Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર
પ્રાણાતિપાત
માહા
કબ્રહ
~17h
મુષાવાદ
પરિવાદ
માયા
અભ્યાખ્યાનન
માયાભૃષાવાદ
વિર્યચતિ
અઠવાદાન
પપૂછ્ય
વિ. સં. ૨૦૪૬ માગસર સુદ–ર
Cation International
મિથ્યાત્વ શક્ય
FL SUB
લોભ
♦ પ્રવચનકાર ૭
પૂ.આ.શ્રી સુબોધસૂરિ.મ. 1 વિય
પૂ. મુનિરાજ શ્રી અરૂણ વિજય મ
પાપ in સજા ભારે
મનુષ્યત જીવ
મૈથૂન
રાગ
:
તિઅગ્રત
પરિગ્રહ
પાપની સજા ભારે
Card द्वेष
વર્ગાત
ફોધ
રકાંત
For
( ૨૦ ) Use only તા. ૧૦-૧૨-૮૯ prayog
વિ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
390 Cond NAYE K YOG AND DO
૧૧.
શ્રી કલ્યાણભાઇ સી. ગાંધી
૧૨. શ્રી નરેશભાઈ રતીલાલ પરીખ
૧૩ શ્રી ચંદ્રકાન્ત રતીલાલ ૧૪. શ્રી હેમેન્દ્રભાઈ રમણલાલ
શ્રી જય'તિલાલ કેશવલાલ વકીલ
૧૫.
૧૬. શ્રી રસીકલાલ કેશવલાલ
૧૭.
શ્રી અરૂણભાઈ જયંતિલાલ દલાલ
૧૮.
શ્રી અરૂણભાઇ સારાભાઇ
૧૯. શ્રી સુરેન્દ્રભાઈ શાન્તીલાલ
૨૦.
શ્રી પ્રમેાદભાઇ ત્રીકમધાલ
૨૧.
શ્રી ૨મેશચંદ્ર મફતલાલ વખારીયા ૨૨. શ્રી બાબુભાઈ ચીમનલાલ
૨૩.
શ્રી મુકુંદભાઈ નવીનચંદ્ર સ`ઘવી ૨૪. શ્રી જયંતભાઇ રાજેન્દ્રભાઈ ૨૫. શ્રી વિનેદભાઇ મણીલાલ (કા.આર્ટ)
૨૬. શ્રી અજયભાઇ મહેન્દ્રભાઇ (કા.એ ૮) ૨૭. શ્રી જયેશભાઈ ચંપકલાલ ભણસાલી (કા.એપ્ટ) (મુનીમ શ્રી રમેશભાઇ સી. શાહ)
नम्र सूचन इस (ग्रन्य के अभ्यास का कार्य पूर्ण होते ही नियत समयावधि में शीघ्र वापस करने की कृपा करें,, जिससे अन्य वाचकगण इसका उपयोग कर सकें.
31515
20224 300 હેQXPAND
ww .jainelibrary.org
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રવચન-૨૦
પાપળી સજા. ભારે
પ. પૂ. ત્રિકાલજ્ઞાન, ત્રિલોકીશ ત્રિલેાક પૂજ્ય, વિકાચ નિવાસી, ત્રિલોકનાથ, ચરમતીર્થપતિ શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીના ચરણારવિંદમાં નમસ્કારપૂર્વક.....
सेोच्चा जाणइ कल्याणं, सेोच्चा जाणइ पावगं । उभयपि जाणइ सोच्चा, ज सेयं तं समायरे ॥
શ્રી દશવૈકાલિક આગમમાં અનંત ઉપકારી ભગવંતે ફરમાવ્યું છે કે હે જીવ ? કલ્યાણના માર્ગને સારી રીતે સમજી વિચારીને જાણી લે, તેવી રીતે પાપના માર્ગને સારી રીતે સમજી વિચારીને જાણી લે, બંને માર્ગને સમજ્યા પછી જે શ્રેયસ્કર કલ્યાણકારી માર્ગ હોય તેને અપનાવો, આચરો. તેનું જ સમ્યમ્ આચરણ કરવું, તેમાં જ તારું કલ્યાણ છે. અનંત કરુણાસાગર પ્રભુની આ હિત શિક્ષા છે.
આવી રીતે ભગવંતે કલ્યાણને જે શુદ્ધ સ્વરૂપ માર્ગ છે, જે છે. તે જ સ્પષ્ટ બતાવી દીધું છે. તેવી જ રીતે પાપને જે માર્ગ છે જેવો છે, તેવો જ સ્પષ્ટ બતાવી દીધો છે. હવે આ બંને માર્ગને સારી રીતે સમજીને કર્યો આચરે? તે આપણા પર છેડ્યું છે. માર્ગ બે પ્રકારના છે, ક્યા માર્ગ પર જવું તે આપણે નક્કી કરવાનું છે. બે ભાગ -
સંસામાં બે પ્રકારના માર્ગ છે. પણ તે બંને જુદી જુદી દિશામાં જાય છે. એક માર્ગ છે જે સીધે મેક્ષ તરફ જાય છે. જે સીધો સરળ છે. માત્ર ૧૪ સપાન [ગુણસ્થાનક] છે. આસાન છે, સાધ્ય છે. અને સર્વ લેકની ઉપર મુકુટસ્થાનરૂપ મેક્ષ છે. ત્યાં પહોંચાડે છે. જ્યારે બીજો માર્ગ બે પ્રકાર છે. એક તે સીધો ઉપરના માર્ગને
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
એકદમ ઉલ્ટ–જે સીધે અલકમાં નીચે નરકમાં લઈ જાય છે. જ્યાં કરડે–અબજે–ખર્વો સાગરોપમ કાળ સુધી આત્માને ત્યાં રાખે છે. ઘણું જ દુઃખદાયિ વેદના–પિડાથી ભરેલું દુઃખમય જીવન ત્યાં છે. હાય-હાય કરતાં આંખોમાંથી નીરંતર આંસુની ધારા તે શું પરંતુ લેહીની ધારા વહાવતા, રોતા–બૂમ પાડતા સાગરેપમને કાળ પસાર કરવો પડે છે. કાંટા, કાંકરા–પથ્થરથી ભરેલો માર્ગ છે.
બીજો માર્ગ જે પહાડી ઘાટીમાં ગોળ ગોળ ફરવા જેવું છે. ઉપરથી નીચે અને નીચેથી ઉપર તેવી રીતે ચઢ ઉતર કરતા જાઓ. ચડતા જાવ અને ઉતરતા જાવ અને તેવી રીતે ગોળ ગોળ ઘુમતા જાઓ, ડીવાર માટે એવું લાગે છે કે અમે ઉપર ચડી રહ્યા છીએ, ઘણું જ ઉપર જઈ રહ્યા છીએ. પરંતુ થોડી જ વાર માટે છે. ફરી પાછુ નીચે જ ઉતરવું પડે છે. આ માર્ગ અત્યન્ત કઠીન [ગુંચવડ ભરેલો] છે. આમાં અંતિમ કિનારો મળતો જ નથી અને ગેળ ગળ ઘુમતા ચાર ગતિમાં ભ્રમણ કરે છે.
ઉપરોક્ત બંને પ્રકારના માર્ગને ઓળખવો આવશ્યક છે. કારણ મનુષ્ય માર્ગ પ્રમાણે ચાલે છે. માર્ગ જે દિશામાં જાય છે તે દિશામાં જાય છે. આથી જતા પહેલા માર્ગ અને દિશા કઈ લેવી તેને નિર્ણય કરી લેવો જોઈએ. પાપને અને કલ્યાણને માગ:
પાપને માર્ગ કાંટાને માર્ગ, દુઃખદાયિ માર્ગ છે. શરૂઆતમાં થોડી ક્ષણે માટે એ સારો મીઠે સુખદાયિ લાગે પરંતુ અંતમાં મહાદુઃખદાયિ લાગે છે. આમાં કોઈ શંકા નથી. પાપને માર્ગ ક્ષણિક છે. થોડા સમય માટે પાપની પ્રવૃત્તિ થાય છે. પરંતુ સજાને કાળ લાંબે છે, ૧ મિનિટમાં કરેલ પાપની સજા સંભવ છે કે હજારો-લાખો વર્ષો સુધી જોગવવી પડે છે. કેઈને ચોરી કરવામાં ૧-૨ કલાક લાગે, કેઈપર બળાત્કાર કરવામાં ૧૦-૨૦ મિનિટ લાગે. પરંતુ જ્યારે પકડાઈ જાય અને સજા આપવામાં આવે છે. ત્યારે કેટલી ૧૦ વર્ષની જેલ, ૨૦ વર્ષની જેલ, કદાચ ઉમ્મરભર કેદની સજા પણ આપવામાં આવે છે. કેઈ દેશમાં બળાત્કારની ૧૦-૨૦ મિનિટની પાપ-પ્રવૃત્તિની સજા ફાંસી દેવામાં આવે છે. સીધા જ ફાંસી પર લટકાવવામાં
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૩૭
આવે છે. હવે વિચારો કેમ ? પાપની સજાના સમયે પાપ કરતા કેટલા સમય લાગ્યા ? ૧૦-૨૦ મિનિટ અથવા ૧-૨ કલાક આવુ... કાઈ જોતુ નથી. સજા દેવાના સમયે જજ સમય જોતા નથી, તે તા માત્ર પાપના પ્રકાર જુએ છે. કેવુ· પાપ કર્યું... છે ? કેવા પ્રકારે કર્યુ· છે ? કાણું કર્યું. છે? કેમ કર્યુ” છે? આ પાપમાં તેણે કેટલાને નુકશાન કર્યું છે ? ઇત્યાદિ કેટલીય વાતાનેા વિચાર કરીને પછી પાપની સજા આપે છે. કોઈપણ સ્વરૂપે જોઇએ તો પાપના માર્ગ જરૂર દુઃખદાયિ છે. નિર્વિવાદ છે.
આ
જે પિતાએ કાંટાથી ભરેલા દુઃખદાચ માને જોયા છે, અનુભવ્યા છે. તે મા` પેાતાના પૂત્રને કોણ બતાવે? હિતેક્ષ પિતા તે કહેવાય જે સ્વયં પાપના દુઃખદાચ માને જોઈને પૂત્રને કહે કે બેટા આ મા` પર ન જાતા. આ મારા અનુભવ છે. મે કેટલાય પાપ કર્યાં છે અને દુઃખી ખન્યા છું. આથી મારા જેવી તારી જી ઢગી પણ દુઃખી ન થાય તે માટે ધ્યાન રાખજે, સમજદાર તે છે જે દી દષ્ટિવાળા છે. ઘણા લાંબા વિચાર કરીને ચાલે છે. પોતાના હાથમાં ફ્લેશ કે ટાચ લાઇટ રાખીને દૂર પ્રકાશ ફેકીને ખાડા આદિ તા નથી ને ? તે જોઈ ને ચાલે તે જ સાચા સમજદાર છે. રાત્રે અધારામાં ગાડી ચલાવવાવાળા ચારસા-પાંચસે। ફૂટ લાંબા પ્રકાશ ફેકીને આગળ રસ્તા જોઈને પછી આગળ ચલાવે છે.તેવી રીતે આપણે પણ દી દૃષ્ટિ બનીને ભવિષ્યના વિચાર કરીને પ્રવૃત્તિ કરવી જોઇએ. આજ હુ. આ પાપ કરી રહ્યો છું પરંતુ ભવિષ્યમાં મારે દુઃખ સહન કરવું પડશે આજે તા પાપ કરતાં સમયે સારુ લાગે છે પરંતુ તે દુઃખના દિવસ અથવા ભગવવાના દિવસ આવશે ત્યારે શું કરીશ ? હસતા હસતા કરેલા પાપ જ્યારે રાતા રાતા ભાગવવા પડશે ત્યારે શું થશે? વર્ષો સુધી પાપની સજા ભાગવવી પડશે શુ થશે ? એટલા માટે પાપ કરતા પહેલા પાપના પિરણામેાના વિચાર કરી લેવો જોઈ એ તા સભવ છે કે આવેલા પાપને ન કરવાના સંકલ્પ પણ કરી શકા.
કલ્યાણના માર્ગ પ્રભુએ બતાવ્યું છે. પાપના માસ થા ત્યાય છે. હૈય છે તે તેની સામે કલ્યાણના માર્ગ જ્ઞેય છે, ઉપાદેય છે, આચરણીય છે, કલ્યાણકારી છે, સુખાયિ છે. આથી પાપના વિકલ્પના રૂપમાં આ માર્ગ આચરવા સાચા છે. જે માર્ગોમાં આગળ
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૮૩૮
ઉત્તરોત્તર પ્રગતિ છે, વિકાસ છે, શુદ્ધ–વિશુદ્ધ છે. ભવ પરંપરાને સંસાર ઓછો થઈ જાય છે. કર્મનું પ્રમાણ ઓછું થઈ જાય છે. તેથી આત્મકલ્યાણને માર્ગ અપનાવવો જોઈએ. જેનું સુંદર સુવ્યવસ્થિત સ્વરૂપ સર્વજ્ઞ ભગવંતો એ બતાવ્યું છે, ગુણસ્થાનમાં ૧૪ ગુણસ્થાનક ચઢવાને વિકાસવાદને ઉત્તમ માર્ગ બતાવ્યું છે. આથી કયા માર્ગ પર જવું તે નિર્ણય આપણે સ્વયં કરવું જોઈએ. થડા નીચેના દષ્ટાંતો જોઈએ જેથી આપણને વિશ્વાસ થાય કે કેવા પાપ કરવાથી કેને કેવી સજા ભેગવવી પડી. કરેલા પાપની સજા -
જેવા પાપ કરવાથી જે કર્મ બંધાય છે. તેને ઉદય આવવાથી તે દુઃખોને, તે સજાને ભેગવવી પડે છે. કર્મસત્તાના ઘરમાં ચાહે શજ હોય કે રંક હોય, ચાહે તીર્થકરને જીવ હોય કે પછી સામાન્ય જીવ હોય કેઈના માટે વધારે ઓછું નથી હોતું. કર્મસત્તા આગળ કેઈ નાનું મેટું નથી. કર્મસત્તાના ઘરમાં તો કરેલા પાપ અનુસાર, જીવ પોતે સજા પામે છે. ઉદાહરણ માટે થોડા દષ્ટાંત સંક્ષેપમાં જોઈએ.
(૧) ભગવાન ઋષભદેવના જીવે પોતાના પૂર્વ ભવમાં કઈ બળદના મુખ પર શિકુ બાંધવાની સલાહ આપી અને ખેડૂતે તે પ્રમાણે કર્યું. આ પાપના કર્મની સજા તેમને ૧૩ માં ભવમાં મળી, જ્યારે ઋષભદેવ ભગવાને દીક્ષા લીધી ત્યારે તે અંતરાયકર્મ ઉદયમાં આવ્યું, અને ૪૦૦ દિવસ સુધી આહાર પાણું ન મળ્યા.
(૨) મરીચિના ત્રીજા ભવમાં મહાવીરસ્વામીના જીવે કુળમદ કરીને નીચગોત્ર કર્મ બાંધ્યું અને ૫, ૬, ૮, ૧૦, ૧૨ અને ૧૪ આટલા ૬ ભવ બ્રાહ્મણના યાચક કુળમાં જન્મ લેવું પડે. ત્યાં પણ ફરી ત્રિદંડી થતા જ ગયા. તથા ૮૨ દિવસનું બાકી રહ્યું હતું તે કમ તેમના અંતિમ ૨૭ મા ભવમાં દેવાનંદાની કુક્ષીમાં ૮૨ દિવસને માટે જન્મ ધારણ કરવો પડે. જેવી રીતે કર્મ બાંધ્યું હતું તેવી રીતે કર્મએ સજા કરી.
(૩) ૧૫માં ત્રિપુષ્ઠ વાસુદેવના ભવમાં શય્યાપાલકના કાનમાં ગરમ ગરમ તપતું શીશુ નંખાવીને જે પાપ કર્યું તેનું ફળ તેમને ર૭માં ભવમાં ભોગવવું પડ્યું. જેમાં કાનમાં ખીલા ઠેકાયા અને
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૩૯
સિંહને ફાડીને માર આદિ જે પાપ કર્યું હતું તે પાપની સજા ભેગવવા માટે સાતમી નરકમાં જવું પડયું.
(૪) મગધ સમ્રાટ શ્રેણિક જેવા રાજાએ ગર્ભિ| હરિણીને શિકાટ કરીને બે જીવોને વધ કરીને પ્રાણાતિપાતનું જે ભયંકર પાપ કર્યું હતું તેની સજા ભોગવવા માટે તેમને પહેલી નરકમાં જવું પડયું. ત્યાં ૮૨ હજાર વર્ષ સુધી મહાવેદના સહન કરશે. જો કે તીર્થકર નામ કર્મ પછીથી બાંધ્યું હતું છતાં પણ કરેલા પાપ કયાં છૂટી શકે છે? એટલા માટે નિયમ છે કે,
"कृत कर्म अवश्यमेव भोक्तव्य कल्पकोटि शतैरपि" કરડે વર્ષ વીતી જાય તો પણ કરેલા નિકાચિત કમ તે અવશ્ય ભોગવવા જ પડે છે. હવે ૮૪ હજાર વર્ષ નરકમાં પૂર્ણ કરીને ત્યાંથી નીકળીને ભરતક્ષેત્રમાં આવીને તીર્થકર બનશે.
(૫) મુનિ મહારાજને રસ્તામાં ચાલતા સમયે પગનીચે દેડકે આવી ગયે. એક જીવની હિંસા થઈ ગઈ તે પણ પાપનું પ્રાયશ્ચિત ન કર્યું અને ઉપરથી શિષ્યને દંડે લઈને મારવા દોડવાનું પરિણામ એ આવ્યું કે રાત્રે અંધારામાં થાંભલા સાથે અથડાયા. માથું ફૂટયુ અને ભયંકર ધમાં મરીને તાપસ બન્યા. ત્યાં પણ ભયંકર ક્રોધના કારણે મરીને તિર્યંચગતિમાં ચંડકૌશિક નામના સપ બન્યા, જીને કેટલાય પાપની સજા ભોગવવા માટે તિર્યંચ પશુ પક્ષીની ગતિમાં જન્મ લેવો પડે છે.
(૬) સુભમ ચક્રવતી અતિભમાં મરીને ૭ મી નરકમાં ગયા.
(૭) કણિક રાજાએ પોતાના પિતા સમ્રાટ શ્રેણિકને જેલમાં નાંખીને ચાબૂક માર્યા. પિતાને મારવાના ભયંકર પાપ અને બીજા પણ પાપના પરિણામરૂપે ૭ મી નરકમાં જવું પડ્યું.
(૮) બ્રહ્મદત્ત ચક્રવર્તીએ કેટલાય બ્રાહ્મણની આંખ ફડાવીને દરરોજ સવારે તેને મસળવાનું જે મહાભયંકર પાપ કર્યું અને નિર્બક્ષિ પૃથ્વી કરવાનું હિંસાનું જે પાપ કર્યું તેના ફળ સ્વરૂપે ૭ મી નરકમાં જવું પડ્યુ.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
८४०
(૯) રાજકુમારીના જન્મમાં પોપટની પાંખ કાપીને જે પાપ કર્યું હતુ તેની સજા એવી થઈ કે પોપટને જીવ શંખરાજા બન્યા અને રાજકુમારી રાણી કલાવતી બની. ત્યારે શંખરાજા એ રાણીના બે હાથ કપાવ્યા. Tit for Tat “સારું પ્રતિ ફાર્ચ ? જેવાને તેવું ને નિયમ કર્મસત્તા ના ઘરમાં વ્યવસ્થીત ચાલે છે.
(૧૦) વેગવતીએ મુનિ પર એવું કલંક લગાવ્યું હતું કે તેને ૧૩ માં અભ્યાખ્યાનના પાપની સજા એવી જોગવવી પડી કે મહાસતી સીતાના જન્મમાં ધોબીની સામાન્ય વાતના નિમિતે રાજા રામચંદ્રજીએ કાઢી મૂકી. ગર્ભવતી સીતાને ઘર-પરિવાર બધુ છોડીને નીકળી જવું પડ્યું, અને જંગલમાં આશ્રમમાં લવ-કુશને જન્મ આપ્યો. પાપે પોતાનું કાર્ય સમયસર કર્યું.
(૧૧) સાદવજીનું મન હીરામાં રહી ગયું. અતિમહ હતા. આથી મરીને ઉપાશ્રયમાં ગરોળી બનીને ભટકવું પડયું.
(૧૨) નંદમણિકાર શેઠના ભવમાં એવીહાર અઠ્ઠમમાં રાત્રે પાણી પીવાનું મન થયું, આદયાનમાં આયુષ્ય બાંધ્યું. મરીને પાણીની વાવમાં દેડકા તરીકે ઉત્પન્ન થયા. મનના પાપથી પણ કેવી ગતિ થાય છે ?
(૧૩) કમઠે પ્રથમ ભાવમાં વૈર વૈમનસ્યનું નિયાણું બાંધીને પિતાના સગાભાઈ મરુભૂતિને માર્યો પણ ખરો અને ભવિષ્યમાં મારતો રહીશ આવી નિયાણું વૃત્તિથી મનુષ્ય હત્યા અને મુનિ હત્યાનું પાપ કરીને કેટલીવાર નરકમાં ગયે.
(૧૪) અગ્નિશર્મા અને ગુણસેનના સમરાદિત્ય ચરિત્રમાં શું થયું? અગ્નિશર્મા ગુણસેનને ભાભવ મારવાનું નિયાણું કર્યું હતું. તેના પરિણામે તે મારતે જ રહ્યો, તે મનુષ્ય હત્યા અને મુનિહત્યાના પાપની સા ભેગવવા વારંવાર એક એકથી ભારે સજા ભોગવવા નરકમાં જતો હતે.
