________________
ઊંધો એકડો ઘૂંટ્યા પછી સીધો એકડો ઘૂંટવામાં ન આવે, તો જ્યારે જ્યારે એકડો લખવાનો પ્રયાસ કરાશે ત્યારે ઊંધો એકડો જ લખાશે. પરિણામે ફરી ફરી ઊંધો એકડો જ ઘૂંટાયા કરશે. નિરંતર જિનવચનના સ્વાધ્યાયનો અર્થ છે ફરી ફરી સીધો એકડો ઘૂંટવો. આત્મકલ્યાણનો આ અમોઘ ઉપાય છે. કોઈ પણ વાતાવરણમાં તત્ત્વચિંતન - આ સંદર્ભમાં એક મહત્ત્વની વાત - આત્મહિતેચ્છુક વ્યક્તિ કદી પણ સામે ચાલીને કોઈ પણ વાતાવરણનું સેવન ન જ કરે. શાણો માણસ ચોરબજારમાંથી હેમખેમ નીકળી જાય એ વાત સાચી, પણ એનાથી પણ મહત્ત્વની વાત એ છે, કે શાણો માણસ સ્વરસથી કદી પણ ચોરબજારમાં જાય જ નહીં. શાણો માણસ જાણીબુઝીને તો ચોરબજારમાં પગ સુદ્ધા ન મુકે. બલ્ક સર્વ પ્રયત્નથી એને દૂરથી જ છોડીને ચાલે. આત્મહિતેચ્છની આ જ ભૂમિકા હોય છે. માટે જ સાધકના જીવનનું એક મહત્ત્વનું પાસું “અનાયતન-ત્યાગ’ જણાવ્યું છે.
જ્યાં મોહના તોફાનો ચાલતા હોય, રાગ-દ્વેષના હુલ્લડ થઈ શકતા હોય, આત્માની પરિણતિ જ્યાં ડહોળાઈ શકતી હોય, એ “અનાયતન” છે. આત્માર્થી હોય, તે કદી પણ ત્યાં જાય નહીં. હા, By chance જ્યારે એવી પરિસ્થિતિ આવી પડે, ત્યારે આત્માર્થી શું કરે, એના સંદર્ભમાં આ વાત છે - તત્ત્વચિંતન. યાદ આવે યોગશતકટીકા - अतत्त्वदर्शननिबन्धनो हि रागः,
સ હિ તત્ત્વવર્ણને નિવર્તિત વ ા અતત્ત્વના દર્શનથી જ રાગ જાગે છે, જે નથી તેને જોવાથી જ રાગ જાગે છે. તત્ત્વનું દર્શન થઈ જાય તો રાગને ગયે જ છૂટકો છે. કોઈ પણ પરિસ્થિતિમાં ભીતરની વાસ્તવિકતાનું ચિંતન કરવું આ પણ એક પ્રકારના વર્ષીતપની આરાધના છે. યાદ આવે જ્ઞાનસાર -
જ્ઞાનમેવ વૃથા: પ્રાઃ વર્મળાં તાપનારૂપ: I વિદ્વાનો જ્ઞાનને જ તપ કહે છે. કારણ કે જ્ઞાન કર્મોને તપાવી દે છે ને એમને ભસ્મીભૂત કરી દે છે.
વર્ષીતપની રહસ્યયાત્રા
_ ૨૭
