________________
સ્પષ્ટ કરવામાં એટલી ઉપયોગી થઈ શકે તેવી નથી. આથી વારંવાર અનુપ્રેક્ષા કરી શ્લોકોના મર્મ સુધી પહોંચવું એ એક જ માર્ગ આપણા માટે રહ્યો. આમાં અવરોધો ઘણાં છે. અત્યંત અશુદ્ધ મૂળ પાઠ એ મુખ્ય અવરોધ ગણાય. જાણીતા શબ્દોનો અજાણ્યા અને લુપ્ત અર્થમાં થયેલો પ્રયોગ એ બીજો અવરોધ. સઘન અને સૂત્રાત્મક શૈલી એ ત્રીજો અવરોધ ગણાય. વિષયની ગહનતા પણ એક મોટી બાધા છે.
ભાવ અને તાત્પર્યના આધારે અશુદ્ધ પાઠને સ્થાને સંભવિત શુદ્ધ પાઠ યોજવાનું સાહસ પણ મેં કર્યું છે. આ શતકના શ્લોકોમાં એવા સ્થાને મુદ્રિત પ્રતિનો પાઠ પાદનોંધમાં મૂકયો છે અને સુધારેલો પાઠ ઉપર લીધો છે. શબ્દ જાણીતો હોય પણ અર્થ અજ્ઞાત લુપ્ત હોય એવાં સ્થાન પણ ઘણાં છે. વેઇ (શ્લો. ૯૫) શબ્દ આનું સુંદર ઉદાહરણ છે. આ શબ્દનો અર્થ જાણીતો છે પણ અહીં એનો ઉપયોગ કોઈ બીજા જ અર્થમાં થયો છે એમ લાગ્યા કરતું હતું. શોધખોળ કરતાં એનો બીજો અર્થ 'વાછરડું એવો એક શબ્દકોશમાં જડ્યો, તોય અર્થસંગતિ થતી નહોતી. અંતે જ્યારે ગેડ બેઠી ત્યારે તેની સાથેનો શબ્દ પણ સુધારવાની જરૂર પડી. આમ, ભાવાર્થ સ્પષ્ટ થવા છતાં પાઠની અસ્પષ્ટતા અહીંઅને અન્યત્ર પણ રહી છે. અનુવાદ અને વિવેચનમાં દિવાકરજીના આશય સુધી ન પહોંચાયું હોય કે તેમના આશયથી વિપરીત લખાયું હોય એવો ભય તો રહે છે જ. વિદ્વજનોને નમ્રભાવે વિનંતિ કરવાની રહે છે કે આવું કયાંય બન્યું હોય તો તેને સંતવ્ય ગણે અને અનુવાદકનું ધ્યાન અવશ્ય દોરે.
બત્રીસીઓમાંથી વિવિધ વિષયના માર્મિક અને સૂચક શ્લોકો પસંદ કરવાશ્લોકોની પસંદગી પાછળનો આ મુખ્ય માપદંડ રહ્યો છે. આમાં મારી દૃષ્ટિારુચિ તો ભાગ ભજવે જ; તે ઉપરાંત શ્લોકોની સ્પષ્ટતા,અસ્પષ્ટતા અને શતકની મર્યાદા પણ નિર્ણાયક બની છે. સંદર્ભની દૃષ્ટિએ સ્વતંત્ર હોય એવા શ્લોકોને જ લઈ શકાય એ બંધન પણ ખરું જ. આથી, બત્રીસીઓમાંના અહીં આપેલા શ્લોકો જ મહત્ત્વના છે એવું તારણ કૃપા કરીને કોઈ ન કાઢ.
અનુવાદ શકય એટલો સરળ-સુગમ રાખવાની કોશીશ કરી છે. સ્પષ્ટતા ખાતર કયાંક બે-ચાર શબ્દો વધારાના લેવા પડયા તો તે લીધા છે. વિવેચનમાં
૧ર
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
