Pathik 1996 Vol 36 Ank 11

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 4

મેવાડના અને સૌરાષ્ટ્રના દ્વિવિધ ગુહિલો
પ્રો. (ડૉ.) કેશવરામ કા. શાસ્ત્રી
ગુજરાતના ઇતિહાસ સાથે મેવાડના ગુહિલોનો કોઈ સીધો રાજકીય સંબંધ છે એ વિશે આપણે ત્યાં કોઈ પણ ઇતિહાસવિદે શ્રમ લીધો નથી અને તેથી માંગરોળના પ્રદેશમાં ગૌણ સત્તા ભોગવી ગયેલા ગુહિલો અને એમના ઉત્તર કાલમાં પશ્ચિમ મારવાડના લૂણી નદીને કાંઠે આવેલા ખેરગઢમાંથી, કનોજના જયચંદ્ર રાઠોડના ભત્રીજા શિયાજીએ ખેરગઢમાં વીસ પેઢીથી સત્તા ભોગવતા મોહદાસને પરાજિત કરી, યુદ્ધમાં એનો વિનાશ કરી ત્યાંથી ભગાડ્યા ત્યારે મોહદાસનો પૌત્ર સેજકજી સં. ૧૩૦૬-૭(ઈ.સ. ૧૨૫૦)માં પોતાનો પિતા ઝાંગરજી પણ યુદ્ધમાં મરાયો તેથી ખેરગઢની સત્તા ગુમાવી અને આશ્રય માટે વંથળીના ચૂડાસમા રાજવી રા' મહીપાલના દરબારમાં મહેમાન તરીકે આવ્યો, જેને રા'એ પંચાલનાં બાર ગામ ભેટ આપ્યાં, જ્યાં સેજકપુર (અત્યારે તા. સાયલ, જિ. સુરેન્દ્રનગર) વસાવી પોતાનો વિકાસ સાધ્યો. આ ગુહિલોનો મેવાડના ગુહિલો સાથે ક્યા પ્રકારનો સંબંધ હતો એ વિશે ક્યાંય ઇતિહાસવિદોએ કાંઈ મહત્ત્વપૂર્ણ લખ્યું નથી. આ વિષયમાં કાંઈક પ્રકાશ પાડવાનો આ પ્રયત્ન છે. આ સેજકજી વિશે તો આપણે ત્યાં પ્રમાણમાં ઠીક ઠીક લખાયું છે. (પ્રારંભિક વિગતો બંને ગુહિલો વિશે મારા તરફથી ‘ગુજરાતનો રાજકીય અને સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસ, ગ્રંથ ચોથો, સોલંકીકાલ'માં પૃ. ૧૫૧-૧૫૩ માં લખાયું હોઈ એની પુનરુક્તિ અહીં કરી નથી. એટલું જ સૂચવું કે સેજકજીના પુત્ર રાણોજીએ સં. ૧૩૪૬ (ઈ.સ. ૧૨૯૦)માં પિતા પાછળ સત્તા પર આવ્યો ત્યારે ‘રાણપુર’ વસાવ્યું અને રાજધાની ત્યાં લઈ ગયો.)
માંગરોળ-સોરઠમાં અણહિલપુર પાટણના સોલંકી રાજવી તરફથી ‘સૌરાષ્ટ્રરક્ષાક્ષમ' ઠા. મૂલુક ગુહિલ સં. ૧૨૦૨ (ઈ.સ. ૧૧૪૬) સૌરાષ્ટ્રના વહીવટદાર તરીકે સત્તા ઉપર હતો તેનો પિતા સહિજગ “ચૌલુક્યાંગનિગૂહક’ હતો, અર્થાત્ કે ચૌલુક્ય રાજવીનો એક અંગરક્ષક હતો, જેના પિતાનું નામ ‘સાહાર’ હતું. સહજિંગનો બીજો પુત્ર ‘સોમરાજ’ હતો, જેણે પિતાની અમર કીર્તિ થવા ‘શ્રીસહજિગેશ્વર મહાદેવ’નું મંદિર બંધાવ્યું હતું. મારા તરફથી એવી સંભાવના કરવામાં આવી હતી કે ‘ચો૨વાડ'ના ઉગમણે પાદર ‘જડેશ્વર' મહાદેવ છે તે આ ‘શ્રીસહજિગેશ્વર મહાદેવ' હશે. આ વિશે વધુ વિચાર કરતાં એવી સંભાવના શક્ય બને એમ છે કે આ મહાદેવમાંનો માંગરોળની સૈયદવાડાને નૈઋત્ય ખૂણાને નાકે કોટના વિસ્તારમાં સં.૧૩૭૫ (ઈ.સ. ૧૩૧૯)માં રા' મહીપાલદેવના સત્તાકાલમાં વલી (? બલી) સોઢલે બંધાવેલી અને તેથી ‘સોઢળીવાવ’ તરીકે જાણીતી વાવમાં પ્રવેશતાં ત્રીજા ચોથા પગથિયે જમણા હાથની દીવાલમાં સં. ૧૨૦૨ (ઈ.સ. ૧૧૪૬)નો શિલાલેખ ચોડવામાં આવ્યો છે તે એટલે છેટેથી લાવવામાં આવ્યો ન હોય, પરંતુ એનું કોઈ નજીકનું સ્થાન હોવું જોઈયે.
માંગરોળ-સોરઠ મારું જન્મસ્થાન તેમ વતન છે તેથી ત્યાંનાં ઐતિહાસિક સ્થાનોનો મને પરિચય છે, ક્યાં ક્યાં જૂના અવશેષો પડ્યા છે, ક્યાં ક્યાં હિંદુ સ્થાનોને મસ્જિદોમાં પરિવર્તિત કરવામાં આવ્યાં છે એનો મારો અભ્યાસ છે. આમ કહુ છું ત્યારે માંગરોળ - બહારકોટના ઉગમણા જેલ દરવાજાથી કામનાથ મહાદેવ તરફ પાંચ કિ.મી. જવા સડક ઉપર ચડિયે છિયે કે તરત ભાગ્યેજ અર્ધ કિ.મી. ઉ૫૨ ડાબે હાથે જૂનું તળાવ આવે છે એના વિકાસ માટેના દક્ષિણ કાંઠા ઉપરના નાળા જેવા ખચકામાં અને કાંઠાની નીચલી સપાટીએ કોઈ પ્રાચીન સ્થાપત્યના કેટલાક અવશેષો હજી પણ પડેલા જોવામાં આવે છે. તળાવને દક્ષિણ કાંઠે આવેલા કોઈ મંદિરના આ અવશેષો છે એવું જોતાં જ કહી શકિયે. આ સ્થાન શ્રીસહજિગેશ્વર મહાદેવના મંદિરનું
પથિક ૦ ઑગસ્ટ-૧૯૯૭ ૦ ૧