Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 06

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 391

षष्ठाध्यायस्य चतुर्थः पादः ॥
[प्रास्थिकम् ] प्रस्थस्य वापः = प्रास्थिकम् । अनेन इकण्प्र० इक वृद्धिः आ 'अवर्णेवर्णस्य' (७|४|६८) अलुक् ।
[ मौगिकम् ] मुद्गस्य वापः = मौगिक: (कम्) । अनेन इकण्प्र० इक वृद्धिः औ 'अवर्णेवर्णस्य'
(७४६८) अलुक् ।
[शत्यम् ] शतेन क्रीतं (शातस्य वापः) शत्यम् । यप्र० । 'अवर्णेवर्णस्य' (७।४।६८) अलुक् । । ।
[ शतिकम् ] शतेन क्रीतं ( शतस्य वाप: ) = शतिकम् । इकप्र० । 'अवर्णेवर्णस्य' (७|४|६८) अलुक् ।
[ खारीकम् ] खारी । खार्या क्रीतं (खार्या वाप:) = खारीकम् । 'खारी - काकणीभ्यः कच्' (६।४।१४९) कच्प्र० । सि-अम् ||छ
=
वात-पित्तश्लेष्म सन्निपाताच्छमन कोपने || ६|४|१५२ ॥
[ वातपित्तश्लेष्मसन्निपातात् ] वातश्च पित्तश्च (पित्तं च श्लेष्मा च सन्निपातश्च वातपित्तश्लेष्मसन्निपातम् तस्मात् । [ शमनकोपने] शम्यतेऽनेन = शमनम् । ‘करणा-ऽऽधारे' (५।३।१२९) अनट्प्र० अन । 'कुपच् क्रोधे' (११९१) कुप् । कुप्यते येन तत् = कोपनम् । अनट्प्र० अन । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० ओ । शमनं च कोपनं च शमनकोपनम् तस्मिन् ।
=
[ वातिकम् ] वातस्य शमनं कोपनं वा
वातिकम् । अनेन इकण्प्र०
।
इक वृद्धिः ।
[ पैत्तिकम् ] पित्तस्य शमनं कोपने वा
पैत्तिकम् । अनेन इकण्प्र०
इक वृद्धिः ऐ ।
[ श्लैष्मिकम् ] श्लेष्मन् श्लेष्मणः शमनं कोपनं वा = श्लैष्मिकम् । अनेन इकण्प्र० इक । वृद्धिः ऐ । 'नोऽपदस्य तद्धिते' (७२४१६१) अन्लुक् ।
अ
=
-
इक
[ सान्निपातिकम् ] ‘पत्लृ गतौ' (९६२) पत्, सम्- निपूर्व० । सन्निपतति वातपित्तश्लेष्मादयोऽस्मिन्निति सन्निपातः । 'व्यञ्जनाद् घञ्' (५।३।१३२) पप्र० 'ज्गिति' (४|३|५०) उपान्त्यवृद्धिः आ सन्निपातस्य शमनं कोपनं 'वृद्धिः स्वरे०' (७७४१) वृद्धिः आ । 'अवर्णेवर्णस्य' (७।४।६८)
वा = सान्निपातिकः । अनेन इकण्प्र० अलुक् ।
[ हेतौ ] हेतु सप्तमी ङि । 'ङि' [ संयोगोत्पाते ] संयोगा उत्पातच हेतुः निमित्तम् । संयोगः = सम्बन्धः महाभूतानि पञ्चमहाभूतपरिणाम:
=
= उत्पातः ।
=
३७१
→ ।
पथ्यमपथ्यं च द्रव्याद्येवमभिधीयते वैद्यशास्त्रे / प्रकरणात् प्रस्तावात् शमने कोपने च प्रत्ययो ज्ञेय इत्यर्थः ॥छ।
तौ संयोगोत्पाते || ६|४|१५३ ॥
(१।४।२५) ङि० डौ० औ० । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१।११४) उलुक् । संयोगोत्पातम् तस्मिन् ।
प्राणिनां शुभाशुभसूचकः पृथिव्यप्तेजोवायु आकाशरूपाणि
[ शत्यः, शतिकः ] शतस्य हेतुरीश्वरसंयोगः = शत्यः, शतिकः । अनेन 'शतात् केवलादतस्मिन् येकौ' (६|४|१३१) य इकप्र० । 'अवर्णेवर्णस्य' (७।४।६८) अलुक् ।
[ साहस्रः ] सहस्रस्य हेतुरीश्वरसंयोगः = साहसः । अनेन अण्प्र० अ वृद्धिः । 'अवर्णेवर्णस्य' (७४६८) अलुक् ।
Shrenik/D/A-Shilchandrasuri/Doondhika Part-5 Folder (10-9-2012) Doondhika Part-6 (D) 1st 30-7-2013 (2nd - 16-9-2013)
(3rd-3-10-2013) [371]