________________
નથી. આથી કર્મસત્તા કેઈ સર્વોપરી સત્તા નથી જે પોતાનું ધાર્યું કરી શકે. મુક્તામાની વાત છેડે. આજ આપણે કઈ પાપ ન કરીએ તે આપણને પણ કર્મ નહિ લાગે. અને જે સાધુ–સંત-મહાત્મા પણ જે આ પ્રકારે પાપ કર્મ કરશે તે નિશ્ચિત સ્વરૂપમાં તેમને પણ પાપ કમ લાગશે. જીવ અનાદિ અનંતકાળથી કર્મના અજબ ચકરાવામાં પરિભ્રમણ કરી રહ્યો છે. “કર્મ નચાવે તિમ હી નાચત...” સમસ્ત વિશ્વના વિશાલ ધરાતલ ઉપર અવલોકન કરતા અનેક પ્રકારની વિષમતા વિવિધતા અને વિચિત્રતા નજરે પડે છે. એક રાજ બીજે રંક, એક ગવર્નર તે બીજે તવંગર, એક અમીર તે બીજે ગરીબ, એક સુખી તે એક દુઃખી વગેરે અનેક પ્રકારની વિષમતા અને વિચિત્રતા સંસારમાં જોવા મળે છે. એક જ છોડમાં રમણીય ગુલાબ છે અને અણીદાર કાંટા પણ છે. એક પથ્થર કાળે છે તે બીજે હીરા તરીકે છે, એકેન્દ્રિય થી પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય સુધી ચારે ગતિમાં વિચિત્રતા જોવા મળે છે. તેનું કારણ છે “કર્મસત્તા”. જીવ રાગદ્વેષાદિ પ્રવૃત્તિથી શુભ કે અશુભ સારી કે ખરાબ જે જે પુન્ય પાપની પ્રવૃત્તિ કરે છે તે અનુસાર કર્મ બંધાય છે. આ કર્મસત્તાને જન્મ ક્યાં થયે? પાપ પ્રવૃત્તિમાંથી થયે છે. આથી જીવ પાપ કરીને આ કર્મ સત્તાને જન્મ આપે છે. આ પાપના પ્રકાર ૧૮ છે. જેનું વર્ણન આગળના વિવેચનમાં ઘણું કર્યું છે.
અહિ કાર્ય કારણ ભાવ સંબંધ છે. જન્ય–જનક ભાવ સબંધ છે. મારી કાર્ય છે ઘડે કારણ છે. અગ્નિ જનક છે ધુમાડો જન્ય છે. તેવી રીતે પાપ પ્રવૃત્તિ જનક પણ છે અને કર્મ જન્ય છે. પાપપ્રવૃત્તિ કારણને મુખ્ય કર્તા જનક જીવ પોતે છે. જીવ જન્ય કર્મ છે. હવે મારા દ્વારા કરેલા પાપથી ઉત્પન્ન થયેલ કમ મારા કર્મ કહેવાશે. તે બીજાને નહિ લાગે, ને બીજાના નહિ બને. અને બીજાના નિમિત્તે જે પાપ કરીએ અને કર્મ લાગે તે પણ તે જીવને પોતાને જ ભેગવવું પડશે. બરાબર જ કહ્યું છે કે पुरुषः कुरुते पापं बन्धु निमित्त वपुनिमित्त वा । वेदयते तत्सर्व नरकादौ पुनरसावेकः ॥
સગા-સંબંધી, ભાઈ આદિના નિમિત્તે અથવા પોતાના શરીરના નિમિત્તે કારણથી જે કોઈ જીવને જેના નિમિત્તે પાપ કર્મ બંધાય છે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
