Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
+ !નર જ જા જ ન {
s 3 -
શ્રી આનંદવિકાશકે ગ્રસ્થાવલી ૧.
पूज्यपाद परमोकारकदागमोद्धारक पन्यासजी श्रीमदानन्दसागरगणिसद्गुरुभ्यो नमः ॥
- શ્રીનાભા કરાજ ચારિત્ર. )
થિ ૧૨૭.
' ગુજ૨ ભાષા-તર,
ભાષાંતરકત તથા પ્રકાશક, પુરૂષોત્તમ જયમલદાસ મહેતા.
ન નાણાવટ પડેાળી પાળ-સુરત
- ગરચરણદ૯૯ીનસ'શોધક-પૂજયપાદ પન્યાસજી, શ્રી ગ’ભીર વિજયજી મહુારાજના વિદ્ધદ્રય શિષ્યરત્ન
મુનિ શ્રીઆણુ'દવિજયજી.
વીર સ વત ૨૪૮૫
વીક્રમ સંવત ૧૯૭૪
કા મત રૂ. ૭-૫-૦
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ પુસતકના અગાઉથી ગ્રાહુ કે થઈ જે જે સદ્ગૃહસ્થાએ મહારાકાર્યને ઉત્તેજન આપ્યું છે તેના અત્રે આભાર માનવા સાથે તેમના મુખારક ના મે અને દાખલ કરવામાં આવે છે. નકલ ગ્રાહકોના નામ ગામનું નામ, ૧ ૦ ૦ શાહ પોપટલાલ રીખવદાસ
નાશીક ૧૦૦ શાહુ હેમચનદ ભાઈચન્દ
નાશી કે ૨૫ ગ્રાહ હીરાચંદ સુરચંદ
સાંગલી. જીવરાજ છગનલાલ દેસાઈ ચુનીલાલ છગનચંદ શરાફ
સુરત.. કસ્તુરચંદ હેમચન્દ્ર દેસાઈ
ભરૂચ. ભુરાભાઈ અમુલખ શાહ
મગનલાલ પુરૂષોત્તમદાસ બઢ઼ાચી સુરત. ૧૦ શેઠ નેમચPદ પીતાંબરદાસ
મીઅાગામ. ૧૦ શાહ ખીમચંદ ગુલાબચંદુ
સીસાદરા. ૫ ચંદુલાલ ચીમનલાલ કાપડીયા સુરત, પૂ ઝવેરચંદ રાયચંદ શાહ ૫ ચુનીલાલ પ્રેમચંદ શાહ
મુંબઈ.
મુંબઈ
સુરત,
સુરત,
૩ ૩ ૦.
આથી એ છી તકલતા ગ્રાહદાના નામે આપી શકયા નથી,
સ્થલ 1" કાચને લીધે
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
----
-
-----
(શાને?
- શ્રી આનંદવિકાશક ગ્રન્થાવલી-૧, gnwohnny!
पूज्यपाद परमोपकारकृदागमोद्धारक पन्यासजी
श्रीमदानन्दसागरगणिसद्गुरुभ्यो नमः શ્રીનાભાકરાજ ચરિત્ર ગૂર્જર ભાષાન્ત,
Us મૂલકર્તા-શ્રીમાન મેગાચાર્ય
ભાષાંતરસ્કર્તા તથા પ્રકાશકો.. પુરૂષોત્તમ જયમલદાસ મહેતા
નાણાવટ પડેળીપળ-સુરત. સંશોધક–પૂજયપાદ પન્યાસજી શ્રી ગંભીર વિજયજી મહારાજના વિદ્વદ્રય શિષ્યરત્ન મુનિ શ્રી આણંદવિજયજી. વીર સંવત ૨૪૫ વીક્રમ સંવત ૧૯૭૪ मा कार्षीत् कोऽपि पापानि,मा चाभूत् कोडपि दुःखितः । मुच्यतां जगदप्येष, मतिमंत्री निगद्यते ॥ .
| (શ્રીમદ્ સેમરાજાની) પ્રથમ આવૃત્તિ નc— નકલ-૧૦૦
કીંમત –પ
C
CC
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાષાંતરકર્તા તથા પ્રસિદ્ધકર્તા પુરૂષોતમ જયમલદાસ મહેતા, સુરત,
શા. ખુબચંદ અમીચંદના ધી સુરત “જૈન” એન્જન પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં પ્રભુશંકર નરભેરામ વ્યાસે છાપ્યું.
ઠે. ખપાટીઆ ચકલા-સુરત,
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
दृश्यन्ते. दिवसोने जाति ये भावास्तु सा के ते, भुक्तं भोजनमेव षड्रसयुक्तं तत्कालनाशं गतम्। बालत्वं बत यौवनं च गदतः क्षीणायता बुद्धताऽ ऽव. स्वं हि विलोक्य बारसमताधर्मे प्रयत्नं कुरु ॥ १ ॥
અર્થ–પ્રાતાલ સમયે જે પદાર્થો સુંદર સુંદર ભાસે છે તેજ પદાર્થો સાયકાલે તે સ્વરૂપમાં દિગેશ્વર થતા નથી, તથા છરસથી મિશ્ર અને સ્વાદિષ્ટ ભેજન પણ ખાવાની સાથેજ વિનાશ પામે છે અર્થાત નહિ દેખવાલાયક જુદા સ્વરૂપને ધારણ કરે છે, બાથવય, યુવાનવયપણું અનેક રેગેને ભાગ્ય લઈ લીધુ ય છે, તથા વૃધ્ધાવસ્થાથી ક્ષીણ થયેલ શરીરાવસ્થાને તે પ્રત્યક્ષ જોઇને પ્રધાન એવા સમતા અને બિો પ્રયત્ન કર. .
एकस्त्वं गुणभृत्सदैव भुवने कस्यापि कश्चिन्न हैं, . सर्वः स्वार्थपरः पिताच जननी सूनुर्वधुर्बान्धवः । दायादः स्वजनः सुहृच्च भगिनी स्वामी तथा सेवको, हिस्सा सहमतिबन्धनं जिनपतेधर्म भज वं मुदा ॥ २ ॥ ...
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિવેચન–હે છેઆ ત્રણે જગતને વિષે જ્ઞાતિ અનંત ગુણોથી ભરપૂર તું એકલે જ છે અને તારું કંઈ પણ છે જ નહિ, તથા ભાઈ, પિતા, પુત્ર, માતા અને સ્ત્રી એ સર્વ લોકો પોતપોતાના સ્વાર્થમાંજ તત્પર છે તેમ જ એક શેત્રજના લોકેના તથા કુટુંબ, મિત્ર, બેન, સ્વામી, સેવક એ સર્વના નેહને ત્યાગ કરી જીનેશ્વર પ્રભુ કથિત મનું હપૂર્વક તું ધ્યાન કર. -
(ઉપદેશાતક.)
मंगलाचरण, ऐन्द्रबेणिनताप्रतापभवन, भव्याङ्गीनेत्रामृतं; सिद्धान्तोपनिषद्विचारचतुरैः प्रीत्या प्रमाणीकृता मूर्तिः स्फूर्तिमती सदा विजयते मैनेश्वरी विस्फुरन् मोहोन्मादधनप्रमादमदिग़मत्तैरनालोकिता ॥ १ ॥ प्रभाकरो यः परमः कलानिधि, एवं यस्मादपरो न पावकः विभाति यद्भाभिरिदं चराचरं, जिनाय तस्मै परमात्मने नमः॥२॥
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્રંથના સંબંધમાં કિંચિદ્ભકતવ્યતા,
જૈનધર્મના તત્ત્વાની સ’કલના એવી સુંદર મુખીથી અને ઉચ્ચદષ્ટિથી કરવામાં આવી છે કે દરેક જીજ્ઞાસુ જનાને જૈષ મૈંના તત્ત્વના સત્યતાની દ્રષ્ટિથી સાંગેાપાંચ નિણૅય થઈ નિઃશંકત્વપ્રાપ્ત થાય. આવા કારણથીજ જૈનશાસ્ત્રકારાએ મુખ્યત્વે કરીને જૈન ગ્રંથૈાના ચાર. વિભાગ પાડેલા છે. ૧ દ્રવ્યાનુયાગ ૨ ગણિતાનુયાગ ૩ રતાનુંયેગ ૪ ચરણકરણાનુયાગ. આ પ્રમાણે ચાર વિભાગ પૃથક્ પૃથક્ કરવાનુ પ્રયાન એજ કે જેને જે વિષય અતીપ્રીય, આલ્હાદક તથા. સુલભતાથી સમજાય તેવા હોય તે તે તે વિષયીક ગ્રંથાતુ ક્રમશ:વાચન –મનન-નિદિધ્યાસન કરવા દ્વારા પેાતાના મગજમાં. ધાર્મિક સકારા સુદ્રઢરીતે સ્થાપન કરી ચિવિકાશમય કરવા પૂર્વક આત્મકલ્યાણુની ઉચ્ચ મણિપર અનુક્રમે આરૂઢ થવા પ્રત્તિમાન થાય. એજ ઉચ્ચ તે વિશાલ ઉદેશ. જૈન શાસ્ત્રકારાના છે. પ્રથમ વિભાગનું સ્વરૂપ દ્રવ્યાનુયોગના પ્રથામાં ધર્માસ્તિકાયાદિ ષદ્રવ્ય,નવાવ વિગેરેનું ધણુંજ ખારીક રીતે આલેખવામાં આવ્યું છે. ખીજા વિભાગમાં ચંદ્ર-સૂર્ય' વિગેરેની ગણત્રી તથા ગ્રહાર્દિ ાનિ ગતિ તેનું પ્રમાણ અને પદાર્થોપર તેનિ શુભાશુભ થતી અસર તથા જમ્બુદ્રીપાદિકનુ વર્ણન વિગેરે ગણિત આવે છે. ત્રીજા વિભાગમાં પૂર્વ પુરૂષની કથાઓ, મહાન્ ધર્માચાર્યાં, શ્રેષ્ઠ ગુણુધારકનૃપવા વિગેરેના જીવનચરિત્રના આબેહુબ મનરંજક અને માચરણીય ચિતાર-ખા કર્યાં છે. ચેાથા
