________________
૨૬
વિશ્વ બેન્ક દ્વારા સૂચવાયેલા આર્થિક સુધારાઓને ચાળે ચઢેલા ભારતને મેકિસકોના જેવો જ અનુભવ થશે: અર્થતંત્ર પાયમાલ થશે.બેકારી વધશે
વિશ્વના ઘણા દેશોએ વિદેશી મૂડી અને બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓના આગમન. ઉપર આવા જ મદાર બાંધ્યા હતા. તેમને શો અનુભવ થયો છે તેના ઉપર નજર નાખીએ. આજકાલ નાકુટા કરાર એટલે કે અમેરિકા, કેનેડા અને મેક્સિકો વચ્ચે મુક્ત વેપારના કરારને નમૂના તરીકે આગળ ધરાય છે.
લેખક થોડાં વર્ષો પહેલાં અમેરિકા ગયા ત્યારે અમેરિકાની સરહદને અડીને આવેલા મેક્સિકોના પ્રદેશની બે દિવસ માટે તેમણે મુલાકાત લીધી હતી. સરહદને અડીને આવેલાં શહેરોને બાદ કરતાં મેક્સિકોના
ગ્રામવિસ્તાર ભારતનાં ગામડાંઓ જેવો જ છે. ધૂળિયા રસ્તાઓ, ગામના પાદરે મુખ્ય સડક ઉપર રસ્તાના કિનારે બેસીને શાકભાજી, ગામની બનાવટ કંફ઼ારનાં વાસણો વગેરે વેચનારાઓ જોવા મળે છે. ગામનાં ધો. પણ ભારતનાં ગામડાંઓ જેવાં જ સ્થિતિવાળા લોકોનાં પાકાં મકાનો અને ખેતમજુરોનાં ઝૂંપડાંઓ, તનતોડ શ્રમ કરવા છતાં પેટભરીને ખાવા ન પામતા લોકો જોવા મળતા હતા.
આવા લોકોને રોજગારી આપવા પધારેલા અમેરિકન ઉદ્યોગો મજૂરોનાં
!
વિશ્ર્વ નાણાભંડોળોએ સૂચવેલા આર્થિક સુધારાઓના અમલથી દેશનું અર્થકારણ ઝડપથી સુધરી રહ્યું છે એમ કહેતાં નાણાપ્રધાન થાકતા નહોતા. તેમના આ મંતવ્યની પુષ્ટિમાં અનેક દલીલો આગળ ધરાતી હતી. તેમની સૌથી મોટી દલીલ એ હતી કે વિદેશી ચલણના ભંડોળનું તળિયું આવી ગયું હતું અને દેશ નાદાર બનવાની અણી પર બે વર્ષ પહેલાં હતો. આર્થિક સુધારાઓના અમલને પરિણામે વિદેશી ચલણથી આપણી તિજોરી ઊભરાઇ રહી છે. બસો કરોડ ડોલરના તળિયાથી એક હજાર કરોડ ડોલરની સિલક ઉપર આપણે પહોંચી ગયા છીએ. આંકડાની દષ્ટિએ આ વાત સાચી છે, પણ આ નાણાં ક્યાંથી અને કેવી રીતે મેળવામાં તેનો ફોડ કોઇ પાડતું નથી. આયાત કરતાં વધેલી નિકાસને પરિણામે આ સિલક ઊભી થઇ હોત તો એ અર્થકારણની ગતિશીલતાની નિશાનીરૂપ ગણાવી શકાત. વાસ્તવમાં તો આયાત વધી છે અને તેના પ્રમાણમાં નિકાસ વધી નથી એટલે વેપારખાધમાં ખાસ ફરક પડ્યો નથી. તો પછી આ સિલક આવી ક્યાંથી? આ વધેલી સિલક એ વિશ્વ નાણાભંડળો પાસેથી મેળવેલું ધિરાણ છે. ધિરાણ દ્વારા ઊભી કરાયેલી સિલક એ અર્થકારણની ગતિશીલતાની નહીં પણ સ્થગિતતાની નિશાની છે.
