa grAntarviSekako jAgRta kiyA hai jisase maiM usa anAdi bhUlakoM samajha pAyA hU~ / jinavacanarUpa jJAnaHzalAkAse vaha ajJAna andhakAra rUpa kalmaSa aMjana bhula gayA hai aura merI dRSTimeM nirmalatA AgaI hai| aba muke sAMsArika jhaMjhaTeM dukhada jAna jAna par3atI hai| aura jagata ke ye sAre khela prasAra aura jhUThe pratIta hote haiN| merA mana aba unameM nahIM lagatA, yaha indriya viSaya kAre viSadharake samAna bhayaMkara pratIta hote haiN| merI yaha bhAvanA nirantara jora pakar3hatI jAtI hai ki tU aba gharase udAsa ho jaMgalameM calA jA, aura vahA~ manakI usa pala gatiko rokanekA prayatna kara, apanI pariNatiko svarUpagAminI banA vaha anAdise para gAminI ho rahI hai, use apanI jJAna aura viveka jyotike dvArA nirmala banAnekA satata udyoga kara, jisase avicatra dhyAnakI siddhi ho, jo karma kalaMkake jalAnemeM asamartha hai| kyoMki zrAtma-samAdhikI dRr3hatA yathAjAta mudrAke binA nahIM ho sktii| aura na vividha parISahoMke sahanekI vaha kSamatA hI A sakatI hai kavivarakI isa bhAvanAkA yaha rUpa nimna pathameM aMkita milatA hai| kaba gahavAsasau udAsa hoya vana seU~, beOM nijarUpa gati rokU mn-kriikii| hi ho aDola eka Asana acala aMga, sahihA~ parIsA zIta ghAma megha jharIkI / sAraMga samAja kabadha khuje he Ani, dhyAna -dala-jora jItU senA moha-rIkI / ekala vihArI jathAjAta liMgadhArI kaba, ho icchA cArI balihArI hauM vA gharI kii| kavivarakI yaha udAtta bhAvanA unake samunnata jIvanakA pratIka hai| kavikI upalabdha racanAe~ unakI prathama sAdhaka vasthA kI hai jinakA dhyAnase samIkSaNa karane para unameM kavikI antarbhAvanA pracchanna rUpase aMkita pAI jAtI hai| jo unake mumukSu jIvana bitAnekI ora saMketa karatI hai / xisa asAra saMsAramaiM aura na sarana upAya / janma-janma jI maiM, jinavara dharma sahAya // For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310] - anekAnta [ karaNa 10 kavivara kahate haiM ki isameM koI sandeha nahIM ki jarA tyoM hI kuvisana rata puruSa hoya avasi avivek| (bur3hApA) mRtyukI laghu bahana hai phira bhI yaha jIva apane hita anahita soce nahIM hiye visanakI Teka // 72 hitakI cintA nahIM karatA, yaha isa AtmAkI bar3I bhUla hai| sajjana Tarai na TevasauM na dukha dey| yahI bhAva unake nimna dohemeM nihita hai candana kaTata kuThAra mukha, avasi suvAsa kareya / / 106 "jarA mautakI laghuvahana yAmeM saMzayanAhiM / .. durjana aura salezmA ye samAna jagamAMhi / tau bhI suhita na cintavai bar3I bhUla jagamAhiM / / 62 jyoM jyoM madharo dIjiye tyoM tyoM kopa karAhiM / / 113 .. racanAe~ jaisI karanI Acarai taiso hI phala hoya / kavikI isa samaya tIna kRtiyA~ upalabdha haiM, jinazataka, indrAyanakI belike Ama na lAgai koya // 120 padasaMgraha aura pArzvapurANa / . . baDhI parigraha poTa sira, ghaTI na ghaTakI cAha / ye tInoM hI kRtiyA~ apane viSayakI sundara racanAe~ haiN| jyoM Idhanake yogasauM agina karai ati dAha / / 150 maha par3hanemeM sarasa mAlUma hotI haiM, aura kavike bhAvuka . sArasa saravara tajagae, sUkho nIra nirATa / . hRdayakI abhivyaMjaka haiN| unameM pAzavapurANakI racanA atyanta __ phalavina virakha vilokakai pakSI lAge vATa // 160 sarala aura saMkSipta hote hue bhI pAzrghanAthake jIvanakI pari kavivarane apane pAzcapurANakI racanA saMvat 1759 meM cAyaka hai| jIvana-paricayake sAtha usameM aneka sUkriyA~ prAgasameM aSADha sudi paMcamIke dina pUrNa kI hai| aura jinamaujUda haiM jo pAThakave. hRdayako kevala sparza hI nahIM krtiiN| zatakakI racanAkA ullekha pahale kiyA jA cukA hai| padapratyuta unameM vastusthitike darzana bhI hote haiN| paatthkoNkii| kA saMgraha kavine kaba bnaayaa| isakA koI ullekha abhI taka jAnakArIke lie kucha sUki padya nIce diye jAte haiM- . prApta nahIM haa| mAlUma hotA hai kavine usakI racanA bhinna upaje ekahi garbhasauM sajcana dujena yeh| bhinna samayoM meM kI hai| isa padasaMgrahameM kavikI aneka bhAvaloha kavaca rakSA kare khAMDo khaMDe deha // 58 pUrNa stutiyoMkA bhI saMkalana kiyA gayA hai jo vividha samayoM darjana dUSita saMtako sarala subhAva na jaay| meM racI gaI haiN| darpaNakI chabi chArasauM adhikahiM ujjavala thAya // 68 pitA nIra parasai nahIM, dUra rahe raviyAra / - saMvat sataraha zatakamaiM, aura navAsI lIya / tA aMbujameM mUDha ali ujhi marai avicAra // 71 sudi aSADhatithi paMcamI graMtha samApata kIya // 'anekAnta' kI purAnI phAileM 'anekAnta' kI kucha purAnI phAileM varSa 4 se 113 varSataka kI avaziSTa haiM jinameM samAjake labdha pratiSTha vidvAnoM dvArA itihAsa, purAtattva, darzana aura sAhityake sambandhameM khojapUrNa lekha likhe gaye haiM aura aneka naI khojoM dvArA aitihAsika mutthiyoMko sulajhAnekA prayatna kiyA gayA hai| lekhoMkI bhASA saMyata sambaddha aura sarala hai / lekha paThanIya evaM saMgrahaNIya haiN| phAila thor3I hI raha gaI haiN| ataH maMgAne meM zIghratA kreN| phAiloM ko lAgata mUnyaM para diyA jaayegaa| posTeja kharca alaga hogaa| mainejara-'anekAnta' vIrasevAmandira, 1 dariyAgaMja, dillii| For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIbAhubalIkI AzcaryamayI pratimA [ AcArya zrIvijayendrasUri ] zravaNabelagola nAmake grAma meM ativizAla, sthApatyakalAkI dRSTise zradbhuta eka manuSyAkAra mUrti hai, jo zrIbAhubalIkI hai yaha mUrti parvatake zikharapara vidyamAna hai aura parvatakI eka bRhadAkAra zilAko kATakara isakA nirmANa kiyA gayA hai| nitAnta ekAnta vAtAvaraNa meM sthita yaha taporata pratimA mIloM dUrIse darzakakA dhyAna apanI cora AkRSTa karatI hai| zravaNabelagola gAMva maisUra rAjyameM maisUrase 62 siMkerI sTezanase 42, hAsanazahara se 32 aura camarAyapaTTanase 8 mIlakI dUrIpara hai| isake pAsahI halebelagola aura koDI belagola nAmaka gA~va haiM, unase pRthak darzAne ke lie hI ise zramaNa arthAt jainasAdhutroMkA belagola kahA jAtA hai / belagola kannar3a bhASAkA zabda hai aura isakA artha hai : zveta sarovara / isa sthAnapara sthita eka sarovarake kAraNa hI sambhavataH yaha nAma par3A hai| isa sarovarake uttara aura dakSiNa meM do pahAr3ivA~ haiM aura unake nAma kramazaH candragiri aura viMdhyagiri hai | isa viMdhyagiripara cAmuNDarAyane bAhubalI athavA bhujabalIkI - jinakA lokaprasiddha nAma gommaTasvAmI yA gommaTezvara hai- vizAla pratimAkA nirmANa karAyA / yaha mUrti parvatake cAroM ora 15 mIlakI dUrIse dikhAI detI hai aura cannarAyapaTTanase to bahuta adhika spaSTa ho jAtI hai| isa vizAla pratimAke aAsapAsa bAdameM cAmuNDarAyakA anukaraNa karake vIra-pANDya ke mukhyAdhikArIne 1432 I0 meM kAraka mUvI 22 mIlameM gommaTezvarakI dUsarI mUrti bnvaaii| kucha kAla bAda pradhAna timmarAjane veNUramUDI 12 mIla aura zravaNabelagolase 160 mIla meM san 1604 I0 meM gommaTezvarakI usI prakArakI eka aura pratimA nirmita krvaaii| ina tInoMke nirmANakAla meM antara honepara bhI tInoM eka hI sI haiN| isase jainakalAkI ekaniyama-baddhatA aura avicchinna pravAhakA paricaya milatA hai / pratimA ye pratimAe~ saMsAra ke AzcaryoMmeMse haiN| zrI ramezacandra majUmadArake vicArase to yaha pratimAeM vizvabhara meM advitIya haiM | zravaNabelagolavAlI pratimAkI UMcAI 27 phITa hai| isake vibhinna aMgoM kI mApase isakI vizAlatAkA anumAna kiyA jA sakatA hai| caraNase kAnake adhobhAga taka 20 0" kAnake adhobhAgase mastaka taka 6-6" caraNakI lambAI 30" caraNake agrabhAgakI caur3AI caraNakA aMgUThA chAtIkI caur3AI 4-67 21-3" 26-0 yaha halake bhUre pronAiTa pattharake eka vizAla khaNDako kATakara banAI gaI hai aura jisa sthAnapara sthita hai, vahIM para hI nirmita kI gaI thii| kArakala vAlI pratimA bhI usI patharakI hai aura usakI U~cAI 42 phITa hai, anumAnataH yaha 2174 mana bhArI hai| ina vizAlakAya pratimAoM meM veNUra vAlI pratimA sabase choTI hai, isakI UMcAI 37 phITa hai / kalAtmaka dRSTise tInoM eka honepara bhI veNUrakI pratimAke kapoloMmeM gaDDhese haiM jo gaMbhIra muskarAhaTakAsA bhAva lie haiN| sambhavataH usake prabhAvotpAdaka bhAvameM kucha nyUnatA A gaI hai| zravaNabelagolakI pratimA tInoMse sarvAdhika prAcIna athavA vizAla hI nahIM hai kintu DhAlU pahAr3IkI coTI para sthita honeke kAraNa isake nirmANa meM bar3I kaThinAiyoMkA sAmanA karanA par3A hogaa| yaha mUrti uttarAbhimukha sIdhI khar3I hai aura digambara hai| jAMghoMse UparakA bhAga binA kisI sahAreke hai usa sthala taka vaha baramIkase acchAdita hai| jisameMse sAMpa nikalate pratIta hote haiN| usake donoM pairoM aura bhujAoMke cAroM ora mAdhavI labA lipaTI huI hai aura latA apane antima tiroM para puSpa gucchoMse zobhita hai| mUrtike paira eka vikasita kamala para sthita haiM / isa pratimAke nirmAtA haiM zilpI ariSTanemi / unhoMne pratimA nirmANa meM aMgoM kA nirmANa aise nape tule DhaMga se kiyA hai ki usameM kisI prakArakA doSa nikAla sakanA sambhava nahIM hai| sAmudrika zAstrameM jina aMgoMkA dIrgha aura bar3A honA saubhAgya-sUcaka mAnA jAtA hai ve aMga vaise hI haiM; For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312] anekAnta [kiraNa 10 udAharaNArtha kAnoMkA nicalA bhAga, vizAla kaMdhe aura bhAjAnubAhu / mUrtike kaMdhe sIdhe haiM. unase do vizAlabhujAeM svAbhAvika DhaMgase avalambita haiM hAtha kI uMgaliyA~ sIdhaH haiM aura aMgUThA Uparako uThA huA uMgaliyoMse alaga hai / peda para nibaliyAM galekI dhAriyAM, ghugharIle bAloMke gucche Adi spaSTa haiM / kalAtmaka dRSTi se ADambara- hIna, sAdI aura suDaula honepara bhI bhAvagyajanAkI dRSTise anupama haiN| bAhubalI jaisA ki Upara nirdeza kiyA gayA hai ye tInoM mUrtiyA~ bAhubalIkI haiM jo prathama tIrthakara Adijina RSabhanAthake putra the anuti paramparAke anusAra unakI do patniyAM thIM, sumaGgalA aura sunandA / sumaGgalAse utpanna jur3avAM kA nAma thA bharata aura brAhmI, eka lar3akA aura eka lar3akI, sumaGgalAse hI anya 18 putra utpanna hue sunandAse dosantAna thIM, bAhubalI aura sundrii| jaba bhagavAna RSabhadevane kevala-jJAna prAptike lie gRha-tyAga kiyA to unhoMne apanA rAjya bharatAdi so putroMko bAMTa diyaa| bAhavalIko takSazilAkA rAjya milA / bharatane sampUrNa pRthvIkA vijaya karake cakravartIkA pada dhAraNa to kiyA parantu bharata cakravartikA cakra prAyudhazAlA (zastrA gAra) meM praveza nahIM karatA thaa|mntriise kAraNa pUchane para jJAta hA ki unake bhAI bAhabalIne adhInatA svIkAra nahIM kI, isa kAraNa yaha cakra zastrAgArameM praveza nahIM karatA / bharatane sandeza bhejakara bAhubalIse adhInatA svIkAra karaneko kahA. parantu bAhubalIne yaha svIkAra nahIM kiyA bharatane bAhubalI para car3hAI kI, donoM meM bhayaGkara yuddha hazrA, antabha vijaya lakSmI bAhubalIko prApta huii| vijaya prApta kara lene para bhI bAhubalIko vairAgya utpanna ho gayA aura unhoMne bhagavAn RSabhadevake pAsa jAnekA vicAra kiyaa| calate samaya yaha vicAra prAyA ki mere 18 bhAI pahale hI dIkSA lekara kevalajJAna prApta kara cuke haiM ve vahAM hoMge aura unheM vandana karanA par3egA, isalie kevalajJAna prApta karake hI vahAM jAnA ThIka