.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગમાં ધર્મનુષ્ઠાનવિધિ વિગેરે આવે છે. અહીં આટલું દિગદર્શન કરવાનું પૂજન માત્ર એટલુજ છે કે આ પ્રસ્તુત ગ્રંથનું ભાષાંતર ઉપરોક્ત ચારવિભાગમાંના એક ત્રીજા ચરિતાનુગ વિભાગમાં અતર્ગત થાય છે. આ ભાષાન્તરમાં દેવદ્રવ્ય વિનાશ કરવાથી નારકી-તિ ચા વિરોના અસહ્ય તેમજ કેવાં ઘેર દુઓ સહન કરવા પડે છે તે સંબંધી શ્રીના ઠરાજ્યના ચરિ બહુ સારી રીતે વર્ણન આપેલ છે " શ્રીનાભાકરાજાનું ચરિત્ર ભૂલ સંસ્કૃત પામાં રમતમાં મહારાજે કરેલ છે, બા મયકાર કયારે અને સામેલ છે તથા તેમને કયા કયા બીજા ગ્રથ બનાવી ભવ્યજીવોપર ઉપકાર કરી ઉત્તમ ચારિક પાલિ. આમાર્ની જનેને આનંતિ કરેલ છે, તથા તેમના માતા-પિતા અને તેમને દિશાકાહ તથા ચારિત્રકાલ કિલે છે વિગેરે હકીકત મંથન કરવા પ્રવાસ અમે બીલ કરેલ નથી તેનું કારણ માત્ર અને તેમનું અસ્ત્રિ ઉપલબદ્ધ થયેલ નથી અને તે ચકાર ખરતરગચ્છામિ છે એમ પોતે જાતે લખે છે આમંય ક્યારે કરેલ છે તે વાતચંચકાતેજ અભ્યાન્ત બતાવે છે તે ઉપરથી ઇતિહાસ સેધકેને માલુમ પડશે. ભાષાન્તર સાલ સંસ્કૃત એનું કરેલ છે. વર્તમાન સમયમાં ઘણે સ્થલે દેવવ્યનું સારી રીતે રક્ષણ કરવામાં પ્રાયઃ બહુજ ઓછું લક્ષ્ય આપવામાં આવે છે. કેટલેક સ્થલે દહેરાસરના વહીવટ કરનારાઓ દેવદ્રવ્યની કેવી સારી રીતે વ્યવ સ્થા રાખવાની જરૂર છે તથા તેના વિનાશથી કેવું માઠું ફલ ભેગ વવું પહશે તેનું સ્વરૂપ સંપૂર્ણ તે શું કિન્તુ અલ્પા રીતે પણ જાણતાં હેતા નથીકેટલેક ઠેકાણે દશ-દશ કે પંદર પંદર વર્ષ સુધી ઉપાય કે. દહેરાસરમાં બેકાએલ વીના પૈસા પણ કુસંપને લીધે શ્રાવને ઘેર
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
પડેલા હામ છે અર્થાત્ તેએ આપતાજ નથી તેમ દેત્રદ્રવ્ય ભક્ષણુના દ્રાથી તેઓની દ્દિપણું મલીન બને છે. કારણ કે ચાવી મિા તાદશી દિમ્હારા સાંભળવા પ્રમાણે દક્ષિણ વિગેરે દેશના કેટલાએક 'ગામડાઓ એવા છે કે જ્યાં ઉત્તમ ઉપદેશક મુનિરાજોના વિહાર ઘણા અલ્પ હોય છે, શ્રાવકા ધમ કઇ રીતેએ પાલન કરવલની આવશ્યકતા છે તે નહિ' જાણતાં હૈાવાથી માત્ર જૈન નામધારીજ હેાય છૅ, જેનામાં પરસ્પર કુસ પરંપી ઝેરીબીજ રોપાયુ ઢાય તેવા થલામાં દહેરાસરાની એવી તે શાયનીય સ્થિતિ દુખવામાં આવે છે હું પૂળરીએ પ્રભુની પૂજા વિગેરે કાર્ય કેવી ખેદરકારીથી કરે છે કે દહેરાસરેના સામાનની દૈવી વ્યવસ્થા છે એ · વિગેરે તરફ આગેવાનનુ તદન દુર્લક્ષ્ય હાર છે. તે આ બિના અત્યંત શૈાચનીય ન ગણાય ? આ પરિસ્થિતિનુ કાણુ માત્ર એકજ છે અને તે એજ કે દેવદ્રવ્યની જાલવણી કેવી સારી રીતે પોતાના ઘરની વસ્તુ કરતાં પણ અધિક કરવી જોઇએ તેની સમજ તેઓને હાતી નથી તેવા સ્થલે દેવદ્રવ્ય સબંધી સ્વરૂપ દર્શાવનાર આવા પુસ્તકા છુટથી વંચાય અથવા કાન્ફરન્સના ઉપદેશક દ્વારા કાંઇક સારા પ્રયાસ થાય તે ત્યાંની સ્થિતિમાં કેટલેક અંશે સુધાય થવા બવ છે. પ્રસ્તુત ભાષાંતરમાં કેટલેક સ્થલે પ્રસગાપાત્ત જ મામસા વૈશ્નવ (નીતિથી ધન મેલવવુ) ૨ ક્રમની સિદ્ધિ ૩ છણી ગ્રામાં ઉદ્ભવતા અનથકારક પરિણામા ૪ સત્સંગતિ વિગેરે વિષયેાનું વાચકવૃન્દને તત્સંબધી યથાથ સ્વરૂપ જ્ઞાપન થાય માટે સૌંક્ષિપ્ત દિગ્દર્શીન કર્યું છે
.
3. ............
આ ભાષાન્તરની પ્રેસકેાપી, પ્રુફા વિગેરે સંશોધન કાર્યમાં તેમજ ઉપયેાગી સલાહ આપવામાં પૂજ્યપાદ પન્યાસ શ્રી ગભિરવિજયજી
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
ગણિના વિદ્રય શિષ્યરત્ન મુનિશ્રીમાણુ વિજ્યજીએ પોતાના અમૂલ્ય સમયની સારી સહાયતા માપી મહારાપર અતીવઉપકાર કર્યો છે તેઓશ્રીને અત્રે આભાર માનવામાં આવે છે તથા તે શ્રીની પૂર્વ વિદ્વત્તા મારા આવા ભવિષ્યના પ્રત્યેક કાય માં સહાયભૂત થાય એમ આશા રાખું છુ. તથા મશ મુરબ્બી સલાહકારઢ મિત્ર ભાલાલ છગનલાલ લાલે પશુ છેલ્લાં મુ તપાસવામાં મદદ કરી છે તેથી તેઓના ઉપકાર માનવામાં આવે છે. ભાષાન્તર કરવાના આ મારે। પ્રાથમીક પ્રયાસ હાવાથી વિદ્વજનેાની દ્રષ્ટિએ કાંઇ ભૂલ જણાય તેા ક્ષન્તવ્ય દ્રષ્ટિથી ક્ષમા અપશે એમ આશા રાખી વિરમું છું.
સંવત્ ૧૯૫૩ના આશા વદ ૧૩ સામવાસર
લેખકઃ-શ્રી અમણા ઘચરણાપાસક પુરૂષાત્તમ જ્યમલદાસ મહેતા-સુરત
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
" स्याद्वादवादिने आसन्नोपकारिणे श्रीमते वीरायनमः " શ્રી નાભાકરાજ ચરિત્ર ગૂર્જર ભાષાન્તર.
(કર્તા-માનું મેરૂતુંગાચાર્ય)
જે પ્રભુના માહાતમ્યથી શ્રેષ્ઠ સૈભાગ્ય, આરોગ્યતા, ઉત્તમભાગ્ય, મહિમાશાલી બુદ્ધિ, સુકીત્તિ, કાન્તિ, પ્રતિષ્ઠા, તેજ, શર્ય, સંપત્તિ, વિનય, સુનીતિ, યશ, પુત્ર પુત્ર્યાદિ પરિવાર, પ્રીતિ વિગેરે સર્વે પદાર્થો નિરંતર સ્વાભાવિક રીતે ઉદય આવે છે તે શ્રીમાન જીરાપલ અધિરાજ પાર્શ્વનાથ ભગવાન તમારા પ્રભેદને અર્થે થાઓ.
- શ્રી વીર પ્રભુને સમ્યક પ્રકારે નમસ્કાર કરીને દેવ દ્રવ્યના અધિકાર ઉપર આ શ્રી નાભાક રાજાનું ચરિત્ર કહીશ.
જે મનુષ્યએ આ દેવદ્રવ્યના અધિકાર પરત્વેની શ્રી નાભાક રાજાની કથા સાંભલી છે તે વિવેકી પુરૂષોના ભરૂપ વિષ વિનાશ પામે છે.
જે મનુષ્ય નિરંતર શ્રી નાથાક રાજાની કથાનું પાન કરવામાં હર્ષિત ચિત્તવાન છે તેમજ સર્વદા સતેષ ધારણ કરી સંતુષ્ટ રહે છે તેને સર્વ પ્રકારની સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર
થાય છે. પ્રાચીન મહર્ષિએ કહેલુ પવિત્ર પુણ્યાર્થિ નરોને અતીવ પ્રિયકારી એવું મા શ્રી નાલાક રાજાનું ચરિત્ર કોના હૃદયપટ્ટમાં ચિતરાઈ રહિ નહિ? અર્થાત્ દરેક પુરૂષાના હૃદયપટ્ટમાં સચોટ અસર કરી શકે તેવુ આ શ્રી નાભાક રાજાનું કથાનક છે.