(૧૫) દેરાણી જેઠાણીના સંબંધમાં ભગવાનની પ્રતિમા કચરામાં ફેંકીને સતાવવાનું જે પાપ કર્યું તેના ફળ સ્વરૂપ મહાસતી અંજનાને ૧૨ વર્ષ પતિને વિગ સહન કરવો પડો.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૪૧
જેવા પ્રકારના પાપ કર્યા હોય તે પ્રકારે સમય પાક્તા તે પાપની સજા ભોગવવી પડે છે. મહાવીર સ્વામીએ અંતિમ દેશના ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના કમ્મપયડી અધ્યયનમાં કહ્યું છે કે-“ વાળ વન્માન મોત્તિઓ કરેલા કર્મોથી કઈ છૂટકારો નથી. અર્થાત્ જેવી રીતે પાપ કર્યા છે અને જેવા કર્મ બાંધ્યા છે. તેવાથી કેઈ છૂટકારો થઈ શક્તો નથી. બચીને કયાં ભાગશે આખરે પાપની સજા તે ભેગવવી જ પડે છે. તેમાં અંશમાત્ર શકાને સ્થાન નથી,
यदुपात्तमन्य जन्मानि शुभमशुभं वा स्वकम परिणत्या । तच्छक्यमन्यथा नैव बार्तुं देवासुरैरपि हि ॥
પિતાની કર્મ પરિણતિ અથવા પાપ વૃત્તિથી ગયા જન્મમાં જે પણ સારા-ખરાબ પુન્ય અથવા પાપકર્મ ઉપાર્જન કર્યા છે, તેને દેવતા કે અસુરો સાથે મળીને પણ કોઈપણ રીતે નાશ કરી શક્તા નથી, જેવા કર્મ કર્યા છે, તેવા ફળ તેવી સજા ભેગવવી જ પડશે. સજા કે ફળ દેવાવાળે ઈશ્વર નથીઃ
પાપ આપણે કરીએ અને પાપનું ફળ દેવાવાળા ઈશ્વરને માનવામાં આવે તે યંગ્ય નથી. ઈશ્વર એક માત્ર પરમવિશુદ્ધ સ્વરૂપમાં આરાધ્ય છે. આપણી કમ નિર્જરામાં આલંબન રૂપ છે. તે આપણું કરેલા પાપોને માફ કરવાવાળા નથી, કે પાપનું ફળ આપવાવાળા કે સજા આપવાવાળા પણ નથી. તમે પાપ કરો અને તે કેમ માફી. આપે ? સારુ, માની કે પાપ માફ કરે છે. તે તે ઈશ્વરનું સ્વરૂપ કેવું હશે ? ઉદાહરણ માટે એક મનુષ્ય કેાઈનું ખૂન કર્યું પછી તે ઈશ્વરની ઉપાસના કરીને પ્રાર્થના કરે અને કહે કે હે ભગવાન! મને ક્ષમા કરે ! અને માની લો કે ઈશ્વર તેને અપરાધ માફ કરી દે તો, ખૂની ને માટે ઈશ્વર સારો સિદ્ધ થશે પરંતુ જે બિચારે મરી ગયા છે, તેના માટે ઈશ્વર કેવા સિદ્ધ થશે ? તે મરવાવાળો પણ બીજા જન્મમાં જઈને ઈશ્વરને પ્રાર્થના કરતા કહે કે હે ભગવાન ! આપ મારા હત્યારાને કૃપા કરીને માફ ન કરતા. હું તેને મારીને બદલે લેવા માંગુ છું. અને આપ માફ કરવાવાળા છે તો મને પાપ હત્યાનું જે પાપ લાગે તેને આપ માફ કરી દેજે. હવે ઈશ્વર શું જવાબ આપશે? અને લોકમાં બેટી ધારણું ફેલાય જાય કે ગમે તેવું ખૂન
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૪૨
કરે, ગમે તેવું પાપ કરો પણ ઈશ્વરના દરબારમાં જઈને માફી માંગી લઈશું. ખૂબ રડતા રડતા પ્રાર્થના કરતા ઈશ્વરના ચરણોમાં પડી જઈશું ઈશ્વર તે દયાળુ, કરુણાળુ છે. તેથી અમારા ઉપર દયા કરશે, માફ કરી દેશે અને અમે પાપથી છૂટકારો મેળવશું. શું આ માન્યતા કે ધારણા સાચી છે ? આજકાલ આવી માન્યતાથી લાકે ચર્ચમાં, મસ્જિદમાં અને મંદિરમાં જાય છે અને પિતાના પાપની માફી માંગતા ઈશ્વરના ચરણેમાં પ્રાર્થના કરે છે, યાચના કરે છે. ફરી પાપનો માર્ગ ખુલ્લો થઈ જાય છે. પછી તે સજાને પ્રશ્ન જ રહેતું નથી. પછી તે પાપના ભય જેવું રહેશે જ નહિ અને રાજી-ખુશીમાં ખુલ્લે ખુલ્લુ પાપ કરશે આને અર્થ એ થયો કે ઈશ્વર પાપીઓને, હત્યારાઓને પ્રોત્સાહન દેવાવાળા સિદ્ધ થયા, હવે પાપીઓને ખુલ્લા રસ્તો મળી જાય. લોકો દરરોજ પાપ કરશે અને ઈશ્વર પાસે દરરોજ ચર્ચ, મસ્જિદ કે મંદિરમાં જઈને માફી માંગી લેશે. કહેવાય છે કે ઈશ્વર તો સર્વત્ર વ્યાસ છે. પછી તો મંદિરમાં જવાનો સવાલ જ કયાં છે ? કયાંય પણ માફી લેશે. પછી તે કઈપણ મનુષ્ય પાપથી ડરશે જ નહિ અને પાપના પ્રમાણની મર્યાદા રહેશે જ નહિ, એટલા માટે આ બધી મિથ્યા માન્યતા છે, બેટી છે. મનુષ્યથી ઉત્પન્ન થયેલી ભ્રમણું છે.
તેવી જ રીતે પાપ કરીને પાપની સજા–ફળ દેવાવાળા પણ ઈશ્વરને માનવા તે પણ ઈન્દ્રજાળ છે. જો ઈશ્વર માફ કરવાવાળા ક્ષમા દેવાવાળા છે તે પાપના ફળ દેવાવાળા ભગવાનની આવશ્યકતા કેમ પડી ? શું ઈશ્વરે બધાને માફ કર્યા નહિ એટલે? તે શા માટે બધાને માફ ન કર્યા ? ઈશ્વર તે દયાના સાગર છે, કરુણાળુ છે તે પછી બધાને કેમ માફ ન ર્યા ? તો શું ઈશ્વર પક્ષપાત પણ કરે છે? અરે જે પક્ષપાત કરે છે તે સ્વાથી કહેવાય છે તે શું ઈશ્વરને પક્ષપાતી–સ્વાથી માનશે ? એક ને માફ કરે છે અને એકને માફ નથી કરતા અને સજા કરે છે ? આતે સ્વાર્થવૃત્તિ, પક્ષપાતવૃત્તિ, માનવીવૃત્તિ છે. જે મનુષ્યને સ્વભાવ છે તે જ કદાચ ઈશ્વરને સ્વભાવ હોય. તે ઇશ્વર અને મનુષ્ય વચ્ચે અંતર ક્યાં રહ્યું? તો મનુષ્ય મનુષ્ય જ કેમ કહેવાય છે? તે કાલથી મનુષ્યને પણ ઈશ્વર કહેવાનું શરૂ કરે. તેવી રીતે ઈશ્વરને પણ સ્વાથી, પક્ષપાતી મનુષ્ય કહેવાનું શરૂ કરે. તો પછી મનુષ્યને ઈશ્વર માન જ પડશે. જે કે મનુષ્ય પ્રત્યક્ષ
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૪૩
દેખાય છે. ઈશ્વર પ્રત્યક્ષ દેખાતા નથી. તો પછી ઈશ્વરને માનવાની આવશ્યક્તા કેમ ? જ્યારે સમાનગુણ દોષ સમાન સ્વભાવ છે તો મનુષ્યને જ ઈશ્વર માનવો જોઈએ. આવી રીતે ઈશ્વરની સત્તા ઉડી જશે. ઈશ્વરનું અસ્તિત્વ જ નહિ રહે, અને આજને મનુષ્ય કેવો છે? કેટલા પાપ તેના જીવનમાં થઈ રહ્યા છે? કેટલી હીન કક્ષાના પાપે કરી રહ્યો છે ? આવા મનુષ્યને ઈશ્વર માને તો તે ઈશ્વરનું સ્વરૂપ પાપીનું થઈ જશે. અને તે જ પાપી સિદ્ધ થશે તો બીજાના પાપને કેવી રીતે માફ કરશે? અને ઈશ્વરના પાપને માફ કરવાવાળા બીજા ઈશ્વરને માનવા પડશે. તેના પણ બીજા અન્ય ઈશ્વર એમ અનંત ઈશ્વરની ક૯પના કરવી પડશે. અને જેટલા મનુષ્ય તેટલા ઈશ્વર માનશું તો અનેક ઈશ્વરની કલ્પના પણ કરવી પડશે. અને આ અનેક ઈશ્વરની કપના માનવા લાગશે. તે ઈશ્વર એક જ છે તે પક્ષ ઉડી જશે અને અનેક ઈશ્વરની કલપના માનશો તો મુળ મુછ મતિર્મ ના ના મતથી કઈ સિદ્ધાંતને ધર્મ નિશ્ચિત એક સ્વરૂપમાં નહિ રહે.
આવી રીતે ઈશ્વરને માફ ન કરવાવાળા માને, નહિ..નહિ... ઈશ્વર પાપની ક્ષમા દેતા નથી, માફ કરતા નથી એવું માનશે તો
વ્યવહારમાંની ઈશ્વરની માન્યતા જ ઉડી જશે. લેકવ્યવહારમાં ઈશ્વરની ઉપાસના ઉડી જશે. જો તમે ઇશ્વરને ફક્ત પાપની સજા દેવાવાળા માનશે તે ઈશ્વરની ઉપર દયાળ કરુણાળ નથી, કુર છે તેવા આરોપ આવશે અને ઈશ્વરનું સ્વરૂપ વધારે વિકૃત થશે, ઈશ્વર પાપની સજા દેવાવાળા છે એવું માનવાથી કાદવ ઉઠાવીને ફેકવાવાળાના પાપ કાદવથી જ ગંદા થશે. વળી ઈશ્વરને પોપીને પાપની સજા કરતા મારપીટ કરવાના સમયે કષાય કરવો પડે, અધ્યવસાય બગડે કે લેશ્યા બગડવાથી પાપ–લાગશે. આ પાપ લાગવાથી ને ઈશ્વર જ પાપથી ભારે થઈ જશે તો પછી શું થશે? અને ઈશ્વર દરરોજ કેટલા પાપની સજા આપશે ? જે લાખો, કરોડને દરરોજ પાપના ફળની સજા કરે તો ઈશ્વરને દરરોજ કેટલા પાપ લાગે ? જેવી રીતે પોલીસ અથવા જેલર કેઈ અપરાધી ચેરને કેરડા, હંટર, ચાબુક મારે અથવા ઘોડાગાડી ચલાવવાવાળા જેવી રીતે ઘોડાને ચાબુક મારે છે તે શું મારવાના સમયે ક્રૂરતા નહિ વધે? ગુસ્સે નહિ આવે? અધ્યવસાય–વેશ્યા વિકૃત અશુભ નહિ થાય? અને થશે તે ઈશ્વરને
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
८४४
કેટલું પાપ લાગશે? જે ઈશ્વર આટલા પાપોથી ભારે થશે તે તેમના પાપના ફળની સજા કેણુ આપશે? પછી તમે બીજ ઈશ્વરને ફળ દેવાવાળાના સ્વરૂપમાં કલ્પના કરીને માનશો તો પણ તેમના પાપની સજા માટે ત્રીજા ઈશ્વરને માનવા પડશે. આ ત્રીજા ઈશ્વરના પાપના ફળને પણ ચોથા ઈશ્વર, અને ચેરા માટે પાંચમા ઈશ્વરને, એમ સો, હજાર, લાખ,કરોડ, અસંખ્ય અને અનંત ઈશ્વરની કલ્પના કરવી પડશે. આવી રીતે ઈશ્વરનું સ્વરૂપ ખરેખર બદલાય જશે. કેઈ નિશ્ચિત સ્વરૂપ નહિ રહે. તો પછી આપણે કેની ઉપાસના કરીશું ? પછી આવા પાપથી ભારે થયેલા ઈશ્વરની ઉપાસના કરવાનું મન જ નહિ થાય. વાત પણ સાચી છે. આવા પાપથી ભારે થયેલા ઈશ્વરની ઉપાસના કેણ કરે ? તે તો પાપથી ભરેલ લાખો લોક સંસારમાં છે તેઓની જ ઉપાસના કેમ ન કરીએ? આવી રીતે ફરી મનુષ્યને ઈશ્વર માનવાની મુશ્કેલી ઉભી થશે. ફરી ઈશ્વરના અસ્તિત્વ માટે મુશ્કેલી ઉભી થશે. ઈશ્વરનું કેઈ સ્વરૂપ નહિ રહે. આવું સ્વરૂપ માનીએ તે પરમાધામીને પણ ઈશ્વરના સ્વરૂપમાં માનવા પડશે. કારણ કે તે પરમાધામી બધાને પાપની સજા દેવાવાળા છે. તે પરમાધામી ખરેખર ઈશ્વરના સ્વરૂપમાં સિદ્ધ થશે. પણ ફરી તે યુક્તિ બધા લગાવશે. પરમાધામીને પણ પાપ તો લાગે જ છે. તે પછી તેના પાપની સજા દેવાવાળા કેને માનવા? શું બીજા પરમાધામી માનવા? નહિ, ક - " પરમાધામી મરીને ફરી પરમાધામી નથી બનતા અને ફરી તરત નરકમાં નથી આવતા. તે તો અંડગોલિક મનુષ્ય બનીને સમુદ્ર કિનારે ઉત્પન્ન થાય છે. મચ્છીમાર તેને પકડીને ઘંટીમાં ઘઉંની જેમ દળે છે. તે શું પરમાધામીને તેના પાપની સજા દેવાવાળા મચ્છીમાર છે. તેમ માનવું? તે પછી મચ્છીમારને કેણ સજા આપશે ? તેને તેના પાપના ફળની સજા દેવાવાળા કોને માનવા? પછી તમે કહેશે ઈશ્વરને ! ઈશ્વરને પાપ લાગ
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૪૫
સાર
વાથી સજા દેવાવાળા કેણુ ? ફરી પરમાધામીને? આવી રીતે પરમાધા-- મીને ઈશ્વર માનવાથી આપત્તિ આવી પડે અને પરમાધામીનું રૂપ સ્વરૂપ તો કેવું દેખાય છે તે ચિત્રમાં જુઓ. તે તે નરક પૃથ્વીમાં રહે છે. પછી વૈકુંઠની સત્તા ઉડી જશે. આવી રીતે અનેક દેથી ઈશ્વરનું સ્વરૂપ દુષિત થશે. આથી સૌથી સારો નિર્દોષ પક્ષ એ છે કે ઈશ્વરને આપણા પાપની માફી દેવાવાળા કે પાપની સજા દેવાવાળા ન માનવા. કર્મસત્તા
ને જ માનીએ તે જ બધા દેશે દૂર - થશે. કેઈ આપત્તિ નહિ રહે.
. . તે
ક
તેમ
..
જી
કર્મસત્તાનું સ્વરૂપ
કર્મસત્તા કેઈ ઈશ્વર અથવા મનુષ્યના આકાર સ્વરૂપમાં નથી.. આ કેઈ ઈશ્વરનું બીજુ પર્યાયવાચી નામ નથી. અને જગનિયતાનું વૈકલ્પીક નામ નથી. આ કેઈ ઉપર વૈકુંઠમાં રહેવાવાળી, કે નરકમાં રહેવાવાળી, કે પરમાધામીના રૂપમાં રહેવાવાળી કેઈસત્તાનું નામ નથી. આથી કર્મસત્તાને પરમાધામી ન માને. અને તેને પોલીસ રૂપે કે જેલર કે મનુષ્યના રૂપમાં આકાર વિશેષ નથી તેવું માનવામાં ઘણું ભૂલ છે. હવે જ્યારે ઈશ્વરાદિ સ્વરૂપમાં કર્મસત્તા નથી. તે કર્મ સત્તાની. પાસે મને માફ કરે, મને ક્ષમા કરે તેવી માફી માંગો તે પણ ગ્યા નથી. કર્મસત્તાને કઈ પાપ લાગવાને સંભવ નથી. તે નરકમાં રહેતી નથી, તે વૈકુંઠમાં રહેતી નથી, આ ક્યાંય પણ રહેતી હોય તે કર્મ કરવાવાળાના આત્મા સાથે જ રહે છે અને તે પણ આત્મા કર્મ પ્રગતિ કરે તેજ રહે છે નહિતર નહિ. મેક્ષમાં રહેલ સિદ્ધાત્મા–મુતાત્મા કેઈ પુન્ય. પાપની પ્રવૃત્તિ કરતા નથી. તેથી તેમને કર્મ લાગવાને કઈ પ્રશ્ન જ
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
નથી. આથી કર્મસત્તા કેઈ સર્વોપરી સત્તા નથી જે પોતાનું ધાર્યું કરી શકે. મુક્તામાની વાત છેડે. આજ આપણે કઈ પાપ ન કરીએ તે આપણને પણ કર્મ નહિ લાગે. અને જે સાધુ–સંત-મહાત્મા પણ જે આ પ્રકારે પાપ કર્મ કરશે તે નિશ્ચિત સ્વરૂપમાં તેમને પણ પાપ કમ લાગશે. જીવ અનાદિ અનંતકાળથી કર્મના અજબ ચકરાવામાં પરિભ્રમણ કરી રહ્યો છે. “કર્મ નચાવે તિમ હી નાચત...” સમસ્ત વિશ્વના વિશાલ ધરાતલ ઉપર અવલોકન કરતા અનેક પ્રકારની વિષમતા વિવિધતા અને વિચિત્રતા નજરે પડે છે. એક રાજ બીજે રંક, એક ગવર્નર તે બીજે તવંગર, એક અમીર તે બીજે ગરીબ, એક સુખી તે એક દુઃખી વગેરે અનેક પ્રકારની વિષમતા અને વિચિત્રતા સંસારમાં જોવા મળે છે. એક જ છોડમાં રમણીય ગુલાબ છે અને અણીદાર કાંટા પણ છે. એક પથ્થર કાળે છે તે બીજે હીરા તરીકે છે, એકેન્દ્રિય થી પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય સુધી ચારે ગતિમાં વિચિત્રતા જોવા મળે છે. તેનું કારણ છે “કર્મસત્તા”. જીવ રાગદ્વેષાદિ પ્રવૃત્તિથી શુભ કે અશુભ સારી કે ખરાબ જે જે પુન્ય પાપની પ્રવૃત્તિ કરે છે તે અનુસાર કર્મ બંધાય છે. આ કર્મસત્તાને જન્મ ક્યાં થયે? પાપ પ્રવૃત્તિમાંથી થયે છે. આથી જીવ પાપ કરીને આ કર્મ સત્તાને જન્મ આપે છે. આ પાપના પ્રકાર ૧૮ છે. જેનું વર્ણન આગળના વિવેચનમાં ઘણું કર્યું છે.
અહિ કાર્ય કારણ ભાવ સંબંધ છે. જન્ય–જનક ભાવ સબંધ છે. મારી કાર્ય છે ઘડે કારણ છે. અગ્નિ જનક છે ધુમાડો જન્ય છે. તેવી રીતે પાપ પ્રવૃત્તિ જનક પણ છે અને કર્મ જન્ય છે. પાપપ્રવૃત્તિ કારણને મુખ્ય કર્તા જનક જીવ પોતે છે. જીવ જન્ય કર્મ છે. હવે મારા દ્વારા કરેલા પાપથી ઉત્પન્ન થયેલ કમ મારા કર્મ કહેવાશે. તે બીજાને નહિ લાગે, ને બીજાના નહિ બને. અને બીજાના નિમિત્તે જે પાપ કરીએ અને કર્મ લાગે તે પણ તે જીવને પોતાને જ ભેગવવું પડશે. બરાબર જ કહ્યું છે કે पुरुषः कुरुते पापं बन्धु निमित्त वपुनिमित्त वा । वेदयते तत्सर्व नरकादौ पुनरसावेकः ॥
સગા-સંબંધી, ભાઈ આદિના નિમિત્તે અથવા પોતાના શરીરના નિમિત્તે કારણથી જે કોઈ જીવને જેના નિમિત્તે પાપ કર્મ બંધાય છે
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
८४७
તે બધા કર્મની સજા ભોગવવાના સમયે તે એકલે જ ફળ ભેગવે છે... દુઃખ પામે છે. આથી આપણા સુખ દુઃખ ના કર્તા આપણે પોતે જ છીએ. કહ્યું છે કે
जानामि पाप न च मे निवृतिर्जानामि पुण्य नच मे प्रवृत्ति । केनापि भूतेन हदि स्थितेन, व्यादिश्यते यत्तदहं करोमि ॥
દુર્યોધન મહાભારતમાં ઉપરોકત શ્લેક બોલતા કહી રહ્યો છે કે હું પાપને જાણું છું છતાં પણ હું પાપથી નિવૃત્ત થઈ શકતો નથી અને. પુન્ય કાર્યને પણ જાણું છું છતાં પણ તેમાં મારી પ્રવૃતિ નથી થતી. એવું લાગે છે કે હૃદયમાં અર્થાત્ શરીરમાં રહેલા કેઈ દ્વારા જે કાંઈ કરાવાય છે કે હું કરું છું. મહાભારતમાં ઉન્મત પાત્ર દુર્યોધન માત્ર આમ તુષ્ટિ પ્રમાણ માનવાવાય અન્ય કોઈ આત્મા આદિ તત્વને માનતા નથી. ત્યાં “દેવ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. “નારિ ” પાઠ છે, હું જ દેવ છું. અર્થાત્ પુન્યમાં પ્રવૃત્તિ અને પાપથી નિવૃત્તિ નથી કરી શકો. આદિ ચાર્વાક નાસ્તિકને મત લઈએ તે દેહામ-. વાદિ ચાર્વાક નાસ્તિકનું કહેવું છે કે પુન્ય પાપની પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિ નથી હતી તેમના મને શરીર જ આત્મા છે. પંચભૂતામક આત્માને માનવાવાળા ચાર્વાક કહે છે કે અંદર રહેલા કેઈ ભૂતની આજ્ઞા અનુસાર, તે જે કરાવે છે તે હું કરું છું, પરંતુ આ પક્ષ પણ સારો લાગતો નથી. કારણ કે શરીરને જ આમા માની લીધો અને તે પંચભૂતાત્મક છે તે પછી શરીર અતિરિકત અર્થાત્ આમાતિરિકત અન્ય કેણ છે. જે અંદર રહીને કાંઈકરાવે છે ? નહિ કેઈ અલગ અદેશ્ય સત્તા તો ચાર્વાક તેને પણ માનતું નથી તે પ્રશ્ન જ કયાં રહ્યો ?