rhegaa| yaha vicAra kara vahIM tapasyArata ho ge| varSabhara mUtikI bhAMti khar3e rahe ! vRkSoM meM lipaTI latAeM unake zarIra meM lipaTa gaI / unhoMne apane vitAnase unake sirapara chatra sA banA banA diyaa| unake pairoMke bIca kuza uga Ae jo dekhane meM balmIkase pratIta hone lage / eka varSa taka ugra tapa karane para bhI jaba unheM kevala jJAna nahIM prApta huzrA- kyoMki unake manameM yaha bhAva vidyamAna thA ki mujhe apane se choTe bhAiyoMko vandana karanA par3egA-unheM pratibodha karAne ke hetu unakI bahineM brAhmI aura sundarI pAyIM aura bolI- bhAI ! mohake madonmatta hAthIse nIce utaro / isane hI tumhArI tapasyAko nirarthaka banA * yaha ullekha zvetAmbara-mAnyatAke anusAra hai| sampAdaka Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10] rakhA hai| yaha sunakara bAhuvalIko jyoti-mArga mila gayA aura unheM kevala jJAna ho gayA / zrI bAhubalIkI AzcaryamayI pratimA 1 yaha pratimA inhIM bAhubalIkI kI hai uttarabhArata meM yaha isI nAma se vikhyAta hai / paraMtu dakSiNa meM yaha gommaTezvara nAmase prasiddha hai| prAcIna graMthoMmeM gommaTezvara nAmakA prayoga nahIM miltaa| aisA vizvAsa kiyA jAtA hai ki yaha nAma cAcArya nemicandra vidvAntavartI dvArA diyA huA * mUrtike nirmAtA cAmuNDarAyakA eka anya nAma gommaTarAya thA, kannar3I meM gommaTakA artha hotA hai 'kAmadeva'; yaha nAma hI vastutaH kannar3a bhASA kA hai| gommaTarAya (cAmuNDarAya ) ke pUjya hone ke kAraNa bAhubalI gommaTezvara kahalAe hoNge| dakSiNI bhASAkA zabda honeke kAraNa isakA yahA~ calana ho gayA / cAmuNDarAya "cArAya gaMgavaM rAjA rAcamakhake mantrI aura senApati the| isase pUrva cAmuNDarAva gaMgavaMzIya mArasiMha dvitIya aura unake utarAdhikArI pAMcAladevake bhI mantrI raha cuke the| pAMcAladevake bAda hI rAma gahI para baiThe rAcamahala gaddI the / mArasiMha dvitIyakA zAsanakAla cera, cola, pANDyavaMzoM para vijaya prAptike lie prasiddha hai mArasiMha AcArya ajitasenake ziSya the aura apane yugake bar3e bhArI podA ye aura aneka jainamandiroMkA nirmANa karAyA thaa| rAcamasva bhI mArasiMhakI bhAMti jainadharma para zraddhA rakhate the / 1 cAmuNDarAya tIna tIna nRpatiyoMke samaya zramAtya rahe / inhIM ke zaurya ke kAraNa hI mArasiMha dvitIya vajjala, gonUra aura ugI kSetroM meM vijaya prApta kara sake rAma ke lie bhI unhoMne aneka yuddha jiite| govindarAja, veMkoMDu rAja Adi aneka rAjAoMko parAsta kiyaa| apanI yogyatA ke kAraNa inheM aneka viruda prApta hue| zravaNabelagola ke zikSAle cAmuNDarAyakI bahuta prazaMsA hai ina lekhoM meM adhikAMza yuddhoM vijaya prApta karanekA hI ukjela hai| parantu jIvanake uttarakAlameM cAmuNDarAya dhAmika kRtyoMmeM pravRtta rahe / vRddhAvasthAmeM inhoMne apanA jIvana guru ajitasenakI sevAmeM vyatIta kiyA / cAmuNDarAya dvArA nimita isa pratimAke sambandhameM aneka prakArakI kiMvadantiyoM pracalita hai bAdupakSi* yaha saba kathana zvetAmbara- mAnyatA ke anusAra hai / - sampAdaka svataH nirmita thI / pratimA nirmANa kAla -: / caritra nAmaka saMskRta kAvya ke anusAra rAcamazkI rAjasabhAmeM cAmuNDarAyane eka pathika-vyApArIse yaha sunA ki uttara meM paudanapurI sthAnapara bharata dvArA sthApita bAhubalIkI eka pratimA hai| usane apanI mAtA sameta usa pratimAke darzanakA vicAra kiyA parantu podanapurI jAnA atyanta duSkara samajha kara eka suvarNavANase pahAr3Iko vedakara rAvaNa dvArA sthApita bAhubalIkI pratimAkA punarudvAra kiyA / devacandra dvArA racita kanADI bhASAkI eka navIna pustaka meM bhI thor3e antarase yahI kathA AyI hai isake anusAra isa pratimAke sambandhameM cAmuNDarAvakI mAtAne padmapurANakA pATha sunate samaya yaha sunA ki podanapurI me bAhubalIkI pratimA hai| isa kathAyeM bhI yaha pratIta hotA hai ki cAmuNDarAvane yaha pratimA nahIM banavAI apitu isa zilpiyoMne isa pratimAke saba aMgoMko ThIka DhaMgale suDaula pahAr3a para eka pratimA pahalese vidyamAna thI, cAmuNDarAyane banavAkara savidhi sthApanA aura pratiSThA karAI / zravaNabeLagoLameM bhI kucha isI prakArakI choka-kathAeM pracakSita hai aura unase UparakI kiMvadantiyoMke anusAra pratIta hotA hai ki isa sthAna para eka pratimA thI jo pRthvIse [ 313 jisa zilAlekha meM cAyaDarAvane apanA varNana kiyA hai usameM kevala apanI vijayoMkA ullekha kiyA hai kisI dhArmika kRtyakA nahIM / yadi mArasiMha dvitIya ke samaya usane pratimAkA nirmANa karAyA hotA to zikSA avazya isakA nirdeza rhtaa| mArasiMha dvitIyakI mRtyu 175 I0 meM huI / cAmuNDarAyane apane grantha cAmuNDarAyapurANa meM bhI isa pratimAke sambandha meM koI nirdeza nahIM kiyaa| isa pustakakA racanAkAla 108 I hai| rAjama dvitIyane 284 dvitIyane 184 I0 taka rAjya kiyA / isalie aisA pratIta hotA hai ki isa pratimAkA nirmANa 178 aura 184 I0 ke bIca huA hogaa| For Personal & Private Use Only bAhubala-caritameM Aye eka zlokake anusAra cAmu DarAvane belaguja nagara meM kumbhalagna meM ravivAra caitra zukla paMcamI ke dina vibhaya nAma kavika padAtAya saMvatsarake prazasta mRgazirA nakSatra meM gomaTezvara kI sthApanA kii| isa zloka meM nirdiSTa samaya para abataka jyotiSake Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 hisAba se jo kArya huA hai usake anusAra 378 aura aura 684 ke vIca 3 apraila 180 I0 ko mRgazirA nakSatra thA aura pUrva divasase (caitrakI bIsavIM tithi) zukla pakSakI paMcamI laga gaI thI aura ravivArako kumbhalagna bhI thaa| parantu kalki saMvat 600 I0 sankA 1072 hotA hai aura isa san meM caitrazukla pakSa kI paMcamI tithi caitrake teIsaveM dina zukravAra par3atA hai jo uparyukta zlokameM anekAnta [ kiraNa 10 nirdiSTa samayake pratikUla hai / parantu yaha mAna liyA gayA hai ki kalki saMvat 600 kA abhiprAya chuTI zatAbdi hai, saMskRtakA isake anurUpa pada hai 'kalkyabde STazatAkhye' / vibhavako vAM varSa mAna lenese 208 kalamabda banatA hai| jo ki IsvI san kA 180 bana jAtA hai / isa gaNanA UparakI saMgati baiTha jAtI hai aura pratimAkA sthApanAkAla 2 apraila 180 I0 nizcita hotA hai| (hindusthAna se ) 'garIbI kyoM' isa praznakA sIdhA-sA aura baMdhAbaMdhAyA uttara diyA jAtA hai 'pU'jIvAdI zoSaNake kAraNa garIbI hai|' isa uttara meM saccAI hai aura kAphI sacAI hai, phira bhI kitane loga isa sacAIkA marma samajhate haiM maiM nahIM kaha sakatA / pUMjIvAdase garIbI kyoM AtI hai isakI chAnabIna bhI zAyada hI koI karatA ho| maharSi mArksane munAphA yA atirikta mUlyakA jo vizleSaNa kiyA hai vahI raTaraTAyA uttara bahuta se loga duharA dete haiN| para yaha sirpha dizA-nirdeza hai usase garIbI ke saba yA paryApta kAraNoM para prakAza nahIM par3atA, sirpha garIbIke viSavRkSake bIjakA patA lagatA hai / para vaha bIja aMkurita kaisA hotA hai phUlatA phalatA kaise hai isakA patA bahutoM ko nahIM hai| sAdhAraNataH zoSakoMmeM milamAlikoM, baikaroM tathA bar3ekArakhAnedAroMko ginA jAtA hai, aura yaha ThIka bhI hai| choTe-choTe kArakhAne jinameM dasa-dasa pA~ca-pA~ca AdamI kAma karate haiM, unameM mAlika to utanA hI kamA pAtA hai jitanA ki usa kArakhAne meM eka mainejara rakha diyA jAya aura use vetana diyA jAya / pUMjIvAdI prathA na hone para bhI una choTe-choTe kArakhAnoM meM majadUroMko grAmadAnIkA utanA hI hissA milegA jitanA Aja milatA hai| isaliye unakA zoSakoM meM ginanA ThIka nahIM / bAkI kisAna, majadUra, dukAnadAra, adhyApaka, lekhaka, kalAkAra Adi bhI zoSakoMmeM nahIM gine jAte aura hai bhI yaha ThIka / balki inameMse adhikA~za zoSita hI hote haiN| saca pUchA jAya to isa prakAra dezakI janatA meM zoSakoMkA anupAta hajArameM ekake hisAba se par3hatA hai| aisI hAlata meM yaha kahanA kaThina hai garIbI kyoM ? (garIba dasa kAraNoM kI khoja aura vyAkhyA) ki eka AdamIkA zoSaNa itanA adhika ho jAtA hai ki vaha 669 zrAdamiyoMko garIba karade / . abhI maiM eka bar3I bhArI kapar3ekI mila meM gayA / patA lagA ki yahA~ sAdhAraNase sAdhAraNa majadUrako kama-se-kama 75) mAha milatA hai| aura kisI kisIko 300) mAha se bhI adhika milatA hai| taba maiMne socA ki ina majadUroMkI ToTala zramadanI prati vyakti 100 ) mAhavAra samajhanA cAhiye / mAna lIjiye ki majadUra to 100) mAha pAtA hai aura mAlika paccIsa hajAra rupayA mAha lekara ghora zoSaNa aura anyAya karatA hai / agara mAlika yaha paccIsa hajAra rupamA na le aura yaha rupayA majadUroMmeM baMTa jAya to pA~ca hajAra majadUroM meM paccIsa hajAra rupavA baMTanese haraeka majadUrako sau ke badale eka sau pA~ca rupayA mAhavAra milane lage / niHsandeha isase majadUrakI grAmadAnImeM to antara pdd'egaa| para kyA yaha antara itanA bar3A hai ki 100) meM majadUrako garIba kaha diyA jAya aura 105 meM amIra kaha diyA jAya ? kyA dezakI amorIkI AdarzameM aura zrAjakI garIbI meM sirpha pA~ca phIsadIkA hI pharka hai| yadi deza ke amIroMkI saba sampatti garIboMmeM bAMTa dI jAya taba bhI kyA garIboMkI sampatti 5 phIsadI se adhika bar3ha sakatI hai ? agara hama paitIsa karor3a rupayA hara sAla amIroMse chonakara paiMtIsa karor3a garIboMmeM bAMTa de to sabako eka-eka rupayA mila jAyagA / isa prakAra sAlameM eka-eka rupaekI AmadanIse kyA garIbI amIromeM badala jAegI / paiMtIsa karor3a kI bAta jAne deM para vaha rupayA sirpha sAr3he For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10] garIbI kyoM? [315 tIna karor3a AdamiyoMmeM hI bAMTe to bhI dasa-dasa rupae 1. azrama-bahutase loga zrama karaneke yogya hone hissoMmeM pAyeMge isase bhI garIbI amIrImeM tabdIla nahIM para bhI zrama nahIM karate / isalie unase jo sukha-suvidhA ho sktii| taba sampatti dAnayajJameM hara sAla dasa bIsa yA sukha-suvidhAkA sAmAna paidA ho sakatA hai vaha nahIM ho karoDa rupayA pAnese bhI kyA hogA? sakatA hai vaha nahIM ho pAtA / bAlaka aura vRddhoMko chor3a ___ jo loga dAnake dvArA garIba dezako amIra banAnA diyA jAya to bhI isa zreNI meM kaI karor3a AdamI pAye cAhate haiM ve artha zAstrakI varNamAlA bhI nahIM jAnate aisA jAte haiN| kaha denA apamAna janaka hogA, jo loga vicArakatAmeM nahIM (ka)-samAjakI koI sevA na karane vAle yuvaka saMskAramAnya yaza pratiSThAmeM hI bar3appana samajhate haiM ve ise sAdhuveSI, jo lAkhoMkI saMkhyAmeM haiN| ve sirpha bhajana pUjA choTe muMha bar3I bAta samajhege, kucha loga ise dhRSTatA kaheMge karate hue AzIrvAda dete hue muphta meM khAte haiN| isalie yaha bAta na kahakara itanA to kahanA cAhie ki ' (kha)-bhikhArI kAma karanekI yogyatA rakhate hue bhI ye loga arthazAstrake mAmale meM dezako kAphI gumarAha kara kisI na kisI bahAnese bhIkha mA~gate hai| inase bhI koI rahe haiM na ve garIbIke kAraNoMkoM iMTa kara usakA nidAna utpAdana nahIM hotaa| kara pA rahe haiM na usakA ilaaj| . (ga)-paitrika sampatti mila jAnese, yA daheja prAdimeM sampatti mila jAnese jo par3e par3e khAte haiM aura kucha utpAdasa kAraNa dana nahIM krte| aise loga bhI hajAroMkI saMkhyAmeM haiN| zoSaNakA pratyakSa pariNAma viSama vitaraNa bhI garIbI (gha)-gharameM cAra dinako khAneko hai, majadUrI kyoM kA kAraNa hai, para