આ જંબુદ્રીપના ભરતક્ષેત્રમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ તેમજ શ્રીનેમિનાથ ભગવાનના આંતરે અનેક લક્ષ્મીપતિ, બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, કુખેરવડે શેભાયમાન અને અલકાપુરીને પણ જેણે પેાતાની સાર્યતાથી જીતી લીધેલ છે એવુ ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિત નામનું નગર હતું. જે નગરીમાં વસતા સર્વાંગે રત્નના આભૂષાથી શેભાયમાન સેકડા ભેગી પુરૂષાવડે તિરસ્કાર કરાયલી ભાગાવતી નગરી રસાતલમાં ગઈ તે ખરેખર કથન યુકતજ માલુમ પડતુ હતું. તે નગરમાં સમૃદ્ધિમાન્ અને પોતાના અધિક રૂપથી ઈન્દ્રને પણ જેણે તિસ્કાર કરેલ છે તથા પાપરૂપ આતપનું અસ્થાન (અર્થાત્ જેને પાપરૂપ આતપ હતાજ નહિ') એવા નાભાક નામના રાજા હતા. એક દિવસ તે રાજા રાજસભામાં ઉદાસીન ચિત્ત બેઠા છે તે અવસરે કોઈ શ્રેષ્ઠીએ સભામાં આવીને રાજા સન્મુખ સારૂ ભેટછુ' મુકીને નમસ્કાર કર્યાં,
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્યારે રાજાએ તે શ્રેષ્ઠીને પૂછયું કે તું કેણુ છે? કયાંથી આવ્યું અને કયાં જાય છે ત્યારે તેના પ્રત્યુત્તરમાં તે એષ્ટિએ પિતાનું સમસ્ત વૃત્તાન્ત સ્પષ્ટતાપૂર્વક કથન કરતાં જણાવ્યું કે હે રાજન્ મહારૂં સમસ્ત વૃત્તાન્ત સાંભલે. હું વસંતપુર નગરમાં નિવાસ કરું છું મારું નામ ધનાઢય શેઠ છે. અને શ્રી શત્રુંજ્ય તીર્થની યાત્રાર્થે જતાં અહીં મારું આવવું થયું છે. આ પ્રમાણે જ્યારે શ્રેષ્ઠિાએ પોતાનું વૃત્તાન્ત નિવેદન કર્યું ત્યારે સભામાં બેઠેલા પિરાણિક પુરૂ
ને રાજાએ પૂછયું કે શ્રી શત્રુંજય તીર્થ કયું? તથા તેની યાત્રા કરવાથી શું ફલ થાય? એ પ્રશ્નને ઉત્તર પિરાણિક પુરૂષોએ રાજાને સ્પષ્ટતાપૂર્વક સમજાવતા કહ્યું કે-આ ભારતક્ષેત્રમાં ઈફવાકુ ભૂમિને વિષે પ્રથમ શ્રીનાભિનામનાકુલકર થયા. તેને મરૂદેવી નામની શ્રેષ્ઠ પત્ની હતી. તેમની કુક્ષિમાં શ્રી રૂષભદેવ પ્રભુને જન્મ થયે. પ્રભુને જન્મ થયે તે અરસામાં કાલના પ્રભાવથી અસંખ્ય વર્ષોથી તત્રસ્થ જન સમુદાય ધમનુષ્ઠાન, સુનીતિ વિગેરે સન્માર્ગથી અજાણ હતું તે સર્વને શ્રેષ્ઠ રાજનીતિ પ્રવર્તાવી આચાર વિચાર ઉત્તમ સમજાવી પ્રભુએ અનીતિના માર્ગને તદન લેપ કરી નાંખે. તેમજ પહેલા પોતેજ સુનંદા તથા સુમંગલા નામની બે કન્યાઓ સાથે પાણીગ્રહણ (વિવાહ) કરી પિતાના ભરત-બાહુબલી આદિ સે પુત્રને જુદું જુદું
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાજ્ય વહેચી આપીને સાંસારિક સુખે ભેગવી દિક્ષા ગ્રહણ કરી તેમજ અનેક પ્રકારના સ્મહતપ કરી કૈવલ્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. ત્યાર બાદ તે પ્રભુ ક્ષમાદિક દશ પ્રકારના ધર્મને ઉપદેશ કરીને ભારત વર્ષના સર્વ પ્રાણી વર્ગને પ્રતિ બંધ કરતા થકા સૌરાષ્ટ્ર દેશના આભૂષણ તુલ્ય શ્રી શત્રુજ્ય પર્વત પર ચઢીને રાયણ વૃક્ષની નીચે ધ્યાનારૂઢ થયા. પ્રભુએ તે સમયે શ્રી પુંડરીક ગણધરની સમક્ષ આ પ્રમાણે કહ્યું કે આ અનાદિ અનંત શાશ્વત શ્રી શત્રુંજ્ય તીર્થ કાલકમે સંકેચ વિકેચ પામશે. હાલમાં આ પર્વત મૂલમાં પચાશ જન વિસ્તારવાલે, ઉચે દશ જન વિસ્તારવાળે, તેમજ આઠ હાથ ઉચે છે. હવે પછી પુનઃ અનેક હસ્ત પ્રમાણ વલે થઈને ફરી એવી જ રીતે વૃદ્ધિ પામશે. આ પર્વતના ૧ શત્રુજ્ય ૨ વિમલાચલ તથા ૩ સિદ્ધક્ષેત્ર એ પ્રમાણેના શાશ્વત ત્રણ નામે છે. અને અત્રે તારે નિવાસ થવાથી શ્રી પુંડરીક નામનું ચોથું નામ પ્રસિદ્ધ થશે. આ શ્રી શત્રુંજ્ય પર્વતને પાપી પુરૂષે પણ સેવન કરીને પિતે પાપ રહિત થશે. ખરેખર આ તીર્થ ભૂમિના પ્રભાવથી માટી પણ સર્વોત્તમ રત્નપણને પ્રાપ્ત કરે છે. જે ભવ્ય પુરૂષ નિર્મળ ભાવપૂર્વક આ તીર્થનુ કેઈપણ સમયે નેત્રથી દર્શન માત્ર કરે છે તેને તિર્યંચ ગતિને સંભવ તે કયાંથી હોય પરંતુ મનુષ્ય અને દેવ ગતિ સિવાયની નરક ગતિમાં પણ તેઓને
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
જમ થતું નથી. આ પ્રમાણે શ્રીમાન યુગાદિ પ્રભુના મુખેથી શ્રી પુંડરીક ગણધર વિગેરે મુનીં તે મહા તીર્થના પ્રભાવ તથા ફલને સાંભળીને તે તીર્થનું સમ્યકરીત્યા સેવન કરી મોક્ષને પામ્યા. શ્રી રૂષભદેવ પ્રભુ મિક્ષ ગયા બાદ તેમના પુત્ર શ્રી ભરત ચક્રવતિએ શત્રુજ્ય તીર્થને વિષે સુવર્ણ પ્રાસાદમાં તે પ્રભુની રત્નમય પ્રતિમા સ્થાપના કરી. જે પુરૂષ પિતાના હૃદયમાં સમ્યક્ પ્રકારે શ્રી શત્રુજ્ય તીર્થનું સ્મરણ કરે છે તેને લેશ માત્ર પણ દુઃખ સહન કરવું પડતું નથી તેમજ જે પુરૂષ આ તીર્થના માર્ગમાં નિરંતર પ્રકૃદ્ધિત ચિત્તયુક્ત ગમન કરનાર હોય છે તે સંસારમાં કદાપિ પાપી ગણાતું નથી. આ તીર્થથી બીજી કઈ પણ મહાન તીર્થ નથી. અને આ તીર્થથી બીજી કઈ પણ તીર્થ વંદનીય કે પૂજનીય નથી. અને આ તીર્થથી અન્ય કે ધ્યાન કરવા ગ્ય પણ નથી......
આજ વિષયના સંબંધમાં અન્ય ગ્રંથોમાં પણ કહ્યું
। पञ्चाशदादौ किल मूल भूमे, र्दशोर्ध्वभूमेरपि विस्तरोऽस्य । ૩૨ત્વમવિ તુ યોગનાન, માન વત્તીદ જિનેશ્વર છે આ શ્રી રૂષભદેવ પ્રભુના નિવાસાલય ગિરિનાં મૂલ ભૂમિને વિરતાર આદિનાથ પ્રભુની વખતે પચાશ જન, ઉર્ધ્વ ભૂમિને
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
દશ એજનને વિસ્તાર, ઉંચે આઠ જનને વિસ્તાર કહે છે. '
ભાગવતમાં પણ કહ્યું છે કે – दृष्ट्वा शत्रुजयं तीर्थ, स्पृष् वा रैवतकाचलं ।
स्नात्वा गणपदे कुंडे, पुनर्जन्म न विद्यते ॥ તાત્પર્ય–જે મનુષ્ય શ્રી શત્રુંજય પર્વત જુએ છે. અને ગિરનાર પર્વતને સ્પર્શ કરે છે તેમજ ગજપદ કુંડમાં સ્નાન કરે છે તેને ફરીથી જન્મ લેવું પડતું નથી. અથત તેજ ભવમાં સિદ્ધિપદ પ્રાપ્ત કરે છે. * નાગર પુરાણમાં કહ્યું છે કે –
अष्टषष्टिषु तीर्थेषु, यात्रया यत्फलं भवेत्;
બી શાયર્દેશ-તરના તw | તાત્પર્ય અડસઠ તીર્થની યાત્રા કરવાથી જે ફલા પ્રાપ્ત થાય તેટલું ફલ માત્ર એક શ્રી રૂષભદેવ પ્રભુ કે જે શ્રી શત્રુંજય તીર્થના અધિપતિ છે તેમનું દર્શન કરવાથી પ્રાપ્ત થાય છે.
તીર્થમાલા સ્તવમાં કહ્યું છે કે – अतो धराधीश्वर भारतींमुवं, तथाधिगम्योत्तम मानुषं भवं . युगादि देवस्य विशिष्टयात्रया, विवेकिना प्राथमिदं फलं श्रियाः।।
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
હે રાજા ? ભારતભૂમિને તેમજ ઉત્તમ મનુષ્ય જન્મને પામીને યુગાદિ દેવ શ્રી આદિનાથ પ્રભુની યાત્રા કરવા વડે વિવેકી પુરૂષાએ પાતાની પ્રાપ્ત થએલ લક્ષ્મીનુ ફલ ગ્રહણ કરવા યોગ્ય છે.
શ્રી શત્રુ ંજય તીના અદ્ભુત પ્રભાવ ધનાઢય શેઠના મુખથી એપ્રમાણે સાંભળીને રાજાએ પણ શેઠને વિસર્જન કરી તે તીથ યાત્રાને માટે મુહુ જોવડાવ્યુ. જ્યારે મુહુ આવ્યુ. ત્યારે શારીરિક રાગના વશથી તેનાથી જઇ શકાયુ નહિ તેથી પશ્ચાતાપ કરતાં રાજાએ બીજી મુર્હુત જ્યાતિષિ પાસે કઢાવ્યુ, તદનતર પેાતાના મોટા પુત્રને અકસ્માત રોગ ઉત્પન્ન થવાથી તે ખીજું મુર્હુત પણ ગયું ત્યારે રાજાએ ત્રીજી મુત્ત જ્યેાતિષિઓ સીપે કઢાવ્યું. ત્યારે કુલદેવીએ કરેલ ઉપસર્ગાથી તે મુહૂત્ત પશુ વિતી ગયું ત્યારે ચેાથું મુહૂત્તુ જોવડાવ્યું, પણ પેાતાના સૈન્યની શાથી તે પણ વ્યતીત થયું. આ પ્રમાણે શ્રીશત્રુંજ્ય તીની યાત્રા નિમિત્તના ચારે મુહૂત્તા નિષ્કુલ જવાથી પાતાના આત્માની 'નિ'દા કરતા થકા પાચમુ. મુહુર્ત્ત કઢાવ્યું તે પણ બીજા રાજાઓના સૈન્યના ભયથી વીતી ગયું. યાત્રાર્થે જવાના પાંચે મુહૂત્તા ઉપરા ઉપર વિશ્વ આવવાથી વ્યથ થવાથી રાજા અત્યંત ચિ'તાતુર થયા તેમજ પેાતાના હૃદયમાં વિચાર કર્યા કે આ વિઘ્ન આવવાનું શું કારણ છે? તે હું કેવી રીતે
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
જાણીશ. એમ વિચાર કરે છે તે દરમ્યાને નજીકના ઉદ્યાનમાં શ્રી યુગધરાચાર્ય સમવસર્યા જાણી વનપાલકે રાજાને વધામણી આપી. ત્યાર બાદ રાજા પિતાના કુટુંબ પરિવાર સહિત ઉદ્યાનમાં અત્યંત ભકિત વડે ઉલ્લસિત ચિત્તવાન થઈને ગયે. ત્યાં જઈ ચાર જ્ઞાનને ધારણ કરનાર ગુરૂરાજને નમસ્કાર કરીને પોતાના અંતરનું કારણ પૂછ્યું, તપશ્ચિાત્ ગુરૂએ પણ નવડે શ્રી સીમંધર સ્વામીને નમીને પૂછયું ત્યારે સીમંધર સ્વામીએ મનેથીજ સર્વ વૃત્તાન્ત નિવેકન કર્યું. શ્રીયુગધરાચા મન પર્યવજ્ઞાનથી સર્વવૃત્તાન્ત સમ્યક્ પ્રકારે જાણીને રાજાને જણાવ્યું કે હે રાજન? સુખ અને દુખ એ બને પ્રસગમાં દરેક પ્રાણીને માત્ર કમજ કારણભૂત ગણાય છે અને તેવું કર્મ પૂર્વભવમાં તે જે ઉપાર્જન કર્યું છે તે બિન અથથી ઇતિ પર્યત તું સાંથલ.
