Pathik 1996 Vol 36 Ank 11

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 5

હોવાનો મને વિશ્વાસ છે. એ તોડી નાખવામાં આવ્યું હોય ત્યારે ત્યાંના જ એ સં. ૧૨૦૨ (ઈ.સ. ૧૧૪૬)ના શિલાલેખને ૧૪ મી સદીમાં મુસ્લિમો આવતાં કોટના એ વાયવ્ય ખૂણાના અંદરના ભાગમાં વસતા હિંદુઓએ ખસેડી સૈયદોએ કબજો લીધો ને સૈયદવાડો વિકસ્યો એ પહેલાં સૈયદવાડાને નૈઋત્ય ખૂણે ગાદીના દરવાજાની અંદર રસ્તાની ઉત્તરે આવેલી રા'હીપાલદેવના સમયની સં.૧૩૭૫ (ઈ.સ. ૧૩૧૯)ની વલી (? બલી) સોઢલની કરાવેલી વાવમાં સલામત સ્થળે સંઘરી લેવામાં આવ્યો, જે લેખે આપણને સાહાર, એનો પુત્ર સહજિગ, એના પુત્રો મૂલુક ને સોમરાજ (બે ભાઈ) તથા માંગરોળથી પૂર્વ દિશામાં પાંચેક કિ.મી.ના અંતરે નોળી નદીના પશ્ચિમ કાંઠાના ભૃગુમઠના ભાઠામાં આવેલા કામનાથ મહાદેવના બારણામાં દક્ષિણે પાછળથી
ઓરસિયો બનાવી નાખેલા પૂજાના પથ્થર ઉપરના ઠા, મૂલુક ગુહિલના પુત્ર રાણક સ. ૧૨૮૬ (ઈ.સ. ૧૨૩૦)ના લેખમાં બતાવ્યા પ્રમાણે સાહારથી ચોથી પેઢીનો રાણક જોવા મળે છે. એ પેઢી કે ભાયાતની પેઢી આગળ ચાલી હોય. માધવપુર-ઘેડે ગામમાં એક પુરોહિતને ત્યાં સચવાયેલા શિલાલેખ વિ.સં. ૧૩૧૯ (ઈ.સ. ૧૨પ૩) આસપાસનામાં કુમારપાલ ગુહિલે શ્રીમાધવરાયજી અને શ્રીબલરામનું શિખરબંધ મંદિર માધવપુરમાં બંધાવ્યાનો નિર્દેશ થયો છે. આ મંદિર અત્યારે ભાનાવસ્થામાં છે અને રાજગઢીમાં જ ૫૦-૬૦ ફૂટ ઉગમણું પ્રથમ સં. ૧૭૯૯ (ઈ.સ. ૧૭૪૩)માં નવું બંધાવેલું તે સ્થળે પછી વિ.સં. ૧૮૯૬ (ઈ.સ. ૧૮૪૦)માં રાણા વિકમાતની માતા રૂપાલી બાએ પુષિમાર્ગીય હવેલીઘાટનું પાછળથી મંદિર બંધાવ્યું તેમાં બંને સ્વરૂપોની સેવા થાય છે. અહીં કાર્તિક સુદિ બારસના દિવસે સાદાઈમાં અને ચૈત્ર સુદ રામનવમીથી તેરસ સુધીનો મોટો મેળો ભરાય છે ત્યારે બારસ-તેરસે શ્રીકૃષ્ણ-રૂકમિણીનાં ધામધૂમથી વરણાગી કાઢીને વૈદિક વિધિથી લગ્ન થાય છે અને કીર્તનિયાઓ ગાતા બજાવતા મંદિરથી વનમાં કૃમિણીનો મંડપ છે ત્યાં પધરાવ્યા પછી લગ્ન-માહ્યરા દેવાય છે. ભીમ નામના એક ગુજરાતી કવિએ ભાગવતની સમગ્ર કથાને સાચવતા ‘હરિલીલાષોડશકલા' નામના કાવ્ય(સ. ૧૫૪૧- ઈ.સ. ૧૪૮૫)માં શ્રીકૃષ્ણ કૃમિણી સાથે અહીં લગ્ન કર્યાનો નિર્દેશ કર્યો છે. આમ મંદિરની સ્થાપના થઈ ત્યારથી આ ઉત્સવ માધવપુરમાં ધામધૂમથી ઊજવાય છે.
આ શિલાલેખમાં એની બે પેઢીના પૂર્વજોનો નિર્દેશ થયો છે. કુમારપાલનો પિતા અયપાલ (અજપાલ) અને દાદો માલ્હણ હોવાનું આ લેખમાં સૂચવાયું છે. રાણકના કામનાથના લેખનું વર્ષ સ. ૧૨૮૬ છે, જયારે કુમારપાલના લેખનું સં. ૧૩૧૯ શક્ય છે, આમ બંને વચ્ચે ૨૨ વર્ષનો તફાવત છે. રાણક અને માલ્હણ વચ્ચેનો કોઈ સંબંધ માત્ર “ગુહિલ” અવટંક સિવાય પકડાતો નથી. શ્રી મોહનપુરી (માધવપુર-ઘેડ, પૃ.૧૩) રાણકનો માણ, માલ્હણનો અયયાલ અને અયપાલનો કુમરપાલ એમ બતાવે છે, પણ સમયની દષ્ટિએ માલ્હણ રાણકનો સમકાલીન કોઈ પિતરાઈ ભાઈ હોય એવું સમઝાય છે.
એટલું તો સ્પષ્ટ છે કે ખેરગઢથી આવેલા સેજકજી (સં. ૧૩૦૬-૭, ઈ.સ. ૧૨૫) સાથે આ માધવપુરવાળા ગુહિલોને નજીકનો કૌટુંબિક સંબંધ બંધ બેસે એમ નથી. - દક્ષિણ સૌરાષ્ટ્રના આ ગુહિલો સંભવ તો એવો છે કે અણહિલપુર પાટણના રાજવીઓને ત્યાં આશ્રયે આવ્યા અને એમની શક્તિ જોઈ વંથળીના ચૂડાસમાઓની સામે દક્ષિણ સૌરાષ્ટ્રનો કબજો જાળવી રાખવા એમને મોકલ્યા. મૂળમાં તો એ “ચૌલુક્યાંગનિગૃહહ' - ચૌલુક્યરાજવીના અંગરક્ષક હતા અને એમની શક્તિ જોઈ મૂલુકને “સૌરાષ્ટ્રરસક્ષમ કહી દક્ષિણ સૌરાષ્ટ્રનો વહીવટદાર બનાવ્યો હોય.
દક્ષિણ સૌરાષ્ટ્રના આ ગુહિલી અને મોડેથી વંથળીના રા'ને ત્યાં આશ્રય લેવા આવેલા મારવાડી સેજકજી ગુહિલનો મેવાડના ગોહિલો સાથે કોઈ સંબંધ છે કે નહિ એ નક્કી કરવા માટે આદ્ય પુરુષ ‘ગુહદત્ત' સુધી આપણે જવું જોઈએ. આ વિષય ઉપર જોઈતો પ્રકાશ આપણે સ્વ.ગૌરીશંકર હીરાચંદ ઓઝાએ રચેલા
પથિક ઑગસ્ટ-૧૯૯૭ - ૨E
- પાથ