yaha eka hI kAraNa hai, vaha bhI itanA kareM, isa prakArakA vicAra karane vAle loga bIca-bIcameM bar3A nahIM ki anya kAraNa na hoM to akelA yahI kAraNa kAma nahIM karate, isase bhI utpAdana kama hotA hai| majadUra dezako garIba bnaade| viSama vitaraNa aura zoSaNa ame saMgaThana karake adhika majadUrI le lete haiM aura phira kucha rikAme hAne para bhA amArakA sasArakA sabasa bar3A dhana dina kAma nahIM krte| vAna deza hai| isalie sirpha garIbIke lie isI para sArA (Ga)-cATukAra cApalUsI karake kucha mAMgane vAle doSa nahIM maDA jA sktaa| hA~! kucha kAraNa isake loga bhI muphtakhora haiN| rAjAoMke pAsa aise loga rahate haiM pratyakSa aura apratyakSa pariNAma svarUpa avazya haiN| yA rahate the jo hujUrakI jaya ho zrAdi bola kara hujUrako khaira ! hameM dezakI aura vyaktikI garIbIke saba khuza karake cainase khAne pInekI sAmagrI pA jAte haiN| kAraNoM para vicAra karanA hai aura unase jitane kAraNa yadyapi ina musAhitoMkI cApalUsoMkI ToliyA~ kama hotI dara ho sakeM dara karanA hai| aura yaha bhI socanA hai ki jAtI haiM para abhI bhI haiN| garIbIke kisa kAraNako dUra karanekA kyA pariNAma hogaa| isa prakAra kaI karoDa AdamI haiM jo koI utpAdana garIbIke dasa kAraNa haiM zrama nahIM krte| agara ye kAmameM lageM to dezakI sukha1. prazrama (noziho) sampatti kAphI bar3ha jaaye| 2. zramAnupalabdhi (zihonozino) 2. zramAnupalabdhi-zrama karanekI taiyArI hone para 3. kAmacorI (kajjo curo) bhI zrama karanekA avasara nahIM miltaa| isa bekArIke 4. asahayoga (nomAjo) kAraNase kAphI utpAdana hakatA hai aura deza garIba rahatA 5. vRthotpAdakazrama ( nakaMjejaziho) hai| bekArIkA kAraNa yaha nahIM hai ki deza meM kAma nahIM hai| ... anutpAdaka zrama (nojejaziho) kAma to asIma par3A hai| pIr3hiyoM taka sArI janatA kAma.. pApazrama (pApa ziho) meM jurI rahe to bhI kAma pUrA na hogA. itanA par3A hai| na 8. alpotpAdaka zrama (yejeja ziho) adhikAMza logoMke pAsa rahane yogya ThIka makAna haiM na saba 1. anutpAdakArjana (nojeja arno) jagaha yAtAyAtake liye sar3akeM haiM, na bharapUra kapar3e haiM, na 10. anucita vitaraNa (nodhina muro) gharameM jarUrI sAmAna hai, na sabako ucita zikSaNa mila For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 pAtA hai, na kalAoM kA vikAsa ho pAtA hai, na cikitsA kI bharapUra vyavasthA hai, na sabake pAsa yAtAyAtake bharapUra sAdhana haiM, ityAdi asIma kAma par3A hai, isalie kAma ke abhAvameM bekArI nahIM hai| eka tarapha kAma par3A hai, dUsarI tarapha kAmakI sAmagrI par3I hai, tIsarI tarapha kAma karane vAle bekAra baiThe haiM, ina tInoMko milAnekI koI Arthika vyavasthA nahIM hai yahI bekArIkA kAraNa hai jisase asIma utpAdana rukA par3A hai aura deza garIba hai / anekAnta [ varSa 47 rahate hai aura bez2arUrI kAma bhrama aura sAdhanoMkI barbAdI karane lagate haiN| 3. kAmacorI - kAma karane vAle naukaroMmeM uttejanAkA koI kAraNa na hone se ve kisI taraha samaya pUrA karate haiM kama-se-kama kAma karate haiM, kisI na kisI bahAnese samaya barbAda karate haiM. manda gatise kAma karate haiM isaliye utpAdana kama hotA hai / kAmakA ThekA diyA jAya yA naukaroMko hissedArakI taraha AmadanI meMse hissA diyA jAya to isa taraha samayakI barbAdI na ho, na mandagatile kAma ho / utpAdana bddh'e| isalie kisI na kisI taraha kA saMghIkaraNa karanA jarUrI hai / 4. asahayoga-vyaktivAdI Arthika vyavasthA honese kAmameM dUsaroMkA ucita sahayoga nahIM milatA isalie kArya ThIka DhaMgase aura ThIka parimANameM nahIM ho pAtA, isalie utpAdana kAphI ghaTa jAtA hai| jAnakAroMkI salAha na mila sakanA, yAtAyAtake ThIka sAdhana na milanA, yA jarUrata samajhI jAneme kAphI mahaMge aura adhUre sAdhana milanA, majadUroMkA ar3akara baiTha jAnA Adi asa hayogake kAraNa utpAdana ghaTatA hai| vyaktivAdakA yaha svAbhAvika pApa hai| 5. vRthotpAdakazrama - zrama karane para utpAdana to hotA hai para vaha utpAdana kisI kAmakA nahIM hotA yA ucita kAmakA nahIM hotaa| eka AdamI kAphI mehanata karake davAiyA~ banAtA hai, para davAI kisI kAmakI nahIM hotI sirpha kisI taraha davAI beca kara peTa pAna liyA jAtA hai| isI taraha koI bekAra ke khilaune banA kara peTa pAlane lagatA hai, ye saba vRthotpAdaka zrama haiM inase mehanata to hotI hai para kucha lAbha nahIM hotA balki kRSa sAmagrI bekAra naSTa ho jAtI hai / vyaktivAdakI pradhAnatAmeM jaba AdamI kA koI dhanyA nahIM milatA vaha aise thopA eka ama karake gujara karane lagatA hai jarUrI kAma par3e 1 6. anutpAdakazrama -- jisameM mehanata to kI jAya para usase utpAdana yA lAbha kucha na ho vaha anutpAdaka zrama hai / bImArIkA ilAja karane ke lie japa, homa, balidAna, parikramA tathA pUjA Adi dhana aura zakti barbAda karanA yA pAnI barasAne Adike liye aise kArya karanA, jisase zArIrika zaktikA koI upabhoga nahIM aisI zArIrika zakti bar3hAneke liye mehanata karanA jaise pahalavAnI Adi zAMtikI ThIka yojanAoMke binA vizva zAnti yajJa karanA, Adi anutpAdaka bhrama hai| manuSyajAtikI dRSTise sainikatA ke kArya bhI anuspAdaka zrama haiN| phaujI bajaTakA bar3hanA bhI dezakI garIbIko nimantraNa denA hai| 1 svAsthya ke liye vyAyAma karanA, manakI zAMtike liye prArthanA Adi karanA, anutpAdaka bhrama nahIM hai| kyoMki jisa zArIrika aura mAnasika nAmake jiye ye kiye jAte haiM usa jAma ke ye ucita upAya hai| dhanuSA daka amameM aise anucita kArya kie jAte hai jo apane lakSya ke upAya sAbita nahIM hote / anutpAdamazrama meM dezakA utpAdana to bar3hatA hI nahIM kintu utpAdana ke nimitta dhana-jana-zaktikI barbAdI hotI hai| 7. pApazrama corI DakaitI huA Adi kAryoMneM jo zrama kiyA jAtA hai usase pApa to hotA hI hai para deza meM utpAdana kucha nahIM bddh'taa| jinakA dhana jAtA hai ve to garIba hote hI haiM para jinheM dhana milatA hai ve bhI muphtake dhanako jaldI ur3A DAlate haiN| isa taraha ke pApakArya jisa dezameM jisane adhika hoMge dezakI garIbI utanI hI bddh'egii| 8. alpotpAdakazrama-jisa amame jitanA paidA honA cAhiye usase kama paidA karanA, arthAt-thor3e kAryameM adhika logoMkA laganA yA adhika zakti laganA potpAdakazrama hai jaise 1 - jo kArya mazInoMke jariye adhika mAtrA meM paidA kiyA jA sakatA hai use kore hAthoMse karanA / isase adhika zAdamI adhika zakti kharca karake kama paidA kara pAyeMge / jaise miloMkI apekSA hAthase sUta kaatnaa| isameM adhika AdamiyoMke dvArA thor3A kapar3A paidA hotA hai, kaI jyAdA For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10] garAbI kyoM? [317 jagatI hai mAla bhI kharAba banatA hai| isI prakAra hAyase aura alpotpAdaka zramake samarthakoMpara yaha kahAvata pUrI kAgaja taiyAra krnaa| isameM bhI samaya jyAdA lagatA hai taraha lAgU hotI hai| aura kharAba mAla taiyAra hotA hai| manuSyakI zakti pradhika bekArI dUra karane ke do upAya hai, eka to adhika lagatI hai| jisa kAmake liye mazIneM nahIM haiM yA jahAM prAdamiyoMse adhika utpAdana karanA, dUsarA purAne yA alpa mazIneM nahIM mila sakato vahA~kI bAta dUsarI hai para utpAdanameMhI adhika prAdamiyoMko khapA denA / pahilA bekArI haTane ke nAma para mazInoMkA bahiSkAra karanA dezako tarIkA samAjake vaibhavakA hai, dUsarA samAjakI garIbI yA kaMgAla banAnA hai| sabako jIvikA denekI mArthika yojanA kNgaaliikaa| na banAkara hastodyogake nAmapara vyaktivAda panapanA. deza . anutpAdakArjana-kucha loga aisA kAma karate haiM aura duniyAke sAtha duzmanI karanA hai, unheM kaMgAla jisase dezama dhanakA yA suvidhAkA yA gukhakA utpAdanato banAnA hai| nahIM bar3hatA phira bhI vyaktigata rUpameM loga kucha kamA lete jahA~ amuka tarahakA mAla becaneke liye pAMca dukAnoMkI haiN| yaha anutpAdakAna hai| isase kucha logoMkI zakti jarUrata hai vahA~ paccIsa dukAna bana jAnA bhI alpopAdaka- nyartha jAtI hai| jo zakti kucha utpAdana kara sakatI thI zrama hai| kyoMki grAhakoMkI suvidhA to utanI paidA kii| ki grAhakAkA suvidhA to utanA padA kI vaha anutpAdaka kAryoM meM kharcA ho jAnese dezako garIbI hI jAyagI para zramakharca hogA pA~cakI jagaha paccIsa kA / baDhAtI hai| isa prakAra hara ekakA zrama bhakpotpAdaka hogA / vyakti- saTTA bhAdi isI zreNI kA hai| isase khIMcatAna kara vAdameM yaha hAni svAbhAvika hai; kyoMki kisa kisa kAmameM kRtrimarUpameM bAjAra UMcA-nIcA kiyA jAtA hai, aura isI kahA~ kitane bhAdamiyoMko lagAnekI jarUrata hai isakI koI utAra car3hAvameM saToriye loga vyartha hI kAphI sampatti sAmAjika vyavasthA to hotI nahIM hai, jise jo karanA jhapaTa lete hai| yaha sampatti grAhakoM aura utpAdakoMke hotA hai apanI icchAse karane lagatA hai| isaliye eka pAkiTase vinatI hai aura kucha muphtakhoroMko amIra banAtI dukAnakI jagaha cAra dukAnadAra eka presakI jagaha cAra hai| dezakA isase koI lAbha nahIM, zramakA tathA dhanakA prasa bana jAte haiM, grAhaka ekakI jagaha cAra jagaha baTa nukasAna hI hai| jAte haiM isaliye dukAnako adhika munAphA lenA par3atA hai, bImA vyavasAya bhI isI koTikA hai| isase dezameM phira bhA bahuta adhika nahIM liyA jA sakatA hai isaliye kucha utpAdana nahIM bar3hatA, balki kabhI kabhI kAphI unako bhI garIbI meM rahanA par3atA hai| isa prakAra grAhaka nukasAna hotA hai| jaise sampattikA adhika bImA bhI nukasAna uThAte haiM aura dukAnadAra bhI nukasAna uThAte karAke, sampattimeM isa DhaMgase bhAga lagA denA jo haiM para vyaktivAdameM zrAja isakA ilAja nahIM hai| svAbhAvika lagI huI kahalAye, Aga bujhAne kI tatparatAse deza meM anotpAdanake liye jitane zrAdamiyoMkI jarUrata koziza na karanA, isa prakAra sampatti naSTa karake adhika hai usase adhika zrAdamiyoMkA usI kAmameM khapAnA bhI paise vasula kara lenaa| bImA kampaniyA~ aise badamAzoMkA aspotpAdakazrama hai / amerikAmeM eka samaya assI phIsadI paisA cukA to detI hai para yaha pAtA kahAM se hai ? dUsare Adamo khetImeM lage the phala yaha thA ki anya udyoga panapa bImAvAloMke zoSaNameM se hI yaha paisA diyA jAtA hai, nahIM pAte the aura deza garIba thA, aba paccIsa phIsadI yadi bImA-kampanIkA divAlA nikala jAye to zeyara mAdamI hI khetI meM lage haiM aura deza amIra hai| jo loga holDaroMke paisese yaha cukAnA khlaayaa| matalaba yaha ki kisI bhI eka kAmameM jarUratase jyAdA prAdamiyoMko khapAne bomA kampaniyA~ bahutase ImAnadAroMko lubhAkara unase paisA kI yojanA banAte haiM va alpotpAdaka zramase dezako kaMgAla chInatI haiM aura kucha bhale buroMko bAMTa detI haiM aura khuda banAte haiN| sambhavataH ve zubha kAmanAse bhI aisA karate bhI bIca meM dalAlI khA jAtI haiN| isase itane logoMkI hoMge para unakI zubha kAmanAe~ dezako kaMgAla banAnekI zakti vyartha to jAtI hI hai, utpAdana bhI kucha nahIM hotA tarapha hI prerita karatI haiN| aMgrejIkI yaha kahAvata bahuta hai, sAtha hI samaya samaya para lAkhoMkI sampatti jAnabUmaThIka hai ki 'narakakA rAstA zubhakAmanAoMse paTa par3A hai kara barbAda kI jAtI hai, yahAM taka ki kabhI kabhI jIvana For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318] anekAnta [kiraNa 10 bImAmeM mandaviSase yA Akasmika kAraNoMke bahAne jAneM kisI dezakI yA mAnava samAjakI garIbIke ye dasa taka le lI jAtI haiN| para yaha vyaktivAdakA anivArya kAraNa haiN| hameM ina sabhI kAraNoMko dUra karanA hai| pApa banA huA hai| yaha bhI anutpAdakArjana hai| kisI eka hI kAraNako dUra karanekI bAta para jora dene se, vijJApanabAjI aura dalAlIke bhI bahutase kAma anu eka kAraNa to dUra kiyA jAtA hai para dUsare kAraNako tpAdakArjana haiM / isase utpAdana to nahIM bar3hatA, sirpha bulA liyA jAtA hai| jaise sAmyavAdI loga viSama vyaktivAdakI lUTa khasauTameM ye bicabhaiye bhI kucha lUTa khasoTa vitaraNako haTAnekI bAta kahakara alpotpAdaka zramako lete haiN| yaha bhI vyaktivAdakA anivArya pApa banA huA hai| itanA adhika bulA lete haiM ki viSama vitaraNakI garIbIse ___yaha saba anutpAdakArjana hai isase deza garIba hI ra sekar3oM guNI garIbI alpotpAdakazramase bar3ha jAtI haiN| saka hotA hai| zrAvazyaka sImita kalAkRtiyA~ zrAnaMda paidA isaliye garIbIke dasoM kAraNoMko dUra karanA cAhiye aura karaneke kAraNa anutpAdakArjanameM na ginI jaayNgii| eka kAraNa hAnekA vicAra karate samaya isa bAtakA khyAla rakhanA cAhiye ki usase garIbIkA dUsarA kAraNa 10. anucita vitaraNa-mehanata aura guNake anu ubhar3a na par3e yA itanA na ubhar3a par3e ki eka tarapha jitanI sAra phala na milanA, yaha anucita vitaraNa hai / isase garIbI dUrakI jAya dUsarI taraphase usase adhika garIbI eka tarapha muphtakhorI vilAsa Adi bar3hatA hai dUsarI tarapha , anutpAdahInatA bar3hatI hai| bekArI zoSaNa Adi isIke durbhAgyase isa samaya dezameM garIbIke saba kAraNoM para pariNAma haiN| ise hI jIvAdakA pApa kahate haiN| jo ki vicAra karane vAle rAjanItika logoMkI kamI hai| kisI vyaktivAdakA eka rUpa hai| isase vekArI phailatI hai| eka do kAraNoM para jora denevAle tathA dUsare kAraNoMko majadUroMmeM utsAha nahIM hotA, 'isase utpAdana rukatA hai ubhAr3ane vAle kAryakramahI yahA~ cala rahe haiN| yaha dezakA aura viSama vitaraNase eka tarapha mAla sar3atA hai dUsarI durbhAgya hai / isa durbhAgyako dUra karaneke liye sarvatomukha tarapha mAlake liye loga tar3apate rahate haiM isa prakAra isase . dRSTise, vivekase aura nirativAdase kAma lenA cAhiye / deza kaMgAla hotA hai| -'saMgama' se vIrasevAmandirakA nayA prakAzana / pAThakoMko yaha jAnakara atyanta harSa hogA ki AcArya pUjyapAdakA 'samAdhitantra aura iSTopadeza' nAmakI donoM AdhyAtmika kRtiyA~ saMskRtaTIkAke sAtha bahuta dinoMse aprApya thI, tathA mumukSu AdhyAtma premI mahAnubhAvoMkI ina granthoMkI mAMga honeke phalasvarUpa vIrasevAmandirane samAdhitantra aura iSTopadeza' nAmaka grantha paMDita paramAnanda zAstrI kRta hindITIkA aura prabhAcandrAcAryakRta samAdhitantra TIkA aura AcAryakalpa paMDita AzAdharajI kRta iSTopadezakI saMskRtaTIkA bhI sAthameM lagA dI hai| svAdhyAya premiyoMke liye yaha grantha khAsa taurase upayogI hai| pRSTha saMkhyA saba tInasau se Upara hai / sajinda pratikA mUlya 3) rupayA aura vinA jindake 2 // ) rupayA hai| vAiDiga hokara grantha eka mahInemeM prakAzita ho jAyagA / grAhakoM aura pAThakoMko abhIse apanA ArDara bheja denA caahiye| - mainejara-vIrasevAmandira, 1dariyAgaMja, dehalI For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamArI tIrthayAtrAke saMsmaraNa (zrI paM0 paramAnanda jaina zAstrI) kArakalase 34 mIla calakara 'varaMgala' Ae / yahA~ sa caukIke samIpa hameM rukanA pdd'aa| aura zimogA eka choTIsI dharmazAlA eka kuvA aura tAlAbake andara jAneke liye hameM batalAyA gayA ki isa rAstese lArI eka madira hai dUrase dekhane para pAvApurakA dRzya A~khoMke nahIM jA sakatI Apako kucha gherese jAnA pdd'egaa| sAmane A jAtA hai| maMdirameM jAne ke liye tAlAbameM ataH hameM vivaza ho kara sIdhA mArga cho eka choTIsI naukA rahatI hai jisameM muzkilase 10-12 bAMe hAthakI ora vAlI sar3akase gujaranA par3A, kyoMki AdamI baiTha kara jAte haiM / hamaloga 4-5 bArameM gae. sIdhe rAmtese jAne para nadIke pula para se kAra hI jA aura utanI hI bArameM vApisa lauTa kara aae| naukAkA sakatI thI, lArI nahIM, usa mor3ase hama do tIna mIla cArja // ) diyaa| maMdira vizAla hai| 4-5 jagaha darzana hI cale the ki eka grAma milA, jisakA nAma mujhe isa haiN| mUrtiyoMko saMkhyA adhika hai aura ve saMbhavataH do sauke samaya smaraNa nahIM hai, vahA~ hama logoMne zAmakA bhojana lagabhaga hoNgii| madhya maMdirake cAroM kinAroM para bhI daza kiyaa| usake bAda usI gAMvakI nadIke madhyameM se nikala sundara mUrtiyA~ virAjamAna haiM / mandira meM baiTha kara zAMti kara pAra vAlI ghATIkI sar3akameM hamArA rAstA mila gyaa| kA anubhava hotA hai / isa mandirakA prabandha 'hummaca' yahA~ nadIkA pula nahIM hai, nadI meM pAnI adhika nahIM thA, ke bhaTrArake AdhIna hai| prabandha sAdhAraNa hai| parantu sirpha ghaTane taka hI thA. hama logoMne lArIse utara kara tAlAbameM saphAI kama thI-ghAsa-phUsa ho rahA thaa| nadIko pairoMse pAra kara punaH lArImeM baiTha gae / ghATIke barasAta kama honese tAlAbameM pAnI bhI kama thA, tAlAba rAstemeM : mIlakI car3hAI hai aura itanI hI utarAI hai| meM kamala bhI lage hue haiM, jaba ve prAtaHkAla khilate haiM sar3akake donoM ora saghana vRkSoMkI U~cI U~cI vizAla taba tAlAbakI zobhA dekhate hI banatI hai| garmI ke dinoMmeM paMktiyA~ manohara jAna par3atI haiM / vRkSoMkI saghana katAroM tAlAbakA pAnI bhI garama ho jAtA hai| parantu mandirameM ke kAraNa U~cI nIcI bhami-viSayaka viSama sthAna dargama sthita logoMko ThaMDI vAyuke jhakore zAnti pradAna karate se dikhAI dete the| car3hAI adhika hAneke kAraNa haiN| ukta bhaTTArakajIke pAsa varaMgakSetra-sambandhI eka moTarakA iJjana jaba adhika garma ho jAtA thA taba hama 'sthalapurANa' aura usakA mahAtmya bhI hai aisA kahA loga utara kara kucha dUra paidala hI calate the / parantu jAtA hai / hummaca zimogA jile meM hai| yahaki padmA- rAtriko vaha sthAna atyanta bhayaMkara pratIta hotA thaa| 'vatI vastike maMdirameM eka bar3A bhArI zilAlekha aMkita kahA jAtA hai ki usa jaMgalameM zera vyAgha, cItA vagairaha hai jo kanAr3I aura saMskRta bhASAmeM utkIrNa kiyA huA hiMstra-jantuoMkA nivAsa hai / para hama loga binA kisI hai| usameM aneka jainAcAryoMkA itivRtta aura nAma aMkita bhayake 18 mIla lambI usa ghATIko pAra kara 3 // baje milate haiM jo anusandhAna priya vidvAnoMke liye bahuta rAtrike karIba zimogA phuNce| aura vahAM dukAnoMkI upayogI haiM / yahA~ purAnI bhaTTArakIya gaddI hai jisa para paTaDiyoM para bichaunA bichA kara thoDI nIMda lii| aura Aja bhI bhaTTAraka devendukIrti maujUda haiN| yahA~ eka prAtaH kAla naimittika kAryoMse nivRtta hokara tathA maMdirameM zAstrabhaMDAra bhI hai jisameM saMskRta prAkRta aura kanAr3I darzana kara hariharake liye cala diye| aura sAr3e gyAraha bhASAke aneka aprakAzita grantha maujUda haiN| bajeke lagabhaga hama harihara pahu~ce / hariharameM hama sara varaMgase calate samaya kAjU aura supArI Adike kArI baMgalAmeM Thahare aura vahA~ bhojanAdi banA khAkara vizAla sundara per3a dikhAI dete the / dRzya bar3A hI do bajeke karIba calakara rAtako 8 // bajeke lagabhaga manorama thaa| sar3akake donoM orakI harita vRkSAvalI hugalI pahuMce aura moTarase kevala bistarAdi utAra kara darzakake cittako AkRSTa kara rahI thii| hama loga varaMga hama logoMne maMdirameM darzana kiye maMdira acchA hai usa se 10-12 mIlakA hI rAstA taya kara pAye the ki puli- meM mUla nAyakakI mUrti bar3I sundara haiN| jaina mandirakI For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ] dharmazAlA meM thor3ese sthAnameM rAtriko vizrAma karanA par3A; kyoMki dharmazAlA anya yAtriyoMse bharI huI thI, unake zorogulase rAtrimeM nIMda nahIM AI, phira bhI prAtaH kAla cAra baje uTha kara cala diye, aura rAste meM bhojanAdi kAryoMse unmukta ho kara 2|| bajeke karIba hama loga phuNce| anekAnta [ kiraNa 10. dazA hUmar3a, paMcama kAsAra Adi jAtiyoMke loga pAye jAte haiN| zahara meM do digambara jainamaMdira haiM jinameM pArzvanAthakI mUlanAyaka pratimA virAjamAna haiN| hama logoMne unakI sAnanda bandanA kI / bIjApurase do mIla dUrI para jamInameM gar3A ati prAcInakAlIna kalAkauzala sampanna bhagavAna pArzvanAthakA maMdira milA thA / usameM bhagavAna pArzva nAthakI lagabhaga eka hAtha U~cI 108 sarpa phaNoM se yukta padmAsana mUrti virAjamAna hai / usake siMhAsana para kanar3I bhASAmeM eka zilAlekha utkIrNa kiyA huA hai; parantu usake akSara atyanta ghisa jAne se par3hane meM nahIM Ate / bIjApurake paMca hI ukta mandirakI pUjAkA prabandha karate haiM / bIjApura - bambaI ahAte ke dakSiNI vibhAgakA eka prAcIna prasiddha nagara thA / ise pUrva samaya meM 'vijayapura ' nAma se pukArA jAtA thA IsAkI dvitIya zatAbdI meM isa nagara para bAdAmI rASTrakUTa rAjAoMkA san 760 673 taka adhikAra rahA hai| unake bAda san 173 se 1960 taka kalacurI rAjAoMkA aura hosAla vaMzake yazasvI rAjA ballAlakA adhikAra rahA hai / jinameM dakSiNI bIjApurameM siMdA rAjAoMne san 1920 se 1980 taka zAsana kiyA hai| inameM adhikAMza rAjA jainadharma priya the-- unakI jaina dharmapara AsthA aura prema thA, yahI kAraNa hai ki inake samaya meM isa prAntameM saikar3oM jaina maMdira bane the paraMtu Aja una maMdiroMke prAcIna khaMDaharAta aura aneka mUrtiyA~ mUrti-lekhoMse aMkita pAI jAtI haiM | aura san 1970 se 13vIM zatAbdI taka yAdava vaMzake rAjAoMne musalamAnoM ke AkramaNa se pUrva taka rAjya kiyA hai| musalamAna bAdazAhoMmeM sabase pahale alAu ddIna khilajIne devagiri para hamalA kiyA thA / aura vahAM se bahumUlya sampatti ratna javAhirAta aura sonA vagairaha lUTa kara lAyA thA isane yAdava vaMzake navameM rAjA rAmadevako parAsta kiyA thA / san 1686 I0 meM oraMgajebane bIjApura para kabjA kara liyaa| isane isa prAntake aneka mandiroMko dharAzAyI karavA diyA aura mUrtiyoMko khaMDita karavA diyaa| bIjApurake musalamAnoM ke sAtaveM bAdazAha muhammada Adila zAhane eka makabarA banavAyA thA jo'gola gumbaja' ke nAmase Aja bhI prasiddha hai / isameM AvAja lagAnese jo pratidhvani nikalatI hai vaha bar3I Azcaryajanaka pratIta hotI hai isI kAraNa ise 'bolI gumbaja' bhI kahA jAtA / musalamAnoM bAda bIpura para mahArASTroM kA adhikAra ho gayA aura unake bAda aMgrejoMkA zAsana rahA 1 musalamAnoMke zAsana kAla meM darzanIya purAtana jaina mandiroM ko dhvaMsa karA diyA thA aura mUrtiyoMko akhaNDitadazAmeM candA bAvar3ImeM phikavA diyA gayA thA / kilemeM jo jaina mUrtiyA~ milI thIM unheM aura bAvar3I vAlI mUrtiyoM ko aMgrejoMne bolI gumbaja vAle purAtana saMgrAhalaya meM rakhavA diyA thA / saMgrAhalayakI mUrtiyoMmeM se eka mUrti kAle pASANakI hai jo karIba tIna hAtha U~cI hogii| isa marnike AsanameM jo lekha aMkita hai vaha saMvat 1232 kA hai yaha lekha maiMne usI samaya pUrA noTa kara liyA thA; parantu vaha yAtrAmeM idhara udhara ho gayA, isI kAraNa use yahA~ nahIM diyA jA sakA / bIjApura meM