એકવીશ કેડાડી સાગરોપમ કાલથી આગલ વીશ કેડા કેડી સાગરોપમ કાલ વ્યતીત થયા પછી આ જ બુદ્વીપના ભરત ક્ષેત્રમાં સંપ્રતિ મહારાજાના અરસામાં સમુદ્ર તટ સમીપે તામલિપ્તી નગરીમાં સમુદ્ર અને સિંહ નામના એ ભાઈ હતા. મોટે ભાઈ સમુદ્ર નિર્મલ ચારિત્ર્યવાન, પુણ્યવાન, સરહદયી હતા અને નાને ભાઈ સિંહ બેરડીના કાંટાની માફક તેનાથી વિપરીત ગુણેને ધારણ કરનાર હતાં. તે બન્નેએ એક દિવસ ખીલે નાંખવા માટે પૃથ્વી ખોદતા
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચોવીશ હજાર સેના મહેરનો નિધિ છે. તેમજ તે પૃથ્વીમાંથી નાગોષ્ટિ કે નિષિ તરીકે સંગ્રહ કરેલ આ દેવ દ્રવ્ય છે એ બિના દર્શાવનાર એક પત્ર નિકળેલ જોઈને
ચેષ્ટભ્રાતા સમૃદ્ધ લઘુબધુ પ્રત્યે પેતાને અભિપ્રાય જાહેર કર્યો કે આ નિકળેલ નિધિ દેવ દ્રવ્ય છે માટે શ્રી શત્રુંજયતીર્થમાં જઈને નાગગેણિકને પાછું આપવું. એ પ્રમાણે મોટા ભાઈના વચન સાંભલી પિતાની સ્ત્રીથી પ્રેરણા કરાએલ નાનાભાઈ સિંહે કહ્યું કે આ કન્યા વગ્ને યોગ્ય થઈ છે પરંતુ અત્યાર સુધી ધનની પ્રાપ્તિ વિના તેનું લગ્ન કર્યું નથી માટે તેને મહત્સવ પૂર્વક વિવાહ કરીએ-નાનાભાઈનું આવું અવિરૂદ્ધ તેમજ અયુક્ત કથન સાંભલીને સમુદ્ર વિચાર કર્યો કે આ સ્વભાવથી તે દુષ્ટ બુદ્ધિવાલે છે અને હમણ સ્ત્રીના શિખવવાથી પવન જેમ અત્યંત વેગપૂર્વક આવે અને તેથી અગ્નિની વૃદ્ધિ થાય તેમ તેની પણ દુષ્ટબુદ્ધિ અધિક વૃદ્ધિ પામી છે. (ખરેખર દુનિયામાં સ્ત્રીઓએ મહાન મહર્ષિઓને પણ પિતાના મનહર તીવ્ર કટાક્ષ તેમજ વાચ્છાણથી પિતાને વશ કરી લીધા છે તે પછી આના જે એક સામાન્ય મનુષ્ય તેની આગલ શું કરી શકે. કારણકે (ભg હરિ જેવા સમર્થ નૃપવરને જે વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થવાનું કઈ પણ કારણ હોય તે તે પિતાની પિંગલા નામની રાણજ છે. સ્ત્રીઓના ઉપર ગમે તેટલે વિશ્વાસ રાખ્યો હોય પણ અને અવિશ્વાસનું
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્થાન થાય છે. ભર્તૃહરિ જાના હૃદયમાં પિગલા રાશીને માટે એટલે બધે સંપૂર્ણ વિશ્વાસ હતો કે મારી પ્રિયા મારા સિવાય અન્ય પુરૂષના મુખ સામું પણ જતી નથી. અને તેજ વિશ્વાસે પિતાના વિનયી, નિર્મલ આચરણવાલા લઘુ બધુ વિકમને પિતાના દેશમાંથી કઢાવ્યું. આ પરથી, એજ સૂચન થાય છે કે સ્ત્રીના વિશ્વાસમાં અંધ બનેલા મનુષ્ય આજુબાજુના કેવા પ્રકારના સગો છે, લેકેક્તિ કેવી છે એ વાત તરફ કિંચિત્માત્ર લક્ષ આપતા નથી.. ભર્તૃહરિના સંબંધમાં પણ તેમજ બનેલું હતું અને જ્યારે અમૃતફલ પરથી રાજાને શંકા થઈ ત્યારે તપાસ કરતાં રાણીને અશ્વપાલની સાથે સંબંધ છે એમ માલુમ પડયું તથા સંસારપરથી વિરક્તિભાવ ઉત્પન્ન થયે તેમજ પિતાના લઘુ સદૂગુણી બાધવના વિયેગથી અત્યંત પશ્ચાત્તાપ થયે તે જ સમયે પિતાના હદયમાં આવા પ્રકારને નિશ્ચય કર્યો
यां चिन्तयामि सततं मयि सा विरक्ता, साप्यन्यमिच्छतिजनं.
સ ગોચ : + अस्मत्कृते च परितुष्यतिकाचिदन्या, धिक्तां चतं च मदनं च
इमां च मांच (ગરિ નાશિત)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧
તાત્પર્ય —જે સ્ત્રીનું હું નિરતર ચિતવન કરૂં છુ તે તા મહારાથી વિરકતચિત્તવાલી છે અને તે સ્રીઅન્ય પુરૂષની ઈચ્છા કરે છે તેમજ તે પુરૂષ પણુમીજી સ્ત્રીમાં આસક્ત છે. વલી મારા ઉપર પણ કોઈ અન્ય સ્ત્રી રાગ રાખતી હશે. માટે તે મારી સ્ત્રીને તથા અશ્વપાલને કારણ કે અશ્વપાલ જે ખીજી સ્ત્રીમાં આસકત છે માટે તેને તેમજ મેઆટલી હદ સુધી મારા અન્તઃપુરમાં અનાચાર પ્રત્યે તથાપિ તપાસ રાખી નહિ માટે મને પણ ધિક્કાર હા. ત્યારબાદ રાજાએ જગલમાં જઈને તુરત સન્યસ્તવેષ ધારણ કર્યાં. આ દ્રષ્ટાંત પ્રસ...ગાનુસાર આપવાનુ પ્રયેાજન એટલુ જ છે કે પેાતાની સ્ત્રી ગમે તેવી ખાહ્યાડ'ખરથી સતી પણાના ડાળ દર્શાવતી હાય તથાપિ તેની પરીક્ષા કરી સુનીતિમાંજ નિર'તર પ્રવૃત્તિ કરે તેવી વ્યવસ્થા પતિએ રાખવાની ખાસ આવશ્યકતા છે.)
જે
માયારૂપી વિષવેલડી સરખા સીએના પાશમાં સપડાય છે તે મનુષ્યે દુનિયામાં ખરેખર માહાન્ય બની સ્ત્રીઓના અગાચર સ્રીચરિત્રા સમજી શકતાજ નથી અને તેથી સ્ત્રીના ક્દમાં ફસાઈ તેનીજ આજ્ઞા શિરેાવન્ધ માની માતપિતાઢિ ઉપકારી તેમજ વડીલ વર્ગ તેમજ સ્વજનવર્ગ–મિત્રવર્ગ વિગેરેના તિરસ્કાર કરે છે. દેવગુરૂને નમસ્કાર પણ જો સ્ત્રીની પાસે કાંઈ કાય માં રાકાણુ થયુ. હાય
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે અલગ મૂકે છે. જેમ પાણીમાં ચાલતા માછલાઓની પગપતિ જાણવી મુશ્કેલ છે. તથા આકાશમાં ચાલતા પક્ષીએની પદ૫તિ જાણવી મુશ્કેલ છે તેવી રીતે સ્ત્રીઓનાં ગહન ચરિત્રે જાણવા અતીવ દુર્લભ છે એ સંબંધમાં વાંચક સમૂહને જાણ થવા માટે એક નાનકડું ટુંક દ્રષ્ટાંત આપવું ઉચિત ધારું છું તે આ પ્રમાણે
કાશી જેવા પવિત્ર ધામમાં એક પંડિત સ્ત્રીનાં નવલાખ ચરિત્રને અભ્યાસ કરી પિતાના દેશ તરફ જવાને વિદાય થયા. રસ્તામાં એક મોટું રાજ્ય આવ્યું. બ્રાહ્મણે વિચાર કર્યો કે આ રાજ્યના રાજા પાસે જઈને તેને શુભ આશીર્વાદ આપું કે જેથી ભણતાં જે ખર્ચ થયે છે અને હવે પછી જે કઈ ભવિષ્યમાં ખર્ચ થશે તે પણ નીકલી જાય એમ વિચાર કરી રાજા પાસે ગયે. રાજાએ સત્કારપર્વક દાન આપ્યું અને પૂછ્યું કે આપ કયાંથી આવે છે! પંડિતે જણાવ્યું કે કાશીથી. રાજાએ પૂછ્યુંકાશીમાં કેટલાં વર્ષ પર્યત રહ્યા? શું શું અભ્યાસ કર્યો? તેમજ હાલમાં કયે સ્થલે જવાની ઈચ્છા રાખે છે? પંડિત ઉત્તર આપ્યું કે હું કાશીમાં લગભગ ૧૪ વર્ષ રહીને નવલાખ સી ચરિત્ર ભર્યો છું અને હવે પિતાના ગામ તરફ જઈ આજીવિકા માટે કાંઈક પ્રયત્ન કરવા ઉત્કઠા છે. રાજાએ કહ્યું કદાચ અહીજ તમારા માટે મસ્ત થઈ જાય
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે રહેવા ઈછા છે? પડિતે કહ્યું–હા? અમારે બ્રાહ્મણ ભાઈને તે જ્યાં પેટ ભરાય તેજ દેશ. કેઈ ઠેકાણે લાડુનું નામ સાંભળ્યું કે ગેળમટોળને મેલવવા પાંચ પાંચ દશ દશ ગાઉ સુધી જઈને આકંઠ પર્યત આવેગવામાં બાકી ન મુકીએ તે પછી અહીં રહેવા વિષે તે કહેવું જ શું? ત્યારબાદ રાજાએ પગાર આપી પંડિતજીને પિતાની પાસે રાખ્યા અને નિરંતર તેની પાસેથી સ્ત્રી ચરિત્ર સાંભળવા લાગે. રાજા જેમ જેમ સાવધાન થઈ હંમેશાં એક એક શ્રી ચરિત્ર શ્રવણ કરે છે તેમ તેમ સ્ત્રીઓ ઉપરથી તેની પ્રીતિ તદ્દન ઓછી થવા લાગી. અને એક એક દિવસે એક એક સ્ત્રીને ત્યાગ કરવા લાગે એમ કરતાં કરતાં ૪૦૦ રાણીઓ ત્યજી દીધી. ત્યારે નગરમાં તથા અતઃપુરમાં એવી વાત પસરી કે રાજાને તમામ સ્ત્રીઓ ઉપર અવિશ્વાસ ઉત્પન્ન થયેલ છે. માટે ધીમે ધીમે સ્ત્રીઓને ત્યાગ કરી જેગી થઈ જશે. આ વાત પટરાણીએ પણ જાણી. પટરાણીએ પિતાનું સ્ત્રીચરિત્ર પ્રકાશવા નિશ્ચય કર્યો. પ્રથમ તે બ્રાહ્મણ ભટ્ટને શિક્ષા કરવી એમ વિચાર કર્યો. કારણકે મૂલ કારણ નાશ પામશે. તે પછી રાજા આપે આપે ઠેકાણે આવશે. એમ ચિંતવી તુરત દાસીને હુકમ કર્યો કે “તું હમણા જઈને પેલા બ્રાહ્મણને બેલાવી લાવ.” હસી બ્રાહ્મણ પાસે આવી પણ ભટ્ટ
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
નદાસીના કહેલા વચને તરફ કિંચિત્માત્ર લક્ષ્ય આપ્યું નહિ અને માન રહે. દાસી પાછી આવી અને રાણીને કહ્યું કે ભટ તે તમારા વચનેને સાંભલતેજ નથી તે પછી અહીં આ આવવાની તે વાત જ શી? એ ઘણે મકકમ વિચારવાલે જણાય છે. દાસીના વચન સાંભલી બુદ્ધિમતિ, વિદુષી રાણીએ વિચાર કર્યો કે બ્રાહ્મણે ઘણું કરીને લેલી હોય છે અને દુનિયામાં પણ એ નિયમ છે કે “ સર્વે વરિશને મવત્તિ દ્રવ્યથી તમામ લેકે વશ થાય છે. એમ ધારી દાસીને ૨૦૦ સોનામહોરો આપી અને કહ્યું કે - તું પહેલ વહેલા જઈને સેનામહ ભટ્ટ અગાડી ખડી