આથી કર્મસત્તાને અર્થ બરાબર સ્પષ્ટ અને સ્વચ્છ કરીએ તે પુન્ય તત્વ હું જાણું છું તે પણ પ્રવૃત્તિ કરી શકતો નથી અને પાપ. તત્વને જાણું છું છતાં પણ તેમાંથી નિવૃત્ત નથી થઈ શકતે. કારણ અંદર રહેલું કેઈ તત્ત્વ (કર્મતત્ત્વ) કર્મસત્તા જે કરે છે, જેવું કરાવે. છે તેવું હું કરું છું. આથી કર્મસત્તા પ્રબળ તત્ત્વ છે. કરેલા પાપકમની સજા દેવાનું કામ-કર્મસત્તાનું
કર્મ સત્તાનું સંચાલન અને નિયંત્રણ કેઈ ઈશ્વર નથી કરતા. એક માત્ર જીવ પોતાના રાગદ્વેષની પ્રવૃત્તિ અનુસાર પુન્ય–પાપની પ્રવૃત્તિ.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૪૮
કરે છે. તે અનુસાર તેને કેમ લાગે છે. જેવી રીતે લેાચુ બકમાં ચુખકીય શક્તિ છે, અને તેની આજુબાજુ બહાર રહેલા લેાહકણાને ખેંચીને પેાતાની સાથે જોડી દે છે. તેમ આત્મામાં પડેલી રાગદ્વેષની પ્રવૃત્તિને કારણે આંદોલન થાય છે. ત્યારે જીવાત્મા બહાર આકાશ પ્રદેશમાં રહેલા કાણુ વણાના જડ પુદ્દગલ પરમાણુના જથ્થાને ખેંચે છે. અને પોતાના હેતુ અનુસાર આત્માની સાથે એક રસ કરીને બાંધે છે. જેમ દૂધ-પાણી મળીને એકરસ થઇ જાય છે. અથવા અગ્નિ અને લેાતું મળીને એક રસ થઈ જાય છે. તેવી રીતે આત્મા અને ક્રમ એકરસ થઈ જાય છે. ત્યારે તે કર્માંની સંજ્ઞા પામે છે. આથી તે સ્પષ્ટ થઇ ગયુ` કે ક્રમ જડ તત્ત્વ છે, અચેતન તત્ત્વ છે અને આત્મા એને જ ખે'ચીને કમ બનાવ્યા છે. હયે તેમાં આ રૌદ્રધ્યાનના કષાયના અને મન-વચન કાયાના શુભાશુભ યોગ અને લેશ્યા અનુસાર અધ્યવસાયના પ્રમાણમાં જેની જેટલી માત્રા હશે તેવા કર્મ બંધ થશે અને જેવી તથ! જેટલી કષાયની માત્રા તેવી કર્મ બંધની ઓછી વધુ સ્થિતિ (Time Lmieit) થશે. જેવી રીતે R. C. C. ના મકાન બાંધતા સમયે સિમેન્ટ કેટલી મજબૂત છે ? કેટલા પ્રમાણમાં છે ? તેના ઉપરથી થાંભલાની સમય મર્યાદા (આયુષ્ય) નક્કી થશે. અર્થાત્ ત્યાં સુધી તે ટકશે. અંતમાં તે વિખરાય જશે, નષ્ટ થઈ જશે. તેવી રીતે સિમેન્ટ અર્થાત્ કામ ણુવ ણાના જડ પુદ્દગલ પરમાણુઓના જથ્થા અને પાણીની જગ્યાએ અધ્યવસાય કે લૈશ્યા આની, કષાયાદિની તરતમતા અનુસાર રસ, આનાથી આત્માની સાથે એકરસ બનીને બાંધેલા કમ (જો કે જડ છે) પેાતાની કાળ–મર્યાદા (Time Limit) સ્થિતિ બનાવીને આત્માની સાથે ચોંટીને રહેશે, બધાઇને રહેશે. શરાબ પીધા પછી જેવી રીતે થાડીવારમાં નસે ચડવા લાગે છે. તેવી રીતે કર્મોના બધ થયા પછી ઘેાડા નિર્ધારીત સમય મર્યાદાની અનુસાર સ્થિતિ બંધમાં પડેલા કમ પેાતાના સમય પાકતા ઉયમાં આવીને અસર કરશે. પેાતાના પ્રભાવ દેખાડશે. અર્થાત્ સારી ખરાખ અસર કરશે.
આપણે એમ પણ કહી શકતા નથી કે જડ પદાર્થ જીવ પર ફાઇ અસર નથી કરતા ? એમ પણ થતું નથી. બ્રાહ્મીના સેવનથી બુદ્ધિ સ્મૃતિની ક્ષમતા વધે છે. મદિરા (શરાબ) પીવાથી નશે। ચડે છે. શરાખી જેમ તેમ ખેલે છે. તે શું જડ દ્રવ્યની ચેતન આત્મા પુર
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૪૯
અસર પ્રભાવ નથી? જરૂર છે. તેવી જ રીતે જેવા કર્મ બાંધે છે. તેવા કર્મ પિતાને સમય પાતા ઉદયમાં આવતાં સુખી દુઃખી કરે છે જેવી રીતે વીડિયોમાં એક કેસેટ કરી રહી હોય છે તેના કારણે જે જે દો પડદા પર આવે તથા જે અવાજ આવે છે તે સાંભળવાવાળા સાંભળે છે. અને આંખથી જુએ છે તો તેની અસર થાય છે કે નહિ ? તમે એક દશ્ય જોઈને હસ્યા, અને એક દશ્ય જોઈને રડયા. એક દશ્યમાં ચીસ પાડી, તે આ અસર તમારા પર કેમ થઈ? તમે તો જાણે જ છોકે વીડિચે તે જડ છે. અવાજ, દશ્ય, બધુ જડ છે. હવે તમને હસવું રડવું કેમ આવે છે? આથી સ્વીકારવું પડશે કે જડ પદાર્થ, નિમિત્તની અસર આત્મા પર અવશ્ય થાય છે, જેવી રીતે કેસેટ ધુમતી જાય છે, ફરતી જાય છે તેવી રીતે એક એક દશ્ય સારૂ–ખરાબ સામે આવતું જાય છે અને તેને જોઈને સાંભળવાવાળા ઉપર સારુ-ખરાબ, સુખદુઃખ હસવા રડવાની અસર કરે છે. વ્યકિત પર કાંઈક અસર કરે છે તેવી રીતે કર્મ જડ હોવા છતાં પિતાને સમય પાકતા ઉદયમાં આવીને સારી ખરાબ, સુખ દુઃખની અસર દેખાડે છે. હસવાનું–મજા કરાવવાનું આનંદ કરાવવાનું અર્થાત્ સુખી કરાવવાનું કામ પુણ્યકર્મને આભારી છે અને પાપ કર્મના વિભાગમાં દુઃખી કરાવવાનું–રડાવવાનું કામ છે. આથી પાપકર્મના ઉદયથી એવા પ્રકારની પરિસ્થિતિ ઉભી થાય છે તે સજા છે. સજા ને જ ફળ કહે છે. સારાનું ફળ સારુ અને ખરાબનું ફળ ખરાબ જ મળે છે. આ નિર્વિવાદ નિઃસંદેહ સત્ય છે, પરીક્ષાના પેપરમાં પ્રશ્નના ઉત્તર સાચા લખ્યા છે, બરાબર લખ્યા છે તે દુનિયામાં કેઈની તમને નાપાસ કરવાની તાકાત નથી. પરંતુ અટપટ્ટા જવાબ લખ્યા હશે, વિપરીત લખ્યું હશે તે જરૂર નાપાસ થશે. આથી તમારું પાસ થવું, નાપાસ થવું કાઈના હાથમાં નથી તમારા જ હાથમાં છે. તેવી રીતે તમારું સુખી થવું કે દુઃખી થવું તે કઈ અન્યના હાથમાં નથી. તમારા પોતાના જ હાથમાં છે. જેવું પેપર લખ્યું હોય તેવું જ રિઝલ્ટ આવે છે. તેવી જ રીતે જેવા કર્મ બાંધ્યા છે તેવા જ સુખ દુઃખના ફળ મળે છે. સુખ પ્રાપ્તિનું ફળ પુણ્યકર્મ ના કારણે હતું, જે કે શુભ, સારા કર્મ છે અને દુખનું ફળ પાપકર્મ ઉપર આધારિત છે. જો કે પાપ કર્મ અશુભ છે. અશુભ રીતથી પાપ પ્રવૃત્તિથી બાંધેલ કર્મ હતા એટલે અશુભ હતા અને તે પાપ પ્રવૃત્તિ
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫૦
અયવસાય
કાચ
૧૮ પ્રકારની છે. પ્રાણાતિપાત–હિંસા–ચેરી મૈથુન સેવન–વ્યભિચાર– દુરાચાર મહાપરિગ્રહાદિ જેનું વર્ણન આગળની પુસ્તકમાં કર્યું છે તે ૧૮ પ્રકારની મુખ્ય જાતિઓ હતી. તેના સેવનથી જીવોએ પાપકર્મ ઉપાર્જન કર્યું છે. તેનો ઉદય આવવાથી અશુભ ફળ મળશે, એ કેવી રીતે બની શકે કે જીવો પાપ કરે ને સુખી બને? ના સંભવ જ નથી કર્મ બંધમાં મુખ્ય સહાયક છે.
ગ લેડ્યા ધ્યાનાદિ
કર્મબંધ , સારા ખરાબ માનસિક પરિણામ (વિચાર) તે અધ્યવસાય કહેવાય છે. ક્રોધાદિ જ કષાય મનવચન-કાયાના ૩ ચેગ અને કૃષ્ણ–નીલ આદિ ૬ વેશ્યાઓ અને આરૌદ્ર-ધર્માદિ ૪ દયાન. આથી કર્મની વૃતિ–પ્રવૃત્તિ કર્મબંધમાં કારણ છે. અધ્યવસાયાદિ સારા હશે તે શુભ કર્મનો બંધ થશે અને અશુભ-ખરાબ હશે તો અશુભ-ખરાબ પાપ કર્મ બંધ થશે. અધ્યવસાય કષાય
યોગ લેશ્યા દયાન અશુભ અપ્રશસ્ત
ખરાબ ખરાબ આર્તાદિ -> >પાપ કર્મબંધ _ જે અધ્યવસાય-પરિણામ ધારા અશુભ-ખરાબ હોય, ક્રોધાદિ ચાર કષાય અપ્રશસ્ત ભાવના ખરાબ હેય, મનવચન-કાયાના પગની પ્રવૃતિ પણ પાપAવથી ભરેલી અશુભ હોય અને વિચારની તરતમતામાં જે કૃષ્ણ–નીલ-કાપત ખરાબ વેશ્યા હોય. હલકી વિચારધારા હોય. અને આતંરૌદ્ર યાનને પરિણામ હોય અર્થાત્ આર્તધ્યાનમાં ચિંતાજનક વિચાર હોય અને રૌદ્રધ્યાનમાં વધારે ખરાબ હિંસાજનક કર વિચાર હોય તે સમજવું આ સર્વ પાપકર્મ બાંધવામાં સહાયક કર્મ છે. તેવી રીતે જે સર્વ નિમિત્ત શુભ હોય તે શુભ પુણ્ય કર્મના ઉદયે જીવો સુખદાયિ આનંદદાયિ થાય છે. આથી પુન્યનું ફળ બધાને પસંદ છે, પ્રિય છે. પરંતુ આશ્ચર્ય એ વાતનું છે કે પુન્ય કરવાનું બહુ ઓછા લોકે પસંદ કરે છે. પાપ કરીને સુખી બનવા ઈચ્છે છે. આ કેવી રીતે સંભવે? હું ભલે ને કેઈનું ભલું ના કરું પરંતુ મારું બધા ભલુ કરે.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫૧
હું ભલે કેઈને દુઃખી કરું પરંતુ બીજા મને સુખી કરે. આ ઉલટી ગંગા શું ચાલી શકે ? ના સંભવ જ નથી. આ માન્યતા જ ખાટી છે. આથી પાપ પ્રવૃત્તિ કરવાથી, પાપકર્મને બંધ કરવાથી તેને ઉદય આવવાથી તે તે (કમે) પાપોની સજા જીવને મળશે. કયા ક્યા પાપસ્થાનેથી કયા કયા કમ બંધાય છે ?
નવતત્વકારે પાપબંધના ૧૮ પ્રકાર પ્રાણાતિપાતાદિ જ બતાવ્યા છે. આથી તે ૧૮ પ્રકારના પાપસ્થાન કહેવાય છે. જેનું આજ સુધી વર્ણન કરાયુ છે. આપણે પ્રતિકમણમાં દરરોજ બોલીએ છીએ તે ૧૮ પ્રકારના પાપસ્થાનકના સેવનથી જે જે પાપકર્મને બંધ થાય છે. તે મુખ્ય ૮ પ્રકારના છે. પાપકર્મ ૮૨ પ્રકારે ઉદયમાં આવીને જીવોને દુઃખ આપે છે. પાપની સજા આપે છે. જો કે પહેલા બતાવાયા છે. તો પણ ફરી સ્મૃતિમાં આવે એટલા માટે સંક્ષેપમાં ફરી બતાવેલા છે.
૮ કર્મ
૪ ઘાતી કર્મ
૪ અઘાતી કર્મ
નામ
19 1
| |
ના. દર્શના. મોહનીય અંતરાય ૫ ૯ ૨૬ ૫ ૧૦૩ ૨ ૨ ૪ પાપ પ્રકૃતિ- -બધી- – બધી- + ૩ + ૧ +1 + ૧=૩૭ પાપ કર્મ ની કુલ પ્રકૃતિ ૪૫ + ૩૭ = ૮૨ પુણ્યની X X .. •••
૩૭ + ૧ + ૧ + ૩ = ૪૦ આ પ્રકારે ૮ કર્મોમાં પુન્યની માત્ર ૪૨ પ્રકૃતિઓ છે જે સુખરૂપ છે. તેનું પરિણામ સારૂ છે. જ્યારે પાપની પ્રકૃતિ ૮૨ છે. તેમાં ૪ ઘાતી કર્મની બધી ૪૫ કર્મ પ્રકૃતિએ સર્વ પાપ પ્રકૃતિઓ છે. એક પણ સારી નથી. આ બધી ૪૫ સર્વ ઘાતી પ્રકૃતિઓ છે. આથી એક વાત નિશ્ચિત થઈ ગઈ કે જે જીવ કોઈપણ પાપની પ્રવૃતિ કરશે તે પાપની ૪૫ પ્રકૃતિએ બંધાશે જ, પણ પાપની પ્રવૃત્તિ કરવાવાળા અઘાતી કર્મની સર્વપ્રકૃતિ નહિ બાંધે, કેમ કે અઘાતી કર્મમાં ૪૨
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫ર
પુણ્યની પ્રકૃતિઓ છે. તે નહિ બાંધે. હવે રહી પાપકર્મની પ્રકૃતિ અઘાતી કર્મમાં પાપની ૩૭ કર્મ પ્રકૃતિઓ છે. જે અશુભ ને નામકર્મની ૩૪, ગોત્રની ૧, વેદનીયની–૧, આયુષ્યની–૧ આવી રીતે ૩૭ પાપકર્મની પ્રકૃતિઓનો ઉદય દુઃખદાયિ છે.
કર્મ બંધ ઉદય
શુભ પુણ્ય કમ
અશુભ પાપ કર્મ
બંધ ૯ પ્રકારે
ઉદય ૪૨ પ્રકારે
બંધ ૧૮ પ્રકારે ઉદય ૮૨ પ્રકારે
આવી રીતે ૬ પ્રકારના બાંધેલ પુન્ય કર્મના ઉદય ફળ સ્વરૂપ જીવ ૪૨ પ્રકારે અને પાપને બંધ જીવ ૧૮ પ્રકારે કરીને ૮૨ પ્રકારનું ફળ મેળવે છે. આથી ૧૮ પાપસ્થાનકોના સેવનથી પાપપ્રવૃતિથી ૮ પ્રકારે કર્મને બંધ કરે છે. તો પણ કેવા પાપથી કેવા કર્મને બંધ થાય છે. તે અહી જોઈએ.
કમબધ
૧૮ પાપસ્થાનક થી ૧ પ્રાણાતિપાત [હિંસા થી
૨ મૃષાવાદ [8] થી
અશાતા વેદનીય, અંતરાય કર્મ, મેહનીય કર્મ,જ્ઞાના, દર્શના, નીચા ગોત્ર, અશુભ નામકર્મ નરકગતિ આયુષ્ય, આદિ જ્ઞાના. દશના. મેહ. અંતરાય, અશુભ નામકર્મ, નીચત્ર, નરક તિ. આયુ, ગતિ, અશાતા વેદનીય મેહનીય, નીચગેત્ર, અશાતા વે નરક–તિ–ગતિ, આયુ, જ્ઞાનાદશના, અંતરાય આદિ
૩ અદત્તાદાન [ચારી] થી
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫૩
જમૈથુન [વિષય–કામ) થી
૫ પરિગ્રહ [મૂરછ)થી
વેદ મે, નીચગેત્ર, અશુભ નામકર્મ, અંતરાય, જ્ઞાન દર્શન આદિ
મેહનીચ, નીચત્ર દુર્ગતિ અશુભ નામ, અંતરાય, જ્ઞાના, દશના, નરક. તિ. ગતિ અને આયુષ્ય આદિ કષાય મે, અંતરાય, જ્ઞાના. દશના. દુર્ગતિ, અશુભ નામકર્મ, અશાતા
૧૬ ક્રોધ થી
વેદ,
૭ માન થી
દુર્ગતિ, અશુભ આયુષ્ય, નીચગેત્ર ૮ માયા થી
દુર્ગતિ, અશુભ આયુષ્ય, નીચગેત્ર ૯ લેભ થી.
દુર્ગતિ, અશુભ આયુષ્ય, નીચગેત્ર ૧૦ રાગ થી
મેહનીય આદિ આઠેય કર્મ, ૧૧ કષ થી
મેહનીય આદિ આઠેય કમ. ૧૨ કલહ [ઝગડા થી
ક. મોહનીય, નીચગેત્ર, અશાતા વેદ, અંતરાય, અશુભ નામકર્મ દુર્ગતિ, અશુભ આયુ, જ્ઞાના,
દશના. આદિ. ૧૩ અભ્યાખ્યાન આરોપ–કલંક]થી
કષાય મેહનીયાદિ, બધા જ્ઞાના, દર્શના, અંતરાય, નીચગેત્ર, અશાતા વે. દુર્ગતિ, અશુભ-આયુ,
તથા નામકર્મ આદિ. ૧૪ પશુન્ય [ચાડી] થી
* * * * * ૧૫ રતિ–અરતિ હર્ષ-શોક0 થી | ચારિત્ર મેહ જ્ઞાના, દશના, નીચ૧૬ પર પરિવાદ [પનિંદા થી મેહનીય, જ્ઞાના, દશના, અંતરાય,
નીચત્ર, અશાતા, વેદ, દુર્ગતિ, અશુભ નામ અને આયુ, આદિ.
-શેત્ર,
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫૪
૧૭ માયામૃષાવાદ [દંભ થી
કષાય મેહનીચ અદિ મેહ, અંતરાય, નીચગોત્ર, અશુભ નામ તથા આયુ. જ્ઞાના. દર્શના, અશાતા વે. આદિ. જ્ઞાના, દર્શન, મોહ, અંતરાય નીચગોત્ર, અશાતાવેદ, અશુભ નામકર્મ અને દુર્ગતિ, અશુભ. આયુષ્યાદિ આઠેય કર્મ.
૧૮ મિથ્યાત્વશલ્ય [અશ્રદ્ધા થી
આવી રીતે ટુંકમાં જોઈશુ તે ૧૮ પ્રકાસ્ના પાપસ્થાનકના સેવનથી પાપાચારની પ્રવૃત્તિથી જીવ આઠ કર્મમાંથી અશુભ પાપ કર્મની મુખ્ય પ્રવૃતિઓ બાંધે છે. તેમાં સૌથી વધુ બાંધવાવાળી કમ પ્રકૃતિ-- ઓમાં આઠ અશુભ કર્મની પ્રકૃતિએને બંધ થાય છે. તે પણ મેહનીયમનો બંધ વિશેષ પ્રકારે થાય છે. ચાર ઘાતી કર્મમાં ૪૫ સર્વ ઘાતકર્મની પ્રકૃતિએ જે પાપની જ પ્રકૃતિઓ છે. તેને તે. બંધ જરૂર થાય જ છે અને ચાર અઘાતી કર્મની પ્રકૃતિમાંથી પુન્ય કુર્મની શુભસારી પ્રકૃતિઓને છોડીને અશુભ પાપની પ્રકૃતિઓને બંધ પાપસ્થાનકેનું સેવન કરવાવાળા અવશ્ય કરે છે. હા કયારે કઈ વધારે અને કેઈ ઓછી એવી રીતે કેઈ કર્મની એછી તે કઈ કર્મની વધારે પ્રકૃતિને બંધ થાય છે. પાપ કમને ઉદય ૮૨ પ્રકારે –
૧૮ પ્રકારે બાંધેલા પાપકર્મોની જે અશુભ પ્રકૃતિએ બાંધી છે. તેનો સ્થિતિ બંધ પડે છે. તેની વચ્ચે અબાધાકાળ નીકળતા તે પ્રકૃતિઓને ઉદય થશે અને તે અશુભકર્મની પાપ પ્રકૃતિએ પિતાની મેળે ઉદયમાં આવવાથી પોતાનું ફળ દેખાડે છે, આ ૮૨ પ્રકારની અશુભ પાપ પ્રકૃતિઓ જે ૧૮ પ્રકારના પાપના સેવનથી બાંધે છે. તેને અશુભ ઉદય પણ ૮૨ પ્રકારે થાય છે. તે આ પ્રકારે છે.
नाणंतराय दसगं, नव बीए नीअसाय मिच्छत्त । थावरदस निश्यतिगं, कसायपगवीस तिरिय दुगं ।।
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫૫
इग-बि-ति चउ जाइओ कुखगइ उवघाय हुंति पावस्स । अपसत्थं वन्न चउ, अपढम संघयण सठाणा !!