musalamAnoMkI do masjideM haiM, jo purAnI masjida aura jummA masjida ke nAmase pukArI jAtI haiM / kahA jAtA hai ki ye donoM hI masjideM hindU aura jaina mandiroMko tor3a kara unake pattharoM aura stambhoMse banAI gaI haiN| purAnI masjidake madhyakI lena uttarI bagalake pAsa nakkAsIdAra eka kAle stambha para kanAr3I akSaroM meM saMskRtakA eka zilA lekha aMkita hai itanA hI nahIM kintu cAroM orake anya kaI stambhoM para bhI saMskRta aura kanar3ImeM lekha utkIrNa haiM unameM eka lekha san 1320 I0 kA batalAyA jAtA hai| ina saba ullekhoMse yaha spaSTa jAna par3atA hai ki ukta zilAlekha vAle purAtana jaina pASANa stambha jaina mandiroM ke haiN| isa taraha jainiyoMke dhArmika sthAnoMkA musalamAnoMne vidhvaMsa kiyA, bIjApurameM jainiyoMke paccIsa tIsa ghara haiM jinameM hai / parantu jainiyoMne Aja taka kisIke dhArmika sthAnoM. For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10] hamArI tIrthayAtrA saMsmaraNa [ 321 ko kSati pahuMcAnekA koI upakrama nahIM kiyaa| mukti-sukhake liye caityanirmANa karanA, dAna denA aura bIjApurase calakara hama loga rAste meM eka bar3I pUjanAdika kriyAoMkA upadeza nahIM diyA ; kyoMki ye nadIko pAra kara 1 bajeke karIba zolApura pahuMce aura sava kriyAe~ prANiyoMke maraNa aura pIr3anAdikakI kAraNa jaina zrAvikAzramameM tthre| haiM; kintu Apake guNoMmeM anurAga karane vAle zrAvaprAtaHkAlakI naimittika kriyAoMse fArikha ho kara unake nimna padyase spaSTa hai : koMne svayaM hI unakA anuSThAna kara liyA hai jaisA ki jinamandirameM darzana kiye aura zrImatI sumatibAIne zrAvikAzramameM eka sabhAkA Ayojana kiyA jisameM "vimokSasukhacaityadAnaparipUjanAdyAtmikAH, kriyA bahuvidhAsubhranmaraNapIr3anAdihetavaH / " mukhtAra sAlA0 rAjakRSNajI bAbUlAla jamAdAra, merA, vidyullatA aura sumatibAIjIke saMkSipta bhASaNa hue| tvayA jvalitakevalena nahi dezitaH kiMtu tAzrAvikAzramakA kArya acchA cala rahA hai / zrI sumatibAI stvayi prasRtabhaktibhiH svayamanuSThitAH zrAvakaiH // 37 / / jI apanA adhikAMza samaya saMsthA-saMcAlanameM tathA kucha ___ isa padyako sunakara AcAryazrIne kahA ki Adisamaya jJAna-goSThImeM bhI bitAtI haiN| solApurameM kaI purANameM jinasenAcAryoMne jinapUjAkA sammullekha jainasaMsthAe~ haiM / jaina samAjakA purAtana patra 'jaina bodhaka' kiyA hai / taba mukhtAra sAhabane kahA ki bhagavAna Adi yahA~ se hI prakAzita hotA hai, zrIkunthusAgara graMthamAlAke nAthane gRhastha avasthAmeM bhale hI jinapUjAkA upadeza prakAzana bhI yahA~ se hI hote haiM aura jIbarAja grantha- diyA ho; kintu kevalajJAna prApta karaneke bAda upadeza mAlAkA Aphisa aura seTha mANikacanda di0 jaina diyA ho, aisA koI ullekha abhI taka kisI granthameM parIkSAlaya bambaIkA daphtara bhI yahA~ hI hai| solApara dekhane meM nahIM aayaa| isake bAda AcAryazrIse kucha vyApArakA kendrasthala hai| solApurase tA0 12 ke samaya ekAntameM tattva carcAke lie samaya pradAna karanekI 'dapahara bAda cala kara hama loga vAsa aae| aura vahAM prArthana kI gaI, jise unhoMne saharSa svIkAra kiyaa| seThajIke eka kvATarameM Thahare jo eka milake mAlika haiM anantara AcAryazrI caryAke lie cale ge| aura hama aura jinake anurodhase prAcArya zAMtisAgarajI unhIMke / loga unake AhArake bAda Dere para Aye, tathA bhoja nAdise nivRtta hokara aura sAmAnako lArImeM vyavasthi bagIcemeM Thahare hue the| hama logoMne rAtrimeM vizrAma kara / kara AcAryazrIke pAsa mukhtAra sA0, lAlA rAjaprAtaHkAla Avazyaka kriyAoMse nimiTa kara AcAryazrIke kRSNajI aura seTha chadAmIlAlajI bAbUlAla jamAdAra darzana karane gaye / prathama jinadarzana kara AcArya aura maiM ge| aura karIba Der3ha ghaNTe taka vividha viSayoM mahArAjake darzana kiye, jahA~ paM0 tanasukharAyajI kAlAne para bar3I zAMtise carcA hotI rhii| pazcAt hama loga4 lAlA rAjakRSNajI aura mukhtAra sAhaba AdikA bajeke lagabhaga vAsaTAunase ravAnA hokara siddha kSetra paricaya kucha bhrAnta evaM AkSepAtmakarUpameM upasthita kuMthalagirI aaye| kuMthalagirimeM dekhA to dharmazAlA kiyA jisakA tatkAla parihAra kiyA gayA aura janatA ne tathA AcArya mahArAjane paMDitajIkI usa anargala yAtriyoMse paripUrNa thii| phira bhI jaise taise thor3I nIMda pravRttiko rokA / usake bAda AcArya mahArAjakA upa le kara rAtri vyatIta kI, rAtrimeM aura bhI yAtrI Aye / deza prArambha huaa| Apane zrAvaka vratoMkA kathana karate aura prAtaHkAla naimittika kriyAoMse nimiTa kara hue kahA ki jina bhagavAnane zrAvakoMko jina pUjAdikA vandanA kI / nirvANakANDake anusAra kuMthalagirise upadeza diyA / taba mukhtAra zrIjagalakizorajIne kulabhUSaNa aura dezabhUSaNa muni mukti gaye the jaisA ki AcAryazrIse pUchA ki mahArAja AcArya pAtrakezarIne. nivANakANDakI nimna gAthAse prakaTa hai :jo akalaMkadevase pUrvavartI haiM, unhoMne apane 'jinendra- vaMsasthalavaraNiyare pacchimabhAyammi kuMthugirIsihare stuti' nAmake granthameM yaha spaSTa batalAyA hai ki jvalita kRladesabhUSaNamuNI, NivvANagayA Namo tesi / / (dedIpyamAna) kevala jJAnake dhAraka jinendrabhagavAnane yahA~ para 1012 mandira haiN| para ve prAyaH saba hI For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 ] anekAnta [kiraNa 10 Adhunika haiM prAcIna maMdira jIrNazIrNa ho gayA thA pAte haiM / yaha kSetra kitanA purAnA hai isakA koI itivRtta jisakA jIrNoddhara saMvat 1932 meM bhaTTAraka kanakakIrti mujhe jaldImeM prApta nahIM ho skaa| hama logoMne sAnanda IDaravAloMkI orase kiyA gayA thaa| yahA~ eka brahmacaryA- yAtrA kii| aura bhojanAdike pazcAt yahAMse oraMgAzrama bhI hai jisameM usa prAntake aneka vidyArthI zikSA bAdake liye ravAnA hue| (kramazaH) jainadharma aura jainadarzana ( lekhaka : zrI ambujAkSa ema. e. bI. ela.) puNyabhUmi bhAratavarSa meM vaidaka (hindU) bauddha aura jaina upasthita ho jAtA hai / azokastambha, cInI yAtrI hvayensAMga ina tIna pradhAna dharmoMkA abhyutthAna huA hai| yadyapi bauddhadharma kA bhArata bhramaNa, Adi jo prAcIna itihAsakI nirvivAda bhAratake aneka sampradAyoM aura aneka prakArake prAcAroM bAteM haiM unakA bahuta bar3A bhAga bauddhadharmake sAtha milA vyavahAroM meM apanA prabhAva chor3a gayA hai, parantu vaha apanI huA hai bhAratake kItizAlI cakravartI rAjAoMne. bauddhadharmako janmabhUmise khader3a diyA gayA hai aura siMhala, brahmadeza, rAjadharmake rUpameM grahaNa kiyA thA, isalie kisI samaya tibbata, cIna Adi dezoMmeM vartamAna hai| isa samaya hamAre himAlayase lekara kanyAkumArI takakI samasta bhArata bhUmi dezameM bauddhadharmake sambandhameM yatheSTa aAlocanA hotI hai, parantu pIle kapar3e vAloMse vyApta ho gayI thii| kintu bhAratIya jainadharmake viSayameM aba taka koI bhI ullekha yogya AlocanA itihAsameM jainadharmakA prabhAva kahA~ taka vistRta huA thA nahIM huii| jainadharmake sambandhameM hamArA jJAna bahutahI parimita yaha aba taka bhI pUrNa rUpase mAlUma nahIM hotA hai / bhAratake hai| skUloMmeM par3hAye jAne vAle itihAsoMke eka do pRSThoMmeM vividha sthAnoMmeM jainakIrtike jo aneka dhvaMsAvazeSa aba bhI tIrthakara mahAvIra dvArA pracArita jainadharmake sambandhameM jo vartamAna hai / unake sambandhameM acchI taraha anusandhAna karake atyanta saMkSipta vivaraNa rahatA hai, usako chor3a kara hama kucha aitihAsika tattvoMko khojanekI koI ullekha yogya ceSdA nahIM bhI nahIM jAnate / jainadharma-sambandhI vistRta AlocanA karanekI huI hai| maisUra rAjyake zravaNabelagola nAmake sthAnake candralogoMkI icchA bhI hotI hai, para abhI taka usake pUrNa hone- giri parvata para jo thor3ese zilAlekha prApta hue haiM, unase kA koI vizeSa subhItA nahIM hai / kAraNa do cAra granthoMko / mAlUma hotA hai ki mauryavaMzake pratiSThAtA mahArAja candragupta chor3a kara jainadharma sambandhI agaNita grantha abhI taka bhI jainamatAvalambI the| isa bAtako zrI vinsaMTa smithane apane aprakAzita haiN| bhinna-bhinna mandiroMke bhaNDAroMmeM jaina grantha bhAratake itihAsake tRtIya saMskaraNa (1614 ) meM likhA chupe hue haiM, isalie paThana yA AlocanA karaneke lie ye hai parantu isa viSayamaiM kucha logoMne zaMkA kI hai kintu aba durlabha haiN| adhikAMza mAnya vidvAna isa viSayameM eka mata ho gaye haiN| hamArI upekSA tathA ajJatA jaina zAstroMmeM likhA hai ki mahArAja candragupta (cha??) bauddhadharmake samAna jainadharmakI AlocanA kyoM nahIM pA~cave zrutakevalI bhagabAhake dvArA jainadharmameM dIkSita kiye huI? isake aura bhI kaI kAraNa haiN| bauddhadharma pRthvIke gaye the aura mahArAja azoka bhI pahale apane pitAmahase eka tRtIyAMza prANiyoMkA dharma hai, kintu bhAratake cAlIsa grahIta jainadharmake anuyAyI the para pIche unhoMne jainadharmakA karor3a logoMmeM jainadharmAvalambI kevala lagabhaga bIsa lAkha parityAga karake bauddhadharma grahaNa kara liyA thaa| bhAratIya haiN| isI kAraNa bauddhadharmake samAna jainadharmake gurutvakA kisI vicAroM para jainadharma aura jainadarzanane kyA prabhAva DAlA hai, ko anubhava nahIM hotaa| isake atirikta bhAratameM bauddha isakA itihAsa likhaneke samagra upakaraNa aba bhI saMgraha prabhAva vizeSatAke sAtha parisphuTita hai| isalie bhAratake nahIM kie gae haiM / para yaha bAta acchI taraha nizcita ho itihAsakI AlocanAmeM bauddhadharmakA prasaMga svayaM hI Akara cukI hai ki jaina vidvAnoMne nyAyazAstra meM bahuta adhika unnati For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10 ] jaina dharma aura darzana 323 kI thii| unake aura bauddhanaiyAyakoMke saMsarga aura saMgharSake tIrthakara zrIpArzvanAthasvAmI ho cuke the| aba taka isa kAraNa prAcIna nyAyakA kitanA hI aMza parivarddhita aura viSayameM sandeha thA ki pArzvanAtha svAmI aitihAsika vyakti parivartita kiyA gayA aura navIna nyAyake racanekI AvazyakatA the yA nahIM, parantu DA. harmana jaikobIne siddha kiyA hai huI thii| zAkaTAyana Adi vaiyAkaraNa, kundakunda, samantabhad- ki pArzvanAthane IsAse pUrva AThavIM zatAbdImeM jainadharmakA svAmI, umAsvAmI, siddhasena divAkara, bhaTTAkalaGkadeva, Adi pracAra kiyA thaa| pArzvanAthake pUrvavartI anya bAIsa tIrthaMkaroMnaiyAyika, TIkAkRta kularavi mallinAtha, koSakAra amarasiMha, ke sambandhameM aba taka koI aitihAsika pramANa nahIM abhidhAnakAra pUjyapAda, hemacandra tathA gaNitajJa mahAvIrAcArya, milA hai| Adi vidvAna jaina dharmAvalambI the| bhAratIya jJAna bhaNDAra / mUla parampa ina sabakA bahuta RNI hai| __'tIrthaka', nirgantha, aura nagna nAma bhI jainoMke liye acchI taraha paricaya tathA AlocanA na honeke kAraNa AlAcanA na honeke kAraNa vyavahRta hote haiN| yaha tIsarA nAma jainoMke pradhAna aura aba bhI jainadharmake viSayameM logoMke taraha taraha ke UTapaTAMga prAcInatama digambara sampradAyake kAraNa par3A hai / megasthanIja khyAla bane haiN| koI kahatA thA yaha bauddhadharmakA hI eka inheM nagna dArzanika ( Gymnosphists ) ke nAmase bheda hai| koI kahatA thA vaidika (hindU) dharma meM jo aneka ullekha karatA hai| grIsa dezameM eka IliyATika nAmakA