કરજે કે તુરત ભટ્ટ તારું નામ ઠામ પુછશે. દાસીએ જઈને - તેજ પ્રમાણે કર્યું. ચલકતી સેનામહોરે જોઈ ભટ્ટનું હૈયું પિંગળાઈ ગયું અને બેલ્યા કે તમે કેણ છે? અને શા માટે આવ્યા છે? દાસીએ કહ્યું –મહારાજ ? હું રાજરાજેશ્વરની પટરાણીની દાસી છું અમારી બાઈ આપની વિદ્વતાથી તથા ચાતુર્યતાથી ઘણું પ્રસન્ન થયા છે. આપની પુજા માટે સર્વ સામગ્રી તૈયાર છે અને એક થાલ આપને 'ઉપહાર (ભેટ) તરીકે સેનામહેરે ભરીને તૈયાર રાખે છે માટે આપ સત્વર પધારે. દાસીના આવા વચને સાંભલી ભટ્ટ લલચાઈ ગયા. કંચન ને કામિની દેખી મોટા મહેતા મહષિઓના ચિત્ત ચકડેલે ચડી ચલાયમાન થયા છે તે
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેઓની આગલ આ એક બાહ્યાજ્ઞાન ધરાવનાર અને વ્યવહારમાં અકુશલ બ્રાહ્મણ તે શું કરી શકે ? ભટ્ટ પાઘડી પહેરી ખભે દુપટ્ટો નાંખી રાણી પાસે આવ્યા. રાણીએ સેના મહેરોથી ભરેલે થાળ આગળ ધર્યો. ભટ્ટે મનમાં વિચાર કર્યો કે મારી આખી જીદગી સુધી નેકરી કરીને કમાતાં આટલું ધન મલી શકશે નહિં. ત્યારબાદ રણુએ એક સુંદર વાર્તા વિનોદ શરૂ કર્યો, તેથી સમય જણ નહિં. ભટ્ટજી વાર્તા તથા સોના મહેરના લેભના આવેશમાં પોતાના બધા વિચારો વિસરી ગયા. રાણીએ દાસીની પાસે મહેલના બધા બારણાં બંધ કરાવ્યા એટલામાં રાજા બહારથી આવ્યો અને પૂછ્યું કે પંડિતજી કયાં છે? પંડિત પાસેથી બેચાર વાર્તાઓ સાંભલી મન-રંજન કરું. એવા વિચારથી પંડિતની શોધ કરાવી પણ પંડિતને કયાંય પત્તા લાગે નહિં ત્યારે રાજાએ પિતાના હજુરીઆને એકલી તપાસ કરાવતાં પત્તા મત્યે કે પંડિતજી પટરાજ્ઞીના મહેલમાં ગએલ છે. આમ સાંભળતાં જ રાજાને એકદમ ક્રોધ આવ્યું કે પંડિત મને તે હંમેશાં ઉપદેશ કરે છે કે સ્ત્રીની સાથે વાત પણ કરવી નહિં, નેત્રે નેત્ર મેલવવા નહિં, તેની સામા ઉભું ન રહેવું અથવા તેને વચન સાંભળવા નહિં ઈત્યાદિ અનેક વાર્તાઓ કહી મને નિરંતર સમજાવતું હતું અને આજે પિતે
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
સી પાસે કેમ ગયે છે આમ વિચાર કરતાં રાજા નિર્ણય કર્યો કે આવા “ શે giદિત્ય” પરને ઉપદેશ દેવામાં પંડિતાઈ ધરાવનારની હવે તે સારી રીતે ખબર લેવી એ મારી ફરજ છે. પછી હાથમાં તરવાર લઈ એકદમ રાણીના મહેલની સીડી ઉપર ચડી આવ્યું. રાણી સમજી ગઈ કે રાજા આવે છે તેવામાં રાજાએ કહ્યું કે બારણું ઉઘાડે. પેલે અસત્ય બોલનાર દુરાચારી ક્યાં છે? આવાં વચન સાંભળતાંજ ભટ્ટ ગભરાયા અને હાથ જોડી રાણીને કહેવા લાગ્યા હે માતાજી? મરણના ભયમાંથી બચાવે હમણાં રાજા મને મારી નાંખશે? રાણેએ કહ્યું હું શું કરું? પવનના જેશથી બારણાં બંધ થયા હશે એવામાં રાજા આવી ચડે. રાણીએ ભટ્ટને કહ્યું કે હવે રાજાના મનમાં સંપૂર્ણ શંકા થઈ છે માટે બચવાને એક ઉપાય નથી પણ એક નાની પિટી છે તેમાં તમે પેસી જાઓ તે હું મારી કાંઈક ચતુરાઈ ચલાવું. દુનિયામાં પ્રાણથી વહાલી કેઈ પણ ચીજ નથી. ભટ્ટ પેટીમાં પેઠે. દાસીએ હાથ પગ મરડી ઘણી મુશીબતે પેટી બંધ કરી. પેટીને તાળુ દઈ કુંચી રાણીને આપી. રાણીએ કુચી બાજુએ મુકી. દાસીને હુકમ કર્યો કે હવે બારણાં ઉઘાડે. બારણું ઉઘાડયા કે તરત રાજાએ ક્રોધથી લાલચેળ વદને કહ્યું પેલે બ્રાહ્મણ અહીં આવ્યું હતે? રાણીએ કહ્યું-હા? રાજાએ કહ્યું-કયાં છે? રાણી
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
૧૭
બેલી- આ પેટીમાં. રાજા બે કુંચી કયાં છે? રાણીએ તરત સે ચાવીને ઝુડે ફેક. ગુડ લઈ પગ પછાડતા પછાડતા રાજા પેટી પાસે ગયે. તેવામાં પેલે બ્રાહાણ બીકને માથે છેતી આમાં મૂતરી પડે. રાણીએ કહ્યું રાજાના જેવા કાનના કાચા માણસો જગમાં બહુજ હૈડા હશે. અરે મૂર્ખ રાજા ? જે તેને પેટીમાં પુયા હતે તે હું બતાવત ખરી કે? તેમજ કુચી પણ આપત ખરી કે? આ તે તમારા પગથી પેટીની નીચેનું પાટીયું હાલ વાથી પેટની અંદરના ગંગાજળ તથા અત્તરના શીશા ફટી ગયા કે જે શીશાઓ તમને સ્નાન કરાવવા રાખ્યા હતા. આ સાંભળી રાજાએ વિચાર્યું કે રાણું ખરું કહે છે પેટીમાં જે ભટ્ટ હોય તે તે પિતે બતાવે નહિ અથવા મને કુચી પણ ન આપે. દાસીઓએ તુરતજ પેલું ભટનું મૂત્ર રાજાના શરીરે ચાળ્યું. મૂત્ર જરા ખારૂં હેવાથી રાજાના શરીરે ચટપટી ઉઠી. ત્યારે રાણીએ કહ્યું કે આ અત્તર ઘણું મેંઘુ અને ઉંચી કિમતનું હોવાથી એવું લાગતું હશે એમ રાજાને સમજાવી. રાજાને સ્નાનગૃહ તરફ દાસીઓ લઈ ગઈ. ત્યાર બાદ પેટી ઉઘાડી રાણીએ ભટ્ટને કહ્યું કે મહારાજ? નવલાખ સ્ત્રી ચરિત્રે તમે કાશીથી શિખી લાવ્યા પણ આ એક નવું ચરિત્ર તમે શિખ્યા નથી. આ ચરિત્રને હવે ખુબ ધ્યાનમાં રાખજે. જાએ હવે વહેલાસર ઘર ભેગા થઈ જાઓ.”
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
પેલા ભટ્ટ ભાઈ ઘર તરફ ગયા અને તે દિવસથીજ પ્રતિજ્ઞા કરી કે હવે આજથી સી ચત્રિનુ નામ પણ લેવુ નહિ સુજ્ઞાત વિચાર, કરી કે આ પ્રમાણે સ્ત્રી ચરિત્ર ત્યારે ભણેલાને પણ ભૂલાવે તે પછી અમીનાત શા કુંલ ? મારોએ સ્ત્રીના પાંશથી સુકાયેલને યુક્ત તુલ્ય કળા છે તે અરેર છે:
તેમજ મોટાભાઈ સમુદ્ર વિચાર કર ક
सुवंश जोप्यकृत्यानि
कुरुते प्रेरितः लिया ।
स्नेहलं दघि मध्नाति
पश्य मंथानको न किं ॥
ઉચ્ચ કુલમાં જન્મ પામેલ પુરૂષ પણ સ્ત્રીના કથનથી નહિ‘ આચરવા યોગ્ય કૃત્યનુ· આચરણ કરે છે. કારણકે રવૈયા શું ચિકાશદાર દહીંનુ મથન કરત નથી? અર્થાત્ કરેજ છે. તેમ આ મારે ભાઈ જે સ્ત્રીના કથન મુજબ કાર્ય કરશે તા દેવદ્રવ્યના ઉપલાગથી અત્યંત ભયકર નરકાદિ દુર્ગતિમાં જન્ને માટે તેને શ્રેષ્ઠ વચનાથી પ્રતિબંધ કરવા જોઇએ. એમ નિશ્ચય કરીને નાનાભાઈને કહ્યુ કે હું અશ્રુ ? નરકાદિ દુર્ગતિમાં શીઘ્ર પાડનાર આ મહા પાપથી શું તુ' શ્તા નથી કે જેથી દેવદ્રવ્યના ઉપભાગની ઈચ્છા કરે છે. જે મનુષ્ય દેવ દ્રવ્યના ઉપભાગ કરવા દ્વાશ તેમજ પર સ્ત્રી સેવન દ્વારા જે મનનુ માની લીધેલ સુખ મેલવે
•
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે તે સુખ શિક અનતાના દુખ પ્રાપ્ત કરાવનાર થાય છે. જૈન શાસ્ત્રમાં પણ તેને માટે સમર્થન કરેલું
,
,
}
. *
*
*
*
चेइय दुध विणासे, रिसिधाए परयणस्स उड़ाहे । संजइ चउस्मोंगे, मूलगी बोहिलाभस्स ॥
ચૈત્ય (છનેશ્વરનિ પ્રતિમ દ્રવ્યમાં વિનાશ કરવાથી રૂષિને ઘાત કરવાથી શાસ્ત્રનું ઉથાપન શોમાં વિક્ત પ્રરૂપણ) કરવાથી તેમજ સદ્ધિને ચેતવ્રતના ભાગે કરવાથી સમ્યક્ત્વના મૂલમજ અગ્નિ પડે છે. અર્થાત પ્રાંતિ સભ્યત્વે પાંમિ શકતે નથી વહી પણું કહ્યું છે કે
वरं सेवा वरं दास्य, वर भिक्षा वर मृतिः। निदानं सर्वदुःखानां, नतु देवस्वभक्षणं ।।
કોઈની સેવા કરી આજીવિકા ચલાવવી તે શ્રેષ્ઠ છે, ચાકર થઈને રહેવું એ શ્રેષ્ઠ છે, ભિક્ષા માંગી ઉદર પિષણ કરવું ઉત્તમ છે. તેમજ મરણ પણું ઉત્તમ છે પણ સર્વ પ્રકારના દુઃખનું કારણું દેવદ્રવ્યનું ભક્ષણ કરવું તે શ્રેષ્ઠ નથી. આ પ્રમાણે ભાઈના વચન સાંભલી મૈન ધારણ કરી અત્યાર સુધી સિંહ બેસી રહ્યો હતે તેણે આ સમયે કાંઈ પણ બોલ્યા વિના ઉઠીને ઘર તરફ ચાલવા માંડયું. ઘેર ગયા બાદ એકાંતમાં તેની સ્ત્રીએ કહ્યું કે તમે મુગ્ધ
# '
,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦.
