________________
- વિપત્તિઓના વમળમાં
૨૧ તું મહાન કાર્યો કરી શકીશ. એ કાય પાર પાડ્યા પછી તું જ્યાંથી આવ્યો છે ત્યાં પાછો જઈશ.'' એક દીવો ઓલવાતાં પહેલાં બીજે દીવો પ્રગટ્યો. આકરાં તપ તપીને અને પ્રચંડ પુરુષાર્થ કરીને મેળવેલો દિવ્ય ખજાનો ગુરુદેવે પોતાના શિષ્યને આપ્યો. નરેન્દ્રનાથના જીવનની એ ધન્ય પળ હતી.
શ્રીરામકૃષ્ણની સમાધિના બે દિવસ પહેલાં નરેન્દ્રનાથ એમની પથારી પાસે ઊભા હતા ત્યારે એમને એક વિચિત્ર વિચાર આવ્યો. એમને થયુંઃ ““પોતે ઈશ્વરનો અવતાર છે એવું તો શ્રી રામકૃષ્ણ અનેક વખત બોલી ચૂક્યા છે. પરંતુ જ્યારે એ આવી શારીરિક પીડા અને અસહ્ય વેદના ભોગવી રહ્યા છે, એ અવસ્થામાં પણ જો એ કહી શકે કે, “હું ઈશ્વરનો અવતાર છું” તો હું એમને માનું.'' આ વિચાર એને આવ્યો કે તરત જ ગુરુદેવ એના તરફ ફર્યા અને બધી શક્તિ ભેગી કરીને સ્પષ્ટ રીતે બોલ્યા: ““અરે નરેન! તને હજી ખાતરી થતી નથી? જે રામ હતા, જે કૃણ હતા તે જ રામકૃષ્ણરૂપે આ દેહમાં બિરાજે છે. પરંતુ તારી વેદાન્તદષ્ટિથી નહીં!'' આટલી બધી અનુભૂતિઓ પછી પણ ક્ષણવાર માટે પોતે શંકાશીલ બન્યો, એ ખ્યાલથી નરેન્દ્રનાથ ભારે પશ્ચાત્તાપ અને ભોંઠપ અનુભવી રહ્યો.
તા. ૧૬મી ઑગસ્ટ ૧૮૮૬ના રોજ, મુખ પર દિવ્ય સ્મિત સાથે શ્રીરામકૃષ્ણ મહાસમાધિમાં પ્રવેશ કર્યો. આ પાર્થિવ જગતમાં તેઓ કદી પાછા ફરવાના ન હતા. દીપનું નિવણ થયું. એ મહાન આધ્યાત્મિક જીવન પર પડદો પડી ચૂક્યો.