sampradAya haiM, inhIM se yaha bhI eka hai jise mahAvIra svAmI- sampradAya hA hai| vaha nitya, parivartana rahita eka advaita ne pravartita kiyA thaa| koI koI kahate the ki jaina Arya nahIM sattAmAtra svIkAra karake jagatake sAre parivartanoM, gatiyoM aura haiM, kyoMki ve nagna mUrtiyoMko pUjate haiN| jainadharma bhAratake kriyAnoMkI saMbhAvanAko asvIkAra karatA hai| isa matakA mUlanivAsiyoMke kisI eka dharma sampradAyakA kevala eka pratidvandvI eka 'hirAklITiyana' sampradAya huA hai vaha rUpAntara hai| isa taraha nAnA anabhijJatAoMke kAraNa nAnA vizvatattvakI (dravya) kI nityatA sampUrNa rUpase asvIkAra prakArakI kalpanAoMse prasUta bhrAMtiyA~ phaila rahI thIM, unakI karatA hai| usake matase jagata sarvathA parivartanazIla hai / nirAdhAratA aba dhIre-dhIre prakaTa hotI jAtI hai| jagata-srota nirabAdha gatise vaha rahA hai, eka kSaNa bharake jainadharma bauddhadharmase ati prAcIna lie bhI koI vastu eka bhAvase sthita hokara nahIM raha yaha acchI taraha pramANita ho cukA hai ki jainadharma sktii| IliyATika-sampradAyake dvArA pracArita ukta nityavauddhadharmakI zAkhA nahIM hai mahAvIra svAmI jainadharmake saMsthApaka vAda aura hIrAklITiyana sampradAya dvArA pracArita parivartananahIM haiM, unhoMne kevala prAcIna dharmakA pracAra kiyA thaa| bAda pAzcAtya darzanoMmeM samaya samaya para aneka rUpoMmeM nAnA mahAvIra yA varddhamAna svAmI buddhadevake samakAlIna the| samasyAoMke AvaraNameM prakaTa hue haiN| ina do matoMke samabuddhadevane buddhatva prApta karake dharmapracAra kAryakA vrata lekara nvayakI aneka bAra ceSTA bhI huI hai| parantu vaha saphala kabhI jisa samaya dharmacakrakA pravartana kiyA thA, usa samaya mahA- nahIM huI / vartamAna samayake prasiddha phrAMsIsI dArzanika bargavIra svAmI eka sarva vizruta tathA mAnyadharma zikSaka the| sAna (Bergson) kA darzana hirAklITiyanaka matakA bauddhoMke bipiTika nAmaka granthameM 'nAtaputta' nAmaka jisa hI rUpAntara hai| nirgrantha dharmapracArakakA ullekha hai, vaha 'nAtaputta' hI mahAvIra bhAratIya nitya-anityavAda svAmI haiM unhoMne jJAtRnAmaka kSatriyavaMzameM janmagrahaNa kiyA vedAntadarzanameM bhI sadAse yaha dArzanika vivAda prakAzathA, isalie ve jJAtaputra (pAlI bhASAmeM jA [nA] ta putra) mAna ho rahA hai / vedAntake matase kevala nitya-zuddha-buddha-muktakahalAte the / jaina matAnusAra mahAvIrasvAmI caubIsaveM yA satya svabhAva caitanya hI 'sat' hai, zeSa jo kucha hai vaha kevala antima tIrthaMkara the| unake lagabhaga 200 varSa pahale teIsaveM nAma rUpakA vikAra 'mAyA prapaMca'-'asat' hai / zaGkarAcAryane 1 digambara sampradAyake granthoMmeM mahAvIra svAmIke vaMzakA sat zabdakI jo vyAkhyA kI hai usake anusAra isa dikhalAI ullekha 'nAtha' nAmase milatA hai, jo nizcaya hI dene vAle jagata prapaMcakI koI bhI vastu sat nahIM ho sktii| hI 'jJAtR' ke prAkRta rUpa 'NAta' kA hI rUpAntara hai| bhUta, bhaviSyat , vartamAna ina tInoM kAloMmeM jisa vastuke For Personal & Private Use Only www ainelibrary.org Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324] anekAnta [kiraNa 10 - - sambandhameM buddhikI bhrAMti nahIM hotI, vaha sat hai aura jisake vinAzazIla hai, arthAt dravyake svarUpa yA svabhAvakI apekSAse sambandhameM vyabhicAra hotA hai-vaha asat hai / jo vartamAna dekhA jAya to vaha nityasthAyI padArtha hai, kintu sAkSAt samayameM hai, vaha yadi anAdi atItake kisI samayameM nahIM paridRzyamAna vyavahArika jagatakI apekSAse dekhA jAya to thA aura ananta bhaviSyatke bhI kisI samayameM nahIM rahegA, vaha anitya aura parivartanazIla hai| dravyake sambandhameM to sat nahIM ho sakatA-vaha asat hai| parivartanazIla nityatA aura parivartana AMzika yA apekSika bhAvase satya haiasadvastuke sAtha vedAntakA koI samparka nahIM hai| vedAMta- para sarvathA ekAMtika satya nahIM hai| vedAntane vyakI nityatA darzana kevala ava ta sabrahmatatva dRSTise anusaMdhAna karatA hai| ke Upara hI dRSTi rakhI hai aura bhItarakI vastukA sandhAna vedAntakI yahI prathama bAta hai| 'athAto brahmajijJAsA' pAkara, bAharake parivartanamaya jagata-prapaJcakoM tuccha kaha kara aura yahI antima bAta hai| kyoMki-'tasmin vijJAte sarva- ur3A diyA hai aura bauddha kSaNikavAdane bAharake parivartanakI midaM vijJAtaM bhvti| pracuratAke prabhAvase rUpa-rasa-gandha zabda-sparzAdikI vicitratAmeM vedAntake samAna bauddhadarzanameM koI trikAla avyabhi. hI mugdha hokara isa bahivaicitryake kAraNabhUta, nitya-sUtra cArI nitya vastu nahIM mAnI gayI hai bauddha kSaNikavAdake ___abhyaMtarako kho diyA hai / para syAdvAdI jainadarzanane bhItara matase 'sarvaH kSaNaM kSaNaM / jagat srota apratihatatayA abAdha aura bAhara, aAdhAra prAdheya, dharma aura dharmI, kAraNa aura gatise barAbara vaha rahA hai-kSaNabharake lie bhI koI kArya, advaita aura vaividhya donoMko hI yathAsthAna, svIkAra vastu eka hI bhAvase eka hI avasthAmeM sthira hokara nahIM kara kiyA hai| raha sktii| parivartana hI jagatakA mUlamantra hai ! jo isa syAdvAdakI vyApakatA kSaNameM maujUda hai, vaha AgAmI kSaNameM hI naSTa hokara dUsarA 'isa taraha syAdvAdane, viruddha vAdoMkI mImAMsA karake rUpa dhAraNa kara letA hai| isa prakAra ananta maraNa aura unake antaHsUtra rUpa ApekSika satyakA pratipAdana karake use ananta krIr3AyeM isa vizvake raMgamaMca para lagAtAra huA karatI - pUrNatA pradAna kI hai| viliyama jemsa nAmake vidvAna-dvArA haiM / yahA~ sthiti, sthairya, nityatA asambhava hai| pracArita-Pragmtaism vAdake sAtha syAdvAdakI aneka jaina anekAnta aMzoMmeM tulanA ho sakatI hai / syAdvAdakA mUlasUtra jude-judeM 'syAdvAdI jainadarzana vedAnta aura bauddhamatakI AMzika darzana zAstroMmeM jude-jude rUpameM svIkRta huA hai| yahA~ taka satyatAko svIkAra karake kahatA hai ki vizvatatva yA dravya ki zaMkarAcAryane pAramArthika-satyase vyavahArika satyako jisa kAraNa vizeSa rUpameM mAnA hai, vaha isa syAdvAdake mUlasUtrake nitya bhI hai aura anitya bhii| vaha utpatti, dhru vatA aura sAtha abhinna hai| zrIzaMkarAcAryane paridRzyamAna yA dikhavinAza ina tIna prakArakI paraspara viruddha avasthAoMmeMse yukta hai / vedAntadarzanameM jisa prakAra 'svarUpa' aura 'taTastha' lakSaNa lAyI dene vAle jagatakA astitva asvIkAra nahIM kiyA hai| kahe gaye haiM usI prakAra jainadarzanameM pratyeka vastuko samajhAne bauddha vijJAnavAda evaM zUnyavAdake viruddha unhoMne jagatakI ke liye do tarahase nirdeza karanekI vyavasthA hai / ekako kahate vyavahArika sattAko atyanta dRr3hatAke sAtha pramANita kiyA hai| haiM 'nizcayanaya' aura dUsareko kahate haiM 'vyavahAranaya' / samatala bhUmi para calate samaya eka tatva, dvitatva, tritattva, svarUpa lakSaNakA jo artha hai, ThIka vahI artha nizcayanayakA Adi uccatAke nAnAprakArake bheda hameM dikhalAyI dete haiM, hai| vaha vastuke nijabhAva yA svarUpako batalAtA hai| vyava kintu bahuta U~ce zikharase nIce dekhane para sata khaNDA mahala hAranaya vedAMtake taTastha lakSaNake anurUpa hai| usase vakSya aura kuTiyAmeM kisI prakArakA bheda nahIM jAna pdd'taa| isI taraha brahmabuddhise dekhane para jagatamAyAkA vikAsa, aindrajAlika mANa vastu kisI dUsarI-vastukI apekSAse varNita hotI hai| racanA arthAt anitya hai| kintu sAdhAraNa buddhise dekhane para dravya nizcayanayase dhra va hai kintu vyavahAranayase utpatti aura jagatakI sattA svIkAra karanA hI par3atI hai| do prakArakA satya 1 'yadviSayA buddhirnavyabhicarati tatsat , do vibhinna dRSTiyoMke kAraNase svayaM siddha haiN| vedAMtasArameM yadviSiyA buddhiya'bhicarati tadasat' / mAyAko jo prasiddha 'saMjJA dI gaI hai, usase bhI isa prakAragItA zaMkarabhASya 2-16 / kI bhinna dRSTiyoMse samutpanna satyatAke bhinna rUpoMkI svIkRti For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10] iSTa hai| bauddha dRzyavAdameM zUnyakA jo vyatirekamukha lakSaNa kiyA hai, usameM bhI syAdvAdakI chAyA spaSTa pratIta hotI hai / asti, nAsti, asti nAsti donoM, zrasti nAsti donoM nahIM, ina cAra prakArakI bhAvanAoMke jo pare haiM, use zUnyatva kahate haiM 1 / isa prakAra pUrvI aura pazcimI darzanoMke jude-jude sthAnoM meM syAdvAdakA mUlasUtra tatvajJAnake kAraNa rUpase svIkRta hone para bhI, syAdvAdako svatantra ucca dArzanika matake rUpameM prasiddha karanekA gaurava kevala jainadarzanako hI mila sakatA hai| jainadharma aura jainadarzana jainasRSTikrama jainadarzanake mUlatattva yA dravyake sambandhameM jo kucha kahA gayA hai usase hI mAlUma ho jAtA hai ki jainadarzana yaha svIkAra nahIM karatA ki sRSTi kisI vizeSa samayameM utpanna huI hai| eka aisA samaya thA jaba sRSTi nahIM thI, sarvatra zUnyatA thI, usa mahAzUnyake bhItara kevala sRSTikartA akelA virAjamAna thA aura usI zUnyase kisI eka samayameM usane usa brahmANDako banAyA / isa prakArakA mata dArzinika dRSTise atizaya bhramapUrNa hai / zUnyase (asatse) satkI utpatti nahIM ho sakatI / satyArthavAdiyoMke matase kevala satse hI satkI utpatti honA sambhava hai 2 / satkAryavAdakA yaha mUlasUtra saMkSepameM bhagavat gItAmeM maujUda hai| sAMkhya aura vedAMtake samAna jainadarzana bhI satkAryavAdI haiM / jainadharma hiMsAko itanI pradhAnatA kyoM dI gayI hai ? yaha aitihAsikoMkI gaveSaNAke yogya viSaya hai| jainasiddhAMtameM ahiMsA zabdakA artha vyApakase vyApakatara huA hai / tathA apekSAkRta arvAcIna granthoMmeM vaha rUpAMtara bhAvase grahaNa kiyA gayA gItAke niSkAma karma-upadezasA pratIta hotA hai to bhI, pahale hiMsA zabda sAdhAraNa pracalita arthameM hI vyavahRta hotA thA, isa viSaya meM koI bhI sandeha nahIM hai / vaidika 'jainadarzana meM 'jIva' tattvakI jaisI vistRta AlocanA yugameM yajJa-kriyAmeM pazuhiMsA atyaMta niSThura sImA para jA hai vaisI aura kisI darzanameM na pahu~cI thI / isa krUrakarmake viruddha usa samaya kitane hI 'vedAMtadarzanameM saMcita, kriyAmANa aura prArabdha ina tIna prakAra kA varNana hai| jainadarzanameM inhIMko yathAkrama sattA, bandha aura udaya kahA hai| donoM darzanoMmeM inakA svarUpa bhI ekasA hai / " 'sayogakevalI aura ayogakevalI avasthAke sAtha hamAre zAstroMkI jIvanmukti aura videhamuktikI tulanA ho sakatI hai / jude jude guNasthAnoMke samAna mokSaprAptikI judI judI avasthAe~ vaidika darzanoMmeM mAnI gayI haiN| yogavAziSTameM zubhecchA, vicAraNA, tanumAnasA, satvApatti, saMsakti, padArthAbhAvinI aura nUryargAH ina sAta brahmavid, bhUmiyoMkA varNana kiyA gayA hai| (1) "sadasadubhayAnubhaya-catuSkoTivinirmukta zUnyatvam" -- (2) " nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH " - [ 325 'saMvaratatva aura 'pratimA' pAlana jainadarzanakA cAritramArga hai / isase eka U~ce starakA naitika Adarza pratiSThApita kiyA gayA hai / saba prakArase sakti rahita hokara karma karanA hI sAdhanAkI bhitti hai zrAsaktike kAraNa hI karmabandha hotA hai anAsakta hokara karmakaranese usake dvArA karmabandha nahIM hogA / bhagavadgItAmeM niSkAma karmakA jo anupama upadeza