________________
સ્વામી વિવેકાનંદ દત્ત એ અંગ્રેજી સૉલિસિટર મૅનેજિંગ ફેલાર્ક અને ભાગીદાર હતા. એ ધંધામાં એમને સારા પ્રમાણમાં ધનપ્રાપ્તિ થઈ હતી. એમનો પરિવાર વિસ્તૃત હતો, અને સૌ સાથે મળીને સંપથી રહેતાં. શ્રી રામમોહન દત્તને બે પુત્રો હતા – દુર્ગાચરણ અને કાલીપ્રસાદ. દુર્ગાચરણ તે સ્વામીજીના પિતામહ. દુર્ગાચરણ અનેક ગુણસંપન્ન હતા. તેઓ ફારસી તેમ જ સંસ્કૃત ભાષામાં પારંગત હતા. એમનું કાયદાનું જ્ઞાન પણ તલસ્પર્શી હતું, તેથી પિતાએ એમને નાની વયમાં જ પોતાના ભાગીદાર બનાવેલા પરંતુ વિધિએ કંઈક જુદું જ ધાર્યું હતું. દુર્ગાચરણની વૈરાગ્યવૃત્તિ એટલી પ્રબળ બની કે પુત્રનો જન્મ થયા પછી તરત જ એમણે સંન્યાસ લીધો. એમની ઉંમર એ વખતે ૨૫ વર્ષની હતી. સ્વામી વિવેકાનંદની પ્રતિભા વિશે જ્યારે વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે એમના આ ભવ્યમૂર્તિ પિતામહનું સ્મરણ થયા વિના રહેતું નથી. ઈશ્વરની શોધમાં સંસારનો ત્યાગ કરવાની વૃત્તિ તો આમ વિવેકાનંદના લોહીમાં જ હતી એમ કહી શકાય. કોઈ વ્યક્તિના જીવનમાં અગમ્ય રીતે અમુક લાક્ષણિકતાઓ ઊગી નીકળતી આપણે જોઈએ છીએ ત્યારે એનું રહસ્ય શોધવા માટે આપણે પુનર્જન્મના કે આનુવંશિક સંસ્કારોના સિદ્ધાંતનો આશ્રય લઈને સંતોષ માનવો પડે છે.
સ્વામી વિવેકાનંદના પિતા વિશ્વનાથ દત્ત પણ દન-કુટુંબને ગૌરવરૂપ પ્રતિભાસંપન્ન વ્યક્તિ હતા. તેઓ પણ સંસ્કૃત, અંગ્રેજી અને ફારસી ભાષાના નિષ્ણાત અને સંગીતના વિદ્વાન હતા. તેમના ધર્મપત્ની પણ તેમને જીવનમાં દરેક રીતે સાથ આપે તેવાં જ મળેલાં હતાં. સ્વરૂપવાન અને પતિપરાયણ એ જાજરમાન આર્યમહિલાનું નામ ભુવનેશ્વરીદેવી હતું. આવાં સુયોગ્ય અને પ્રભાવશાળી માતાપિતાને ત્યાં જે પુત્રનો
