________________
૨૨ -
શ્રી સદ્ગુરુ, સપુરુષ, સંત-જ્ઞાની પુરુષોનું માહાભ્ય અને લક્ષણ છે, તેમ જ્ઞાની પુરુષ કે સપુરુષ પોતાનાં લક્ષણો વડે અજ્ઞાનીથી જુદા પડે છે. સત્પરુષને નિશદિન આત્માનો ઉપયોગ રહે છે, તેમનું કથન અદ્ભુત અને અનુભવમાં આવે તેવું હોય છે; તેઓ જે કહે તે પરમાર્થ સત્યરૂપ જ હોય છે.
સપુરુષો તેમનાં લક્ષણોથી ઓળખાય, તેઓની વાણીમાં પૂર્વાપર અવિરોધ હોય, તેઓ ક્રોધનો જે ઉપાય કહે, તેથી ક્રોધ જાય, માનનો જે ઉપાય કહે તેથી માન જાય. જ્ઞાનીની વાણી પરમાર્થરૂપ જ હોય છે. (ઉ.બા.-૧૦) આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્રમાં પણ સગુરુનાં લક્ષણો જણાવ્યાં છે એ જ સત્પરુષનાં લક્ષણો છે.
આત્મજ્ઞાન સમદર્શિતા, વિચરે ઉદય પ્રયોગ;
અપૂર્વવાણી, પરમકૃત, સદ્ગુરુ લક્ષણ યોગ્ય-૧૦ એટલે કે (૧) પોતાને પોતાના આત્મસ્વરૂપનો સાક્ષાત્કાર થયેલો છે, તેનું યથાર્થ જ્ઞાન પણ તેમને છે. વળી પરભાવની ઈચ્છારહિત સ્થિતિ બનેલી છે. તે આત્મજ્ઞાન છે. (૨) સમદર્શિતા એટલે પદાર્થને વિષે જેને ઈટાનિઝ બુદ્ધિરહિતપણું, ઈચ્છારહિતપણું, મમત્વરહિતપણું થયું છે. સમદર્શિતા” એ ચારિત્ર દશા સૂચવે છે. સમદર્શી બાહ્ય પદાર્થને, તેના પર્યાયને, તે પદાર્થ તથા પર્યાય જેવા ભાવે વર્તે તેવા ભાવે દેખે, જાણે, જણાવે પણ તે પદાર્થ કે તેના પર્યાયને વિષે મમત્વ કે ઈનિષ્ટપણું ન કરે. (૫.-૮૩૭) (૩) પૂર્વના ઉદય આવી રહેલાં કર્મોને અનુસાર પોતાની પ્રવૃત્તિ છે. પોતાની ઈચ્છાથી કાંઈપણ કરે નહીં તે ‘વિચરે ઉદય પ્રયોગ’ સ્થિતિ છે. (૪) પોતાના મુખમાંથી નીકળતી, પ્રવહતી વાણી અપૂર્વ હોય છે અર્થાત્ નિજ અનુભવ સહિત ઉપદેશ હોવાથી અજ્ઞાનીની વાણી કરતાં પ્રત્યક્ષ જુદી પડે છે. (૫.-૭૧૮) (૫) પરમશ્રત એટલે આત્માને સ્પર્શીને યથાર્થ જાણકારી સાથે વાણીનું પ્રકાશનું થાય તે.
આમ સપુરુષોનાં ચરિત્ર વાંચવાથી તેમનામાં પ્રગટેલ ગુણોની ઓળખાણ થાય; લક્ષણો લક્ષમાં આવે. તેમનું ચિંતન કરવાથી તે
