________________
પશુશકિતનું આર્થિક મહત્વ
VINIYOG
૨તના બળદગાડાઓને જનવાણી અને મબલુગના પ્રતિક સમાન
ઓળખાનારાઓને એ વાતનો ખ્યાલ નથી કે આ બળદગાની) ' 'આધક- સામાજીક ઉપયોગીતા કેટલી છે અને તેમના કૂચ રાષ્ટ્રને ઉપયોગી એવી કેટલી સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવે છે. ગ્રામીણ વિસ્તારમાં ૮૨ ટક માલની હેરફેર અને ૭૦ ટ% મુસાફરોની હેરફેર આજે પણ બળદ ગાડા | માય છે.
માલવાહક પશુઓ જે પોતાની પીઠ પર બોજો મને સમાજની સેવા કરે! છે તેમના કલ્યાણ પ્રતિ કે આરોગ્ય પ્રતિ સમાજનું બહુ ઓછું ધ્યાન ગયું છે. વાસ્તવમાં આ પુ0 દરેક સ્તરે ઉપnિત રહ્યો છે. સાથોધન પ્રસિદ્ધ થયેલા અહેવાલ મુજબ અંદાજે ૮ કરોડ ૪૦ લાખ માલવાહક પશુઓમાં ૭ કરોડ ૨૦ લાખ બળદ છે.
સની સંખ્યા ૮૦ લાખ છે અને ઘવ- તથા ઉંટની સંખ્યા ૨૦ લાખ અંધજવામાં આવી છે. આ બધા જ પશુઓ એકંદરે મળીને જે શકિન પૂરી પાડે છે, ને વાર્ષિક ૩૦ હજાર છે. વો. સમા પંવા જાય છે. મતલબ કે જે તેઓ સેવા ન આપતા હોય તો તેની કામગીરી માટે આધુનીક વિજ્ઞાનનો ઉપયોગ થાય તો ૧૦ હજાર કરોડના વિળી બીલ ભરવા પડે.
ઈન્વયન ઈન્સ્ટીટયુટ ઓફ મેનેજમેન્ટ- બેંગ્લોરના પ્રો. રામાસ્વામીએ માલબો ખેંચનાર પશુઓ દ્વારા ભારતના ગ્રામીણ અતિત્રમાં કેટલો નોંધપાત્ર
ભો આપવામાં આવે છે તે વિષય પર એક સંશોધન કર્મ છે. ખૂબ જ રસપ્રદ કહી થાય એવા આ સંશોધનમાં પ્રથમવાર જ એક ઉપણિત વિષયને ન્યાય આપવાનો પ્રાસ થયો છે.
આ પશુઓના ખોરાક પાણી, આરોગ્ય અને તતડ% કે વરસાદથી રાણા આપવાની જવાબદારી સમાજની છે. પરંતુ તેમના પ્રતિ ભાગ્યે જ કોઈનું ધ્યાન ગયું છે. ગ્રામ વિસ્તારમાં આવેલી ગોશાળા અને પાંજરાપોળોની આર્થિક હાલત પણી જ કોય છે. વારંવારના કાળોને પ્રરણે આ બધી સંસ્થાઓમાં પશુઓની સંયા છેલ્લા ૨૦ વર્ષમાં વધી છે. 'રામીણ ગાશાળા અને પાંજરાપોળો પાસે વધુ પશુઓને આશ્રય આપવા માટે નથી, સગવડતા નથી, સાધન નથી અને કેળવણી પામેલો ક નથી. શહેરોમાંથી આવતા વેનેશન પર નભતી આ પણ કાયાણની સંસ્થાઓને માત્ર સહાનુભુતી કે ઘનની જ જરૂર છે તેવું નથી. યુવાન સંચાલધેનું માર્ગદર્શન અને મક મળે તેવી તેમની અપેક્ષા છે.
અનેક સંસ્થાઓ વચ આવો માલવાહક બોજો ઉઠવતા પશુઓના આરોગ્ય માટે તેમજ તેમની કાળજી લેવા તબીબી સારવાર કેમ્પ શરૂ થઈ રહ્યા છે અને તેમને સળતા પણ મળી રહી છે, છતાં હજુ આ બાબતે લોકોનું વધુ ધ્યાન ખેંચાય તે માટે કોઈક નક્કર યોજના કરવાની જરૂર છે.
ભારતે પોતાના ગ્રામીણ અત્રિનું જતન કરવા પશ્ચિમી મોડેલ કરતાં સ્વદેશી અનુભવો થી ચાલતી મહાજન સંચાલિત સંસ્થાઓને વધુ જીવંત બનાવવાની જરૂર છે. ભારતના ગ્રામીણ વિસ્તારમાં ખેતરો અને રસ્તાઓ ૫૨. શ્રર્યરત લાખો કરોડે પશુઓ અબજો રૂપીયાની કિંમત થાય તેવી સેવા પૂરી પાડી ય છે.
જે રૂપીયામાં તેનું મૂલ્ય અંદાજવામાં આવે તો ૧૫ લાખ ટ્રેકટર દ્વચ જે કર્ણ ન થાય તે બળદો વચ્ચે થાય છે અને તે પેટે આવતા ૧૦૦ વર્ષમાં જે રૂ. ૧૦૦,૦૦૦ કરોડનું મૂડીરોકાણ થાય તો જ તેમનોવિકલ્પ મળે તેમ છે. જે ભારત માટે તે કલ્પના બહારની બાબત છે. તેઓ પેટ્રોલ ઝિલની જે બચત કરાવે છે તે ૨ ૪૦૦૦ કરોડની છે.
- hઈપણ બાબત જુનવાણી છે તેમ કહીને આધુનીકતા લાવતા અગાઉ તેના સામાજીક- આર્થિક પ્રત્યાઘાતો વિશે વિચારણા કરવી રહી.
એક બીજી નોંધપાત્ર હકીકત એ છે કે ૭ કરોડ માલવાહક પશુઓ તો એવા છે કે જેમની પાસેથી વર્ષમાં માત્ર ૧૦૦ દિવસ જ કામ લેવામાં આવે છે. |
ખેતીવામાં અમુક દિવસો દરમ્યાન જ તેમની પાસે કામ હોય છે. પછીના સમયમાં ખેડૂતો તેમને મના નસીબ પર છોડી દે છે અને આ પશુઓએ જાતે જ તેમનો ચારો શોધી લેવાનો હોય છે. ખેતીપ્રધાન ભારત દેશમાં ગાય-બળદ,
સને આજથી ૩૦-૪૦ વર્ષ અગાઉ ભરપેટ કપાસીયા મળતા અને પરીણામે તેમના કદની શમતા અને ગુણવત્તા પણ ઉચી રહેતી હતી.
ઘનનો પ્રવાહ આ પશુઓની સારવાર કરતી સંસ્થાઓ, પાંજરાપોળ અને ગાશાળા તરફ વળે તેવી સમયની માંગ છે. જેટલી ખેવના માનવી પોતાના સુખઆરોગ્ય અને કલ્યાણ માટે કરે છે તેટલી જ વિવિધ રીતે સમાજને ઉપયોગી એવા આ પશુઓ માટે થાય તે જ સાચો ધર્મ છે.
મુંબઈ સમાચાર | પાના નંબર૧૯ દિનાંક - ૨૦૧૫