જ્ઞાનાવરણીય કર્મની ૫, દર્શનાવરણીય કર્મની ૯, અંતરાયકર્મની પ, નીચત્ર, અશાતા વેદનીય, મિથ્યાત્વ મેહનીય કર્મ, સ્થાવર દશક–૧૦, નરકરિક૩, કષાય ૨૫, તિર્યંચદ્ધિક એમ કુલ ૬૨ પ્રકૃતિઓ અને એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય, તેઈદ્રિય, ચારેન્દ્રિય, ચાર જાતિઓ, અશુભ વિહાગતિ, ઉપઘાત નામકર્મ, અશુભવદિ-૮, પ્રથમ સિવાયના પ સંઘયણ અને પ સંસ્થાને આવી રીતે ૨૦ અને ઉપરની ૬૨ [૨+ ૨૦=૦૨] આદિ પ્રકૃતિઓ પાપની અશુભ ગણાય છે. અર્થાત્ ૧૮ પ્રકારના પ્રાણાતિપાત હિંસા] આદિથી બંધાયેલા પાપોના ફળ જે દુઃખકારક-દુઃખરૂપ મળે છે. તે આ ૮૨ પ્રકારથી મળે છે. બંધાયેલી ૮૨ પ્રકૃતિમાંથી જુદા જુદા અવોએ જેને જેટલી બાંધી છે. તેમને તેટલી ઉદયમાં આવે છે. અને ઉદયમાં આવ્યા પછી જીવને તેનું દુઃખ સહન કરવું પડે છે. કેમ કે ૮રમાંથી એક પણ પ્રકૃતિ શુભ નથી, સુખકારક નથી, પુન્યકારક નથી, ઉદાહરણ માટે તમે જ 'વિચારો જે જીવને પાંચે ઈન્દ્રિય પુરી ન મળે તેના બદલે એક બે ઓછી મળે અર્થાત્ બેઇન્દ્રિયપણું કે તિઈદ્રિયપણું મળે જેમાં કીડિ મકડાને જન્મ મળે છે તે સુખકારક છે? ક્યારે પણ નહિ. જેવી રીતે નરક ગતિ મળે અથવા તિર્યંચમાં પશુપક્ષીની ગતિ મળે તો સુખરૂપ લાગશે ? ના, અ! સંભવ નથી. શું અજ્ઞાનનો ઉદય થશે તે સારું છે? અથવા વ્યાખ્યાન સાંભળવાના સમયે ઉંઘ આવે તેને શું સુખરૂપ માનશે? તેવી રીતે ક્રોધાદિ કષાયોને ઉદય વધુ હોય તે સારું છે. ના ૮૨ કર્મ પ્રવૃતિઓમાંથી એક પણ કમ પ્રકૃતિ સારી નથી. જીવને માટે સુખકારક શુભ નથી. આ બધી પાપની પ્રકૃતિઓ છે. જે દુઃખદાયિ, કદાચિ, અશુભ છે. જ્ઞાનાવરણીય કમની ૫ પ્રકૃતિએ –
જ્ઞાન તથા જ્ઞાની ની વિરાધના કરવાથી જ્ઞાનાવરણીય કર્મને બંધ થાય છે. મતિ, શ્રુત, અવધિ, મન:પર્યવ અને કેવળજ્ઞાન આ પાંચ જ્ઞાનેનું જ્ઞાનાવરણીય કર્મ ઉદયમાં આવવું અને જીવનું અજ્ઞાની અનવું, અપજ્ઞ બનવું તે અશુભ પાપકર્મ છે.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫૬
અંતરાય કમની ૫ પ્રકૃતિએ -
અંતરાયકર્મ વિનરૂપ છે. દાન–લાભ–ભેગ–ઉપભોગ અને વીર્યશક્તિ આ પાંચ લબ્ધિઓ–શક્તિઓમાં વિદન આવે છે અથવા ન મળે તેને ઉદય અશુભ દુઃખદાયક છે. દશનાવરણીય કમની ૯ પ્રકૃતિઓ
ચક્ષુ–અચક્ષુ-અવધિ અને કેવળ દર્શનાવરણીય આ ચાર અને નિદ્રા, નિદ્રા–નિદ્રા, પ્રચલા, પ્રચલા–પ્રચલા અને થીણુદ્ધિ આ પાંચ પ્રકાર નિદ્રાના છે. આ નવ પ્રકૃતિઓ અશુભ છે. ઓછું દેખાય, પુરુ ન દેખાય, પુરુ ન સંભળાય ઈન્દ્રિયે પૂર્ણ ન મળે, ઈન્દ્રિયો નબળી મળે, ચાલતા ચાલતા ઉંઘ આવે, અભ્યાસ–પાઠ–વ્યાખ્યાનમાં ઉંઘ આવે ઈત્યાદિ નવ પ્રકારની અશુભ દુઃખરૂપ સ્થિતિ જીવને પ્રાપ્ત થાય છે. નીચગેત્ર કમ
આ કર્મના ઉદયથી જીવને નીચ કુળમાં, હલ્કા કુળમાં જન્મ મળે, હરિજન, ભંગી, ચમાર, ચંડાળ, કષાઈ, માછીમાર, વેશ્યાના કુળમાં જન્મ મળે. આ ક્યારે પણ સુખદાયિ નથી. આથી આવા કુળમાં જન્મ કરેલા પાપની સજા છે, દુઃખદાયિ છે. અશાતવેદનીય કમ
શાતાને અર્થ છે સુખ અને તેનાથી વિપરીત અશાતાને અર્થ છે દુઃખ વેદનીયમાં વેદનો અર્થ છે જાણવું, અનુભવવું, વેદનાને અર્થ દુઃખ, પીડા અને તેનાથી અશાતા વેદનીય કર્મ બંધાય છે. અર્થાત આધી, વ્યાધી–ઉપાધી શારીરિક રોગોની સ્થિતિ, રોગી શરીર કેટલાય રોગોથી શરીર ઘેરાયેલું હોય તે સમજવું કે આ પાપની સજા છે, આથી પ્રાણાતિપાત–હિંસાદિ પાપોને કરવાવાળા સુંદર નિરોગી સ્વસ્થ શરીર ક્યારે પણ મેળવી શકતા નથી. તેમને કરેલા પાપની અનુસાર દુઃખદાયિ રોગોથી ઘેરાયેલું શરીર મળે છે. અહીં પણ પાપની સજા ઘણી ભારે છે. કેટલાય બિચારા ભયંકર રોગોની વેદના અનુભવે છે. જાણે નરકની પીડા ભેગવતા હોય તેટલી તીવ્ર વેદના? કેટલા ભયંકર રોગ? અને તેમાં પણ એક સાથે ૪-૬ રોગ, ૫–૧૦ રોગ પણ ભોગવે છે. આ કરેલા પાપ કર્મોનું જ ફળ છે.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
મિથ્યાત્વ મેાહનીય
આ ૧૮મુ` પણ પાપ છે. આવી પાપ પવૃત્તિથી ઉત્પન્ન થયેલ મિથ્યાત્વ માહનીય ક્રમ છે. તેના ફળ સ્વરૂપે જીવને સત્યનું સ્વરૂપ, સાચું તત્વ અને પટ્ટાનું તથા સાચા દેવ, ગુરુ, ધનુ' વાસ્તવિક સ્વરૂપ માનવામાં આવતુ· નથી. સાચી શ્રદ્ધા થતી નથી. ઉલ્ટું જ્ઞાન થાય છે. અશ્રધ્ધા થાય છે. આ કર્મીના ઉદયને કારણે થાય છે. જગતના તત્ત્વજ્ઞાનને સાચું સમજી શકાતુ નથી અને નાસ્તિક બનીને અશ્રધાળુ, અધમી બનીને ક્રે છે. આ પણ બાંધેલા કર્મનું ફળ છે. મિથ્યાત્વ પાપસ્થાનના સેવનથી ક્રમ ાંધે, ફ્રી આ કર્માંના ઉદયથી મિથ્યાત્વનું પાપ બાંધે છે. આથી આ મહાપાપ સ થા ત્યાજ્ય છે. નરક ત્રિપુ
ત્રિક નો અર્થ ત્રણ= નરકગતિ, નરકાનુપૂર્વી અને નરકાયુષ્ય. આ ત્રણ દુઃખરૂપ પાપના ફળ સ્વરૂપે છે.
1 ૧૬ મૂળ કષાય
૮૫૭
ક્રોધ-૪
૨૫ કાય
I
૯ ને કષાય
માન-૪ માયા ૪ લાભ૪
૩ વેદ
૬ હાસ્યાદિ
અનંતાનુ બધી, અપ્રત્યાખ્યાનીય પ્રત્યાખ્યાનીય અને સંજવલન આ ચાર પકારના, ક્રોધ, માન, માચા અને લેાભ આ ચાર કષાય સેાળ પ્રકારના હાય છે. ક્રોધ, માન, માયા અને લાભ આ ચારેયને ૧૮ પાપસ્થાનકામાં ૬, ૭, ૮, ૯ માં પાપસ્થાનક ક્રમમાં પાપાના રૂપમાં ગણ્યા છે. તે પાપાના સેવનથી આ કષાયમેાહનીય કમ પકૃતિઓના ખધ થાય છે. ફરી તેના ઉદયે ફ્રી ક્રોધાદિ પાપા થાય છે ને ફ્રી કમ ખંધ થાય છે. આ રીતે કમ અને પાપનું વિષચક્ર ચાલે જ છે તેવી રીતે નાકષાયનુ ચક્ર છે. ‘ના’ ના અર્થ છે સહાયક. આથી મૂળ કાયાને જગાડવાવાળા નાકષાય છે. ત્રણ વેદમાં વેદ, પુરુષવેદ અને નપુસકઃ
1
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫૮
વેદ છે. જેના કારણે વિષયવાસના કામવૃતિ ભડકે છે. સ્ત્રીને પુરુષ સાથે, પુરુષને સ્ત્રી સાથે તેમજ નપુંસક ને ઉભય સાથે કામક્રીડા કરવાની ઈચ્છા થાય છે. અતિવિષય વાસના આ મૈથુનનું ચોથુ પામસ્થાન જ છે. આનાથી ફરી આ પ્રકારનું કર્મબંધ થાય છે. હાસ્યાદિ છ માં હાસ્ય, રતિ અરતિ, ભય, શાક અને જુગુપ્સા છે. અતીશય હસવું રડવું, શેક કર, પ્રિય અપ્રિય, ડર લાગવે. દુર્ગછા ધારણ કરવી તે પણ પાપ કર્મને ઉદય છે. આત્માએ સ્વભાવમાં સ્વસ્થ–લીન, રહેવું જોઈએ. તેને બદલે આ પાપાના ચકકરમાં ફસાય જાય છે. આવી રીતે આ કષાયને ઉદય થશે તે પણ પાપની સજા છે. તિય"ચ દ્વિક
દ્રિકનો અર્થ છે બે. તિર્યંચ પશુ-પક્ષીની ગતિ અને આનુપૂવી એ બે છે. જે પાપ કર્મ અનુસારે જીવને પશુ પક્ષીની ચેનિમાં જન્મ લેવા
એકેન્દ્રિયદિ જાતિઓ
એકેન્દ્રિયમાં જીવને પૃથ્વીકાય પથ્થર-માટી, ધાતુ તથા રત્નાદિમાં જન્મ મળે છે તથા અપકાય–પાણીમાં, અગ્નિકાયમાં, વાયુકાયમાં, તથા વનસ્પતિકાયમાં ઝાડપાન રૂપમાં જન્મ મળે છે, આ પણ પાપ કર્મને ઉદય છે. તેવી રીતે બેઇનિદ્રયમાં શંખ-કેડા-અળસીયાને જન્મ. તેઈન્દ્રિયમાં કડિ, માંકડ, જૂ, ઈયળ, ધનેડા આદિને જન્મ મળે. ચઉરિદ્રિયમાં માખી-મચ્છરાદિનો જન્મ મળે તે પણ પાપ કર્મની સજા છે. જીવાત્માને આવા જન્મમાં માત્ર દુઃખ જ ભોગવવું પડે છે. ત્યાં શું સુખ છે ? ઈન્દ્રિય પણ પુરી નથી મળતી. અશુભ વિહાગતિ
લોકેની ચાલ પણ સારી ન હોય, ઉંટ–ગધેડા જેવી ચાલ–ગતિ મળે છે. આ પણ સારું નથી. અશુભ વણ–ગ ધ–ર–પાદિ
શરીરના રૂપ-રંગ પણ જોઈએ તેવા –સુંદર ન મળે તે અશુભ છે. વર્ણ–રંગ, શરીરને રંગ કાળે, અપ્રિય ચહેરે, સૌંદર્યહીન શરીરની પ્રાપ્તી, દુર્ગધ યુક્ત શરીર, કડવો રસતથા રૂક્ષ ભારે, ઠંડી
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫૯
તથા ખરભચડી ચામડીનો સ્પર્શ પ્રાપ્ત થવા આ બધુ· પાપ કર્મોને ઉદય છે. આ પાપનું મૂળ છે.
પ્રથમ રહિત ૫ સંઘયણુ
સંઘયણના અ શરીરની મજબૂતી, હાડકાનું સધાણુ, સમય અનુસાર ૬ પ્રકારના છે. પ્રથમ વ—ઋષભનારાય સંઘયણ જ મેક્ષ પ્રાપ્તિમાં
in
-
-EH-નારાવ
allo-pak
नाराच
३
अर्ध-नाराच
kotar,
४
कीलिका ५
सेवार्त
સહાયક છે. આથી આ સઘયણવાળો જીવ જ મેાક્ષમાં જઇ શકે છે. અન્ય પાંચ સંઘયવાળા નહિ. આથી આ પાંચ સાયણને પાપનું ફળ ગણે છે. આજે આપણને મધાને છેવડું સેવા સંઘયણ છે. એક હાડકાથી ખીજા હાડકાના છેડે માત્ર એકબીજાના સ્પર્શ માત્રથી જોડાયેલા હાય છે, બીજી કેાઈ મજબૂતી નથી. જેવી રીતે ઉપરના ચિત્રમાં અધા પ્રકાર બતાવવામાં આવ્યા છે. તેમાં સ્પષ્ટ સમજાશે. પહેલાને છેડીને માકીના ૫ સંઘચણુ પાપના ફળ રૂપે છે.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
--૦
૨ ,૯::::: ::: ૮ :૦૯:૪ros:
1 6 evesovet.• • •seese समचतुरस्त्र ૨. ચણ આ થિી 3 લાખ
૦િ:08છE.:
); •
SછFoy gogostell jછું. >; यामन
હુંકાર કરી
a
%EStor-SeadGS
Swe\e)wikist00:.9
સ
SARVOTTP:: બes Estri કિરણે દxam Fg. : "
પ્રથમ રહિત ૫ સંસ્થાના
સંસ્થાનને અર્થ છે શરીરને આકાર વિશેષ, સુડેલ શરીરની પ્રાપ્તિ એ પુન્ય પ્રકૃતિ છે. શરીરની આકૃતિ, સુંદર દેખાવ, સુડોળ શરીર મળે તે સારૂ છે. નહિતર ઉલટુ મળે તે પાપને ઉદય છે તેવા ૬ સંસ્થાન છે. આ ૬માં માત્ર પહેલું સમચતુસ્ત્ર સંસ્થાન જ સારું છે. જે મેક્ષ પ્રાપ્તિમાં સહાયક છે. તે તીર્થકર આદિને જ પ્રાપ્ત થાય છે. બાકીના પાંચ પાપના પરિણામ રૂપે છે. અત્યન્ત લાંબાપણું અથવા ઠીંગુજી કે વામનરૂપ આ સર્વ બેડોળ છે. પાપકર્મનું ફળ છે. એવા તે કેટલાય જોવા મળે છે બધાજ અંગલક્ષણ રહિત હોય, અને માન. સન્માન ઓછુ મળવું તે પાપ કર્મનું ફળ છે.
સ્થાવર દશકની ૧૦ પ્રકૃત્તિઓ (૧) સ્થાવરપણું-દુઃખ આવે તે તેનાથી બચાવ કરી ન શકે તેવા પૃથ્વી-પાણી આદિના શરીર મળવું તે પાપકર્મનું ફળ છે. (૨) સૂક્ષ્મ-જેના કારણે જીવને અત્યંત સૂક્ષ્મ શરીર મળે છે.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩) અપર્યાપ્તા–જેના કારણે જીવ પિતાની ૬ પર્યાપ્તિએ પૂર્ણ ન કરી શકે અને અપર્ચામાં રહે.
(૪) સાધારણુ-અનંત જીવોને એક સાથે રહેવા માટે એક જ શરીર મળે આ સાધારણપણું છે.
(૫) અસ્થિર–જેના કારણે આંખની ભ્રમર, જીભ, દાંત, આદિ અસ્થિર અવયની પ્રાપ્તિ થાય છે.
(૬) અશુભ-નાભિ નીચેના અવયવોની અશુભતા પ્રાપ્ત થાય છે.
'ટુર , E F અગર 2 -
દી
(
| अपयश
T
સ્ટક
(૭) દૌભગ્ય–જેને જોઈને ઉદ્વેગ થાય, તેનું મુખ જોવાનું કોઈને ન ગમે એવું ભાગ્ય રહિતપણું મળે છે.
(૮) દુસ્વર-કાગડા-ગઘેડા જેવો ખરાબ સ્વર-કંઠ મળે.
(૯) આદેયજેના કારણે પિતાના વચનની અસર ન થાય. કોઈ આજ્ઞા ન પાળે અને સાંભળે પણ નહિ.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૬૨
(૧૦) અપયશ-સારું કરવા છતાં, ભલુ કરવા છતાં યશની પ્રાપ્તિ થતી નથી. આ અપયશ કર્મને કારણે સર્વ કાર્ય માં અપયશ પ્રાપ્ત થાય છે.
આવી રીતે થાડા વિસ્તારની સાથે સંક્ષેપમાં બનાવેલી ઉપરોક્ત ૮૨ પાપકર્મની અશુભ પ્રકૃતિઓ છે જે દુઃખદાયિ છે, દુઃખરૂપ છે. જે જોઈને તમને ખ્યાલ આવશે કે કેટલા પ્રકારે જીવને દુઃખ ઉદયમાં આવે છે. આપણું પિતાના દ્વારા જ બધાયેલા ૧૮ પ્રકારના પાપ કર્મોના જ ફળ આ ૮૨ પ્રકારે મળે છે. પાપ તમે કરો કે તમારા માટે કોઈ કરે પાપ એ પાપ જ છે. તમે જાતે કરે તે ૧૦૦ % ભાગીદાર અને તમારા માટે કરવામાં આવે તો ૮૦ ટકા ભાગીદાર થાવ છે. પાપ કરવાથી જેવા કર્મો બાંધશે તે તમારે જ ભેગવવા પડશે. કર્મને કઈ સગા—વહાલાં સાથે સંબંધ નથી. કેઈ ત્યારે તેમાંથી છોડાવા આવતુ નથી. કેઈ રોગ-દુઃખ મટાડી શકતું નથી. મહાવીર સ્વામીને ખીલા ઠેકાણું તો કેણુ છેડાવવા ગયેલ ? તેમણે તે ઈન્દ્રને પણ કહેલું કે
ર મૂત્તો ન મવતિ દુનિયાનું જતિષ બદલાશે પણ કમ ક્યારેય બદલાતા નથી. અનંતા અને કર્મશાસ્ત્ર લાગુ પડે છે. જ્યોતિષશાસ્ત્ર લાગુ પડતું નથી. જીવ ચારે ગતિમાં કયાંય પણ જાય બધે જ પાપ કર્મની સજા મળે છે. મનુષ્યગતિમાં ૭૦
1 દેવગતિમાં પ૫ અથવા પર
તિર્યંચગતિમાં ૭૯
| નરકગતિમાં ૫૮ પ્રકૃતિ આ કુલ ૮૨ પાપકર્મની પ્રકૃતિમાંથી કયા જીવને કેટલી કમ પ્રકૃતિને ઉદય થાય છે તે બતાવ્યું છે. એકેન્દ્રિયને ૬૩, બેઈન્દ્રિય જીને ૬૩, તેઈન્દ્રિય-ચઉરિદ્રિય જીવોને ૬૩ તથા પંચેન્દ્રિય જીવોને ૭૫ પાપકર્મની પ્રકૃતિઓને ઉદય હોય છે.
જેનદર્શનના અદભૂત અત્યંત સૂક્ષ્મ તથા વ્યવસ્થિત તત્ત્વજ્ઞાન સર્વજ્ઞ કેવલી ભગવંતે એ ફરમાવ્યા છે. આથી જીવે પોતે જે જે પાપ કર્યા છે, જેવા પાપ કર્મ કર્યો છે. તે અનુસાર તેવા અશુભ દુઃખ પામે છે તેવા કર્મને બાંધીને તેના ફળને ભગવે છે. હવે જ્યારે દીપકની જેમ આટલુ સ્પષ્ટ અને સ્વચ્છ તે પણ જગન્નિયતા ઈશ્વરને પુન્ય
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૬૩
પાપના ફળદાતા માનવાની આવશ્યક્તા કયાં રહી? ઈશ્વર તે એક ઉપાસ્ય-આરાધ્ય તત્ત્વ છે. ૧૮ પાના દુ:ખરૂપ-ફળ
પ્રાણાતિપાત (હિંસા) આદિ ૧૮ પ્રકારના પાપના સેવનથી જીવે જે પાપકર્મને બાંધે છે તેને ઉદય આવતા જીવને કરેલા પાપનું ફળ કેવી રીતે મળે છે? આ પણ જોઈએ તે વિશેષ રૂપમાં સ્પષ્ટતા મળશે. આથી પાપની સજા કેવી રીતે મળે છે તે બતાવે છે. ૧ પ્રાણાતિપાત [હિંસા] થી
કેઈની હિંસા કરવાવાળા, મારવાવાળા પાપી જન્મ જન્માંતર માં લૂલા-લંગડા, વિકલાંગ, આંધળા, બહેરા, કાણાં, મુખરોગી, કૃષરેગી શરીર, શારીરિક પીડા–વેદના પામે છે. નરક, તિર્યંચની દુર્ગતિમાં જાય છે. પશુ-પક્ષીને અનેક જન્મ લે છે. દાનાદિ લબ્ધિઓ નથી મળતી. નીચ–હલ્કા કુળમાં જન્મ લે છે. સંસારમાં પરિભ્રમણ કરે છે.. ૨ અષાવાદ જૂિઠથી
લોકેમાં નિંદા, અપયશ મળે છે. ઈજજત નષ્ટ થાય છે, માર પડે છે. જેલમાં જવું, સજા થવી, સગાથી પદભ્રષ્ટ થવું, જન્મટીપ, મુખગી, કેરેગી હોવું, મુખ થવું ઈત્યાદિ સજા મળે છે અને જીવ દુર્ગતિમાં નીચ કુળમાં જ મેલું છે. ૩ અદત્તાદાન [ચોરી થી
ચારીનું ફળ ફાંસી, જન્મટીપ, હાથ પગાદિના અંગેનું છેદન–ભેદન. નરકમાં જવું, તિર્યંચગતિમાં પશુ-પક્ષી બનવું, મનુષ્ય ગતિમાં દીનદુઃખી દરિદ્ર બનવું, નીચકુળમાં ઉપન થવું આદિ ફળ મળે છે.. ૪ મૈથુન [દુરાચાર) થી
નિર્બળ શક્તિ, કૃષ, કાયા, સમાજમાં અપ્રતિષ્ઠા, સમાજની દષ્ટિમાં નીચા બનવું, કીડા મકડાનો જન્મ, નપુંસકને જન્મ, સ્ત્રી આદિની નિમાં કીડાના રૂપમાં ઉત્પન્ન થવું. નરકગતિમાં જવું..
