________________
૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
જૂન, ૨૦૧૬
ક્રિયાઓ એમના દ્વારા થાય છે.
નાડીના માર્ગ દ્વારા ઉદાન પ્રાણ આ શરીરમાંથી બહાર ચાલ્યો જાય આ દેહ આગળ કહ્યું તેમ યજ્ઞસ્વરૂપ છે. તેમાં આત્મા યજમાનરૂપ છે. જો મનુષ્યના કર્મો શુભ હોય તો તે સૂર્યલોકમાં જાય છે, જો છે, મન બ્રહ્મારૂપ છે અને લોભ વગેરે પશુરૂપ છે. ધૈર્ય તથા સંતોષરૂપી તેણે પાપકર્મો કર્યા હોય તો તે અધોલોક તરફ જાય છે અને જો દીક્ષાઓ, બુદ્ધિ અને ઈન્દ્રિયો યજ્ઞનાં પાત્રો છે. કર્મેન્દ્રિયો હવીષિરૂપ શુભ તથા અશુભ કર્મો સમાનરૂપે કર્યા હોય તો તે મનુષ્યલોકમાં છે. શિર, કપાળ, કેશ અને મુખ અન્તર્વેદી છે. મસ્તક ચતુષ્કપાલરૂપ રહે છે. પાંચેય પ્રકારનો પ્રાણ મનુષ્યનું જેવું ચિત્ત હોય છે તે અનુસાર અને મોંમાં રહેલા દાંતને ષોડષ કપાલ માનવામાં આવ્યા છે. માનવ તે ગતિ અથવા જીવન પ્રાપ્ત કરે છે અને પ્રાણ જાય ત્યારે શરીરમાં શરીરમાં એંશી સંધિઓ, એકસો સાત મર્મસ્થાન, એકસો નવ સ્નાયુ
રહેલ તેજ અથવા અગ્નિને લઈ જાય છે અને સાથે જ જીવાત્માનું જે અને સાતસો શિરાઓ છે. પાંચસો મજ્જાઓ, ત્રણસો આઠ પ્રકારે ચિત્ત હોય છે, તેવા જ પ્રકારની યોનિને પ્રાપ્ત કરે છે. હાડકાંઓ અને સાડા ચાર કરોડ રોમ છે. આઠ પલ હૃદય અને બાર આ જીવ તે જ આત્મા. આ આત્મા ચાર પાદ (અવસ્થા)વાળો પલ જીભ છે. એક પ્રસ્થ પિત્ત છે, કફ એક આઢક છે, શુક્ર એક કુડવ છે. જાગ્રત, સ્વપ્ન, સુષુપ્તિ અને તુરીય એમ તેની ચાર પ્રકારની છે અને મેદ બે પ્રસ્થ છે. આ સિવાય આહારના પરિમાણ પ્રમાણે અવસ્થાઓ છે. તેને આ ઋષિઓએ (૧) વૈશ્વાનર (૨) તૈજસ (૩) મળમૂત્રનું પરિમાણ હોય છે. આ પરિમાણ સહુમાં એકસરખું નથી પ્રાજ્ઞ અને (૪) અદ્વૈત કહીને ઓળખાવી છે. તેમાં ચેતનાની ક્રમશ: હોતું. આ શરીરમાં અગિયાર છિદ્રો (દ્વાર) છે. એ છે: બે આંખ, બે ચાર જાતની અવસ્થા હોય છે: (૧) બહિર્મુખી (૨) અંતર્મુખી (૩) કાન, બે નસકોરાં, એક મુખ, ગુલ્વેન્દ્રિય, ગુદા, નાભિ અને બ્રહ્મરંધ. ચેતોમુખી અને (૪) શિવમુખી. આ ચતુર્વ્યૂહાત્મક એકતાનો
મનુષ્યને ત્રણ શરીરો છે : (૧) અન્ન અને પ્રાણ વડે પોષાતું પ્રતિપાદક શબ્દ છે ૐ. જાગ્રત અવસ્થામાં પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયો, પાંચ સ્થૂળ શરીર, (૨) જળ અને અપાનવાયુ વડે પોષાતું સુક્ષ્મ શરીર કર્મેન્દ્રિયો અને ચાર અંત:કરણ રહેલાં હોય છે. સ્વપ્નમાં મન, બુદ્ધિ, અને (૩) વાણી અને વ્યાન વાયુ વડે પોષાતું કારણ શરીર, આજની ચિત્ત અને અહે જેવાં ચાર અંત:કરણો રહેલાં હોય છે. સુષુપ્તિમાં ભાષામાં કહીએ તો સ્થૂળ શરીરની ક્ષમતા બુદ્ધિઆંક 1.9. (ઈન્ટલેક્ટ કેવળ એક ચિત્ત રહે છે. જ્યારે તુરીય અવસ્થામાં ફક્ત આત્મા જ ક્વોશન) દ્વારા, સૂક્ષ્મ શરીરની ક્ષમતા ભાવાંક – E.Q. (ઈમોશનલ રહે છે. જો આ ચારેય અવસ્થાઓની શક્તિને વશ કરવામાં ન આવે કવોશન) અને કારણ શરીરની ક્ષમતા અધ્યાત્મ આંક .