kiyA hai, jainazAstroMke caritra viSayaka granthoMmeM vaha chAyA vizadarUpameM dikhalAI detI hai 1 'jainadharmane ahiMsA tatvako atyanta vistRta evaM vyApaka karake vyavahArika jIvanako paga paga para niyamita aura vaidhAnika karake eka upahAsAspada sImA pAra pahuMcA diyA hai, aisA katipaya logoMkA kathana hai / isa sambaMdha meM jitane vidhiniSedha haiM una sabako pAlate hue calanA isa bIsavIM zatI ke 'jaTila jIvanameM upayogI, sahaja aura saMbhava hai yA nahIM yaha vicAraNIya hai / hiMsAvAdI sampradAyoM kA udaya huA thA, yaha bAta eka prakArase sunizcita hai / vedameM 'mA hiMsyAt sarvabhUtAni ' yaha sAdhAraNa upadeza rahane para bhI yajJakarma meM pazu hatyAkI aneka vizeSa vidhiyoMkA upadeza honeke kAraNa yaha sAdhAraNafar (vyavasthA) kevala vidhike rUpameM hI sImita ho gayI thI, pada padapara upekSita tathA ullaMghita honese usameM nihita kalyANakArI upadeza sadAke liye vismRtike garbha meM vilIna ho gayA thA aura aMta meM 'pazuyajJake liye hI banAye gaye haiM' yaha adbhuta mata pracalita ho gayA thA / isake phalasvarUpa vaidika karmakANDa; balimeM mAre gaye pazuoMoMke rakta hokara samasta sAtvika bhAvakA virodhI ho gayA thA / jaina * "yajJAthaM pazavaH sRSTAH svayameva svayaMbhuvA / zratastvAM ghAtayisyAmi tasmAdyajJe vadho'vadhaH // " For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 ] kahate haiM ki usa samaya yajJakI isa nRzaMsa pazu hatyA viruddha jisa-jisa matane virodhakA bIr3A uThAyA thA unameM jainadharma sabase Age thA 'munayo yAtavasanAH' kahakara Rgveda jina nagna muniyoM kA ullekha hai, vidvAnoMkA kathana hai ki ve jaina digambara sanyAsI hI haiN| buddhadevako lakSya karake jayadevane kahA hai " nindasi yajJAvidherahaha zrutijJAtaM anekAnta [ kiraNa 10 paddhatimeM vaiSNava aura zAkramatoMke samAna bhakikI vicitra taranoMkI sambhAvanA bahuta hI kama raha jAtI hai| bahuta loga yaha bhUla kara rahe the ki bauddhamata aura jainamatameM bhinnatA nahIM hai para donoM dharmo meM kucha aMzoM meM samAnatA hone para bhI asamAnatAkI kamI nahIM hai| samAnatAmeM pahalI bAta to yaha hai ki donoMmeM ahiMsAdharmakI atyanta pradhAnatA hai| dUsare jina, sugata, tU sarvajJa tathAgata buddha Adi nAma bauddha aura jaina donoM hI apane apane upAsya devoMke liye prayuka karate haiN| tIsare donoM hI dharmavAle buddhadeva yA tIrthakaroM kI eka hI prakArakI pASANa pratimAe~ banavAkara caityoM yA stUpoMmeM sthApita karate haiM aura unakI pUjA karate haiN| stUpoM aura mUrtiyoM meM itanI adhika saratA hai ki kabhI kabhI kisI mUrti aura stUpakA yaha nirNaya karanA ki yaha jainamUrti hai yA vauddha, vizeSajJoMke liye kaThina ho jAtA hai| ina saba bAharI samAnatAoM ke atirikta donoM dharmokI vizeSa mAnyatAthoMmeM bhI kahIM kahIM sarazatA dikhatI hai, parantu una saba viSayoMmeM vaidikadharmake sAtha jaina aura bauddha donoMkA hI prAyaH eka satya hai| isa prakAra bahuta sI samAnatAe~ hone para bhI donoMmeM bahuta kucha virodha hai| pahalA virodha to yaha hai ki bauddha rANirupAr3I haiM para jaina kSaNikavAdako ekAMtarUpameM svIkAra nahIM krtaa| jainadharma kahatA hai ki karma phalarUpase pravartamAna janmAMtaravAdake sAtha vaNikavAdakA koI sAmaMjasya nahIM ho sktaa| zaNikavAda mAnanese karmaphala mAnanA asambhava hai| jainadharmameM ahiMsA nItiko jitanI sUkSmatAse liyA hai utanI bauddhoMmeM nahIM hai| anya dvArA mAre hue / jIvakA mAMsa khAneko bIddhadharma manA nahIM karatA, usameM svayaM hatyAkaranA hI manA hai| bauddhadarzanake paMcaskayoMke samAna koI manovaijJAnika tabhI jainadarzanameM mAnA nahIM gyaa| tattvabhI satya hRdaya dizati pazucAtam ?" / kintu yaha ahiMsAvAca jainadharmameM isa prakAra aMga-aMgIbhAvase mizrita hai ki jainadharmakI sattA bauddhadharmake bahuta pahalese siddha honeke kAraNa pazucAnAtmaka yajJa vidhike viruddha pahale pahale khar3e honekA zreSa buddhadevakI apekSA jainadharmako hI adhika hai| vedavidhikI niMdA karaneke kAraNa hamAre zAstroM meM cArvAka, jaina aura bauddha pApaDa 'yA anAstika' matake nAmase vikhyAta haiM / ina tInoM sampradAyoMkI jhUThI niMdA karake jina zAstrakAroMne apanI sAmpradAyika saMkIrNatAkA paricaya diyA hai, unake itihAsakI paryAlocanA karanese mAlUma hogA ki jo grantha jitanA hI prAcIna hai, usameM bauddhoM kI apekSA jainoMko utanI hI adhika gAlI galauja kI hai| ahiMsAvAdI jainoMke zAMta nirIha zira para kisI kisI zAstrakArane to zloka para zloka grandhita karake gAliyoMkI mUsalAdhAra varSA kI hai / udAharaNake taura para viSNupurANako le lIjiye abhItakakI khojoMke anusAra viSNupurANa sAre purANoMse prAcInatama na hone para bhI atyanta prAcIna hai| isake tRtIya bhAgake satarahaveM aura aThAraveM adhyAya kevala jainoM kI niMdAse pUrNa hai / 'nagnadarzanase ADhakArya bhraSTa ho jAtA hai aura nagnake sAtha saMbhASaNa karanese usa dinakA puNya naSTa ho jAtA hai| zatadhanunAmaka rAjAne eka nagna pApaDale saMbhASaNa kiyA thA, isa kAraNa vaha kuttA, gIdar3a, bher3iyA, gIdha aura morakI yoniyoMmeM janma dhAraNa karake aMtameM azvamedhayajJake jalase snAna karane para mukrilAbha kara skaa|' jainoMka prati vaidikoMke prabala cipakI nimnalikhita zlokoMse abhi vyakti hotI hai / 'na paThet yAvanI bhASAM prArthaH kaNThagatairapi / hastinA pIDyamAno'pi na gacchejjainamaMdiram // yadyapi jaina loga anaMta muktAtmAoM (siddhoM) kI upAsanA karate haiM to bhI vAstavameM ve vyaktitvarahita pAramAtmya svarUpakI hI pUjA karate haiN| vyatitva rahita honeke kAraNa hI jainapUjA bauddha darzanameM jIvaparyAya apekSAkRta sImita hai, jainadarzanake samAna udAra aura vyApaka nahIM hai| vaidikadhamoM tathA jainadharmameM muktike mArga meM jisa prakAra uttarottara sIDhiyoMkI bAta hai, vaisI bauddhadharmameM nahIM hai / jainagotra varNake rUpameM jAtivicAra mAnate haiM, para bauddha nahIM mAnate / * 'jaina aura bauddhoMko eka samajhanekA kAraNa jainamatakA bhalIbhAMti manana na karaneke sivAya aura kucha nahIM hai / prAcIna bhAratIya zAstroMmeM kahIM bhI donoMko eka samakanekI bhUla nahIM kI gaI hai| vedAMtasUtra meM jaye jude sthAnoM para jude jude hetucAdase bauddha aura jainamatakA khaNDana kiyA hai| For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiraNa 10]-................ jainadharma aura jainadarzana [327 zaMkA digvajayameM likhA hai ki zaMkarAcAryane kAzImeM bauddhoMke yaha spaSTa rUpase jaina aura vaidika zAstroM meM ghoSita kiyA sAtha aura ujjayanImeM jainoMke sAtha zAstrArtha kiyA thA / yadi gayA hai / 'janmajanmAMtaroMmeM kamAye huye karmoko vAsanAke donoM mata eka hote, to unake sAtha do jude jude sthAnoMmeM do vidhvaMsaka nivRttimArgake dvArA kSaya karake parama pada prAptikI bAra zAstrArtha karanekI AvazyakatA nahIM thii| prabodhacandrodaya sAdhanA vaidika, jaina aura bauddha tInoM hI dharmoMmeM tara-tamake . nATakameM bauddhabhintu aura jainadigambarakI lar3AyIkA varNana hai| samAna rUpase upadezita kI gaI hai / dArzamika matavAdoMke vaidika (hindU) ke sAtha jainadharmakA aneka sthAnoMmeM vistAra aura sAdhanAkI kriyAoMkI-viziSTatAmeM mitratA ho nirodha hai| parantu virodhakI apekSA sAdRzyahI adhika hai| sakatI hai, kintu uddhRzya aura gantavya sthala sabakA hI "itane dinoMse kitane hI mukhya virodhoMkI ora dRSTi rakhaneke eka hai.. kAraNa vaira-virodha bar3hatA rahA aura logoMko eka dUsareko rUcInAM vaicitryAjukuTilanAnApathajuSAM / acchI tarahase dekhasakanekA avasara nahIM milA / prAcIna nRNAmeko gamyastvamasi payasAmarNava iva // vaidika saba saha sakate the parantu veda parityAga unakI dRSTimeM mahimnastotrakI sarva-dharma-samAnatvako karanemeM samartha yaha aparAdha thaa| .. udAratA vaidika zAstroMmeM satata upadiSTa hone para bhI saMkIrNa vaidikadharmako iSTa janma-karmavAda jaina aura bauddha donoM sAmpradAyikatAse utpanna vidvaSa buddhi prAcIna granthoMmeM jahA~- . hI dharmoMkA bhI merudaNDa hai| donoM hI dharmoM meM isakA avi- tahA~ prakaTa huI hai| kintu Ajakala hamane usa saMkIrNatAkI kRta rUpase pratipAdana kiyA gayA hai| jainoMne karmako eka kSudramaryAdAkA atikrama karake yaha kahanA sIkhA haiprakArake paramANurUpa sUkSma padArtha (kArmaNavargaNA) ke rUpameM yaM zaivAH samupAsate ziva sate brahmati vedAntino, * kalpanA karake, usameM kitanI sayuktika zreSTha dArzanika- bauddhA buddha iti pramANapaTavaH karteti naiyAyikAH / vizeSatAoMkI.sRSTi hI nahIM kI hai, kintu usameM karma-phala- arhannityatha jainazAsanaratAH karmetimImAMsakAH . cAdakI mUla mantratAko pUrNarUpase surakSita rakhA hai : vaidika so'yaM vo vidadhAtu vAMchitaphalaM trailokyanAtho hriH|| darzanakA duHkhavAda aura janma-maraNAtmaka duHkharUpa saMsAra IsAkI AThavIM zatImeM isI prakArake mahAna udArabhAvoMsAgarase pAra honeke lie nivRttimArga athavA mokSAnveSaNa- se anuprANita hokara jainAcArya mUrtimAna syAvAda bhaTTAkalaGkayaha vaidika-jaina aura bauddha sabakA hI pradhAna sAdhya hai / nivRtti deva kaha gae haiMevaM tapake dvArA karmabandhakA kSaya hone para AtmA karmabandhase yo vizvaM vedavedya jananajalanirbhaGginaH pAradRzvA, mukta hokara svabhAvako prApta karegA aura apane nitya-abaddha pauvAparyAviruddha vacanamanupamaM niSkalaGka yadIyam / zuddha.svabhAvake nissIma gauravase prakAzita hogA / usa samaya- taM vande sAdhuvandya sakalaguNanidhiM dhvastadoSadviSataM, - bhidyate hRdayagranthizchidyante sarvasaMzayAH / buddha vA vardhamAna zatadalanilayaM kezavaM vA zivaM vA // -"" tIyante cAsya karmANi tasmin dRSTe parAvare // ( varNI abhinandana granthase) ujjainake nikaTa di0 jaina prAcIna mUrtiyA~ ......... (bAbU choTelAla jaina) , abhI 4 mArcako purAtattva vibhAgake DipTI DAyarekTara kA hai| yahA~ dharaNendra padmAvatI sahita pAzvanAtha dharmajanarala zrI TI. ena rAmacandrana ujjainake dore para gae the| cakra sahita 2-aura sihalAMchana aura mAtaMgayakSa tathA ujjainase 45 mIla dUra 'gandhabala' nAmaka sthAnameM aneka siddhAyanI yakSiNI sahita eka khaNDita mahAvIra prAcIna avazeSoMkA nirIkSaNa kiyA, jinameM adhikAMza diga- svAmIkA pAdapITha dazamI zatAbdIkA hai / 3-prathama tIrthakarambara jaina mUrtiyA~ thiiN| ye avazeSa paramArayuga-kAlIna dazamI kI yakSiNI cakrezvarI / 4-siddhAyanI sahita varddhamAna, zatAbdIke pratIta hote haiN| pArzvanAthakI mUrtike UparI bhAgameM hai| -dvArapAla / 1. bhavAnImandira-yaha jainamandira 10 vIM zatAbdI. 