Pathik 1996 Vol 36 Ank 11

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 8

ઓઝાનો બંધાઈ ગયો. વાસ્તવમાં માંગરોળવાળા ગુહિલો સંભવતઃ મેવાડમાંથી કોઈ કારણે આવેલા, પણ ક્યા રાજવીના સમયમાં એ જાણવાનું કોઈ સાધન હજી સુધી તો જાણવામાં આવ્યું નથી.
કાલભોજ કિવા બપ્પ (બાપા રાવળ) વિ.સં. ૭૯૧ (ઈ.સ.૭૩૪) માં મેવાડમાં આવી સંપૂર્ણ સત્તાધીશ બન્યો હતો અને વિ.સં. ૮૧૦ (ઈ.સ. ૭૫૩)માં પુત્ર ખુમાણને સત્તા સોંપી સંન્યાસી થયો હતો. એના ભાયાતોમાંના કેટલાક ઉપર કહ્યું તેમ જયપુરથી આગળ વધી પશ્ચિમ મારવાડના ખેરગઢ સુધી પહોંચ્યા હતા, સેજકજી કનોજના રાઠોડથી પરાસ્ત થઈ સૌરાષ્ટ્રમાં આવી સ્થિર થયો હતો. સન ૧૯૪૭ માં સ્વરાજ્ય મળ્યું ત્યાંસુધી રાજસ્થાનમાં મેવાડમાં અને પડોશના ડુંગરપુરના વાગડ વિસ્તારમાં ગુહિલોનાં બે રાજ્ય હતાં. મેવાડમાં ચિત્તોડમાં રાજધાની રાખીને પાછળથી સિસોદિયા કહેવાયા તે રાજવંશ સત્તા ઉપર હતો, જેનો આઘ સ્થાપક કાલભોજ કિંવા બપ્પ (બાપા રાવળ) હતો, જેની ૨૬ મી પેઢીએ થયેલા રણસિંહના પુત્ર ક્ષેમસિંહથી વાગડના ડુંગરપુરમાં શાખા વિકસી અને ત્યાંથી મેવાડના ગુહિલો સિસોદિયા કહેવાયા. વિ.સં. ૧૬૨૪ (ઈ.સ.૧૫૬૮)માં ચિત્તોડ પર અકબરે ચડાઈ કરીને હસ્તગત કર્યા પછી ઉદેપુર મહારાણા પ્રતાપસિંહના સમયમાં રાજધાનીનું નગર બન્યું, જે ઈ.સ. ૧૯૪૭ સુધી રહ્યું.
છેલ્લો મહત્ત્વનો પ્રશ્ન તો એ બાકી રહે છે કે ગુહિલો સૂર્યવંશી હતા કે ચંદ્રવંશી. જૂનાં કોઈ પ્રમાણો મળ્યાં નથી કે આપણે એનો તરત નિર્ણય લઈ શકિયે. બેશક, ગુહિલો પોતાને ‘સૂર્યવંશી’ જ માને છે, છતાં ‘ચંદ્રવંશી’ એવો પણ મત બહાર આવ્યો હતો એ વિશે તદ્દન સંક્ષેપમાં મહત્ત્વનો ખુલાસો ગૌ.હી.ઓઝાએ પ્રસંગવશાત્ આપ્યો છે, એ આપણે ઉપર આ પહેલાં જોયું છે.
1
મેવાડના ગુહિલો પરંપરાથી પોતાને સૂર્યવંશી માને છે, પણ ચંદ્રવંશી હતા એ મત તો સ્વ. દેવશંકર |‘વૈકુઠજી ભટ્ટે ભાવનગરના બાલોધ ઇતિહાસ (પૃ. ૫-૧૦) અને અમૃતલાલ ગોવર્ધનદાસ શાહ તથા કાશીરામ ઉત્તમરામ પંડ્યાએ ‘હિંદ રાજસ્થાન (પૃ. ૧૧૩-૧૪, ૧૬૪-૨૩૫)'માં જાણવામાં આવ્યો છે, જ્યાં શકારિ શાલિવાહન(ઈ.સ. ૧ લી સદી)ને અને ગુહના ૧૯ મા વંશજ શાલિવાહનને અનન્ય માની લેવામાં આવ્યા જણાય છે. રાજપ્રશસ્તિ મહાકાવ્ય (સં. ૧૭૩૨ ઈ.સ. ૧૬૭૬)માં તો સ્પષ્ટ રીતે ગુહિલોને સૂર્યવંશી કહી છેક વિવસ્વાનથી લઈ સુમિત્ર સુધીની ભાગવતાનુસારી વંશાવલી આપવામાં આવી છે, પણ નોંધવા જેવું તો એ છે કે અપ્રસિદ્ધ સં. મંડલિકચરિતકાવ્યમાં એના રચિયતા ગંગાધર કવિએ કાઠિયાવાડ - સૌરાષ્ટ્રના ગોહિલોને સૂર્યવંશી અને ઝાલાઓને ચંદ્રવંશી કહ્યા છે : વિ-વિવૃદ્ધ હિનાન:(૬૨૩) આ કાવ્ય વિ.સં. ૧૪૫૦ (ઈ.સ.૧૩૯૬) આસપાસ સૌરઠના રા મંડલીકની પ્રશસ્તિમાં રચાયેલું મહાકાવ્ય છે (ઓઝા : પૃ. ૧૨૯-૩૦ પાદટીપ) : ‘રવિ’ એ સૂર્ય અને ‘વિધુ’ એ ચંદ્ર, ‘રવિ-સૂર્યના ‘ગોહિલો’ અને ‘વિધુ’-ચંદ્રના વંશમાં ઉદ્ભવ પામેલા ‘ઝાલા’.
અંગત દર્શાનાનુભવ નોંધવા જેવો છે. મહારાણા શ્રી ભગવતસિંહજી-મેવાડ વિશ્વ હિંદુ પરિષદના કેટલાંક વર્ષો માટે પ્રમુખ હતા એટલે વારંવાર મળવાનું થતું હતું. એમની મુખમુદ્રા જોતાં મને પીતાંગસૂર્યવંશી ‘મૉન્ગોલોઇડ’ પ્રજાની લાક્ષણિકતા અનુભવાતી. એ ખરું છે કે ઋગ્વેદ (અંદાજે સમય સ્વ.શ્રી બાલ ગંગાધર તિલકને મતે ઇ.પૂ. ૮૦૦૦ થી ૧૦૦૦૦ વર્ષ પ્રાચીન) થી પણ પૂર્વના સમયમાં એશિયાની ત્રણ પ્રજા (૧) ગૌરાંગ-ચંદ્રવંશી ‘કૉકેસોઈડ' (હિમાલયના પશ્ચિમાર્ધથી લઈ એશિયાની પશ્ચિમ સરહદ સુધી જઈ પહોંચેલી ત્યાં ‘કૉકેસસ’ ગિરિમાલા તરીકે જાણીતા પ્રદેશમાં વિકસેલી, પ્રાચીનતમ ‘શિવાપિથેકસ’ આદિમાનવથી ઊતરી આવેલી, (૨) પીંતાંગ-સૂર્યવંશી - ‘મૉન્ગોલોઈડ’ (હિમાલયના પૂર્વાર્ધથી પ્રશાંત મહાસાગરના કાંઠા સુધીમાં વિકસેલી, પ્રાચીનતમ ‘સિનોપિથેકસ' આદિમાનવથી ઊતરી આવેલી) અને (૩) શ્યામાંગ દનુવંશી
પથિક ૭ આંગસ્ટ-૧૯૯૭ ૦ ૫