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
८६४
કુરૂપ–બેડેળ બનવું. સાંઢ યા પાડાને જન્મ મળ, નીચ કુળમાં જવું, સ્ત્રીપણાને વારંવાર જન્મ મળવો. રોગી શરીરની પ્રાપ્તિ તથા વધ, બંધન જેલ આદિ મળે. ૫ પરિગ્રહ (મુચ્છ] થી - તીવ્ર મોહ-મમત્વ-મુચ્છ વધે, નરગતિમાં જવું પડે. તિર્યંચ ગતિમાં કૃત, સર્પ, નળી, ઉંદરને જન્મ મળે. પરસ્પર જાતિય વૈર–વૈમનસ્ય વધે. આત્મહત્યાદિની ઈરછા થાય. ત્યાં સુધી કે ફરી નિગદમાં જવું પડે. ચેકિદારાદિની નેકરી કરવી પડે. ગુલામી કરવી પડે. ૬, ૭, ૮, ૯, ક્રોધ, માન, માયા, લેથી
આ ચાર પાપના સેવનથી કષાયને ઉદય વધારે થાય છે. જીવ તીવ્ર ક્રોધી બને છે. માની, અભીમાની, શઠ, દંભી તથા લોભી બને છે. નીચ કુળમાં ચંડાળ, ચમાર, ભંગી આદિ બને છે. શરીરમાં અનેક કોઢ આદિ રોગ વ્યાધીઓ ઉત્પન્ન થાય છે. મૂખ, મૂંગો બહેરે થાય છે. ઉંદર, બિલાડી, સર્પ, નેળીયે આદિના જન્મ મળે છે. દીન દુઃખી-દરિદ્ર બને છે. ઓછી બુદ્ધિ પાગલપણું મળે છે. નરકગતિમાં જવું પડે છે. ઈત્યાદિ સજા ભોગવવી પડે છે. ૧૦ રાગ થી - શ્રી વિ. ને જન્મ મળવો, નરકગતિમાં જન્મ મળવો, પશુ-પક્ષી ને જન્મ મળ ઈત્યાદિ અનેક પાપોને બંધ રાગથી થાય છે. તથા સર્વ પાપ કર્મોનું ફળ રાગના પાપ-સેવીને મળે છે. દીન દુઃખી, ગરીબ, ભિખારીના કુળમાં જન્મ મળે છે. ૧૧ દ્વેષ થી
વૈર–વૈમનસ્યની વૃદ્ધિ થાય છે. જાતિવૈર વધે છે. અનેક શત્રુ, મન ઉભા થાય છે. કેટલાયની સાથે કલેશ કલહ થાય છે. કેટલાય જમે સુધી હિંસક પશુ પક્ષીના જન્મ મળે. અનેક જમેની ભવપરંપરા વધે છે. સગા-સબંધી, ભાઈ–મિત્ર વર્ગ તેમજ પરિવારના પિતા-પુત્ર, પતિને આદિ સાથે સંઘર્ષ થતા રહે છે. કેઈની સાથે બનતું નથી. મુર્ખતા, પાગલપણું, દુઃખ, દારિદ્રય અને હીનકુળમાં
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૬૫
જન્મ મળે. અનેક રોગોથી ઘેરાયેલે રોગી રહે. ઈત્યાદિ અનેક પ્રકારના દુઃખને ઉદય દૈષ પાપથી થાય છે. આથી રાગ દ્વેષ તે સંસારની અને સર્વ પાપોની મૂળ જડ છે. તેનાથી બધાજ પ્રકારના દુઃખ ઉદયમાં આવે છે. ૧૨ કલહ થી
કલહથી ઝગડો વધે છે. મનુષ્ય ઝગડાળુ બને છે. સ્વભાવ બહુ ખરાબ બને છે. ગાળા–ગાળીની ટેવ પડે છે. દુઃખી-દરિદ્ર બને છે. તિયચ ગતિમાં કુતરા આદિના જન્મ તથા મનુષ્યના ભવમાં ઝુંપડપટ્ટીમાં નીચકૂળમાં જન્મ મળે છે. મુખ, રોગી, તેતડે—બડે બને છે. ૧૩–૧૪ અભ્યાખ્યાન પશુન્ય થી
ઓછી ઈનિદ્રચવાળા આંધળા, કાણા, લૂલા–લંગડા, વિકલાંગ બને છે. આ પાપનું સેવન કરવાવાળા દીન-હીન, ગરીબ-ભિખારી બને છે. સુખ સંપત્તિ સૌભાગ્ય નથી મેળવતો. જીવનમાં કેટલાય કલક અને આપ આવે છે. સુખ ચેનથી ખાય–પીને સૂઈ શક્તા નથી. યશકીર્તિ કયારે પણ મળતી નથી. ઈત્યાદિ અશુભ ફળ મળે છે. ૧૫ રતિ-અરતિ થી
આ કર્મના ઉદયથી કુરૂપ-કુરંગી બને છે. રોગી અને બેડોળ શરીર મળે, હર્ષ શેક કરે છે. એ રડતે ઉદાસ ચહેરો મળે કે કઈ જોવાનું પણ પસંદ ન કરે. લોકે તેનું મુખ જોવાનું પણ ઈચ્છતા નથી. અપશુકન માને છે. ભયભીત, ડરપોક અને કાયર બને છે. દુર્ગતિમાં જવું પડે છે, ભિખારી બનવું પડે છે. ૧૬ પર પરિવાદ [નિદા] થી
સમાજમાં અપ્રિય અને સભામાં મૂખ બને. દીન-દુખી બને. દીન-હીન–ગરીબ-દરિદ્રિ બને. ઘરે ઘરે ભિખ માંગવાવાળા ભિખારી બને. મંદ બુદ્ધિ–મુખ બને. નીચ–હીન કુળમાં જન્મે, નરક ગતિમાં જાય છે. કલંક આરોપોથી ઘેરાયેલો રહે છે. તેની વાત કઈ સાચી માનતુ નથી. અજ્ઞાન મૂખ અને મહારોગથી ઘેરાયેલો રોગી રહે છે. કૂતરા જેવી જીદગી જીવે છે.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭ માયા મૃષાવાદથી
તિયચ-પશુપક્ષીની ગતિ અને નરકની ગતિ મળે છે. નીચગેત્ર. હલ્કા કૂળમાં જન્મ થાય છે. અશાતા વેદનીયથી અનેક રોગોથી રોગીષ્ટ શરીરદેવને ભવ મળે તે કિબીષકનો જન્મ મૂખે—પાગલપણું મંદ બુદ્ધિ, મુંગા-બહેરાપણું, ઇન્દ્રિયોની ક્ષીણતા, ધર્મ રત્નની ફરી અપ્રાપ્તિ, અશ્રદ્ધા, અનાચારી, કષાને ઉદય, વિષયી વૃત્તિ અને અંતરાયકર્મના ઉદયથી શુભ કાર્યમાં વિન વિગેર.... ૧૮ મિથ્યાત્વશલ્ય
મિથ્યાત્વ બધા અનિષ્ટોનું જડ છે. સર્વ પાપનું મૂળ છે. મિથ્યાત્વથી અન્ય બીજા કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિના બંધની શક્યતા છે. અનેક પાપાચારોનું ઘર મિથ્યાત્વ છે. આથી સર્વ પ્રકારના દુઃખ મિથ્યાત્વી મેળવે છે, પ્રાપ્ત કરે છે. નરકની, તિર્યંચ પશુ-પક્ષીની ગતિમાં જન્મ લે છે, ઉન્મત્ત પ્રલાપી બને. અનંત સંસાર વધારે છે. દુઃખ અને દુર્ગતિ, હીન અને દારિદય–ગરીબી ભેગવવી પડે છે. હિંસક વૃત્તિથી ક્રૂર બને છે. આધી-વ્યાધી–ઉપાધીઓથી ઘેરાય છે, મહાકામી વિષયી બને છે. અશ્રદ્ધાળુ અને અનાચારી બને છે. ઈન્દ્રિયોની ક્ષીણતા, વિકલાંગતા, અંગમાં ખામી મેળવે છે. અનેક પાના ઉદય સાથે સર્વ પ્રકારના અંતરાય તથા અશુભ નામ કર્મની પ્રકૃતિનું ફળ. પામે છે.
આવી રીતે આ ૧૮ પાપસ્થાનના સેવનથી જુદા જુદા પ્રકારના. અશુભ ફળ જીવને મળે છે. જો કે તે અત્યંત દુઃખદાયિ હોય છે. બહુ દુઃખી થઈને ભોગવવા પડે છે. પાપનું ફળ શુભ હોય તે ક્યારેય સંભવ નથી. ચારે ગતિમાં દુઃખને દુઃખ જ ભોગવવું પડે છે. ત્રણે લેકમાં દુઃખ
- પાપ કરવાવાળા પાપી ચૌદ રાજલોકના આ અનંત બ્રહ્માંડમાં. કયાંય પણ જશે તો તેને પાપની સજાના પરિણામ સ્વરૂપે દુઃખ તે. અવશ્ય ભેગવવું જ પડશે, આ ત્રણે લોકમાં અથવા અલકની બા નારક પૃથ્વીઓમાં જઈને નારકી બનીને દુઃખ ભોગવે કે મધ્ય-તિર્જી લેકમાં રહીને દુઃખ ભોગવે છે. ઉપર ઉદર્વ-દેવલોકમાં જાય તો ત્યાં
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
८६७
r
ei frau
છે
- -- , ૪૪૪ ]
સ્વરઃ -૨૪
૯૪ર૯-૧૪
ને
હ
,
--
Plealms
e
seulxusn
1
અને ર૦-રે
--
cu files
-
-
- બન તા
જનાર્દ--
ન?- 2
ર૬: ૩
૨૦ ૪૮૮૮૯ ૪૦
S
૭ -
૭
P
1.
કte
YA
Leoa u.
રસ નાડી
પણ તેને શાંતી નથી મળતી. ત્યાં પણ કિઅિષિક દેવ બનીને ઝાડું કાઢવું આદિ સાફ સૂફી કરવાવાળા હલ્કા દેવના રૂપમાં જન્મ લેવું પડે છે અને તેવું કામ કરવું પડે છે. જીવ ત્યાંથી મરીને ચાર ગતિમાં ગમે ત્યાં જાય તે તેને કરેલા પાપે અનુસાર દુઃખ, પાપની સજા અવશ્ય ભોગવવી પડે છે. મૃત્યુ બાદ જીવની સાથે શું આવે છે? ઘર—બાર, બગીચા, ધન-સંપત્તિ વૈભવ, સોના-ચાંદી આભૂષણ, હીરા-મોતી, રૂપિયા-પૈસા કે સ્ત્રી, પુત્રી–પુત્ર પરિવાર આદિમાંથી કઈ સાથે આવતું નથી, ત્યાં સુધી કે મનુષ્યનું શરીર પણ અહીયા જ બળીને ભસ્મ થઈ જાય છે.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
८६८
મ
ય
દેવ ગત ,
જ
કર
-'*
* જીપી
"તિર્યંચગતિ.
શરીર પણ સાથે આવતું નથી, તે પછી સાથે આવવાવાળું સાધન કયું બાકી રહ્યું ? વસ્તુઓ અને સબંધિ વ્યક્તિઓમાંથી કઈ સાથે આવતુ નથી. માત્ર બાંધેલ સારા અને ખરાબ પુણ્ય–પાપ જ જીવની સાથે આવે છે. કહેવાય છે કે “ત્રણ વૈર માવ્યા છત” આ જન્મમાં માથે ચઢાવેલ દેવું [ઋણ વૈરવૈમનસ્ય, રાગ દ્વેષ આગામી જનમમાં સાથે આવે છે. જીવ ચારેય ગતિમાં જાય છે. કરેલા શુભઅશુભ પુણ્ય–પાપ અનુસાર સગતિ–દુર્ગતિરૂપ આ ચારે ગતિમાં જીવને જન્મ લેવો પડે છે. કયારેક મનુષ્ય ભવમાં જાય છે. તે મનુષ્ય મરીને ફરી દેવ મનુષ્ય નરક તિર્યંચની ચારે ગતિમાં જન્મ લે છે. દેવ મરીને માત્ર મનુષ્ય અને તિર્યંચમાં જન્મે છે. દેવ નરકમાં જ નથી અને
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧.ચાર ગતિ
મનુષ્ય
તિવન્ય
દૈવ
નરક
૪. દૈવનું બૅ ગતિમાં
શનન
મ
તિ
૨. મનુષ્યનું ચાૐ ગતિમાં
ગમન
મ
POAC
૮૬૯
ε
૩. તિર્યંન્ચનું ગ્રાૐ ગતિમાં
ગમન
મ
૫.નકનું બે ગતિમાં
ગમન.
togel
ન
તિ
મરી, ફરી દેવ પણ થતા નથી, તેવી જ રીતે નારકીના જીવો પણ મરીને ફી નરકમાં ઉત્પન્ન થતા નથી, અને દેવતિમાં પણ જતાં નથી. નારકી મનુષ્ય અથવા તિય ́ચમાં જાય છે. યારેતિય ચ જાતિના જીવ ચારેય ગતિમાં જાય છે. તેના માટે કોઈ ગતિમાં પ્રતિઞધ નથી, કોઇ નિયમ નથી. આ ઉપરના ચિત્રમાં જેવાથી સ્પષ્ટ સમજાશે,
જીવ
આ ચાર ગતિમાં જીવ કયાંય પણ જશે પરંતુ બાંધેલા પાપકર્મા અનુસાર બધી જ ગતિમાં દુઃખ પામશે, કરેલા કર્મો અનુસારે પાપની સજા બધી જગ્યાએ પામશે. ગતિ પણ કર્મોને અનુસાર મળે છે. દેવગતિમાં જશે તો ત્યાં પણ ભવનપતિમાં પરમાધામી કે અસુરકુમારાદિ અને, અથવા તો વ્યતરગતિમાં જાય તા ભૂત-પ્રેત યક્ષ ડાકણુ—શાકણુ મને, તિńલાકમાં ભટકતા જ રહે છે. જ્યાતિષ્ઠ દેવોમાં સૂર્ય-ચંદ્ર આદિમાં જાય તે ત્યાં પણ જ્યાતિષ્ણેન્દ્રના અંગરક્ષક કે સેવક બને. ગ્રહેામાં રાહુ-કેતુ અને અથવા તા તારાગણ માં
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
८७०
કે નક્ષત્રમાં જાય તે ત્યાં પણ સારા–ખરાબ નક્ષત્રો છે તેમાં જન્મ લે. છે. અથવા તે ઉપર વૈમાનિક દેવલોકમાં જાય તે કિબિષિકાદિ નેકર, રૂપ દેવ બની ઈન્દ્રોને હુકમ પાળવાવાળા સેવક બને છે. મનુષ્ય ગતિમાં દુઃખ
મનુષ્યગતિ જરૂર સારી છે, પરંતુ એકલી મનુષ્ય ગતિ મળવાથી શું? જાતિ-કુળ આદિ સર્વ પર આધાર છે. પાપોની સજાના રૂપમાં અકર્મભૂમીમાં જન્મ મળી શકે છે. જ્યાં કોઈ ધર્મનું નામ નિશાન પણ નથી. અથવા મનુષ્યના રૂપમાં ભિખારીના ઘરમાં સ્ત્રીના રૂપે જન્મ મળે અને ખાવાનું ઠેકાણું પણ ન હોય અને અધુરામાં પુરૂ સંતાન ૬-૭–૮–૧૦ ઘણું હોય અને તેમાં પણ ગરીબીમાં કન્યાઓને જન્મ વધારે હોય, ૪–૨–૬–૭ છેકરીઓ કેટલાયના ઘરમાં જન્મતી. હોય છે. નીચ–હલ્કા કુળમાં જન્મ મળે કે ભિખારી કુળમાં જમા લઈને ભીખ માંગતા ફરે કે કષાયના ઘરમાં જન્મ મળે ત્યાં પશુ હત્યા કરતા રહે. વેશ્યાના ઘરમાં જન્મ મળે જ્યાં દુરાચારના પાપમાં જીંદગી પૂરી કરો. આવા સેકડે કુળ અને જાતિઓ છે, જ્યાં આવા હલ્કા જન્મ મળવાથી દુઃખી થવું પડે છે અને તેમાં ફરી હલક પાપ કરવા પડે છે, તમે અમદાવાદ આદિ શહેરમાં જોયું હશે. કે કેટલાય પતિ-પત્નિ મળીને ગાડી કે ગાડું ખેંચે છે. ઘની ગુણે, લાકડા, પથ્થર, કે માલસામાન હદ ઉપરાંત ભરે છે. બિચારા મનુષ્યોને, પતિ–પતિનને શ્વાસમાં દમ ભરાઈ જાય ત્યાં સુધી ગાડી ખેચવી પડે છે અને તે પણ ૧૦–૨૦ માઈલ સુધી દરરોજ ચલાવે–ખેચવી પડે છે. તેમાં પણ ખરા બપોરે તડકામાં ખુલ્લા પગે ચાલે છે. ખાવાપીવાનું ઠેકાણું નથી પડતું અને કાળી મજૂરી કરવી કેટલું દુઃખ છે? કહેવાય છે. મનુષ્ય ગતિ પણ કામ પશુ જેવું કરવું પડે છે. તમે જ વિચારો આવા મનુષ્ય અને પશુમાં શુ અંતર છે ? માત્ર પશુને ચાર પગ છે. અને મનુષ્યને બે પગ છે. એટલે જ ફરક છે. છે. આ પાપની સજા કેટલી ભારે છે.
આવી રીતે ઢેડ, ભંગી—ચમાર–ચંડાળ-મચ્છીમાર આદિના કુળમાં જન્મ લઈને મળ-મૂત્ર સાફ કરવું પડે કે માછીમારવી, પકડવી, સૂકાવવી અથવા ચામડું ઉતારવું, જેડા બનાવવા આદિ હલ્કા પાપના ધંધા કરવા પડે, આ પાપની સજા કેટલી ભારે છે. તેવી રીતે ચાર–ગુંડા– ડાકુ-લુંટારા–આવારા આદિ મનુષ્યના રૂપમાં જન્મ લઈને તેવું પાપ
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૭૧
કરવું પડે તે કેટલી ભારી પાપની સજા ભોગવવી પડે છે. કહેવાય છે મનુષ્ય ગતિ પણ એટલા નામ માત્ર થી રાજી થવા જેવું નથી. કરેલા પાપ-કર્મ અનુસાર મનુષ્ય ગતિમાં પણ દુઃખી થઈને, રડી–રડીને જંદગી વિતાવવી પડે છે. આ કેઈ ઓછા પાપની સજા નથી, કહ્યું છે. કે,
कुग्राम वासः कुनरेन्द्र सेवा, कुभोजनं क्रोधमुखी च भार्या । कन्या बहुत्वं च दरिद्रता च, षड् जीव लोके नरका भवन्ति ।। ग्रामे वासो नायको निर्विवेकः कौटिल्यानामेकपात्रं कलत्रम् । नित्यं रोगः पारवश्यं चपुंसामेतत्सर्व जीवतामेत्र मृत्युः ॥
તિય ગતિ ના જીવ
*
ત્રસ
સ્થાવર (એકેન્દ્રિય)
---
-
--
પૃથ્વી
પાણી
અગ્નિ
વાયુ વનસ્પિતિ
સાધારણ
પ્રત્યેક
સૂક્ષ્મ નિગોદ)
(બાદર સ્થૂલ)
વિશ્લેન્દ્રિય
પંચેન્દ્રિય
૨ ઈન્દ્રિય
૩ ઈન્દ્રિય ૪ ઈન્દ્રિય
જલચર
સ્થલચર
ખેચર (પક્ષી)
ઉરપરિસર્પ
- ભુજપરિસર્પ
ચjષદ (પ)
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૭૨
' ખરાબ ગામમાં રહેવું, મૂ–ખરાબ રાજાની સેવા, એઠું જૂઠું ખરાબ ભજન અને ક્રોધ મુખી પત્ની તથા ઘણું કન્યાઓને જન્મ થવો. તથા ગરીબી આ ૬ અવસ્થા આ જીવલેકમાં નરકની જેમ દુઃખ દાયિ છે. તેવી રીતે અનિષ્ટ ગામમાં વાસ, દુષ્ટતા, હમેશા રોગથી ઘેરાઈ રહેવું, પરવશતા–ગુલામી આ સર્વ મનુષ્ય માટે જીવતા જીવ મૃત્યુની સમાન દુઃખદાયિ છે. તિયચગતિમાં પાપની સજા
તિયચગતિ બહુ લાંબી ચીડી છે. માત્ર પશુ પક્ષી નહિ પરંતુ કડી, મંકેડા, પૃથ્વી, પાણી અને અગ્નિના જીવ ગતિની દષ્ટિએ તિય ગતિમાં ગણાય છે. એટલે નિગોદના જીવ, ઝાડ-પાન–વન–
સ્પતિના જીવ આદિ એકેન્દ્રિયથી લઈને પંચેનિદ્રય પશુ-પક્ષી સુધી ના જીવ ગતિની દષ્ટિએ તો તિર્યંચની ગતિમાંજ ગણાય છે. ઉપર ચાર્ટ જેવાથી ખ્યાલ આવશે.
આ ચાર્ટમાં બતાવ્યા અનુસાર આટલા પ્રકારના એકેન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિય સુધીના જીવ તિય ગતિમાં ગણાય છે. સ્થાવરની એકેન્દ્રિય કક્ષામાં પૃથ્વીકાયમાં પથ્થર માટી ધાતુ આદિમાં જન્મથ અથવા પાણી, અગ્નિ, વાયુના રૂપમાં જનમ લેવી પડે છે. અથવા વનસ્પતિકાયમાં પ્રત્યેક વનસ્પતિકાયની જાતિમાં ઝાડ, પાન, છેડ બનીને ઊંધા મસ્તકે લટકીને હજારો વર્ષો સુધી ઉભા રહેવું પડે છે અને સાધારણ વનસ્પતિકાયમાં અત્યંત સૂકમ નિગોદની અવસ્થામાં પણ જીવને જન્મ લેવો પડે છે. જ્યાં એક સૂક્ષમ શરીરમાં અનંત જીવોને એક સાથે રહેવું પડે છે. જે થોડે. માત્ર અલ્પ આહાર કે શ્વાસ મળે તે અનંત જીવોને એક સાથે વેચી લેવો પડે છે. હવે તમે જ વિચારો સૂમ શરીર અને તેમાં અનંતને એક સાથે રહેવાનું અને આહારદિને અનંતભાગમાં વહેચી તેમાંથી જે મળે તે ખરું. તેમાં પણ એક એક ગળામાં અનંત જીવોને એક સાથે રહેવાનું અને સતત જન્મ મરણ સહન કરવાના, એક શ્વાસે શ્વાસ પરિમિતકાળમાં ૧૭ વાર જન્મ મરણ ધારણ કરવાના આવી પરિસ્થિતિ જીવને મળે તે વિચારો જીવને પાપની સજા કેટલી ભારે મળે છે? આવા કેટલાય પાપ કરીને કઈક . જીવો પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય પર્યાસમાંથી ફરી નિગોદમાં જાય છે. આ પાપકર્મની સજા છે. તે વ્યહવારરાશી નિગોદના જીવ કહેવાય છે. ત્યાં નરકની અપેક્ષાએ અનંતગણ દુખ છે. એવું શ્રી વીર પ્રભુએ ગૌતમને કહેતા કહ્યું છે. કે–
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૭૩
यत् नरके नैरथिव्याः दुख प्राप्नुवंति गौतम ? तीक्ष्णम् । तत् पुनर्नि गोदमध्ये अनंतगुणं ज्ञातव्यम् ॥
હે ગૌતમ! નરકમાં નારકી જીવ જેટલા તીણ દુઃખ પામે છે. તેના અનંતગુણ દુખે જીવ નિગોદની ગતિમાં પામે છે. આવું જાણવું જોઈએ વિચારે! નરગતિના દુઃખોનું વર્ણન આગળ કરીશું તેની અપેક્ષા એ અનંતગુણ દુઃખ નિગોદમાં ? આ કેટલા ભારે પાપ કર્મની સજા થઈ? આટલું જાણીને પણ આજે બટાટા-ડુંગળી-લસણ આદિ જે અનંતકાય છે તે સૂમ નથી પરંતુ સ્થળ (બાર) સાધારણ વનસ્પતિકાય જ છે. નિગાદમાં અને આમાં અંતર માત્ર એટલું જ છે. કે આ સ્થળ (બાદર) છે અને નિગદ અત્યંત સૂક્ષ્મ છે. આટલું જાણ્યા પછી પણ આજે બટાટા–લસણ આદિનું ખાવાનું નથી છેડી શકાતું તે આ અન તકાયના હિંસાના પાપ કયાં લઈ જશે ? કદાચ વનસ્પતિ કાયમાં લાવીને કયાંક પટકી ન દે? તે પાપની સજા કેટલી ભારે થશે? વિચારો.
