________________
જૂન, ૨૦૧૬
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૭.
કરવા એમણે સફળ પ્રયત્નો કર્યા. આપણા સમાજના કલંક જેવાં હું ઈચ્છું છું કે તમારા મજૂરોને તમે મિલકતમાં ભાગીદાર બનાવો. અસ્પૃશ્યતા અને બીજાં સામાજિક દૂષણો સામે બીજા કોઈ કરતાં બીજા લાખો લોકો પ્રામાણિક આજીવિકાનો જે અધિકાર ધરાવે છે તેઓ વધુ શૂરતાથી લડ્યા. ૧૯૨૫માં એમણે કહ્યું, “અસ્પૃશ્યતા -એટલો અધિકાર જ માત્ર તમારો છે. તમારી બાકીની મિલકત આપણી સૌથી મોટી શરમ છે. આ અપમાન વધારે ઊંડું જઈ રહ્યું સમાજની છે અને સમાજના કલ્યાણ માટે વપરાવી જોઈએ. એમની છે.” એમને મન બ્રાહ્મણ અને હરિજનને સમાન ગણવા એ જ ગીતાનો ખાસિયત મુબજની માનસિક સજાગતા દેખાડીને એમણે પોતાની આદેશ હતો.
જાતને સમાજવાદી નહિ પણ સામાજિક ન્યાયમાં માનનાર તરીકે સામ્રાજ્યવાદ અને સંસ્થાનવાદી શાસન સામે એમની ઐતિહાસિક ઓળખાવી. લડતને પરિણામે ભારતને આઝાદી મળી એટલું નહિ પણ બીજા એક સારા નાગરિકનું જીવન કર્મનું અથવા તો દેશની સેવામાં ઘણા દેશોની મુક્તિ માટેની જરૂરી આબોહવાનું સર્જન થયું. સક્રિય એવું જીવન હોય એમ ગાંધીજીએ કહ્યું. “મારાં લખાણો મારા
ગાંધીજીની માન્યતાઓ સમજવાની મહેનત જેમણે કરી નહિ શરીર સાથે બાળજો. મેં જે કર્યું છે એ જ રહેવાનું છે, મેં જે કહ્યું કે તેઓ એમને અર્થશાસ્ત્રના વિષયમાં આદર્શવાદી ગણાવતા. લખ્યું છે એ નહિ.” ધ્યેયને વરેલા કામનું મહાત્મા કરતાં વધુ સારું ગાંધીજીને મન ચરખો એક પ્રતીક હતો અને ભૂખ્યા લોકો સાથે ઉદાહરણ આ સદીમાં નથી. એમનું જીવન અસીમ ધીરજ, અપાર એકતા સાધવાનું સાધન હતો. આ એમની પહેલી અને અંતિમ ચિંતા પ્રેમ, સંપૂર્ણ પ્રામાણિકતા અને અદમ્ય હિંમતનું જીવન હતું. હતી. કરોડો મૂંગા લોકોના હૃદયમાં જે ઈશ્વર દેખાય' એ સિવાય આપણી પદ્ધતિઓ અને વિચારધારાઓ ક્યારેક કામનાં અને કોઈ અન્ય ઈશ્વરને ઓળખવાની એમણે ના પાડેલી. યંત્રો કે ક્યારેક નકામાં હોય છે. પરંતુ શાણપણ અને માનવીયતાના આ વિજ્ઞાનના વપરાશ સામે એમને વાંધો નહોતો, જો એ લોકોની મહાન અને પ્રેમાળ દીપકના શબ્દો શાશ્વત છે. એમણે આપણને આર્થિક અને સામાજિક જરૂરિયાતો પૂરી કરી શકતાં હોય. “મારા એક રાષ્ટ્ર તરીકે સ્વમાન અને ગૌરવની અમૂલ્ય ભેટ આપી. દેશને જે વસ્તુઓ જોઈએ છે એ ત્રણ કરોડ લોકોને બદલે માત્ર ત્રીસ ગાંધીજીના શરીરને ભરખી જનાર ધિક્કાર અને ઝનૂન એમના હજાર લોકોથી ઉત્પન્ન થતી હોય તો તે સામે મને વાંધો નથી. પણ મહાન આત્માને સ્પર્ધો નહિ. આપણે હવે એમણે આપેલા શાશ્વત પેલા ત્રણ કરોડ લોકો બેરોજગાર ન થવા જોઈએ. મુખ્ય વાત એ છે પાઠ તરફ વળીએ જેથી આપણે ગાંધીજીને એમની જિંદગીમાં લાયક કે લોકોનો વ્યર્થ સમય વપરાવો જોઈએ અને આમ કુદરતી નહોતા તોય એમના મૃત્યુ પછી થોડા અંશે એમને લાયક થઈએ. પ્રક્રિયાઓથી દેશની ગરીબી દૂર કરવી જોઈએ. ચરખાનો પાયો જ થોડાં ફલ ચઢાવવાં, માથું નમાવવું, પ્રદક્ષિણા કરવી, પાછા વળવું, એ વાત પર છે કે ભારતમાં કરોડો અર્ધ-રોજગારીવાળા લોકો છે નવા આવનાર માટે જગ્યા કરવી, બે મિનિટ મૌન પાળવું, સલામી આપવી અને હું એ વાત સ્વીકારું છું. જો આમ ન હોત તો ચરખા માટે કોઈ અને કેટલીક મિનિટો રામધૂન, ૨ાજઘાટ પર વધુ એક યંત્રવત્ પ્રક્રિયાની સ્થાન ન રહેત. ભારતની ગરીબી અને બેરોજગારી દૂર થતી હોય પર્ણાહુતિ...પુરા ૬૮ ગાંધી નિર્વાણ દિન આમ ગયા અને કેટલાય જશે. તો હું અત્યંત જટિલ યંત્રોના વપરાશની પણ હિમાયત કરું.’ ભારતદેશ પણ દર વર્ષે ગાંધીના સપનાના સ્વરાજથી આમ જ દૂર જતો
રાજ્યના બિનજરૂરી અંકુશો નાબૂદ કરવા કે ઘટાડવા માટે તેમણે જાય છે. ‘મારું જીવન એ જ મારો સંદેશ’ છે કહીને ચાલ્યા ગયેલા આ અથાગ પ્રયત્નો કર્યા. એમણે કહ્યું:
માણસની પુષ્કળ વાતો કરી શકાય, પણ એમના વિચારો વર્તનમાં લાવવા રાજ્યની સત્તામાં કોઈ પણ વધારાથી હું ડરું છું કારણ કે શોષણને અઘરા છે! એટલે જ વાડીલાલ ડગલીએ જેમને ‘ભારતના મહાન ઓછું કરીને એ લોકોનું ભલું કરે છે એમ ઉપર ઉપરથી દેખાય છે નાગરિક’ અને ‘ગાંધીજીની આંતરડી ઠરે' એવા ‘આધુનિક વ્યક્તિ' પણ તમામ પ્રગતિના મૂળમાં રહેલા વ્યક્તિત્વનો નાશ કરીને એ ગણાવ્યા છે. એવા સન્માનનીય ધારાશાસ્ત્રી નાની પાલખીવાલાની માફક માનવજાતને ખૂબ નુકસાન કરે છે.
આપણે આપણી જાતને પ્રશ્ન પૂછવા જેવો છે ‘આપણે ગાંધીજીને લાયક ગાંધીજીને મતે ખાનગી મિલકત જાહેર વિશ્વાસના પાયા પર છીએ ?'
* * * રાખવાની હતી. મિલકત ધરાવનારાઓએ એનો ઉપયોગ અન્ય ,
અન્ય (અમે ભારતના લોકોમાંથી) લોકોના ભલા માટે કરવાનો હતો. મિલના એજન્ટ અને મિલના
નવજીવન ટ્રસ્ટ પ્રકાશિત “નવજીવન અક્ષરદેહ' સામયિકના મજૂરો વચ્ચેનો સંબંધ પિતા અને સંતાન જેવો અથવા તો ભાઈઓ વચ્ચે હોય એવો હોવો જોઈએ. તમારી તમામ મિલ્કત એક પવિત્ર
જાન્યુઆરી-ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૬ના અંકમાંથી સાભાર.
" ટ્રસ્ટ તરીકે તમારે રાખવી જોઈએ અને જેઓ તમારા માટે કામ કરે શ્રી સૂર્યકાંતભાઈ પરીખનો આ લેખ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન' માટે મોકલવા છે અને જેમની મહેનત અને મજૂરી પર તમારું સ્થાન અને તમારી વિરાજ સમદ્ધિ ઊભી છે એમને માટે આ મિલકત તમારે વાપરવી જોઈએ, જે શ્રી નાની પાલખીવાલા ભારતના સર્વોચ્ચ એડવોકેટ હતા.