પણાથી કેમ ઠગાઓ છે. અથવા તે કપલ કપિત વાતેથી ક પુરૂષ ન ઠગાય? પરંતુ જેમ તેમ કરીને સર્વ અથવા તે અધું ધન પણ આપણે તાબે કરે, એ. પ્રમાણે ભાર્યાના સમજાવવાથી સિંહે ત્રણ લાંઘણ કરી અને પિતાના સંબંધી સ્વજનેને કહ્યું કે હું જુદે થઈશ.' ત્યારબાદ તેણે જુદા થવાના બહાને અર્થે ઘર તેમજ અર્ધ નિધાનને સમૂહ ગ્રહણ કર્યો અને મોટાભાઈ સમુદ્ર શ્રી શત્રુજ્ય તીર્થની યાત્રા કરવાને અભિલાષ કર્યો. આ સર્વ નિધાનમાંના દ્રવ્યને નાગના પુણ્ય માટે વ્યય કરે એમ સમુદ્ર વિચાર કરી તીર્થ યાત્રા માટે નીકલવાની તૈયારી કરતે હો તેવામાં સિંહ રાજાની આગલ જઈને નિવેદન કર્યું કે મારા ભાઈ સમુદ્ર યાત્રા કરવાના બહાનાથી નિધાન પિતાની પાસે સંગ્રહી રાખ્યું છે અને તે લઈને હમણુજા જાય છે. આ સંબંધમાં મારો જરાપણ દેશ નથી. માત્ર મેં મારી ફરજ અદા કરી છે. સિંહના કહેવાથી શકિત થયેલ રાજાએ એક મુહુર્તાનંતર સમુદ્રને પિતાની સભામાં બેલા. રાજાને બે લાવવાનું કારણ પ્રથમથી જ સમુદ્ર સમજી ગયું હતું તેથી રાજ સભામાં જઈ અર્ધ નિધાન, રાજાની પાસે મુક્યું, તેમજ નિધાન નિક્લવા બાબતની સર્વ વાત રાજાને કહીને ભૂમિમાંથી નિકળે લ નિધિપત્ર બતાવ્યું. રાજાને પણ સમુદ્રના વચનમાં સંપૂર્ણ વિશ્વાસ
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
પેદા થયે અને આ ખરેખર યથાતથ્ય તેમજ સત્ય એલેનાર છે એમ ધારી છેડી દિધે તથા આ દેવદ્રવ્ય છે એમ જાણી શ્રેણનીતિ પાલનાર અને ધર્મને જ્ઞાતા એવા રાજાએ સમુદ્રને ઘણેજ સત્કાર કરીને યાત્રા માટે વિસર્જન કર્યો. તત્પશ્ચાત અધિક વૃદ્ધિ પામે છે ઉત્સાહ જેને એવા સમુદ્ર પણ પોતાના કુટુંબ સમુદાય સહ એક મુહ બાદ યાત્રા કરવાને માટે પ્રયાણ કર્યું. શ્રી શત્રુંજય તીર્થથી ચાર વૈજન દૂર શ્રી કાંચનપુર નગરના નજીકના તલાવના કાંઠે બેસી જેવામાં ભેજન કરવાની તૈયારી કરે છે તેવામાં તે નગરમાં અપુત્રીએ રાજ મરણ પામવાથી મ િતથા નાગરીકજનેએ ત્યાં આવી પાંચ દિવ્ય વડે તે સમુદ્રને હર્ષ સહિત રાજ્ય અર્પણ કર્યું.
તદનતર શ્રેષ્ઠ હસ્તીપર આરૂઢ થયેલ અને વેત છત્રોયે કરીને શેભાયમાન, ચામરે વીંજાતે નગર લકે સહિત અને કવીશ્વરે તથા ભાટ-ચારણેથી સ્તુતિ કરાતે ચાર પ્રકારની સેનાની વિચિત્રતાએ કરીને વ્યાપ્ત થયેલ છે સુંદરમાર્ગ જે ઠેકાણે, રાજ્યના વાછના નિર્દોષથી પૂર્ણ કરાતું છે સકલ બ્રહાડ જે સમયે એવા સમુદ્રપાલ રાજાએ વિવિધ રંગના તેરએ કરી રમણીય, ગગન મંડલને ભેદના ઉચ્ચપતાકાઓ સહિત, દેખવા લાયક નાટકે કરીને સહિત, તથા અનેક રંગને પાણીથી સિચાતી પૃથ્વી પીઠિકા અને એપષ્ટ
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
વસ્તિકો (સાથીયા)થી વ્યાસ, અનેક જાતના ચદરવાએ કરી સંપૂર્ણ વ્યાપારીઓની દુકાનની શોણિથી શુભતા એવા નગર પ્રત્યે ઉત્સવ સંહિત પ્રવેશ કર્યો. તમામ રાજ્યકાર્ય આપીને ત્રીજા પ્રહરે સમુંદ્રપાલ રાજા સૈન્ય સહિત મોટી રૂદ્ધિસંયુક્ત તીથાધિરાજ શણુંજય પર્વત પર ચડતી હવે પર્વત પર બરાજમાન શ્રી જેનેસિદ્ધતિમાં શાંતિ સર પ્રકારી વિગેરે જે વિપૂજાએ ભણાવવા પૂર્વક શ્રીમાન આદિ જુનેશ્વરની ઉત્તરા વિધિપૂર્વક પૂજન કરી એ પ્રમાણે તે સતપાલ રાજાએ પૂજા ધ્વજારોપણ આદિસત્કાર્યોમાં અને યાચકજનેને મનવાંક્ષિત દાનમાં એટલું પુષ્કળ ધન વાપર્યું કે જેના અપુર્વ સુંદર કાર્યો ને મેઘ પણ જજુ પાવાથી શ્યામ થઇ ગયે. અથત યાપિ મેળ પૃથ્વીલ પર અખૂટ વૃષ્ટિ વર્ષે સર્વ જનનાં ચિત્તને પ્રસન્ન કરે છે તથાપિ તે શ્યામજ કહેવાય છે. હવે તે રાજાએ નાગનું અનેક નામ ગ્રહણ કરવા પૂર્વક શ્રીમાન જગત્પતિ જીનેશ્વર ભગવાનની આઠ દિવસ પર્યત પૂજામાં તથા દાનાદિ સુકૃત્ય કરવામાં પિતાના અધ ધનને ય તે પવિત્ર તીર્થ પર રહીને કર્યો, તીર્થયાત્રા કર્યા બાદ સિદ્ધિક્ષેત્રથી ઉતરીને પિતાના નગરમાં પ્રવેશ કર્યો તે ગામની આજુબાજુમાં રહેલા નગરના દુષ્ટ રાજાએ કે જે તેના પર વેરભાવને રાખનારા હતા તે રાજાએ તેની રાજ્ય પ્રાપ્તિને નહિ સહન કરી શકવાથી તે સમુપાલ
'
!
:
:
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાજાને નગરમાં પ્રવેશ કરતાં જ આસપાસના રાજાઓના સૈનિકે ચારે બાજુથી ઘેરી લીધું. અને સૈન્યનું પરસ્પર યુદ્ધ પ્રવર્યું. એટલામાં સમુદ્રરાજાના સૈનિકે મુનેના પેરાકમથી નાસવા લાગ્યા. આવી પરિસ્થિતિ થઈ જવાથી સમુદ્રરાજા પિતાની સેના વિખરાઈ ગઈ એમ જાણી હવે શું કરવું ? એ જેટલામાં વિચાર કરે છે તે દરમ્યાન મજબુત બનેથી બંધાએલા અને બે હાથ જોડી ઉભા રહેલ સુષને પિતાની સન્મુખ રક્ષણ કરે રક્ષણ કરે એવા ઉદ્દગારો કરતા જોયા. પોતાના ઉપર ઠેષ ધારણ કરનાર તથા યુદ્ધ કરનાર સર્વ રાજાઓ તેમજ સૈનિકોને પિતાના માણસો દ્વારા છોડાવીને આહે ? આ શું આશ્ચર્ય બન્યું ? એમ તે રાજાઓને પૂછયું ત્યારે સર્વ રાજાઓએ પ્રત્યુત્તર આપે કે અમે આમ બનવાનું બીજું તે કાંઈ વિશેષ કારણ જાણતા નથી કિન્તુ દુષ્ટબુદ્ધિથી અમે પરસ્પર યુદ્ધ કરતા છતા સ્વયમેવ બંધાઈ ગયા એટલું માત્ર
જાણીએ છીએ પણ હમણાં તે આપની જ કૃપાદ્રષ્ટિથી . છુટયા છીએ તે નિસંશય છે માટે આપ અમે સર્વને સેવક માફક માની હાલ તુરત સ્વિકાર કરે, તથા જે કાંઈ આજ્ઞા હેય તે ફરમાવે. એવી રીતે સેવક તરીકે પોતાને વશ થયેલ સર્વ રાજાઓથી પરિવરેલ તે સમુદ્રપાલ રાજાએ મહટા ઉત્સવયુક્ત પિતાની પુરીમાં પ્રવેશ કર્યો. હવે એક વખતે પરિષદ
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરેલ મહેત
કે દેવ
નિમિતીએ