૨. તો એ શક્તિઓ ચિત્તવૃત્તિને જુદી જુદી દિશાઓમાં ખેંચતી રહે છે. (સ્પિરીચ્યલ ક્વોશન)થી માપી શકાય. મનુષ્યની પ્રકતિ (સ્વભાવ) મનની (ચેતનાની) આ ચારેય અવસ્થાઓને યોગવિદ્યા દ્વારા વશ ત્રણ જાતની છે : સાત્વિક, રાજસી અને તામસી. સૌથી શ્રેષ્ઠ કરી શકાય છે. યોગવિદ્યા આ અવસ્થાઓને તો વશ કરી લે છે, સાત્ત્વિક પ્રકૃતિ છે, રાજસી પ્રકૃતિ મધ્યમ પ્રકારની છે, તથા તામસી ઉપરાંત, આપણાં મન, વાણી, પ્રાણ અને શુક્ર જેવાં ચંચળ તત્ત્વોને પ્રકૃતિ અધમ પ્રકારની છે. સત્યનું જ્ઞાન સાત્ત્વિક છે, ધર્મનું જ્ઞાન પણ વશ કરી લે છે. તે આપણી અંદર એવી એક શક્તિનું નિર્માણ રાજસી છે અને તિમિરાંધ અધર્મમૂઢતા તામસી છે.
કરે છે જેનાથી મનુષ્ય પોતાના જીવનકાળમાં સશરીર અમૃતના શરીર એ જીવને રહેવાનું સ્થાન છે. જીવનનું ઉત્પત્તિ સ્થાન પ્રાણ
અક્ષર પ્રવાહનું ગ્રહણ કરી શકે. છે અને પ્રાણનું ઉત્પત્તિ સ્થાન આત્મા છે. જેમ માણસની સાથે
જોઈ શકાશે કે આપણા પૂર્વજો આ ઋષિમુનિઓએ આપણા તેનો પડછાયો રહે છે, તેમ આત્માની સાથે પ્રાણ રહે છે. તે મનની શરીરશાસ્ત્રનું કેટલી ઝીણવટથી નિરૂપણ કર્યું છે. એ ઘણું સૂક્ષ્મ છે, સાથે શરીરમાં આવે છે. શરીરમાં પ્રાણના સંચાર માટે અસંખ્ય તેમ ઘાતક પણ છે. આજના પશ્ચિમી શરીરવિજ્ઞાન, મનોવિજ્ઞાન, નાડીઓ છે. હૃદયમાં સો મૂળભૂત નાડીઓ છે, તેમાંની દરેક નાડીને પૃથક્કરણ વિજ્ઞાનની સમાંતરે ચાલે એવું, અને કેટલેક ઠેકાણે તો સો સો શાખાનાડીઓ છે. અને દરેક શાખાનાડીને બોંતેર બોંતેર એથીયે આગળ નિકળી જતું જણાય છે. આપણે આપણા શાસ્ત્રગ્રંથો હજાર પ્રતિશાખાનાડીઓ છે. આ પ્રમાણે આ શરીરમાં કુલ બોંતેર તરફનો આપણો પૂર્વગ્રહ છોડી, એના ભણી ક્યારે વળીશું? કરોડ નાડીઓ છે. આ બધી નાડીઓમાં વ્યાનવાયુ પ્રાણશક્તિનો સંચાર કરે છે. મુખ્ય નાડીને નંદન નાડી અને શાખાનાડીઓને હિતા ૩૫, પ્રોફેસર સોસાયટી, મોટા બજાર, વલ્લભ વિદ્યાનગર. કહીને તેઓ ઓળખાવે છે. બોંતેર કરોડ નાડીઓમાંથી કોઈ એક ફોન નં. : 02692-233750 Mob. : 09727 333000 ‘પ્રભુદ્ધ જીવન નૈ પચ્ચીસ હજારનું અનુદાન આપી કોઈ પણ એક મહિનાનું સૌજન્ય પ્રાપ્ત 8. ‘પ્રબુદ્ધ જીવન ના ખાસ એe માટૅના સૌજન્યનું અનુદાન રૂપિયા ચાલીસ હજાર છે.
સ્વજનને શબ્દાંજલિ જ્ઞાનકર્મથી અર્પી જ્ઞાનપુણ્ય પ્રાપ્ત કરૉ.
