________________
કાન થાય તેને વિદ્વાન પુરૂએ ધમ કહે છે. અનુષ્ઠાન એટલે કોઈપણ ક્રિયા અથવા પ્રવૃત્તિ, તે બે પ્રકારની છે એક વિધિ રૂપે
અને બીજી પ્રતિષેધ રૂપે “સામાયિક કરવું” એ રૂ૫ આદેતા તેને વિધિ અનુષ્ઠાન કહેવાય છે. અને “હિંસા ન કરવી” તે ૫ આ-- દેશ તે પ્રતિષેધ અનુષ્ઠાન આ બે પ્રકારનું અનુષ્ઠાન કરવું તેનું નામ ધર્મ કહેવાય છે તે અનુષ્ઠાન મૈત્રી (સર્વ પ્રાણી પ્રત્યે મિત્ર -- માન વર્તવું) ૨ પ્રમેહ (આપણાથી જ્ઞાનાદિ ગુણમાં, તેમજ બીજા કોઈ પણ પ્રકારે આગળ વધેલ મનુષ્યને જોઈને હૃદયમાં આનંદ થે) ૩ કારૂણ્ય (કોઈ પણ માણસ આપણાથી જ્ઞાન વિગેરેમાં ઉતરતા હોય અથવા દુઃખી હોય તેના તરફ દયાભાવ) ૪ માધ્યસ્થ (દેવગુરૂની આપણું તથા અન્ય પુરૂષની નિંદા કરતે કાઈને જોઈને તેની તરફ ઠેષ ન કરતાં કર્મની વિચિત્ર ગતિ છે એમ માની તેની ઉપેક્ષા કરવી) આ ચાર ભાવનાઓ સહિત જે અનુષ્ઠાન. શાસ્ત્રાધારે કરવામાં આવે તે વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ ધમ કહેવાય છે. અને નિશ્ચયનયની અપેક્ષાયે જેથી જીવની પરિણતિ સુધરે અને રાગ દ્વેષ ઓછા થાય તેવો કઈપણ જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રાદિક પ્રાપ્ત કરવાને માર્ગ તે ધર્મ કહેવાય. તે ધર્મ બે પ્રકારે છે તેને માટે આયો મહારાસ્નુ શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજે પોતાના રચેલા ધમંબિંદુ ગ્રંથમાં જણાવ્યું છે કે –તોડયમનુકામેવા દ્વિવિવો પૃથમ યામિ ” આ ધર્મ અનુષ્ઠાન કરનારના ભેદથી બે પ્રકારને છે ૧ ગૃહસ્થ ધર્મ અને બીજે યતિ ધર્મ. આમ બે પ્રકાર પાડવાનું કારણ એટલું જ કે સર્વ મનુષ્યો કાંઇ દીક્ષા અગીકાર કરવાને શક્તિમાન હતા નથી માટે તેમને માટે ધર્મ પણ