(સા)માં સભ્યો સાથે કેટલીક વાતચીત કરી આવેલા રાજાએને વિસર્જન કરીને પોતાનાં ગૃહમંદિરમાં દેવપૂજા કરવામાં એવામાં પૂજા કરતા કરતા પિતાની સન્મુખ વ્યંતર દેવતાને જોઈને રાજાએ પૂછ્યું કે તું કોણ છે? ત્યારે અંતર દેવે કહ્યું કે હું તામલિસી નગરીમાં પ્રથમ નાગ નામને ગેઝિક (ગાયના વાડાનું રક્ષણ કરનાર) હતું. ત્યાં મારા પૂર્વજોએ બધાવેલ જીનેશ્વરના મંદિરની સંભાલ રાખતા દેવદ્રવ્યથી પષણ કરેલ મહાકું સઘળું કુટુંબ નાશ પામ્યું. હું તે વખતે એમ જાણ નહતું કે દેવદ્રવ્યનું સેવન કરવાથી અનર્થ ઉત્પન્ન થાય છે પણ કઈક સમયે નિમિત્તીઆના મુખથી દેવદ્રવ્યને ઉપલેગ કરવાથી કુટુંબને નાશ થાય છે એવું સાંભળીને હું ડર પામ્યું અને તેથી તે કાર્ય મેં છેડી દીધું, મહારી પાસે દેવદ્રવ્ય તરીકેની જેવીશ હજાર દીનાર (સેનામહેરે) જે બાકી રહી હતી તે પૃથ્વીમાં આ દેવદ્રવ્ય છે એવા લેખિત પત્ર સહિત દાટી. અને ત્યાર પછી સારા વ્યવહારચિત કાર્યો કરી નીતિથી ધન મેલવી આજીવિકા ચલાવતે છતે મરણ સમયે દુઃખ પૂર્વક રાત્રીમાં નજીક પાડેશમાં રહેલ સ્થવિરીના મુખથી કેમલ સ્વરથી કહેવાતા શ્રીશત્રુંજ્ય તીર્થના અદ્દભૂત માહાભ્યને એકાગ્રચિતે સાંભળતે છતે મૃત્યુ પામે. ફક્ત અંત સમયે શ્રીશત્રુજ્ય તીર્થના ધ્યાનથી જ આજ પર્વતને વિષે બતર દેવતા
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
થયે. આ પર્વતને વિષે પૂજા સમયે તમારા મુખથી મહાર નામ સાંભળીને પૂર્વભવને વૃત્તાન્ત સ્મરણ કરી પ્રીતિયુક્ત ચિત્તવાન એવા મેં ચિતર્યું કે આ રાજાએ દેવપૂજામાં દેવદ્રવ્યને વ્યય કર્યો તે ઘણું જ સારું કર્યું માટે એને હમણાજ સહાયકારક થાકા એમ વિચાર કરી શ્રીશત્રુજ્ય તીર્થથી સાથે આવેલા મે તમારા શત્રુઓને દ્રઢ બંધનથી બાંધી લીધા હતા. પણ તમારા શરણે આવવાથી છોડી દીધા. યદ્યપિ હું અપસામર્થ્ય માનું છું તથાપિ મારા સ્થાન સિવાય બીજા કોઈ પણ સ્થાને રહેવા સમર્થ નથી. માટે હવે હું મારા સ્થાનકે જઈશ. પણ છેવટમાં મારે તમને એટલું જણાવવાનું છે કે તમારે દર વર્ષે મારા નિમિત્તે સુકૃત્યમાં ધન ખર્ચવું. એ પ્રમાણે જ્યારે વ્યંતર દેવે પિતાને સમસ્ત વ્યતિકર રાજાને સ્પષ્ટ કહી બતાવ્યું અને છેવટની માગણી કરી ત્યારે રાજાએ પણ તેનું વચન માન્ય કર્યું. કારણકે કહ્યું છે કે – .... यद्वस्तु दीयते चेत्तत्, सह स्वगुणमाप्येत ।
तहते सुकते पुण्यं, पापे पापं च तद्गुणं ॥
તાત્પર્ય જે વસ્તુ દાન તરીકે આપવામાં આવે છે તેથી હજારગણું ફલ મેલવાય છે. પણ જે સુકર્તવ્યમાં અપાય તે પુણ્ય થાય છે અને પા૫ આરંભકારી કાર્યોમાં
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
ના
અપાય તે તેટલાજ ગાણું પાપ અર્જન થાય છે. પુનઃ જે. ધનવંતનુ ધન પાપાપકામાં અર્પણ કરવામાં આવે તો તે ધન કે કમે હાર્ષિ પામે છે તથા તેજ ધન પુણ્ય કાર્યમાં આપવામાં આવે તે ધનવંતો ધનની વૃદ્ધિ થાય છે. જે માણસને અખ્ત વખતે પણ જેટલું સુકૃત સંભળાવાય છે તેટલું જ પોતાની શ્રદ્ધાના અનુમાન કરીને ફલ પ્રાપ્ત કરે છે ત્યાર પછી સંભળાવનારને પૂર્વે કહેલું પુણ્યકાર્ય ક્યું તે તે માણસ પણ પિતાના દેવામાંથી છુટે છે અને પુણ્યને ભાગી થાય છે પણ જે ન કરે છે તેથી વિપરીત ફલ પાસે છે. અને જે પ્રાણીને કેઈપણ ગતિમાં પુણ્ય કાર્ય ન સંભળાવ્યું હોય તે પણ સ્વયમેવ પુણ્યકાર્યની એ શ્રદ્ધા કરે અને પછી જ્ઞાનાદિ શક્તિથી જે જાણે તે તે પણ પુણ્યનું ફલ પ્રાપ્ત કરે છે. જે કુટુંબીઓ પિતાના કુટુંબીને અન્તકાલે કાંઈપણ સુકૃત સંભળાવ્યું ન હેય અને કર્યું પણ ન હોય અને પાછળથી પિતાના કુટુંબને નામે કાંક્ષિણ પ્રાયકાર્ય કરે છે તે માણસ માત્ર વ્યવહારિકજ પ્રીતિ અને વ્યક્તિ પોતાનામાં છે આટલું જ લેકેની સમક્ષ જણાવે છે.
ત્યાર પછી વ્યંતર દેવ અદશ્ય થઈ ગયે. સજા પણ પુણ્યનું ફલ પ્રત્યક્ષ જોઇને તથા સાંભલીને તેજ નગરમાં આદર સહિત રા. પિતાને લઘુ બાંધવ સિંહ છે કે
કે
*
*
*
ક
"
'
?
'
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭
,
,
પારંભના કાર્યો કરવામાં તત્પર હતે છતાં પણ કોઈપણ રીતે તેનું શ્રેય થાય તે સારું એમ વિચારીને તેનું કલ્યાણ કરવાની બુદ્ધિથી એક દિવસ તાલિમી નગરીમાં તેને બોલાવવા પિતાના વિશ્વાસુ માણસને મોકલ્યું. તે માણસે તેનગરીમાં જઈને તત્ર જનેને પૂછયું કે અહીં અત્યારેસિડ વિદ્યમાન છે કે નહિ? ત્યારે ત્યાં ખબર મલ્યા કે કેઈથલે નાસી ગુયે છે ત્યાર બાદ તે વ્રત પાછા આવ્યું હવે તે રાજી ચાય પૂર્વ રાજ્યનું પાલન કરતે છ પિતાના સ્વજનું પરિજન વર્ગ સહિત શ્રી શત્રુંજય તીર્થની અનેક વાર યાત્રાઓ કરતા ચિરકાલ પર્વત સુખ ભગવતે છતે નિરંતર ધર્મ ધ્યાનમાંજ તત્પર રહે છે, જા રાજાઓ પણ તેના પવે નહિં શ્રવણ કરેલ વેરના બદલાને સ્મરણ કરતા કરતાં કપાયમાન થયા થકા અભિમાની છતાં પણ તે રાજાને નમન કરતા હતા. તે સમુદ્રપાલ રાજાએ પોતાની વૃદ્ધાવસ્થા થયેલ જણને વૈરાગ્યે ઉત્પન્ન થવાથી પોતાના ટે પુત્રને રાજ્યપર સ્થાપન કરીને સારા સ્થાને માં લક્ષમીને સદુવ્યય કરી સદગુરૂ સમીપે પ્રવજયા (દીક્ષા ગ્રહણ કરી. રિક્ષા લીધા બાદ એકવીશવાર ઉપશમ ભાવ પૂર્વક અનશન ગ્રહણ કરી સર્વાર્થસિદ્ધિ નામના અનુત્તર વિમાનમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયે. ત્યાંથી ચવીને પૂર્વ ભવમાં પાલન કરેલ શ્રેટ ચારિત્ર રૂપ રાજ્યના બલથી ઉત્તમ કુલ પામીને કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી મોક્ષે ગયે.
*
-
*
* *
*
*
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
- હવે આ તરફ જે સિંહ નામને સમુદ્ર રાજાને નને ભાઈ હતું તે તામલિસી નગરીથી યાત્રા કરવાના મિષથી સર્વ ધન લઈને કુટુંબ સહિત સમુદ્ર માગે થઈને સિંહલદ્વીપમાં ગયે. ત્યાંના રાજાની મહેરબાની મેલવીને હાથીદાંત ખરીદવા માટે પોતે એકલે જંગલમાં ગયે. અને હાથીના વધ કરનાર માણસ દ્વારા હાથીદાંત મંગાવીને ખરીદ કર્યા (ખરેખર નીતિ શાસકારોએ સત્યજ વચન કહ્યું છે કે – “
Tચેન ચાળેવ યુતિ ઇનાયતે” પાપથી સંચય કરેલ ધનથી પાપકારી અધમ કૃત્ય કરવાની જ બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે આપણામાં એક લેકિક સાદી કહેણી છે કે “જે આહાર તે ઓડકાર માટે સુજ્ઞ જજોએ ન્યાય, નીતિ યુક્ત ધન ઉપાર્જન કરવામાં જ પ્રયત્ન શીલ બનવું એજ સજજનતાનું ઉતમ ભૂષણ છે વલી આપણા જીવનમાં પ્રથમ નિયમ એ દ્રઢ હવે જોઈએ કે “ચાય પર વિમવ” ન્યાયથી જ મેળવેલું ધન વાપરવું.