વિકસેન્દ્રિયમાં, બેઇન્દ્રિયમાં શંખ-કેડી–જળ–અળસીયાના જન્મ મળે કે તેઈન્દ્રિયમાં. કીડી-મકડા–ઈયળ-માંકડ-જૂ નો જન્મ મળી અથવા ચઉરિદ્રિયમાં માખી-મચ્છ૨–ભમરાનો જન્મ મળ કેટલો કષ્ટદાયિ–દુઃખદાયિ સિદ્ધ થશે? અને એક—બે જન્મથી કયાં કાર્ય સમાપ્ત થાય છે ? સ્વકાય સ્થિતિમાં કેટલો દીર્ઘકાળ પસાર કરવો પડે છે અને કેટલા ભવ ધારણ કરવા પડે છે. તે પછી પંચેન્દ્રિય પર્યાયમાં જીવ જાય છે જળચરના રૂપમાં માછલી, કાચ, મગરમચ્છ, વહેલ માછલી આદિ બનવું પડે છે. જ્યાં મોટી માછલી નાની માછલીને ખાઈ જાય છે. જન્મ દેવાવાળી માતા જ પોતાના બચ્ચાને ખાઈ જાય તે કેટલી ભારે કર્મની સજા છે? બેચરમાં પક્ષીના જનમમાં ઉડતા રહેવાનું ક્યાં મળે ત્યાં ખાવાનું. સ્થળચરમાં સાપ-નાળીયે–ગરોળીવાંદરો–હાથી-ઘોડા-ગાય-બળદ–સુવર–ગધેડો–બકરી આદિના અસંખ્ય જન્મ મળે છે, કરવા પડે છે. હવે વિચારો અહિ બિચારા પશુઓની શી હાલત છે ? કેવી દશા છે ? એક બાજુ શરીર મેટું-સ્થળ, પેટ લાંબુ–ચૌડુ, આહારની તીવ્ર સંજ્ઞા અને ખાવાનું શું મળે છે? ઘાસ, તેમને દરરોજ રોટલી-રોટલા કેણ બનાવીને ખવડાવે? ઘાસ પણ બધાના નસીબમાં કયાં છે ? રસ્તામાં પડેલા કપડા, કચરા, કાગળ, પૂંઠા આદિને ખાઈ-પીને પેટ ભરવું પડે છે.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૭૪
બિચારા સુવર (ભૂ‘ડ) તા જીંદગીભર સુધી કોઈની વિષ્ઠા ખાઈને જ જીવે છે. કૂતરાના જન્મમાં ગલીઓમાં ભટકવાનું અને કાઈ તુ-તૂ કરીને એલાવે અને રોટલીના ટુકડા નાંખે ને ૫-૬ કૂતરા દોડીને આવે. હવે કેાને ખાવા મળશે? ખસ પછી લડવાનું-ઝગડવાનુ લાગશે વાંદરાના જન્મમાં ઝાડ–ડાળીઓ પર કૂદવુ –ઢાડવુ. અને જે કાંઇ મળે તે ખાવાનું, ગધેડાના જન્મમાં પથ્થર-ઈંટ અને લાકડાના ભાર ઉપાડવાના બળદના જન્મમાં ગાડી ખેંચવાની, જીવ જાય ત્યાં સુધી ગાડી ખે‘ચવાની અથવા હળ ચલાવવાનુ`. ઘેાડા અને ઊંટના જન્મમાં પણ શું ? પીઠ પર ગાડી સાથે જોડીને ભાર ખેંચવાના, દમ તૂટી જાય ત્યાં સુધી દોડવુ` પડે. ઈત્યાદિ કેટલી ભારે દુઃખદાય સજા છે ? મરધાને પેટ્રી ફાર્મમાં રાખી વારંવાર ઈંડા પ્રસવવા, અને કીડા-મકેાડા-કચરા–કાદવમાંથી ખાવાનું તથા કપાવાનું. આવી રીતે બકરા-બકરીના ભવમાં કષાય ખાનામાં કપાવવાનું મરવ!નું કેટલુ ભારી દુઃખ છે? તિય ચગતિમાં પણ એક મિનિટ સુખની આશાનું કિરણ નથી. આવી રીતે તિય`ચની ગતિમાં કરેલા પાપાની ઘણી ભારી અને કડક સજા વર્ષા અને જન્મા સુધી ભાગવવી પડે છે.
નરગતિના પરિચય
નરક ગતિમાં મહાભયકર સજા ભાગવવી પડે છે. ચૌદ રાજ લેકના ત્રણ લાકમાં જે અધેાલાક છે તે પાતાળલાક કે નરકના નામથી આળખાય છે. જે સાત વિભાગમાં વહેચાયેલ છે. તે સાત નરક પૃથ્વીએ છે તે નરક શું છે? અને કયાં છે ?તેના પરિચય આગળના એ ચિત્રામાં જોવાથી સ્પષ્ટ સમજાશે.
૭ નરક પૃથ્વીએ
।
।
રત્નપ્રભા શર્કરાપ્રભા વાલુકાપ્રભા પકપ્રભા ધૂમપ્રભા તમઃપ્રભા મહાતમ આ સાત નરક પૃથ્વીમાં પાતપાતાના સ્થાનને અનુરૂપ નામથી ઓળખાય છે. અહિંયા ઘોર અંધારું હોય છે. ૧-૨ માં અંધારૂ આદિ વધુ હોય છે. બીજા કરતાં ત્રીજીમાં વધારે, ત્રીજી કરતાં ચેાથીમાં વધારે આવી રીતે આગળ વધતા જઈશું તેા સાતમી નરકમાં તે ભયંકર દુઃખ અને ગાઢ અંધારુ હોય છે. ઉત્તરાત્તર ક્રમથી સાતે નરક
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭ નરક પૃથ્વીઓની લંબાઈ તથા ઊંચાઈ–
પ્રતરત્થા -નરકાવાસ
નિલોડ
૧૮૦૦૦૦ જન-૧
રજજુ >
૧૩ પ્રતર–૩૦ લાખ
૧૩૨૦૦૦” યોજન
રા” – એ
૧૧
” –૨૫ ”
-૬”.૧૫
::::
૧૨૮૦૦૦- ૪ - ૧૨૦૦૦૦” પ” ” ૧૧૮૦૦૦' ૬” *
૭”-૧૦
-૫”. ૩”
૧૧૬૦૦૦” -દા
૯૩ - ૬૬૬૬૫
૧૦૮૦૦૦” ---
-૧
– –
નરકાવાસ
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
Swલોકો
નરક
૧. ધર્મા
–
૧ નરકન
૧” રતનપ્રભા
૨. વંશા -
-ર શર્કરા પ્રભા
૩. શૈલા -
-૩” વાલુકાપ્રભા
+
9:
૪. અંજના
TI
જ
-
પંકપ્રભા
છે
13
૫. રિષ્ટા
છે
SA
.
Aિ
:
-પ” ધૂમપ્રભા
*
ક
૬. મઘા
-
|
-૬” તમ:પ્રભા -૭” મહાતમઃ પ્રભ
૭.માધવતી->
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૭૭
એક કરતા બીજી થી માટી–મોટી છે અને વધુને વધુ દુઃખદાયિ છે. આ રીતે આમાં ક્રમશઃ આયુષ્ય વધારે વધારે છે. ઓછામાં ઓછું જઘન્ય આયુષ્ય ૧૦૦૦૦ વર્ષથી ઓછું હોતું નથી. અને પછી જેમ આગળ જઈએ છીએ તેમ વધે છે.
આવી રીતે સાત નરક પૃથ્વીઓમાં આટલું લાંબુ મેટું આયુષ્ય હોય છે. એક સાગરોપમનો અર્થ અસંખ્ય વર્ષ છે. તેવા ૩૩ સાગરપમ વર્ષ ૧ જન્મમાં વિતાવવા પડે છે.
૭ નરકમાં આયુષ્ય
૧૦
)
૧૭.
જઘન્ય આયુષ્ય (ઓછું)
ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય (વધારે) ૧લી નરકમાં ૧૦૦૦૦ વર્ષ
૧ સાગરોપમ વર્ષ રજી નરકમાં ૧ સાગરોપમ વર્ષ ૩જી , ૩ * * ૪થી એ ૭ ઇ » પમી કે ૧૦ 9 * હું ૧૭ 95 9
૨૨ ) ૭મી , ૨૨ )
આવી રીતે ઓછામાં ઓછી અને વધુમાં વધુ શરીરની ઉંચાઈ આટલા હાથ હોય છે. અર્થાત્ આટલું મેટું–તગડું–લાંબું-પહોળું ઉંચુ શરીર હોય છે. બધાજ નારકી જીવો નપુંસક હોય છે. નપુંસકને મહા વિષય વાસના હોય છે. અતિ કામ વાસનાના કારણે અનેક પ્રકારની ધમાલ કરે છે. પારા જેવું શરીર હોય છે. અર્થાત્ એક બે વખત કે
૭ નરકમાં શરીરની ઊંચાઈ
વધુ ઉંચાઈ ૩૧ હાથ
ઓછી ઉંચાઈ ૧લી નરકમાં ૩ હાથ ૨જી , ૩૧. 9 ૩જી
૬૨ો છે. ૪થી .
૬૨
)
૧૨૫
: ૨૫૦
ગ્ર
૧૨૫ ) ૨૫૦ ૫૦૦ ૧૦૦૦ ૨૦૦૦
દહી ૭મી
: ૫૦૦ ૧૦૦૦
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
८७८
૫૦-૧૦૦ વખત કેાઇ માપે તે પણ મરતા નથી. જેવી રીતે પારા હાથ માંથી છૂટી નીચે વિખરાઈ જાય અને ફરી એકઠા કરવાથી પાછા જેવા હતા તેવા થઈ જાય છે તેવું જ નારકીનું શરીર હોય છે. પરમાધામી હાથ પગ કાપીને ચારે બાજુ ફેકી દે તે પણ ઘેાડીવારમાં પાછું ભેગું થઈને એક થઈ જાય છે અને ફ્રી બિચારા નારકી દોડવા ભાગવા જાય છે. ફરી પરમાધામી પકડી લે છે. નારકીના જીવાને એક મિનિટ માટે પણ શાંતિ નથી હોતી. ખીજી બાજુ આયુષ્ય એવુ નિરૂપક્રમવાળુ હાય છે કે આત્મહત્યા કરીને મરવા જાય તે પણ મરી શકતા નથી. સાત નરક પૃથ્વીએના ૧૩-૧૧-૯-૭-૫-૩-૧ = ૪૯. આવી રીતે કુલ ૪૯ પ્રતરાની સાત નરકામાં અસંખ્ય નારકી જીવ રહે છે. આ બધા નારકી બિચારા કુબડા વામન શરીરવાળા હોય છે. શરીરના રંગ નિકૃષ્ટ મલીન હાય છે. ગધેડા અને ઊંટ જેવી વિચિત્ર ચાલુ હાય છે. રડતા, વિલાપ કરતા, અને ચીચીયારીથી ચિલ્લાતા, ભયંકર અવાજ હંમેશા કરતા હાય છે. નારકી જીવાના જહેરાગ્નિ એટલા વધારે પ્રજવલિત હોય છે. એટલી અધી તીવ્ર ભૂખ લાગે છે કે દુનિયાભરનું ઘી અને અનાજ ખવડાવવામાં આવે તે પણ તૃપ્તિ સંભવ નથી. જો કે નરકમાં નારકીઓનું વૈક્રિય શરીર એવુ હાય છે કે ત્યાં ખાવાપીવાના વ્યવહાર નથી. તા પણ ક્ષુધાની તીવ્રતા પણ એક પ્રકારની છે. નારકીઓની લેશ્યા કૃષ્ણાદિ ખૂબ ખરાબ હોય છે. વિચારધારામાં પણ કરતા આદિ ઘણી વધારે હાય છે. આ ધ્યાનથી હજાર ગણુ. વધારે રૌદ્રધ્યાનનુ પરિણામ રહે છે. મારવા કાપવાની જ વાત! હાય છે, ક્રોધાદિષાયની માત્રા હજાર ગણી વધારે હાય છે.
નરક ગતિમાં વેદના
પરસ્પરાદીરિત
અસુરાદીરિત
ક્ષેત્રકૃત
દુઃખ પિડાને વેદના કહેવાય છે. નરકતમાં મુખ્ય ૩ પ્રકારની વેદના હાય છે. પરસ્પર વૈરી દુશ્મન જીવ સાથે ઉત્પન્ન થાય છે. ત્યાં પરસ્પર લડવું ઝગડવું આદિ સતત રહે છે. એકબીજાને મારવું કાપવું આદિ સતત ચાલે છે. ભયકર યુદ્ધ જેવું
વાતાવરણ સતત
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
८७८
રહે છે. ઉદર બિલાડીની જેમ દુશ્મનની જેમ બધા એકબીજા મારા. વાને જ ઈરછે છે. જ્યાં પરમાધામી નથી હોતા તેવી ૪–૨–૬–૭ આ ચારે નરકમાં પરસ્પર લડે છે. અંગોપાંગનું છેદન ભેદન કરતાં જાય છે એક તે ઘોર અંધારીનરક અને તેમાં પણ સતત એકબીજા સાથે ટકરાઈને લડે છે. ડરાવવું-લડાવવું સતત ચાલે છે. અસુરેદીરિત વેદના-સંવEામુરિત ટુર્વ કા તુ ..
આ અસુર–અર્થાત ભયંકર રાક્ષસી કક્ષાના પરમાધામી ભવનપતિની જાતિને દેવ તે ૧-૨-૩ નરક પૃથ્વીઓમાં રહે છે પરમ+અધમી =પરમાધામી એ શબ્દ છે. અર્થાત મહાભયંકર અધમી. અહીંયા. જેલરનું જે કામ હોય તેવું કામ ત્યાં તેનું છે. આવેલા નારકી જીવોને મારવા –કાપવા–પીટવા, ઉચકીને ફેંકવા, અગ્નિમાં બાળવા આદિ હજાર પ્રકારની દુઃખી કરવામાં જ તેમને મજા આવે છે. તેનાથી જીવોને જે તીવ્ર વેદના થાય છે તે અસુરોદિરિત પરમધામી કૃત વેદના છે. પરમધામીઓનું કામ જ વેદના–દુઃખ આપવાનું છે. તેમાં જ તેને મજા આવે છે. તે ૧૫ પ્રકારના હોય છે તેથી તે ૧૫ પર માધામી કહેવાય છે. તેઓને સ્વભાવ બહુ સંકલિષ્ટ ક્રુર હોય છે. અહીં આ ચિત્રમાં જુએ. અહિ આપણે પૃથ્વી પર કેઈમેટા સારા સમાજમાં જાણીતા પ્રતિષ્ઠિત શેઠ જીદગીભર મહાપાપ કરીને નરકમાં ગયા છે. બે પરમાધામી એક કડાઈમાં ઉકળતા ગરમાગરમ તેલમાં નાખીને ભાલાથી ભજીયાની જેમ તળે છે. અહિને શેઠ ત્યાં નારકી બનીને કેટલી ભયંકર વેદના સહન કરે છે ? કરેલા ભયંકર પાપની સજા આવી. મળે છે. આવી પરમાધામીઓ દ્વારા અપાતી વેદના અહિ ચિત્રોની સાથે
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૦
આપવામાં આવી છે. જેમાં ડાખી બાજુ કરેલા પાપના પ્રકાર છે અને જમણી બાજુ નરકમાં તે પાપની જે સજા મળે છે તે છે,
D
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
mom sike
.
જે અહિ ક્રૂરતાપૂર્વક જૂ, માંકડ | નરકમાં પરમાધામી કાટાદાર લેખ. કીડી આદિ જીવ જતુઓને માર | ડના સળીયા પર સુવાડીને ભાલાથી વાનું પાપ કરે છે તેને
મારે છે.
અતિક્રૂર કષાયવૃતિવાળે જે ઘેટા | નરકમાં બે પરમાધામી સાથે મળીને બકરાને કાપવાનું કામ કરે છે, પશુ | જીવતાને કરવતથી કાપે છે. વધ કરે છે તેને
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૮૨
'
બકરા-માછલી-કાપવા-મારવા તથા | નરકમાં બબ્બે પરમાધામી મળીને વહેચવાને જે વ્યાપાર કરે છે ! માથામાં લોખંડના ખીલા ઠેકીને તેને પાપની સજા રૂપે
તલવારથી કાપે છે.
એ
Sa
દ્રષથી વડ અથવા કોઈને ઘાસ- | નરકમાં બળતી અગ્નિની જવાતેલ છાંટીને બાળીને મારવાના ફળ | ળાની વચ્ચે કાંટામાં જીવતા જીવ સ્વરૂપે
બેસાડીને ભાલાથી આંખ ફાડીને ! મારે છે.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૮૩
*
?
g
અતિકામ વાસનાથી જે સ્ત્રી પર | નરકમાં પરમાધામી બળતી પુરુષગમનનું પાપ કરીને બીજા | અગ્નિની જવાળામાં કાંટામાં બેસાસાથે સંબંધ કરે છે તેને ડીને પરશુથી મારે છે.
+-++++
+
તીવ્ર વિષયી જે પરાઈસ્ત્રી સાથે પરમાધામી આવા પાપીને નરકમાં સંજોગ આદિની કામક્રિડા કરવાનું | લોઢાના તપેલા ગરમ થાંભલા સાથે પાવ કરે છે તેને
બાંધી આંખ ફોડવાની સજા કરે છે.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
८८४
તે
-
T
5'4''
જે દેખાય છે
5"
-
E
જે કાઈથી કે કુંવારી કન્યાથી કે ! નરકમાં બે પરમાધામી બંને કામીને વેશ્યાગમનમાં જ લપેટી રહેવાનું | સળગતી આગમાં નાંખીને દેરડાથી મહાપાપ કરે છે તેને
બાંધીને માથું ફાડીને મારે છે.
જુગાર-દારૂનો વ્યસની બીજાના | પરમાધામી નરકમાં ધાણીમાં તે ઘરમાં ચોરી લૂંટફાટ કરીને પરધન | નારકીને નાંખીને જીવતા જ પીલે છે ચારવું અદિ પાપ કરે
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૮૫
F
TILLS: LE
INFeી
RAK
ગુંડાગિરિ –દાદાગિરિથી મારા- | પરમાધામી નરકમાં કરવતથી જ મારી કરીને કેઈનું ગળું દબાવીને | સીધે કાપવા મારવાની સજા મારવાનું પાપ કરવાવાળાને કરે છે.
દવા પીને કે અન્ય રીતે ગર્ભપાત | નરકમાં બળતી અગ્નિમાં જીવને કરીને કે કરાવવાથી બાળ હત્યાનું | બાળીને ગદા શરીરમાં બેસીને પાપ કરવાવાળાને
પરમાધામી મારે છે.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૮૬
ક
દંભી–માયાવી કપટી મનુષ્ય
નરકમાં પરમાધામી તીર પર બિચારા ભાળી-સીધા સાદી લાકી } સુવાડીને શિયાળ અથવા કતરાને જે ઠગે છે, બનાવે છે તે પાપની છેવી સ
છોડીને માંસ ખવડાવે છે. રાવે
.
સજા
IT
અળગણ પાણી મળ્યા વગર જે ! પરમાધામી નરકમાં તેને એક ઘાણ વાપરે છે કે ઈ મર્યાદા રાખતા | દિવાલ પર ઉટે લટકાવીને પગ નથી તેની જીવ હિંસા કરવાના છે પકડીને ઉંચે કરીને ગદાથી મારે છે ફળ સ્વરૂપે
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
८८७
C
જs:
'
*
ના
...
.
"
*
4
-
-
* *
-
'
'
ક,
ક
-
- - -
-
-
-
કિ
.
ક
૨
ક
.
કંઈ મહાપાપોનું સેવન કરવાથી નરકમાં જ્યાં પરમાધામી નથી એવી નરકમાં હાડ માંસ લેહી મળ તથા મૂત્રાદિની અશુચીથી ભરેલી નરકની વૈતરણ નદીમાં પડેલા તણાતા બિચારા નારકી ભયંકર દુખ ભગવે છે.
TV
TO
“
[ 0 6 05 !
ક
-
છે.
રાબ, બ્રાન્ડી, અફીણ, ગાંજા, છે નરક ગતિમાં પરમાધામી દેરડું રસ આદિ વ્યસની ચીજો ખૂબ ગળામાં નાંખીને પકડીને ગરમ નિ જે ખરાબ બોલવા આદિનું ' તપાવેલા ઓગળેલા લેખંડને રસ પાપ કરે છે તેમને પિવડાવે છે.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૮૮
ખાંડણીમાં ખાંડવાથી, પીસવાથી, ! નરકમાં તે ખાંડવાવાળાને ખાંડદળવા આદિમાં જીવ રક્ષા ન કરતા | ગીમાં નાંખીને બે પરમાધામી કીડી-મકોડા-ઈયળ આદિ જીવ ! લોખંડના સાંબેલાથી મારતા કૂટતા જતુઓ મારવાની હિંસા કરવાવા- . માથુ ફેડીને ચૂર્ણ બનાવે છે. ળાને.
