________________
શાંતર
બટુક દેસાઈ
હવાઊજાસની વ્યવસ્થા નથી અને તેને પરિણામે તેઓ ગૂંગળામણ અનુભવે છે. આવી સ્થિતિમાં યંત્રોની ગરમીથી શ્વાસોચ્છવાસમાં તકલીફ, શિરદર્દ અને બેભાન બનવાના બનાવો વારંવાર બનતા રહે છે. કેટલાંક કારખાનાંઓમાં ઝારણ કરવાના ગેસને કારણે આંખ, નાક અને ગળામાં લાય ઊઠે અથવા સોજો આવે છે. હાનિકારક રસાયણો સાથે સતત કામ કરવાને કારણે મહિલાઓને પ્રસવ વખતે તકલીફ થાય છે અને ખોડખાંપણવાળાં બાળકો જન્મે છે.
જમ મંડળોની માગણીને કારણે કો સરાને ફેડરલ પર્યાવરણ વિભાગની રચના કરવાની ફરજ પડી હતી. આ વર્ષે આ વિભાગે ૯૮૬. કારખાનાંઓની ચકાસણી કરી હતી. તેનું તારણ એવું છે કે માત્ર ૧૮ ટકા કારખાનાંઓમાં પ્રમાણમાં જેને ઠીક કહી શકાય તેવી કામગીરીની સ્થિતિ જેવા
મળી હતી.
નેશનલ ઇકોલોજી ઇન્સ્ટિટ્યૂટના હેવાલ અનુસાર મેક્સિકોમાં કાયદેસર રીતે નોંધાયેલા ૧૫૦૦ એસેમ્બ્લી પ્લાન્ટ્સમાંથી માત્ર ૨૭૨ કારખાનાંઓ કાયદાની જોગવાઇ અનુસાર ઝેરી કચરીને પાછો અમેરિકા મોકલતાં હતાં. બાકીનાં ૧૨૨૮ કારખાનાંઓ ઝેરી કચરાને મેતિિસકોમાં જ ગેરકાયદેસર રીતે ઠાલવતાં હતાં. તેના કારણે આસપાસની વસંતના સ્વાસ્થ્યને હિન પહોંચતી હતી.
અમેરિકામાં જે કંપનીઓ ઉપર કેસ થાય તે પોતાનું કારખાનું મેક્સિસકો લઇ જાય છે. કેલિફોર્નિયામાં જનસ્થ ટેલિફોન એન્ડ ઇલેક્ટ્રિક નામની કંપની કોમ્પ્યુટરના ભાગો બનાવતી હતી, ત્યાં આ કંપનીના મજૂરોએ કંપની સામે કેસ કર્યો હતો કે તેઓ કંપની દ્વારા વપરાતાં ઝેરી રસાયણનો ભોગ બન્યા છે અને તેમના સ્વાસ્થ્યને હાનિ પહોંચી છે. આ માટે તેમને મજૂરોની રીતસરની તપાસ ચાર હતી. આ તપાસણી અનુસાર ગર્ભધારણ કરવાની ઉંમરવાળી ૭૫ મહિલાઓને ગર્ભાશયનો રોગ થયો હતો, ૪૯ મહિલાઓને વિવિધ પ્રકારના કેન્સરનો રોગ લાગુ પડ્યો હતો. આ કારખાનાંમાં કામ કરતી મહિલાઓએ જન્મ આપેલાં ૪૩ બાળકો જન્મથી જ ખોડખાંપણવાળાં હતાં.
-
'
આવા સજ્જડ પુરાવાવાળા કેસથી બચવા કંપનીએ કારખાનું બંધ કરીને મેક્સિસકોમાં ફેરવ્યું. ત્યાં તેણે મજૂરો સાથે આનાથીય બદતર વહેવાર કર્યો.. કંપનીએ મેક્સિકોમાં મજૂરોને ખૂબ નીચા પગાર આપ્યા અને ત્યાં નવાં, કારખાનાંઓને અપાતા કરલાભનો પૂરો ફાયદો ઉઠાવ્યો. ઝેરી રસાયણોથી મજૂરોને રક્ષણ આપવા કોઇ પણ પ્રકારનાં પગલાં ભર્યા નહીં.