6-dvArapAla / 7-eka zilApaTTa tIrthakaroMkA vidyA deviyoM For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 ] sahita, deviyA~ kuNDikA sahita pradarzitakI gaI haiN| 5dvArapAla / chatakA zilAkhaNDa jisakI caukora vedImeM kIrtimukha pradarzita kiye gae haiM / 10 - khaDgAsana vaddhamAna pratimA aura usake Upara pArzvanAthakI mUrti stambha para aMkita hai / 11 - baDgAsana vaddhamAna, camarendra tathA chatratrayAdi prAtihAryoM sahita / 12 zilApaTTa cauvIsa tIrthaMkaroM sahita / 13 -- zAntinAtha, isake nIce dAnapati aura pratiSThAcArya bhI praNAma karate hue pradarzita kie gae haiM / 14 - zAMtinAtha 15 - hastipadArUda caturbhuja indra | 17 - sumatinAtha | 18 - indra hAthIpara / 16 - mAtaMga aura siddhAnI sahita vaddhamAna / 20 dvArapAla vINAsahita cArayakSa, mAtaMgayakSa, aura zaMkhanidhisahita / 16 - padmaprabhu / 2 - ukta bhavAnImandirase 50 phITa dakSiNa pUrvameM neminAthakI mUrti hai| tathA AdinAthakA mastakabhAga, eka yakSI, aura vaddha mAnakI mUrti hai / : 3. daragAha - yahA~ vaddha mAnakI mUrtiko lapeTe hue eka bar3akA vRkSa hai jahA~ nimnalikhita mUrtiyA~ haiM / 1 - siddhAyanI aura mAtaMga yakSasahita vaddhamAna / 2 - ambikA yakSI aura sarvAhayakSa khaDgAsana / 3 - cakrezvarI AdinAtha / 4dvArapAla / 5 - yakSa-yakSI vaddhamAna / 6 vaddhamAna / 7pArzvanAtha | neminAtha / ha-- Izvara ( ziva ) yakSa zreyAMsanAtha | 10 - trimukhayakSa saMbhavanAtha / 11 - trimukhayakSa / 12 dharmacakra gomukhayata aura cakrezvarI ( AdinAtha ) 4. zItalAmAtA mandira - yahA~ cakrezvarI, gaurIyakSI, neminAthakI yakSa yakSI ( ambikA ) / AdinAtha, vaddha mAnakI khaDgAsana mUrtiyA~, zItalanAthakI yakSI mAnanI, pArzvanAtha, kisI tIrthaMkarakA pAdapITha, dazaveM tIrthaMkarakA yakSa brahmazvara, eka tIrthaMkarakA mastaka, tathA zraneka zilApaTTa, jo eka cabUtare meM jar3e hue haiM una para tIrthaMkaroMkI mUrtiyA~ aMkita haiM, eka tIrthaMkara mUrtikA UparakA bhAga, jisameM sura puSpavRSTi pradarzita hai, vaddhamAnakI mUrti / 5 harijanapura - yaha eka nayA mandira hai jisakI dIvAloM para neminAtha, pArzvanAtha, sumatinAtha aura mAtaMgayata kI mUrtiyA~ aMkita haiM / 6 camarapurIkI mAta--- yaha eka prAcIna TIlA hai yahA~ imalIke vRttake nIce jainamUrtiyA~ dabI huI haiM / 12 phITa kI anekAnta [ kiraNa 10 eka vizAla tIrthaMkara mUrti camarendroM sahita saMbhavataH va mAnakI hai / neminAtha aura ambikAkI mUrti bhI hai| isa TIlekI khudAI honI cAhie / yahA~ dazavIM zatAbdIkA maMdira prApta honekI sambhavanA hai / 7 gaMdharvasenakAmandira - isa mandira meM eka prastarakhaNDa para pArzvanAthako upasargake bAda kevalajJAna prAlikA dRzya aMkita hai / yaha prastarakhaNDa dazamI zatAbdIse pUrva aura para gupta kAlIna mAlUma hotA hai| isake atirika ddhamAna aura AdinAthakI mUrtiyA~ haiM / 8 bAlikA vidyAlaya -- yahA~ do tIrthaMkaroMkI mUrtiyA~ haiN| ujjainameM sindhiyA oriyanTala insTITava Ta hai jahA~ hajAroM hastalikhita granthoMkA saMgraha hai jinameM jainagrantha bhI kAphI haiM, jinakI sUcI ke liye pustakAdhyakSako likhA gayA hai| yahA~ kI mUrtiyoMke phoTo zrAgAmI aMkameM prakAzita kiye jAyeMge / zramaNakA uttaralekha na chApanA do mahIne se adhika kA samaya ho cukA, jaba maiMne zramA varSa 5 ke dUsare aMka prakAzita jaina sAhityakA vihaMgAlokana nAmake lekhameM 'jaina sAhityakA doSapUrNa vihaMgAvalokana' nAmakA eka sayuktika lekha likhakara aura zramaNake sampAdaka DA0 indrako prakAzanArtha diyA thaa| parantu unhoMne use apane meM abhI taka prakaTa nahIM kiyA, itanA hI nahIM kintu unhoMne lA0 rAjakRSNajI ko use vApisa livAneko bhI kahA thA, aura mujhe bhI vApisa lenekI preraNAkI thI aura kahA thA ki Apa apanA lekha vApisa nahIM leMge to mujhe apanI pojIzana klIyara (sApha karanI hogii| maiMne kahA ki Apa apanI pojIzana klIyara (sApha) kareM, para usa lekhako jarUra prakA zita kareM / parantu zramaNake do aMka prakAzita ho jAne parabhI DA0 indrane use prakAzita nahIM kiyaa| yaha manovRtti bar3I hI cintyanIya jAna par3atI haiM aura usase satyako bahuta kucha zrAghAta pahuMca sakatA hai| hama to itanA hI cAhate haiM ki jina pAThakoMke sAmane bhramaNakA lekha gayA unhIM pAThakoMke sAmane hamArA uttaralekha bhI jAnA cAhie, jisase pAThakoMko vastusthiti ke samajhane meM koI galtI yA bhrama na ho / - paramAnanda jaina For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra sevA - mandira TrasTakI mITiMga zrAja tA0 21-2-54 ravivArako rAtrike // bajeke bAda nimna mahAnubhAvoMkI upasthiti meM vIrasevAmandira TrasTakI mITiMgakA kAryaprArambha huA / 1 bAbU choTelAlajI kalakattA (adhyakSa) 2 paM0 jugalakizorajI (adhiSThAtA ) 3 bAbU jayabhagavAnajI eDavokeTa (mantrI) pAnIpata, 4 lA0 rAjakRSNajI ( 0 vyavasthApaka ) dehalI, 5 zrImatI jayavantIdevI, 6 aura bAbU pannAlAlajI agravAla, jo hamAre vizeSa nimaMtraNa para upasthita hue the 1 1 - maMgalAcaraNake bAda saMsthAke maMtrI bAbU jayabhagavAna jI eDavokeTa pAnIpatane vIrasevAmandirakA vidhAna upasthita kiyA, aura yaha nizcaya huA ki vidhAnakA aMgrejI anuvAda karAkara bA0 jayabhagavAnajI vakIla pAnIpatake pAsa bhejA jAya, tathA unake dekhaneke bAda lA0 rAjakRSNajI usakI rajiSTrI karAnekA kArya sampanna kareM / 2--yaha mITiMga prastAva karatI hai ki dariyA gaMja naM0 21 dehalI meM jo plATa vIrasevAmandirake liye kharIdA huA hai usa para bilDiMga banAnekA kArya jaldIse jaldI zurU kiyA jAya / 3 - anekAMtakA eka saMpAdaka maMDala hogA, jisameM nimna 5 mahAnubhAva hoNge| zrI paM0 jugalakizorajI mukhtAra, bA0 choTelAlajI, bA0 jayabhagavAnajI vakIla, paM0 dharmadevajI jaitalI, aura paM0 paramAnanda zAstrI / 4 ------yaha mITiMga prastAva karatI hai ki sosAiTIke rajiSTarDa hone para mukhtAra sAhaba apane zayarsa, jo dehalI klaoNtha milsa aura bihAra sugara mila ke haiM unheM vIrasevAmandirake adhyakSa ke nAma TrAnsaphara kara deveM / 5 - yaha mITiMga prastAva karatI hai ki vIra sevAmandira sarasAvAkI bilDiMgake dakSiNakI ora jo jamIna makAna banAneke liye par3I huI hai, jisameM do dukAneM banAneke liye jisakA prastAva pahale se pAsa ho cukA hai usake liye do hajAra rupayA lagAkara banA liyA jAya / 6 - yaha mITiMga prastAva karatI hai ki patra vyavahAra aura hisAba kitAba meM miti aura tArIkha zravazya likhI jAnI cAhiye / 7 - yaha mITiMga prastAva karatI hai ki hisAba kitAbake liye eka klarkakI niyuklikI jAya / yaha mITiMga prastAva karatI hai ki anekAntakA naye varSakA mUlya 6) rupayA rakkhA jA / . " jaya bhagavAna jaina maMtrI, vIrasevAmandira zrI jijJAsApara merA vicAra kAkI gata kiraNa 8 meM paMDita zrIjugala kizorajI mukhtArane 'zrI jijJAsA' nAmakI eka zaMkA prakaTa kI thI aura usakA samAdhAna cAhA thA, jisa para merA vicAra nimna prakAra hai 'zrI' zabda svayaM lakSmI, zobhA, vibhUti, sampatti, veSa, racanA, vividha upakaraNa, trivargasampatti tathA Adara-satkAra Adi aneka arthoko liye hue hai / zrI zabdakA prayoga prAcInakAla se calA A rahA hai| usakA prayoga kaba, kisane aura kisIke prati sabase pahale kiyA yaha abhI zrajJAta hai / zrI zabdakA prayoga kabhI zurU huA ho, para vaha isa bAtakA dyotaka jarUra hai ki vaha eka pratiSThA aura Adara sUcaka zabda hai / ataH jisa mahApuruSake prati 'zrI' yA 'zriyoM' kA prayoga huA hai vaha unakI pratiSThA athavA mahAnatAkA dyotana karatA hai / laukika vyavahAra meM bhI eka dUsareke prati patrAdi likhane meM 'zrI' zabda likhA jAtA hai / sambhava hai isIkAraNa pUjyapuruSoMke prati saMkhyAvAcI zrI zabda rUDha huA ho / tullakoM 105 zrI aura muniyoMko 108 zrI kyoM lagAI jAtI haiN| isakA koI purAtana ullekha mere dekhane meM nahIM AyA aura na isakA koI prAmANika ullekha hI dRSTigocara huA hai / tIrthaMkara ekahajAra ATha lakSaNoMse yukta hote haiM / saMbhava hai isI kAraNa unheM eka hajAra ATha zrI lagAI jAtI hoMx / muniyoMko 108, cullakoM aura AryikAoMko 105 zrI unake padAnusAra lagAnekA rivAja calA ho| kucha bhI ho para itanA jarUra kahA jA sakatA hai ki yaha pRthA purAnI hai / hAM, eka zrI kA prayoga to hama prAcIna zilAlekhoM meM zrAcAryoM, bhaTTArakoM, vidvAnoM aura rAjAoM ke prati prayukta huA dekhate haiM / nArAyanA ( jayapura ) ke 18vIM zatAbdIke eka lekhameM zrAcArya pUrNacandrake sAtha 1008 zrI kA ullekha hai / parantu isase purAnA saMkhyAvAcaka 'zrI' kA ullekha abhI taka nahIM milA hai I -- tullaka siddhisAgara * zrIveSaracanAzobhA bhAratIsaraladrume / lakSmyAM trivargasaMpattau veSopakaraNe matau // medinIkoSaH / X kitane hI zvetAmbara vidvAn apane guru zrAcAryoMko 1008 zrI kA prayoga karate hue dekhe jAte haiM / -sampAdaka For Personal & Private Use Only . Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Regd. No.D.211 . k anekAntake saMrakSaka aura sahAyaka saMrakSaka 101) bA0 motIlAla makkhanalAlajI, kalakattA 1500 ) bA0 nandalAlajI sarAvagI, kalakattA 101) bA0 badrIprasAdajI sarAvagI, *251) bA0 choTelAlajI jaina sarAvagI, 101) bA0 kAzInAthajI, ... 251) bA0 sohanalAlajI jaina lamecU, 101) bA0 gopIcanda rUpacandajI 251) lA0 gulajArImala RSabhadAsajI , 101) bA0 dhanaMjayakumArajI 251) bA0 RSabhacanda (B.R.C. jaina , 101) bA. jItamalajI jaina 251) bA0 dInAnAthajI sarAvagI 101) bA0ciraMjIlAlajI sarAvagI 251) bA0 ratanalAlajI jhAMjharI 101) bA0 ratanalAla cAMdamalajI jaina, rA~cI 251) bA0 baldevadAsajI jaina sarAvagI , 101) lA0 mahAvIraprasAdajI ThekedAra, dehalI 251) seTha gajarAjajI gaMgavAla 101) lA0 ratanalAlajI mAdIpuriyA, dehalI 251) seTha suAlAlajI jaina 101) zrI phatehapura jaina samAja, kalakattA 251) bA0 mizrIlAla dharmacandajI 10.) guptasahAyaka, sadara bAjAra, meraTha 251) seTha mAMgIlAlajI 101) zrI zIlamAlAdevI dharmapatnI DA0zrIcandrajI, eTA 251) seTha zAntiprasAdajI jaina , 101) lA0 makkhanalAla motIlAlajI ThekedAra, dehalI 251) bA0 vizanadayAla rAmajIvanajI, puraliyA 101) bA0 phUlacanda ratanalAla jI jaina, kalakattA 251) lA0 kapUracanda dhUpacandajI jaina, kAnapura 101) bA0 surendranAtha narendranAthajI jaina, kalakattA 251) bA0 jinendrakizorajI jaina jauharI, dehalI 101) bA0 vaMzIdhara jugalakizorajI jaina, kalakattA 251) lA0 rAjakRSNa premacandajI jaina, dehalI 101) bA0 badrIdAsa AtmArAmajI sarAvagI, paTanA 1251) bA0 manoharalAla nanheMmalajI. dehalI 101) lA0 udayarAma jinezvaradAsajI sahAranapura 251) lA0trilokacandajI, sahAranapura 101) bA0 mahAvIraprasAdajI. eDavokeTa, hisAra 251) seTha chadAmIlAlajI jaina, phIrojAbAda 101) lA0 balavantasiMhajI, hAMsI ji0hisAra 251) lA0 raghuvIrasiMhajI, jainAvAca kampanI, dehalI 101) kuvara yazavantasihajI, hAMsI ji. hisAra 251) rAyabahAdura seTha harakhacandajI jaina, rAMcI 181) seTha jokhIrAma baijanAtha sarAvagI, kalakattA 251) seTha vadhIcandajI gaMgavAla, jayapura 101) zrImatI jJAnavatIdevI jaina, dharmapatnI sahAyaka ____ 'vaidyaratna' AnandadAsa jaina, dharmapurA, dehalI 101) bA0 rAjendrakumArajI jaina, nyU dehalI 101) bAbU jinendrakumAra jaina, sahAranapura bha101) lA0 parasAdIlAla bhagavAnadAsajI pATanITeDalI 10.) vaMdyarAja kanhaiyAlAlajI cA~da auSadhAlaya,kAnapara 101) bA0 lAlacandajI bI0 seThI, ujjaina 5 101) ratanalAlajI jaina kAlakA vAle dehalI *101) bA0 ghanazyAmadAsa banArasIdAsajI, kalakattA adhiSThAtA 'vIra-sevAmandira' 101) bA0 lAlacandajI jaina sarAvagI , sarasAvA, ji. sahAranapura 3.11122 on prakAzaka-paramAnandajI jaina zAstrI 1, dariyAgaMja dehalI / mudraka-rUpa-vANI priTiMga hAUsa 23. dariyAgaMja, dehalI marettreyee