આર્થિક સુધારાઓ અને ફેરામાં વિદેશી મૂડીએ માગેલા સુધારાઓને પરિણામે બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ આવશે એવી આશા નાણાં મંત્રાલય રાખી રહ્યું છે. આ બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓના આગમનથી અદ્યતન ટેક્નોલોજી અને તેની સાથે સાથે નવી રોજગારી અને ઊંચા પગારોનો વરસાદ વરસશે. એ સાચું કે નવાં કારખાનાંઓ શરૂ થતાં નવી રોજગારી ઊભી થશે, પણ વિશાળ મૂડી, વ્યાપક પ્રચારવ્યવસ્થા અને બહેતર ગુણવત્તાને કારણે સ્થાપિત ઉદ્યોગો હરીફાઇમાં ટકી નહીં શકે અને કારખાનાંઓ બંધ પડશે ત્યારે જેટલી નવી રોજગારી ઊભી થશે તેના કરતાં વધારે પ્રમાણમાં રોજગારી ઝૂંટવાઇ જશે તેનું શું?
ખુદ અમેરિકાના મજૂર સંધો અને ઉદ્યોગપતિઓએ આ કરારનો સખત વિરોધ કર્યો હતો અને ભારે જહેમત પછી તેમ જ રિપબ્લિકનોની સહાયથી પ્રમુખ લિન્ટન નાટા કરારને અમેરિકન કોંગ્રેસ પાસે મંજૂર કરાવી શક્યા હતા. નાફટા કરારના અમેરિકન વિરોધીઓનું કહેવું હતું કે આને પરિણામે સસ્તી મજૂરીના લોભે અમેરિકન ઉઘોગો મેસિકો જશે અને અમેરિકન મજૂરો બેકાર બનશે. અમેરિકન મજૂરોનો આ ભય સાચો છે, પણ મહત્ત્વનો પ્રશ્ન છે કે બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ અને વિદેશીઁ મૂડી સસ્તી મજૂરીના સહારે વધુ નફો રળવા માટે જે દેશોમાં જાય છે ત્યાંના મજૂરો પર તેની શી અસર પડે છે?
આ જાણવા માટે અમેરિકન ઉઘોગે મેસિકોમાં ખસેડેલા એસેમ્બ્લી પ્લાન્ટોની શી અસર થઇ તેનો અભ્યાસ કરવા જેવો છે, મેક્સિકોના મજૂર સંધો અને પર્યાવરણ સંસ્થાઓએ આ અંગે અભ્યાસ શરૂ કર્યો છે અને તેનાં પ્રાથમિક પરિણામો બહાર આવ્યાં છે. મેક્સિકો સરકારે પ્રસિદ્ધ કરેલા આંકડા અનુસાર દેશમાં ૨૧૩૫ એસેમ્બ્લીપ્લાન્ટ્સ સ્થપાયા છે અને તે પાંચ લાખ મજૂરોને રોજગારી પૂરી પાડે છે, આને પરિણામે પ્રતિવર્ષ ૨૦૦ કરોડ ડોલરનું ઉત્પાદન . વધ્યું છે. આમ છતાં મજૂરોની આવક અને સ્થિતિમાં સુધારો જોવા મળતો નથી.
આરોગ્ય અને સાસ્થ્યની જાળવણી કરે તેવાં અદ્યતન કારખાનાં સ્થાપે તેવી અપેક્ષા રાખનારાઓ શેખચલ્લી ગણાય તેવી સ્થિતિ ત્યાં પ્રવર્તે છે. ઢોરની ગભાણ જેવા, બારી વિનાના પતરાંના શેડોમાં તેમણે કામ કરવાનું હતું. પીવાનું પાણી, હાથ ધોવાનો સાબુ કે સંડાસની વ્યવસ્થા દેખાતી ન હતી.
આવા એસેમ્બ્લી પ્લાન્ટોમાં ૭૫ ટકા મહિલા મજૂરો કામ કરે છે. આ પ્લાન્ટોના અધિકારીઓ કહે છે કે મહિલા કામદારોની ઉત્પાદકતા વધારે છે એટલે અમે મહિલા મજૂરોને પ્રાથમિકતા આપીએ છીએ. સાચી હકીકત એ હશે કે મહિલા મજૂરો હોય તો મજૂર કાનૂનોના પાલન કેવેતનવધારા માટેનાં આંદોલનોનો ભય પ્રમાણમાં ઓછો હોય છે.
1 મજૂરો
મોટા ભાગના મજૂરોની ફરિયાદ એ છે કે આ કારખાનાંઓમાં પૂરતા પ્રમાણમાં
Conta
VINIYOG
