________________
“વૈરાગ્યકલ્પલતા” ગ્રંથના પ્રથમ સ્તબકના શબ્દશઃ વિવેચનના સંકલન-સંપાદનની વેળાએ પ્રાસ્તાવિક
ન્યાયાચાર્ય, ન્યાયવિશારદ, મહોપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજાની વૈરાગ્યરસપોષક ઉપમિતિભવપ્રપંચાકથાનું અનુસરણ કરનારી કૃતિ એટલે પ્રસ્તુત વૈરાગ્યકલ્પલતાગ્રંથ !
આ મહામૂલ્યશાળી કૃતિ નવ સ્તબકમાં વિભક્ત છે. એ સ્તબકોની પદ્ય સંખ્યા નીચે મુજબ છે : ૨૯૮, ૨૮૧, ૨૩૦, ૭૫૩, ૧૫૦૧, ૭૬૧, પક૨, ૮૮૫ અને ૧૧૪૦. આમ અહીં ૪૫૮૧ પદ્યો છે. પાંચમો સ્તબક સૌથી મોટો છે.
આ કૃતિ પૂ. શ્રી સિદ્ધર્ષિએ રચેલી ઉપમિતિભવપ્રપંચાકથા ઉપરથી પ્રેરણા મેળવીને એ કથાની જેમ રૂપક પદ્ધતિએ રચાઈ છે. આ કૃતિમાં વૈરાગ્યરસ છલોછલ ભરેલો છે, એ ભવના સ્વરૂપનો આબેહૂબ ચિતાર રજૂ કરે છે. એની રચના કાવ્યરસિકોને આનંદ અર્પે તેવી છે, એ મહાકાવ્યની ઝાંખી કરાવે છે. પ્રથમ સ્તબકમાં આવતાં વિષયોનું સંક્ષિપ્ત દિગ્દર્શન:
પ્રથમ તબકમાં શ્લોક-૧થી પમાં ઋષભદેવભગવાન, શાંતિનાથ ભગવાન, નેમિનાથભગવાન, પાર્શ્વનાથભગવાન અને વીરભગવાનને ગ્રંથકારશ્રીએ નમસ્કાર કરેલ છે ત્યારપછી શ્લોક-કમાં આ પાંચ સિવાયના ૧૯ જિનોને તથા ગુણવાન ગુરુને અને સરસ્વતીને નમસ્કાર કરીને વિવિધ પ્રકારની વૈરાગ્યકથા પ્રસ્તુત ગ્રંથનો વિષય છે તેમ બતાવેલ છે.
શ્લોક-૭-૮માં કહ્યું છે કે બુધપુરુષોને વૈરાગ્યવાસિત વચનોમાં રસ છે તેવો રસ અન્યત્ર નથી અને બુધપુરુષોને વૈરાગ્યના વચનોમાં રસ કેમ છે તેની સ્પષ્ટતા કરેલ છે. -
