________________
८४७
તે બધા કર્મની સજા ભોગવવાના સમયે તે એકલે જ ફળ ભેગવે છે... દુઃખ પામે છે. આથી આપણા સુખ દુઃખ ના કર્તા આપણે પોતે જ છીએ. કહ્યું છે કે
जानामि पाप न च मे निवृतिर्जानामि पुण्य नच मे प्रवृत्ति । केनापि भूतेन हदि स्थितेन, व्यादिश्यते यत्तदहं करोमि ॥
દુર્યોધન મહાભારતમાં ઉપરોકત શ્લેક બોલતા કહી રહ્યો છે કે હું પાપને જાણું છું છતાં પણ હું પાપથી નિવૃત્ત થઈ શકતો નથી અને. પુન્ય કાર્યને પણ જાણું છું છતાં પણ તેમાં મારી પ્રવૃતિ નથી થતી. એવું લાગે છે કે હૃદયમાં અર્થાત્ શરીરમાં રહેલા કેઈ દ્વારા જે કાંઈ કરાવાય છે કે હું કરું છું. મહાભારતમાં ઉન્મત પાત્ર દુર્યોધન માત્ર આમ તુષ્ટિ પ્રમાણ માનવાવાય અન્ય કોઈ આત્મા આદિ તત્વને માનતા નથી. ત્યાં “દેવ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. “નારિ ” પાઠ છે, હું જ દેવ છું. અર્થાત્ પુન્યમાં પ્રવૃત્તિ અને પાપથી નિવૃત્તિ નથી કરી શકો. આદિ ચાર્વાક નાસ્તિકને મત લઈએ તે દેહામ-. વાદિ ચાર્વાક નાસ્તિકનું કહેવું છે કે પુન્ય પાપની પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિ નથી હતી તેમના મને શરીર જ આત્મા છે. પંચભૂતામક આત્માને માનવાવાળા ચાર્વાક કહે છે કે અંદર રહેલા કેઈ ભૂતની આજ્ઞા અનુસાર, તે જે કરાવે છે તે હું કરું છું, પરંતુ આ પક્ષ પણ સારો લાગતો નથી. કારણ કે શરીરને જ આમા માની લીધો અને તે પંચભૂતાત્મક છે તે પછી શરીર અતિરિકત અર્થાત્ આમાતિરિકત અન્ય કેણ છે. જે અંદર રહીને કાંઈકરાવે છે ? નહિ કેઈ અલગ અદેશ્ય સત્તા તો ચાર્વાક તેને પણ માનતું નથી તે પ્રશ્ન જ કયાં રહ્યો ?
આથી કર્મસત્તાને અર્થ બરાબર સ્પષ્ટ અને સ્વચ્છ કરીએ તે પુન્ય તત્વ હું જાણું છું તે પણ પ્રવૃત્તિ કરી શકતો નથી અને પાપ. તત્વને જાણું છું છતાં પણ તેમાંથી નિવૃત્ત નથી થઈ શકતે. કારણ અંદર રહેલું કેઈ તત્ત્વ (કર્મતત્ત્વ) કર્મસત્તા જે કરે છે, જેવું કરાવે. છે તેવું હું કરું છું. આથી કર્મસત્તા પ્રબળ તત્ત્વ છે. કરેલા પાપકમની સજા દેવાનું કામ-કર્મસત્તાનું
કર્મ સત્તાનું સંચાલન અને નિયંત્રણ કેઈ ઈશ્વર નથી કરતા. એક માત્ર જીવ પોતાના રાગદ્વેષની પ્રવૃત્તિ અનુસાર પુન્ય–પાપની પ્રવૃત્તિ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