અમેરિકાની સરહદ પર આવેલા મૈમ્યુસિકન વિસ્તરમાં ક આ કારખાનાંઓ ખસેડાઇ રહ્યાં છે ત્યાંની પ્રજાનું સ્વાસ્થ્ય વધુ પ્રમાણમાં કથળી ગયું છે. સ્થાનિક તબીબો આને માટે કારખાનાંઓમાં કામગીરીની ખરાબ સ્થિતિ, પૂરતા હવાઉજાસનો અભાવ અને ઝેરી રસાયણોને કારણભૂત ગણાવે છે. આમ છતાં આ કારખાનાંઓનો સંધ કહે છે કે આને માટે કામગીરીની સ્થિતિ જવાબદાર નથી પણ માતાઓને પોષણયુક્ત ખોરાક મળતો નથી તેને કારણે આવી માંદગી પ્રસરી રહી છે.
અમેરિકન એસેમ્બ્લીક પ્લાન્ટ્સ વિદ્ધ અસરકારક પગલાં ભર્યાની સ્થિતિમાં મેક્સિકન સરકાર નથી. એફસકોના વેપાર અને રાજ કારણમાં આ કારખાનાંના માલિકો મહત્ત્વનો ભાગ ભજવી રહ્યા છે. મેક્સિકોના નિકાસવેપારનો ૭૧ ટકા માલ અમેરિકા અને કેનેડા જાય છે. ચૂંટણીભંડોળમાં પણ આ કારખાનાંઓ મોટો ફાળો આપે છે અને તેને કારણે રાજકારણમાં પણ અસરકારક બળ બની ગયાં છે.
આવી બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ અને તેમની સાથે ભાગીદારી કરતી દેશી કંપનીઓ વધુ રોજગારી, સાણા પાસે, આરોગ્યપ્રદ કામગીરીની સ્થિતિ, ઝેરી રસાયણોથી બચાવ અને પર્યાવરણની જળવણીનાં પગલાંઓ બો કરી રહ્યા રાખનારાઓને નિરાશ થવું પડશે. વિદેશી મૂડી રોજગારી આપવા તે જાય છે, તે દેશના અર્થકારણના વિકાસ માટે જની નથી પણ વધુ નફો રળવા જાય છે. જે કંપનીઓ સની મંજૂરીના શેબે પોતા દેશના મજૂરોને બેકાર બનાવનાં અચકાતી નથી તે અન્ય દેશના મજૂરોનું હિત જો એમ માની શી રીતે શકાય?
૨૭
આપણા દેશનાં મજૂર મંડળોએ ઔદ્યોગિક સ્વાસ્થ્યની સમસ્યાઓ અંગે ભયંકર બેદરકારી દાખવી છે અને હજી પણ આ દિશામાં કશું જ નોંધપાત્ર સંકલિત વ્યાપક કાર્ય થતું જોવા મળતું નથી. મુંબઇ, વાપી, સુરત, હજીરા, વડોદરા અને અમદાવાદ જેવાં નગરોમાં ઝેરી રસાયણે બરોના સ્વાસ્થ્યને બારે હાનિ પહોંચાડી રહ્યાં છે, મજૂર મંડળો આ અંગે વૈજ્ઞાનિક ઢબે ભોજની કરી તે અંગે મજૂરો તથા પ્રજામાં સભાનતા કેળવી કાનૂની રાહે પગલાં ભરવા પ્રવૃત્ત થાય એ જરૂરી છે.
આર્થિક સુધારાઓએ મેક્સિકોના જરોને ફાયદો કર્યા નથી અને તૈના અર્થકારણને સબળ બનાવ્યું નથી. આપણે માટે તે ફળદાયી સાતિ થશે તેવી વાંઝણી આશા ક્યાં સુધી રાખીશું?
VINIYOG
સમનાાલીન પાના નંબરઃ દિનાંક ૨૮-૧૨-૩