આવી રીતે અહિંયા નમૂનાના રૂપમાં થેડા જ ચિત્ર ઉદાહરણ માટે આપેલ છે. આ જોઈને કલ્પના આવી શકે છે કે કોઈપણ જીવ કેઈપણ ગતિમાં જેવા પાપ કરે છે. તે પાપના ફળ સ્વરૂપ સજના રૂપમાં નારકી જીવોને કેટલી ભયંકર સા ભેગવવી પડે છે. વિચારો !
જ્યારે પાપ કરે છે ત્યારે કેઈ શરમ ન આવી, કઈ જીવ પર દયા ન આવી, તે પછી તે પાપની સજા દેવામાં પરમાધામીઓને કેમ દયા આવશે ? હા, તેમને કર્મબંધ જરૂર થાય છે તેની સજા તેઓ ભગવશે. પણ આજ તે અત્યંત સંકિલષ્ટ પરિણામ છે તેમાં જ તેમને મજા આવે છે. આવી રીતે હજારો પ્રકારના પાપ કરીને જીવ જ્યારે નરકાદિ ગતિમાં જાય છે ત્યારે ત્યાં પણ હજાર પ્રકારની તીવ્ર વેદના ભેગવવી પડે છે. ત્યાં પરમાધામીના પગમાં પડવાથી કે તેમની પાસે માફી માંગવાથી તેઓ એક અક્ષર પણ સાંભળવા તૈયાર હોતા નથી તેનાથી સારૂ એ છે કે અહિ જે પાપ ન કર્યું હેત તે નરકમાં જવાને પશ્ન જ ન આવત અને માની લે ભૂલમાં અજાણમાં પાપ થઈ જાય તે આ પાપનું પ્રાયશ્ચિત કરી લેવું જોઈએ જ્યારે ધર્મની આરાધના
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૮૯
તપ તપશ્ચર્યાદિ કરીને, પાપનુ પ્રાયશ્ચિત આદિ કરીને પાપને ખપાવી શકાય છે. પણ જો બંને કાર્યા ન કર્યો તા તા પછી નરકમાં જવા સિવાય અન્ય કેઈ વિકલ્પ નહિ રહે.
નરકમાં પાપ ક્ષય નથી થતા સજા ભાગવાય છે.
પાપનું પ્રાયશ્ચિત કરીને ક્ષય કરવાના એકમાત્ર ઉપાય અહિં પૃથ્વી પર આ જન્મમાં સુલભ છે. જેમાં મનુષ્ય જન્મ આર્ય, ક્ષેત્ર, આર્ટ્સકુળ, વિતરાગના ધર્મ અને દેવગુરૂની પ્રાપ્તિ હેાય ત્યારે જ ખરેખર ધર્મ આરાધના કરીને પાપના નાશ કરી લેવા જોઈએ. જયારે નરક ગતિમાં એક પણ સામગ્રી પાપકર્માંના ક્ષય માટે પ્રાપ્ત થતી નથી. ત્યાં નથી ભગવાન કે નથી ગુરૂ કે નથી ધ, હવે શું થશે? નરકમાં પાપાના નાશની અપેક્ષાની બદલે પાપાની સજા ભોગવવાની પ્રાધાન્યતા વિશેષ છે. જ્યારે હસતા હસતા હી ખૂશીમાં પાપ કર્યા છે તે પછી સા ભોગવવાના સમયે કેમ ડરા છે!? અથવા તેા પાપ કરવા જ ન હતા અને જો કર્યા તે પાપ ક્ષયની પ્રક્રિયા કરવી જોઇએ અથવા પાપેાની સજા સમતાપૂર્વક ભાગવવી જોઈએ. સૌથી સારા અને ઉંચા માર્ગ છે કે પાપ જે કરવું નડી' પાપ ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા કરવી. આથી સાધક સુમુક્ષુ આત્મા એ જીવન સાધનામાં એ લક્ષ્ય મુખ્ય રાખવા જોઇએ. (૧) એક તે ભૂતકાળમાં કરેલા કર્મોના નાશ કરવે. (૨) ખીજુ લક્ષ્ય છે કે જીવનમાં ફરી નવા પાપ ન કરવા. બસ આ એ લક્ષ્ય સયમ આરાધનામાં સમાય જાય છે. પ્રથમ સાધના નિર્જરા ધની છે. બીજી સાધના સંવર ધર્મની છે. જૈન શાસનમાં મૂળ મત્ર નવકાર મહામ ત્રમાં સજ્જ પરવળામળો નું લક્ષ્ય સાધકને બતાવ્યું છે. સર્વ પાપના ક્ષય થાય તે જ આપણું એક માત્ર લક્ષ્ય અનવુ જોઈએ. તે જ સાધના સાર્થક થશે અને એ પાપ કરવાથી નડી અટકયા તે નરક-તિય 'ચાદિ ચારે ગતિમાં પરિભ્રમગુ કરવાના અને ભટકવાના, તથા પાપની સજા ભોગવવાથી કેઈ અટકી નહિ શકે અને સૌંસાર અનતકાળ સુધી ચાલતા રહેશે.
પાપ કરવાના અને ન કરવાના ફળ
કેવળજ્ઞાની ભગવંતની પાસે એ સજ્જનાએ પેાતાના ભાવી ભવની સંખ્યા માટે પ્રશ્ન પુછ્યા, હે ભગવંત ! અમારા બંનેના ભાવીમાં કેટલા
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૯૦
ભાની સંખ્યા થશે ? કેવલજ્ઞાની સર્વજ્ઞ પ્રભુએ એકને કહ્યું તારા ૭ જ ભવ બાકી છે. હવે તારે સાત જન્મ જ કરવા પડશે. બીજાને કહ્યું અસંખ્ય જન્મ બાકી છે. આથી તારે અસંખ્ય જન્મ ધારણ કરવા પડશે. બંને એ આ સાંભળી આશ્ચર્ય વ્યક્ત કર્યું. માત્ર સાત જ ભવ બાકી છે તે સાંભળી તે આનંદમાં એટલે રાજી થઈ ગયા અને વિચાર કરવા લાગ્યો કે કેવલી ભગવંતની ભવિષ્યવાણી ક્યારે પણ બેટી પડતી નથી. આથી માત્ર સાત જ જન્મ બાકી છે અને આજે મેલ થવાને નથી. તે પછી નિરર્થક ધર્મ–દયાન, તપશ્ચર્યા શા માટે કરું ? આખરે મેક્ષ તે સાતમા જન્મમાં જ થવાને છે. તે પછી આજથી શા માટે ધર્મ કરૂ? ખાઈ પીને મેજ મજા શા માટે ન કરું? અમન ચમન અને મોજશોખથી આનંદ કેમ ન કરું? ઠીક છે. પાપ લાગશે તે પણ શું? ૭ ના ૮ ભવ થવાના નથી પછી શી ચિંતા ? આવી રીતે અનેક પાપ આચરવામાં મસ્ત થઈ ગયે. દરરેજ નવા નવા પાપ કરવા લાગે.
જયારે બીજે અસંખ્ય ભવને સાંભળીને ઠંડો થઈ ગયો. અરે બાપરે! હજી મારે અસંખ્ય ભવ ભટકવા પડશે? આ ભાય પાપભીરૂ અને ભવભીરૂ બનીને ધર્મ આરાધના કરવા લાગ્યો. કોઈપણ પ્રકારનું પાપ ન કરવાને નિર્ણય કરીને નિષ્પાપ જીવન જીવવા લાગ્યો. સાચે સાધક એ છે જે ભૂતકાળના પાપ ધાવા છે અને ભવિષ્યમાં નવા પાપ ન થાય તે માટે સજાગ રહે છે.
ગાનયોગ વર્ષો પછી ફરી કેવલી ભગવંત મળ્યા. આ વખતે આ બંને એ પુછયું હે ભગવંત! અમારા બંનેમાંથી કેણ પહેલા મોક્ષમાં જશે? કદાચ આપ આ પશ્નને સાંભળીને હસી પડશે ? આમાં શું પુછવા જેવી વાત છે ? સીધે જ ઉત્તર છે, સાત ભવવાળો પહેલો મેક્ષમાં જશે અને અસંખ્ય ભવવાળો પછી. આટલી સીધી સ્પષ્ટ વાત છે. પછી પુછવાનું શું? પરંતુ આપણું અમે સર્વજ્ઞ જ્ઞાનીની વાતમાં ઘણું અંતર છે. આપણે સંખ્યાને જોઈને બોલીએ છીએ. જ્યારે અનતજ્ઞાની બધુ જાણે દેખીને કહે છે. તેમનું ગણિત અદ્દભુત છે. કેવલી ભગવંતે જવાબ આપ્યો કે અસંખ્ય ભવવાળો પહેલા મેક્ષમાં જશે અને સાત ભવવાળે તેના પછી કેટલાય સમય પછી જશે. આ સાંભળી અને આશ્ચર્ય ચક્તિ થઈ ગયા. તે પભુ! આવું કેવી રીતે થઈ શકે?
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૯૧
સર્વજ્ઞ પ્રભુએ કહ્યું આ બિલકુલ સાચુ છે. આ અનેક પાપ કરીને સાત ભવ એટલા લાંબા ચૌડા મેાટા મેાટા કરશે જેવા કે ૭ મી નારકના ૩૩ સાગરાપમના એક ભવ...આવા મોટા મેાટા સાત ભવ કરશે. જ્યારે તેની સામે અસંખ્ય ભવવાળા નાના નાના કેટલાય ભવ કરીને અલ્પકાળમાં મેાક્ષમાં જશે. હા સંખ્યામાં ફરક નહિ પડે પણ કાળ ખહુ લાંબા ચાલશે. હવે તમે વિચારા જવાબ સાચા છે કે નહિ ? સત્તાના ઘરમાં કેવા ન્યાય છે ? અને ન્યાયનું ત્રાજવું કેવું છે ? બિલકુલ ચેકખા ન્યાય. એટલા માટે પાપપ્રવૃત્તિ વધારવાથી સ'સારમાં પરિભ્રમણના કાળ વધે છે અને ઘટાડવાથી ઘટે છે. આથી સંસાર ભ્રમણના આધાર પણ પાપ પર જ છે.
૧૧મા અંગ વિપાક સૂત્રના કેટલાક પ્રસંગો
જૈન ધર્મના ૪૫ આગમ જે પવિત્ર ધમ ગ્રંથ છે તેમાં ૧૧ ખંગ સૂત્ર મુખ્ય છે. તેમાં ૧૧ માં અંગના રૂપમાં વિપાકસૂત્ર છે. વિપાકને અ છે. ફળ (સા) સારા કરેલા પુન્યનુ ફળ સુખરૂપ મળે છે, આથી કેટલાક પ્રસંગ “સુખ વિપાક” ના બીજા ભાગમાં કહ્યા છે. અને કરેલા પાપ કર્મોના ફળ જે દુઃખરૂપ હે!ય છે તે “દુઃખ વિપાક” ના પ્રથમ ભાગમાં કહ્યા છે. શ્રી ગૌતમસ્વામી ગણધર મહારાજા એ ગોચરીને માટે જતા સમયે જે દૃશ્ય આંખથી જોયાં છે. તે જ પ્રસગને ભગવાન મહાવીર પ્રભુને પૂછ્યા છે અને શ્રી સર્વજ્ઞ મહાવીર પ્રભુએ જે કાંઇ જવાબ રૂપે કહ્યું છે તે આ પ્રમાણે છે. એક એક પ્રસંગ ખૂબ ટુંકાણમાં આપુ` છું.
૧ મૃગાપુત્રીય અધ્યયન
શ્રી મહાવીર સ્વામી ભગવાન એકવાર મૃગા ગામમાં સમેાવસર્યા. પહેલા ગણધર શ્રી ગૌતમસ્વામી ગાચરી એ ગયા. વિજય ક્ષત્રિયના ઘરે મૃગાદેવીના પુત્ર “મૃગાપુત્રને ઘરની નીચે ભોયરામાં જોયા. જે જન્મથી આંધળા, મૂંગા, બહેરા, જેના હાથ પણ નથી. બંને પગ પણ નથી ને આંખ, કાન વિગેરે ખાદ્ય ઇન્દ્રિયાના આકાર પણ નથી. ફક્ત બે બે છિદ્ર ભાગ છે. જન્મથી માંસના પિ’ડના સ્વરૂપમાં પા છે. જે કાંઇ દૂધ વિગેરે આહાર લે છે તેની ૧ મિનિટમાં ઉલ્ટી થઈ
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૯૨ જાય છે અને બીજીવાર તે જ ઉલ્ટીને ફરી ચાટે છે. તે શરીર પરૂ અને માંસના રૂપમાં છે. તેવી ભયંકર દુર્ગધમાં તે જન્મથી પડે છે. આ દશ્ય જોઈને જાણે સાક્ષાત નરક જોઈ રહ્યો છું તે ગૌતમસ્વામીને આભાસ થયો. આટલું તીવ્ર દુઃખ હતું. સમવસરણમાં જઈને ગૌતમ સ્વામીએ વીર પ્રભુને આ હકિત સંભળાવીને તેનું કારણ પુછ્યું તે પ્રભુએ કહ્યું હે ગૌતમ ! આને પૂર્વના ભાવમાં ૫૦૦ ગામોને સુબે બનીને પ્રજા પાસેથી કર વસુલ કરવામાં ભયંકર અનાચારનું સેવન કર્યું છે. પ્રજાને દુઃખી કરીને ભયંકર પાપ કર્યું છે. આ તે કરેલા મહા પાપની સજા છે. જે આજે જોગવી રહ્યો છે. તે જન્મમાં એક સાથે ૧૬ રોગની તીવ્ર પીડા ભોગવીને ૨૫૦ વર્ષનું આયુષ્ય પૂરું કરીને મરીને પહેલી નરકમાં જઈને ત્યાં પણ ૧ સાગરોપમ સુધી પરમાધામીઓના હાથથી ભયંકર સજા ભોગવીને આજે અહિ મૃગાપુત્ર રૂપમાં જન્મથી મહાપીડા ભોગવી રહ્યો છે અને આવી સ્થિતિમાં ૨૬ વર્ષનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને મરીને સિંહ બનશે. સિંહ મરીને ૧લી નરકમાં જશે.
ત્યાં ૧ સગપમ ફરી રહેશે. ત્યાંથી નીકળીને નળી બનશે. ફરી રજી નરકમાં જશે. ફરી પક્ષી બનશે. ફરી ૩જી નરકમાં જશે. ફરી સિંહ બનશે. પછી થી નરકમાં પછી સર્પ બનશે. પછી પમી નરકમાં, પછી સ્ત્રી બનશે, પછી ૬ઠ્ઠી નરકમાં પછી પુરુષ બનશે, પછી ૭ મી નરકમાં જશે. પછી જલચર બનશે. પછી માખી મછર મકડા કીડી, તથા બેઈદ્રિય અળસિયા વિગેરે બનીને, પછી એકેન્દ્રિયમાં વનસ્પતિકાય વિગેરેમાં જઈને ઉત્પન્ન થશે. પછી વાયુકાય, પછી પાણીમાં પૃથ્વીકાય આદિમાં ૧ લાખવાર થશે. આવી રીતે અનંતકાળ સુધી કરેલા પાપ કર્મોની સજા ભગવતે રહેશે. (૨) ઉજિતક કુમાર
વાણિજ્ય ગામમાં ઉજિઝતક કુમાર મહાકામી વિષય–વાસનાના કીડા જે કામખ્વાજા વેશ્યામાં અત્યંત આશત હતા અને મૈથુન પાપના સેવનમાં તીવ્ર કામી હતો. વેશ્યાગમનના પાપમાં ૨૫ વર્ષ સુધી આસક્ત રહ્યો હતો. ગૌતમસ્વામી જે ગોચરી માટે પધાર્યા હતા. તેઓએ તે ઉજિઝતક કુમારને એક ચેકની વચ્ચે વધ સ્થંભ ઉપર લટકાવેલ જે. હજારો લેકેની વચ્ચે રાજસૈનિક કાન-નાક કાપીને
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૯૩
ભાલાથી માંસના ટુકડા કાઢી રહ્યા હતા. મહાવેદનામાં જીવનના ૨૫ વર્ષ પૂરા કરીને મરીને ૧લી નરકમાં ગયા અને મૃગાપુત્રની જેમ આ પણ સાતેય નરકોમાં અને ૮૪ લાખ જીવા નિમાં ભટકશે. આ મૈથુન પાપની સજા હતી.
(૩) અભગ્નસેન ચેર
પ્રભુ પુરિમતાલ નગરમાં સમેસર્યા. ત્યાં અભંગ્ન નામને મહાચાર રહેતે હતો. નગરની બહાર મોટી શાલાટવી નામની ચેર પલ્લીને અધિપતિ વિજય ચારને આ પુત્ર પિતાના મૃત્યુ પછી ચારને અધિ પતિ બન્યું હતું. મેટી મટી ચેરીઓ ખૂબ કરતે હતો. મહાબલ રાજાએ તેને પકડાવીને ફાંસી પર લગાવ્યા હતા. ફાંસી ઉપર નાક કાન આદિ અંગોપાંગ કાપીને તેના શરીરમાંથી માંસના ટુકડા કાઢીને તેને ખવડાવતા હતા. તેનું જ લેહી તેને પીવડાવવામાં આવતું હતું. આવી રીતે તેના સગા સંબંધી, માતા-માસી, કાકા-કાકી વિગેરેને પણ સજા કરવામાં આવી તે ૩૭ વર્ષનું અલ્પ આયુષ્યપૂર્ણ કરીને ૧લી નરકમાં ગયો. ત્યાંથી સાતે નરકમાં અને સ્થાવર સુધી પરિભ્રમણ કરશે. પૂર્વ જન્મમાં પણ ઇંડાને વ્યાપારી બનીને ઘેર પાપ કર્યા છે. આ કરેલા પાપની સજા અસંખ્ય જન્મ સુધી ભગવશે. આવું મહાવીર પ્રભુએ કહ્યું છે.
(૪) શકટકુમાર
એક છણિક ખાટકી [ કષાઈ] પશુ હત્યાનું પાપ કરીને નરકમાં જઈને ત્યાંથી અહીં આવીને શકટકુમાર નામને મહાચર બન્યો છે અને સાહંજણું નગરીની વેશ્યા સુદર્શનમાં આશક્ત બન્યા. તે રાજવેશ્યા રાજાના મહેલમાં રાખવામાં આવી ત્યાં પણ તે પહોંચ્ચે મહાચંદ્રરાજ એ પકડાવીને તેને ફાંસી પર લટકાવ્યો. અને લેઢાની ગરમ પૂતળીથી આલિંગન કરાવ્યું તથા અંગે પાંગ કાપીને માર્યો. ત્યાં તે પ૭ વર્ષનું આયુષ્ય પૂરું કરીને ૧લી નરકમાં ગયે. આગળ ૭ નરક સુધી ભટકશે. ૩-૪ થા અને પાપની મહારાજ ભગવશે.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૯૪
(૫) અહસ્પતિદત્ત
કૌશામ્બીનગરીમાં બૃહસ્પતિદત્ત નામના પૌરાહિત્ય કમ કરવાવાળા પુરાહિત હતા. જે પશુયજ્ઞ વિગેરે કરીને પ્રજાનું રાજાનુ કામ કરતા હતા. રાજાના અત્યંત વિશ્વાસુ ખનીને રાજમહેલમાં રાક—ટોક વિના આવતા જતા હતા અને અંતઃપુરની રાણીઓ પાસે પણ આવવા-જવા લાગ્યા. એટલામાં કૌશામ્બીના રાજા શતાનીકના પુત્ર ઉદાયન રાજાની પટ્ટરાણી પદ્માવતીની સાથે તે બૃહસ્પતિન્ને વ્યભિચાર કર્યા. આ પાપ આગળ વધ્યું. પાપ કયાં છાનુ રહે છે ? રાજાએ પકડીને તેને ફાંસીના વધસ્તંભ પર લટકાવ્યા. શરીરના ટુકડા ટુકડા કરાવ્યા. ભયંકર વેદના ભાગવીને ૬૪ વર્ષા જીવનના સમાપ્ત કરીને ૧ લી નરકમાં ગયા. ગયા જન્મમાં પણ આ મહેશ્વરદત્ત નામના પુરાહિત હતા. અને નરમલીયન પણ કરતા હતા. જીવતા પુરુષાના કલેજા કાઢીને યજ્ઞયાગ કરવાવાળા તે પાપના સ'સ્કારથી બીજા ભવમાં તે પાપ કરીને નરકમાં ગયે. ત્યાંથી તે સાતેય નરકમાં ભટકશે. પ્રાણાતિપાત હિંસાના પાપની સજા છે.
(૬) ન’દિવધ ન
મથુરા નગરીમાં શ્રીદામ રાજાના પુત્ર નવિન રાજપુત્ર હતા. તે પાતાના પિતાના બૈરી બન્યા હતા. તેથી એક ચિત્ર નામને હજામ જે દરરાજ રાજાની હજામત કરતા હતા અને રાજાના વિશ્વાસુ હતા. તેને અડધુ રાજ્ય આપવાના લાભમાં સાધ્યા. પરંતુ અંતમાં વાત ફૂટી ગઈ. રાજાએ પુત્રને પકડાવીને ગરમગરમ ઉકળતા ખારા પાણીમાં નાખ્યા. લેાઢાના તપેલા આસન ઉપર બેસાડીને કેટલાય પ્રકારના ગરમાગરમ પાણીથી અભિષેક કરાવ્યા. તે નક્રિસેન રાજકુમાર મરીને ૧લી નરકમાં ગયે. આ ન ક્રિસેન ગયા ભવમાં દુર્ગંધન નામના ગુપ્તપાલક હતા. ૩૧૦૦ વર્ષના આયુષ્યમાં સાય ખીલા વિગેરે ખૂબ રાખતા હતા. કેટલાયના મુખ ફાડવા, ગરમ ગરમ ઉકળતા રસ પીવડાવવા વગેરે જેલરના સ્થાને કેટલાય પ્રકારના પાપ કરતા હતા. પાપ કરીને ૬ઠ્ઠી નરકમાં ગચેા. ત્યાંથી નીકળીને ન ંદિસેન યુવરાજ બન્યા એક જન્મના પાપના સંસ્કાર સામે આવ્યા અને પિતૃહત્યા કરવા જતા હતા અને પકડાઇ ગયા. મરીને ૧લી નરકમાં ગયા અને તેવી રીતે સાતેય નરકમાં જશે, અસંખ્ય ભવા સુધી સંસારમાં ભટકશે.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૯૫
(૭) ઉબરદસ્ત
વિજયપુર નગરના કનકરથ રાજાને ત્યાં ધનવંતરી નામે રાજવૈદ્ય હતો. આયુર્વેદને જાણકાર પ્રસિદ્ધ વૈદ્ય હતે. અષ્ટાંગ વિદ્યાના જાણકારી તે વૈદ્ય રાજાની તથા અનેક રાણુઓની દવા–ચિકિત્સા કરતા હતે.. પિતાની દવામાં માછલીનું માંસ, કાચબાનું માંસ, જલચરનું માંસ, ઘેટા, બકરા, ભૂંડ, હરણ, સસલા, ગાય અને ભેંસ વિગેરેનું માંસ, ખાવાનું કહેતો હતો. પ્રમાણ બતાવતો હતો. પોતે જ તાજુ માંસ ખાવા માટે લાવીને આપતે હતે. એટલો બધે માંસાહાર વધાર્યો અને વૈદ્યકના નામ પર હજારો લોકોને માંસ ખાવાનું અને મદિરા. પીવડાવવાનું શરૂ કર્યું હતુ. આ મહાપાપ થવંતરી વૈદ્યને ૩૨૦૦. વર્ષના આયુષ્ય સુધી કર્યું. મરીને ૬ઠ્ઠી નરકમાં ગયો અને ત્યાંથી નીકળીને પાડલખંડ નગરમાં સાગરદત્તને પુત્ર ઉંબરદત્ત બન્યો. માતાના ગર્ભમાં હતા ત્યારથી ઉપરોક્ત માંસાદિ ખાવાના દેહલા ઉત્પન્ન થયા. ઉંબરદત્ત પણ માંસ મદિરામાં આસક્ત બન્ય. શરીરમાં ૧૬ પ્રકારના રોગ થયા. કુષ્ટ રેગમાં કીડા પડ્યા. રક્તપિત્ત થે. મહાવ્યાધીઓ. ભોગવીને ૧લી નરકમાં ગયો અને પછી આગળ સાત નરકોમાં ભટકતા. એવા અસંખ્ય જન્મ સુધી પાપની મહાભંયકર સજા ભેગવશે. (૮) શૌરિક દત્ત - પૂર્વ જન્મમાં શ્રીયક નામનો રાઈઓ હતા. જે માંસાહારી ભોજન બનાવવામાં પ્રસિદ્ધ હતા. માછલીઓને પકડી લાવીને, પક્ષીઓ. પકડી લાવીને અનેક રીતથી ગરમ ગરમ પાણીમાં ઉકાળીને તેના માંસની. માંસાહારી રસોઈ બનાવીને લોજ ચલાવવાને ધંધે કરતો હતો. તેના કેટલાય નેકર-ચાકર હતા પછી આગળ વધે. ગાય, ભેંસ, પાડા તથા, બકરા ઘંટા, ભૂડ વિગેરે પશુ-પક્ષીઓ તથા માછલીઓને પકડતે, મારતો અને રસોઈ બનાવત, ખાતો અને ખવડાવતો. આવી રીતે મોટા પાયા પર રાઈ કરતો હતો. ત્યાં સુધી કે કબૂતર–મેર–તિતર, પિપટ વિગેરેના માંસની સેઈ બનાવતા હતા. ૩૩૦૦ વર્ષ સુધી અહિંયા પાપ કરીને ૬ઠ્ઠી નરકમાં ગયા. ત્યાંથી અહિયા શૌર્યપુર નગરમાં સમુદ્રદત્તને પુત્ર શૌરિદત્ત બન્યા. પૂર્વજન્મના પાપના સંસ્કારવશ તે જ પાપ ઉદયમાં આવવાથી પિતાની મૃત્યુ પછી મેટે પ્રસિદ્ધ
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૬
મચ્છીમાર બન્યા. જાળ બીછાવીને હજારા માછલીઓ પકડતા હતા ખાતા હતા, હજારાને ખવડાવતા હતા. વ્યાપાર કરતા હતા. ખાતા સમયે એક કાંટા ગળામાં ફસી ગયા, કાઇ ઈલાજા [ ચિકિત્સા ] ન થઈ શકી. ખિચારા તરફડીને, રાગી હાલતમાં ૭૦ વર્ષની આયુષ્યમાં મહાપાપ કરીને, મરીને ૧લી નરકમાં ગયા અને આગળ સાત નરકામાં જઈ ને પૃથ્વીકાય આદિ એકેન્દ્રિયમાં પણ અસખ્યભવે સુધી પાપની માટી ભારી સજા
ભાગવશે.
(૯) દેવદત્તા
મહાસેન રાજાના પુત્ર સિંહુસૈન યુવરાજના લગ્ન ૫૦૦ રાજ કન્યાઓ સાથે કર્યા હતા. પિતાની મૃત્યુ પછી રાજા મનીને સિ`હુસેન રાજા શ્યામા આદિ ૫૦૦ રાણીઓમાં આસક્ત બન્યા. મહાકામી, મહાલેાલુપી, કામવાસનાને! કીડા બન્યા હતા. એક શ્યામા રાણીમા અતિલુબ્ધ બન્યા હતા. શ્યામાએ રાજાના કાન ભંભેર્યા. રાજા ભડકી ગયા. અને શ્યામાના અતિગાઢ પ્રેમથી બીજી ૪૯ને મારવા તૈયાર થઈ ગયા. અને તેવું જ કર્યું.. એક લાકડાના મહેલ કરાવ્યા એક દિવસ દાવત [ ભાજન સમારંભ ]ના બહાને ૪૯ રાણીઓને અને તેમની ૪૯૯ માતઓને ખેલાવીને ભાજન [દાવત] ખવડાવવા બેસાડી અને એકાએક રાજાએ ચારે બાજુથી દરવાજા બંધ કરાવીને ઘાસતેલ છંટાવીને આગ લગડાવી દીધી બધી ૯૯૮ને જીવતા જીવ ખાળી દીધી, મહાકામી સિહસેન રાજા ૩૪૦૦ વર્ષનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને મરીને મહાપાપની સજા ભાગવવા ૬ ઠ્ઠી નરકમાં ગયા ત્યાં ૨૨ સાગરોપમનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને અહી રાહિડા નગરમાં દત્ત નામના સા વાહની પુત્રી દેવદત્તા રૂપે જન્મી. તેના લગ્ન પુષ્પનદી રાજા સાથે થયા. શ્રીદેવી તેની સાસુ હતી. પુષ્પન દીના પિતાના મૃત્યુબાદ તે તેની માતાની ખૂબ જ ઢાળજી લેતા હતા. પત્નીથી આ સહન ન થતા તેનું કાટલું કાઢી નાખવાના વિચાર કર્યા. દેવદત્તાએ એક દિવસ લાખડના સળીયા ભઠ્ઠામાં તપાવીને સાસુ શ્રીદેવીને મારી નાંખી. આ ધાર પાપ કરીને સજા પામેલી દેવદત્તા ૮૦ વર્ષનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરીને ૧લી નરકમાં ગઇ. અને સાતે નરકમાં જઇને વનસ્પતિકાયમાં ભટકતી એવી અસંખ્ય જન્મા સુધી પાપની ભયંકર સજા ભાગવશે.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૯૭
(૧૦) અંજુસુતા
ઈન્દ્રપુર નગરની પ્રસિદ્ધ વેશ્યા પૃથ્વીશ્રી વશીકરણ વિદ્યાથી રાજા વિગેરે સેંકડોને વશ કરીને કામગ ભેગવતી હતી. આ મૈથુન સેવનના મહાપાપથી મરીને છઠ્ઠી નરકમાં જઈને ૨૨ સાગરોપમનો કાળ પુરો કરીને ત્યાંથી નીકળીને વર્ધમાનપુર નગરમાં ધનદેવ સાથેવાહની પુત્રી બની જેનું નામ અંજુશ્રી રાખ્યું. નગરના રાજા વિજય મિત્ર સાથે લગ્ન થયા, મહાકામી પૂર્વ જન્મના વેશ્યાગીરીના સંસ્કાર ઉત્પન્ન થયા રાજા માતૃભક્ત હતા. આથી રાણી અંજૂશ્રીની કામેચ્છા સંતોષાતી ન હતી. આથી તે મહારોગથી ઘેરાયેલી રોગગ્રસ્ત બની. રોગથી મરીને ૧લી નરકમાં ગઈ અને ગયા જન્મના પાપની સજા ભગવતી સાતેય નરકમાં જશે. ત્યાંથી ભટકતી તે એકેન્દ્રિયમાં વનસ્પતિકાચમાં અસંખ્ય ભવ કરશે. એક જન્મના પાપની સજા કેટલા ભ સુધી ભેગવવી પડે છે.
ઉપરોક્ત દશ દષ્ટાંત વિપાક સૂત્રમાં છે અને ગોચરી જતા ગૌતમસ્વામીએ પોતે જ આંખથી જોયેલા પ્રસંગો છે. જેને જોવાથી આશ્ચર્યકારી લાગવાથી સમવસરણમાં આવીને શ્રી મહાવીર પ્રભુને પૂછે છે. સર્વજ્ઞ મહાવીર પ્રભુએ બધાના પૂર્વ જન્મના વર્ણન બતાવતા ભયંકર પાપ કર્મોને બતાવ્યા છે. તથા તે તે જીવોની ભાવી પરંપરા બતાવી છે. પાપની સજા કેટલી ભયંકર ભારી હોય છે તે મહાવીર પ્રભુએ બતાવ્યું છે. જિજ્ઞાસુઓ વિપાકસૂત્રનો અનુવાદ જેવાથી વધારે સ્પષ્ટ રીતે સમજાશે. પાપની સજા ભારે ?
આ પ્રવચન શ્રેણીની પુસ્તિકામાં તમે સારી રીતે જોયું અને સમજવુ કે પાપ કેવા હોય છે? કેવી રીતે થાય છે? કેટલી અધમકક્ષાના પાપ કર્મ હોય છે? અને આ ૧૮ પાપનું સેવન જ્યારે જેને કર્યું તેમની આખરી અંતમાં કેવી દુર્દશા થઈ? તે તમે જાતે સમજ્યા અને અનુભવ કર્યો. આથી તમારો અંતરાત્મા જરૂર અંદરથી પોકારતું હશે કે “પાપની સજા [બહુ જ ભારે છે. કરેલા નિકાચિત પાપોથી કઈ છૂટકારો નથી. જે પાપ કર્યા છે તે સજા નિશ્ચિત રૂપમાં ભોગવવી જ પડે છે. તેમાં કોઈ સંદેહ નથી,
બતાવ્યાના પૂર્વ જનહાવીર પ્રભુ
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૯૮
શંકા નથી. આ નિવિવાદ સત્ય છે. કર્મ સત્તાના ઘરમાં કેાઈ દેર પણ નથી અને અ ંધેર પણ નથી. જેવા પાપ કર્યા છે ? જેવી રીતે પાપ કર્યા છે ? તેવી રીતે તેનું ફળ ભાગવવુ પડે છે. ભૂતકાળમાં ઘણા પાપેા કર્યા તેની સજા નરકમાં ભાગવી આવ્યા પણ જ્ઞાનાવરણીય ક એટલુ જોરદાર છે કે તે કેાઈ જાણી શકતા નથી. તેથી જ પાપની પરપરા વધે છે. કાલાંતરે કર્મ ઉદયમાં આવે છે અને ફરી તેવા પાપેા કરીએ છીએ.
પાપક ને ઉદયમાં આવવા માટે પણ નિમિત્ત જોઈએ છે. તેથી જ્ઞાનીએ કહે છે. નિમિત્તથી ખચેા. પહેલા તેા પાપને જાણવા પડશે તેના પરિણામ જાણવા પડશે. જે પાપને જાણશેા તા પાપને છેડી શકશેા. પાપને જાણે! તે જ્ઞાન, પાપને પાપ તરીકે માનો તે દન, [શ્રદ્ધા] પાપને પાપ તરીકે માનીને છેડે તે ચારિત્ર.
જેટલી પાપ કરવામાં શક્તિ વાપરીએ છીએ તેની અન‘તમાં ભાગની શક્તિ પાપ ધાવામાં વાપરતા નથી. ૧૮ પાપમાંથી એક પણ પાપ એવું નથી જે શક્તિ વાપર્યા વગર થતુ હાય. દૃઢ પ્રહારીએ હત્યા કરવામાં જે શક્તિ વાપરી તેના કરતા હજાર ગણી શિત પાપ ધોવામાં વાપરી છે. જ્ઞાનીઓ કહે છે કે સંસારમાં જે પાપ બંધાય છે તે જ સંસારમાં પાપ છે!વાયુ છે. પાપ કરતા મજા આવે છે ત્યારે તેની સ્થિતિ દી ખંધાય છે. માત્ર મનુષ્યષ્કૃત જ એવી છે જેમાં અનેક ભવાના પાપાને સકામ નિર્જરા પૂર્ણાંક ખપાવી શકીએ છીએ. પાપને ખપાવવા માટે જ તી કર ભગવંતા એ ધમ બતાવ્યા છે. ધર્માંના સાબુથી જ પાપ ધાવાશે. પાપાના મેલ ધાવા માટે આંખના આંસુના પાણીની જરૂર છે. પશ્ચાતાપનું રૂદન જરૂરી છે. પાપ કર્યાં પછી પાપને સ્વીકારે એજ પ્રાયશ્ચિત કરી શકે છે. પાપ ધાતા ધેાતા પાપના એવા અણુગમે થવા જોઈ એ કે ફ્રી પાપ કરવાનું મન જ ન થાય પાપ થયા છે અને ચાલુ છે. તેના અધ્યવસાય ચાલુ છે તેા તે ભીના પાપના ઉકેલ જલ્દી લાવી શકાય છે. તે પ્રાયશ્ચિત કરવા પૂર્વક પાવમાંથી પાછા હટી શકાય છે. પાપ કર્યા પછી આપણને સહેજ પણ કમકમાટી થાય, અરેરાટી થાય, મનમાં પશ્ચાતાપની ધારા ફુટે તે તે પાપમાંથી બચી શકાય છે. પાપ કર્યા પછી દુર્ગ‘છા થાય, તિરસ્કાર થાય ત્યારે તેમાંથી હટી શકા ય છે.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
८८८
જ્યાં સુધી નિકાચીત કર્મ ન બાંધ્યું હોય ત્યાં સુધી બદલી શકાય છે. પાપ પ્રાયશ્ચિતથી અને પશ્ચાતાપથી જ ધોવાય છે. પશ્ચાતાપ વગર પ્રાયશ્ચિત થતું નથી.
જીવનમાં જેને આત્મવિકાસ સાઘ છે તેને માટે આ મહત્વની વાત છે. તમારા મનનું સતત ચેકીંગ કરતા જાઓ...એ જે પાપ પ્રત્યે નફરત બતાવતું હોય તે નક્કી સમજજો કે તમારા જીવનમાંથી પાપ અચૂક વિદાય લઈ રહ્યા છે. પણ આના બદલે જે મન પાપ પ્રત્યે કુણી લાગણીવાળું દેખાતું હોય તો નક્કી માનજો તમારે હજુ સાવધ રહેવાની ખૂબ જરૂર છે. માત્ર સદઆચરણના આધારે તમારી જાતને વિકાસના પંથે માની લેવાની ભૂલ ન કરશો. પાપના વિચારને અટકાવવા નિમિત્તથી દૂર રહો અને તમારા જીવનમાં ધર્મ પ્રવૃત્તિઓ વધારે. “સવ્વપાવપણાસણે” જ છેષ્ઠ માર્ગ છે.
એટલા માટે પાપિ ની ભયંકર સજા પીડા, દુઃખ અને ત્રાસથી બચવા માંગે છે તે પહેલા પાપોથી બચવું અનિવાર્ય છે. જેનધર્મના મહામંત્ર નવકારના ૭માં પદ” સવ્વપાવ–ણસણ” માં સર્વ પાપો નાશ કરવાનું સર્વોચ્ચ સાધ્ય બતાવ્યું છે. પ્રત્યેક સાધકનું આ અંતિમ લક્ષ કેન્દ્રમાં હોવું જોઈએ કે હું સર્વ પાપને નાશ કેવી રીતે કરું? સવ પાપ કર્મને નાશ કરવા... ક્ષય કરવો ખપાવવા એજ નિર્જ છે. અને નિર્જરા એ જ માત્ર મેક્ષ મેળવવાને ઉપાય છે. કહ્યું છે કે
अकर्तव्यं न कर्तव्य प्राणैः कएठगतैरपि ।
सुकर्तव्य तु कर्तव्य, प्राणे कएठगतैरपि ॥ ન કરતા ચગ્ય પાપ તે પ્રાણ ગળા સુધી આવે તે પણ ક્યારેય પણ ન કરવું જોઈએ. એવી રીતે કરવા ચગ્ય સકર્તવ્યને પ્રાણ ગળા સુધી આવે તે પણ કરવું જ જોઈએ. ધર્મ ન જ છેડવો જોઈએ. પાપ જ છેડવું જોઈએ. સર્વ પાપ કર્મોના સંપૂર્ણ નાશથી મોક્ષપ્રાપ્તિ થાય છે. આથી બધા પાપ છોડીને નિષ્પાપ બનીને મોક્ષમાં જાય. કઈ પાપની ભારી સજા ન પામે આજ શુભ મનોકામના.............
“
ઊંત રોજ જાપાન” છે
૫.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
મિથ્યાત્વશલ્ય પાપસ્થાનકની સજઝાય અઢારમું જે પાપનું થાનક, તે મિથ્યાત્વ પરિહરીયે, સત્તરથી પણ તે એક ભારી હોય તુલાએ જે ધરીયેજી, કષ્ટ કરો પરિપરિ દમે અચા, ધર્મ અર્થે ધન ખાજી, પણ મિથ્યાત્વ છતે તે જુઠું તિણે તેહથી તમે વિરમેજી...(૧) કિરિયા કરતાં ત્યજતો પરિજન દુખ સહતો મનરીજેજી, અંધન છત પરની સેના, તિમ મિસ્યા દષ્ટિનસીઝેજી, વીરસેન સુરસેન દૃષ્ટાંતે સમક્તિની નિયુકતેજી, જઈ ને ભલી પરે મન ભાવ, એહઅ9 વર યુક્તજી...(૨) ધમે અધમ્મ–અધમે ધમ્મહ નામન્ગ ઉમગ્ગાજી, ઉન્માર્ગે મારગનીસના, સાધુ અસાધુ સંલગ્નજી, અસાધુમાં સાધુની સન્ના જીવે અજીવ અજીવે જીવ દેજી, મુ અમુત અમુત્ત મુત્તિહ, સનાએ દશ ભેદજી...(૩) અભિગ્રહિક નિજનિજ મતે અભિગ્રહ અનભિગ્રાહિક સહુ સરખાજી અભિનિવેશી જાણ કહે જુઠું કરે ન તત્ત્વ પરિખાજી, સંશય તે જિનવચનની શંકા અવ્યક્ત અનાગાજી, એ પણ પાંચ ભેદ છે વિશ્રત જાણે સમજુ લગાજી..(૪) લેક લોકોત્તર ભેદ એ ષડ્રવિધ દેવ–ગુરુ વલી પર્વજી, સંગતિતિહા લૌકિક ત્રિણ આદર, કરતા પ્રથમ તે ગર્વજી, લોકોત્તર દેવ માને નિયાણે ગુરુ જે લક્ષણ–હણજી, પર્વ નિષ્ટ ઈહલોકને કાજે માને ગુરુપદ લીનાજી...(૫) ઈમ એકવીશ મિથ્યાત્વ તજે જે ભજે ચરણ ગુરુ કેરાજી, સજેનપાએ જે ન રાખે મત્સર દેહ અનેરાજી, સમતિધારી શ્રુત આચારી તેહની જગ બલિહારીજ, શાશન સમક્તિને આધારે તેહની કરી મનોહારી જી...() મિથ્યાત્વ તે જગમાં પરમ રોગ છે, વલીચ મહા અંધકારેજી, પરમ શત્રુને પરમ શસ્ત્ર તે પરમ નરક સંચારજી, પરમ દેહગને પરમ દરિદ્રતે, પરમ સંકટ તે કહીયે છે, પરમ કંતાર પરમ દુભિક્ષ તે તે છાંડે સુખ લહિયે...(૭) જે મિથ્યાત્વ લવલેશ ન રાખે સૂધ મારગ ભાણેજી, તે સમક્તિ સુરતરૂ ફલ, ચાખે રહે વલિ અણુયે આખે છે, હેટાઈ શી હેય ગુણ પાખે? ગુણ પ્રભુ સમક્તિ દાવેજી, શ્રી નય વિજય વિબુધ પાય–સેવક વાચક જસ ઈમ ભાખે....(૮).
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
એ શ્રી ધર્મનાથ પો. હે. જૈનનગર શ્વે.
- મૃ. જૈન સંઘ સંવત ૨૦૪૫
અમદાવ
# મેનેજીંગ કમીટી -
૧. શ્રી યુ. એન. મહેતા
(પ્રમુખ) છે, રસીકલાલ પોપટલાલ (ઉપ-પ્રમુખ) ૩. 5, બિપીનચંદ્ર શાન્તીલાલ
(સેક્રેટરી) છે; જયંતિલાલ ફકીરચંદ (ખજાનચી) 5) રમણલાલ વજેચંદ
(ટ્રસ્ટી) કે, સુમતિલાલ છોટાલાલ
5) ચંદ્રકાન્તભાઇ સી. ગાંધી ૮. 5) ચમનલાલ શંકરલાલ
,, હેમંતભાઈ ચીમનલાલ શાહ ૧૦. , ચંદ્રકાન્તભાઈ સી. મશરૂવાળા (જે.સેક્રેટરી)
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ F શ્રી ધર્મનાથસ્વામિને નમ : ER - પ. પૂ. આચાર્ય દેવ શ્રીમદ્ વિજય સુબોધસૂરીશ્વરજી મ. સા. તથા પ. પૂ. મુનિરાજ શ્રી અરૂણુવિજયજી મહારાજ | રાષભાષા 2--, સહત્યરત્ન-પ્રયાગ, ચોદી નીચો શું છે) આદિ મુનિ મંડળના વિ. સં. 2045 ના જૈનનગરશ્રી સંઘમાં ચાતુર્માસ દરમ્યાન શ્રી ધર્મનાથ પા. હે. જૈનનગર વે. મૂ. જન સંઘ-અમદાવાદ તરફથી જાયેલ 16 રવિવારીયા પ. પૂ. આચાર્ય દેવ વિજય પ. પૂ. મુનિરાજશ્રી સુબોધસૂરીશ્વરજી મ. સા. અરૂણવિજયજી મ. સા. * ચાતુર્માસિક રવિવારીય ધાર્મિક શિક્ષણ શિબિર * ની અંતગત ચાલતી પ. પૂ. મુનિરાજ શ્રી અરવિજયજી મહારાજના કક “પા.પ6, અ.જા. ભારે” F- વિષયક 5 રવિવારીય સચિત્ર જાહેર પ્રવચન શ્રેણિ ની પ્રસ્તુત વીસમી પુસ્તિકા શ્રી ધર્મનાથ પે. હે. જૈનનગર વે. મૂ. જન સંધ તરફથી જેનનગર–શારદામંદિર રોડ, પાલડી, અમદાવાદ-૭ પર 1 પ્રવચન પુસિતકો છપાથી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવી છે.