શ્રાવકને પ્રથમ મોક્ષમાર્ગ તરફ દોરવનાર એવા ઉત્તમ માર્ગનુસારીના પાંત્રીસ ગુણે પૈકીમાં ન્યાયથી દ્રવ્ય મેલવવું એ એક પ્રથમ ગુણ છે અને તે ગુણ પ્રાપ્ત કરવા માટે દરેક મનુષ્ય એ પિતાના વિચારે ( Idea ) મકકમ કરવા જોઈએ કે “મારું પવિત્ર જીવન સુખ પૂર્વક નિર્વાહ કરવાને માટે નીતિ માર્ગથી જ દ્રવ્ય મેલવીશ” એ જીવન સૂત્ર દરેકના હદયપદમાં સુવર્ણાક્ષરે કોતરી રાખવું જરૂરનું છે. જીનેશ્વર કથિત સિદ્ધાંતના આધારે જે અનુ
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાન થાય તેને વિદ્વાન પુરૂએ ધમ કહે છે. અનુષ્ઠાન એટલે કોઈપણ ક્રિયા અથવા પ્રવૃત્તિ, તે બે પ્રકારની છે એક વિધિ રૂપે
અને બીજી પ્રતિષેધ રૂપે “સામાયિક કરવું” એ રૂ૫ આદેતા તેને વિધિ અનુષ્ઠાન કહેવાય છે. અને “હિંસા ન કરવી” તે ૫ આ-- દેશ તે પ્રતિષેધ અનુષ્ઠાન આ બે પ્રકારનું અનુષ્ઠાન કરવું તેનું નામ ધર્મ કહેવાય છે તે અનુષ્ઠાન મૈત્રી (સર્વ પ્રાણી પ્રત્યે મિત્ર -- માન વર્તવું) ૨ પ્રમેહ (આપણાથી જ્ઞાનાદિ ગુણમાં, તેમજ બીજા કોઈ પણ પ્રકારે આગળ વધેલ મનુષ્યને જોઈને હૃદયમાં આનંદ થે) ૩ કારૂણ્ય (કોઈ પણ માણસ આપણાથી જ્ઞાન વિગેરેમાં ઉતરતા હોય અથવા દુઃખી હોય તેના તરફ દયાભાવ) ૪ માધ્યસ્થ (દેવગુરૂની આપણું તથા અન્ય પુરૂષની નિંદા કરતે કાઈને જોઈને તેની તરફ ઠેષ ન કરતાં કર્મની વિચિત્ર ગતિ છે એમ માની તેની ઉપેક્ષા કરવી) આ ચાર ભાવનાઓ સહિત જે અનુષ્ઠાન. શાસ્ત્રાધારે કરવામાં આવે તે વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ ધમ કહેવાય છે. અને નિશ્ચયનયની અપેક્ષાયે જેથી જીવની પરિણતિ સુધરે અને રાગ દ્વેષ ઓછા થાય તેવો કઈપણ જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રાદિક પ્રાપ્ત કરવાને માર્ગ તે ધર્મ કહેવાય. તે ધર્મ બે પ્રકારે છે તેને માટે આયો મહારાસ્નુ શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજે પોતાના રચેલા ધમંબિંદુ ગ્રંથમાં જણાવ્યું છે કે –તોડયમનુકામેવા દ્વિવિવો પૃથમ યામિ ” આ ધર્મ અનુષ્ઠાન કરનારના ભેદથી બે પ્રકારને છે ૧ ગૃહસ્થ ધર્મ અને બીજે યતિ ધર્મ. આમ બે પ્રકાર પાડવાનું કારણ એટલું જ કે સર્વ મનુષ્યો કાંઇ દીક્ષા અગીકાર કરવાને શક્તિમાન હતા નથી માટે તેમને માટે ધર્મ પણ
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
-એક હેઈ શકે નહિ કોના એક જંગલી મનુષ્ય અને રપમી એક વિદ્વાન ગુહસ્પમાં આપણને બહુજ તાવેત મર્મ પડે છે તોપણ જેમ મનુષ્યમાં ભિતા છે ત્યારે ધર્મ તૈમને માટે ભિન્ન હે જોઈએ. માટેજ શાસકારોએ બે વિભાગ પડયા છે. ગૃહસ્થ ધર્મ એટલે કે શ્રાવકધર્મ જે મનુષ્ય ધર્મનું શ્રવણ કરે છે અને તે પ્રમાણે વર્તવાને યથાશક્તિ પ્રર્યત્ન કરે છે તે શ્રાવકે કહી શકાઈ. શ્રાવકમાં પણ એ ઐકર્જ સ્થિતિના હે - શકતા નથી. માટે ગૃહસ્થ ધર્મના પણું બે ભેદ પડે છે “તેનાથપપિ તિથિ ઉંમતો વિરોષતર્લિ’ તેમાં ગૃહસ્થ ધર્મમાં મગનુસારીનો પત્રિીશ ગુણેને સમાવેશ થાય છે. અને વિશેષ ધર્મમાં પાંચ અણુવાર્ત, ત્રણ ગુણવતે તથા ચારે શિક્ષાત્રત એ રીતે સમકિત સહિત બાર વતે અન્તર્ગત થાય છે. હવે સામાન્ય ધર્મપાલન કરવા માનુસારીના પાંત્રીસ ગુણો મેળવવા જોઈએ તેમને પ્રથમ ગુણ ન્યાયથી ધન મેળવવું તે છે. અત્રે તે પ્રર્સગ હેવાથી તે ગુણ ઉપર કે ટલુંએક વિવેચન આપવામાં એવે છે. તેને માટે હરિભદ્ર સૂરિજીએ જણાવ્યું છે કે –
तत्र सामान्यतो गृहस्थधर्मः कुलक्रमागतमनिन्छ । विभवायपेक्षया न्यायतोऽनुष्ठानमिति ॥
કુલ પરંપરાથી ચાલી આવેલું એનિધ અને પિતાને વૈભવની અપેક્ષાએ ન્યાય યુકત તે સામાન્ય પણે ગૃહસ્થ ધર્મ કહેવાય છે.
કુલ પરંપરાથી ચાલી આવેલું એ વિશેષણ મુકી એમ જણાવ્યું કે જે આચાર વિચાર વંશપરંપરાથી ચાલતે ઓવતે હોય
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને તે શક હેય તે તેને ત્યાગ કર નહિં તેમજ જે લીધો શ્રાવ કરે તે નિંદવા યોગ્ય નહિ હેવી જોઈએ વલી પિતાની સ્થિતિને પણ વિચાર કરવો. કેટલાક મનુષ્ય પોતાની સ્થિતિ હજાર સ્પીપાના વ્યાપારની હોય તે છતાં દશ હજાર વ્યાપાર કરે તો તેમાં કોઈ વખતે મોટું નુકશાન ખમવું પડે છે. માટે છેને. શ્વરની આજ્ઞા મુજબ પ્રથમ સર્વ પ્રાણીઓએ ત્યાગતિ આચરણ કરવી જરૂરની છે છતાં તે આચરણું કરવા માણસ અશક્ત હેય તે સમ્યકત્વલ બારવ્રત ધારી શુદ્ધ શ્રાવક બનેવું . માટે અનુચિત વ્યાપાર નહિ કરતાં ન્યાયથીજ કરો. જ્યાં સુધી શ્રાવકધમ છે તેમજ કુટુંબના ભરણ પોષણની ચિંતા પિતાને શિર રહેલી છે ત્યાં સુધી તેને ધન મેળવવાની તે આવશ્ય. તાજ છે કારણ ધર્મકાર્ય માટે પણ જોઈતું ધન જે ન મલે તે તે અધર્મ અનુષ્ઠાનજ કરે છે જેઓ શ્રાવક્ર છતાં ધન મેલવવા પ્રયત્ન કરતા નથી તેઓ બન્ને લાભ ગુમાવે છે તેને માટે
वित्तीवोच्छेयम्मिय, गिहिणो सायन्ति सव्वाकिरियाओ। निरवेक्खस्स उ जुत्तों, संपुण्णो संजमो चैव ॥ આજીવિકાને નાશ થવાથી ગૃહસ્થની સર્વ ધર્મ ક્રિયાઓ શિથિલ થાય છે પરંતુ જેને આજીવિકાની અપેક્ષા નથી તેના માટે તે સંપૂર્ણ પ્રકારે ચારિત્ર ગ્રહણ કરવું એજ લાયક છે. હવે ન્યાયથી ધન ઉપાર્જન કરવાનું કારણ શું ? તે જણાવે છે. સાથોપાર્જ દે વિमुभयलोकहितायेति । अनभिशङ्कनीय तयापरिभोगाद्विधिना ।
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
થર
તીર્થાપનાતિ એ ન્યાયથી મેળવેલું ધન આ લેક તેમજ પરલોકના હિતને અર્થે જ થાય છે કારણકે તેનો ઉપયોગ શંકા રહિત પણે થાય છે તેમજ વિધિપૂર્વક તીર્થ યાત્રા પણ તે ધનવડે થઈ શકે છે. હવે તેના લાભ બતાવે છે જે મનુષ્ય અન્યાયથી ધન મેલવે છે તેને અથવા તે ધનથી ખરીદેલી વસ્તુ જેવી કે બંગલે, ગાડી, ઘેડા વિગેરે જોઈ લેકે પણ શંકા કરે છે કે આ તે અમુક માણસે લાંચ લઈ ખરીદેલ છે. તેમજ તેનું ચિત્ત પણ સ્થિર રહેતું નથી. નિરંતર ચિત્તમાં ભય રહ્યા કરે છે કે –આ મારી અન્યાયની વાત કઈ જાણશે તે મારે વિષે શું કહેશે ? એવી રીતે હંમેશા આરે ધ્યાનમાં તેના દિવસે જાય છે વલી અન્યાયથી ધન મેલવવામાં જે લેભવૃત્તિ મુખ્ય હતી તે જ તેને દાનાદિક સત્કાર્ય કરવામાં ઉપયોગ કરતાં અટકાવે છે. ધનની શાસ્ત્રકારોએ ત્રણ સ્થિતિ માનેલી છે.
दानं भोगो नाशस्तिस्त्रो गतयो भवन्ति वित्तस्य यो न ददाति न भुड्के, तस्य तृतीया गतिर्भवति ॥
૧ દાન ૨ ભાગ ૩ નાશ એમ દેલતની ત્રણ ગતિ છે. જેઓ દાન આપતા નથી કે પિતે ભોગવતા નથી તેઓના ધનને વાસ્તે નાશને માર્ગ ખુલ્લેજ હોય છે . ન્યાયથી ધન મેલવનારનું મન સર્વદા શાન્ત અને આનંદી રહે છે. અને મનના વિચારો શુદ્ધ હોય તે ઉચ્ચગતિ પામી શકાય છે કહ્યું છે કે –
મન પલ મનુષ્યાળ, શાર રમાક્ષયોઃ 'મન એજ માબ્દને બંધ તેમજ મેક્ષનું કારણ છે તેમજ ન્યાયવાલા ધનથી જ
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
33
તી યાત્રામાં ખરચેલ પૈસા યથાર્થ લદાયી થાય છે તેમજ દીન પુરૂષોને અન્નદાન-વસ્ત્રદાન-વિદ્યામાં સહાય વિગેરે આપી તેમના દુઃખા દૂર કરવા તેના જેવા શ્રેષ્ટ માર્ગ બીજો એક પણ નથી તેમાં પણ એવુ કારણ છે કે સ્ત્રી, પુત્ર, માતા, પિતા વિગેરે સ્વજન વર્ષના તિરસ્કાર કરી સવ ધન તેમાં ખરચવું નહિ, કારણ કે તેમની આવિકાને આધાર તેના ઉપરજ છે નહિ' તા ઘરના છે!કરાં ધંટી ચાટે અને ઉપાધ્યાયને આટા ” એ કહેવત આપણનેજ લાગુ પડે. હવે અન્યાયથી પેદા કરેલ ધનથી શુ ફલ થાય છે તે બતાવે છે — હિતાયૈવાયાવિતિ । તવનાયિ સ્વેઽપ મસ્ત્યાદ્રિ વિદ્વિષા તાળવાયિતિ ।। ભાવાથ – અન્યાયથી પેદા કરેલ ધન હિતકારી થતું નથી કારણકે જો કે તે ધન નાશ ન પામે તે પણુ મસ્ત્યાદિને પકડવાને માટે નાંખેલા કણક વળગાડેલ ભેાઢાના આંકડાની પેઠે પરિણામે ભયંકર છે. કદાચિત પાપાનુબંધિપુણ્યના ઉદયથી કેટલાક વખત તે ધન વિનાશ ન પામે તો પણ તેથી કાંઇ ફુલણજીની માફક ફુલાવું નહિ કેટલાએક અજાપુરૂષો ખીજાએને અન્યાયથી ધન પેદા કરતા જોઈ લેાભના વશથી પાતે પણ તેમ કરવા પ્રવૃત્તિ કરે છે. વમાન સમયની સ્થિતિ લગભગ એવીજ થઇ ગઇ છે કારણ ભ્રૂણાના મુખથી એમજ સાંભલવામાં આવે છે કે જો કપટકલા કેળવી ધન પ્રાપ્ત ન કરીએ તો કાંઇ કમાઇએ પણ નહિ માટે આવા અન્યાયથી ધન મેળવી પશ્ચાત્ તે ધન સન્માગે ખરચી પાપ ધોઇ નાંખીશું....” આ માન્યતા કૈવલ મુખતાજીનું જ લક્ષણ સૂચવે છે. એવી માન્યતા ધરાવનાર બિચારાઓને ખરેખર કમઁના નિયમના વિશ્વાસજ નથી. કારણ કે
''
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર્મના વિષમ તા અચળ અને સનાતન છે તે આપણુને અદ્રષ્ટ રીતે . એમ સૂચન કરે છે કે ‘ જેવું કરશે તેવુ પામશેા. 'હમણા કદાચ તમે છાના ગુન્હા કરી રાજદથી છાચી ાએ પણ કર્મના નિયમ તે એમજ શિખવે છે કે કત તમારા કાર્યો અને વચનને માટેજ નહિં પણ તમારા સારા અથવા ખરાબ વિચારેને સારૂં પણ તમે પાતે જવાબદાર છે. તે એ પ્રમાણે કર્મના સિદ્ધાંત (Theory) ના સંપૂર્ણ વિચાર કરી અન્યાયી આચરશેાથી વેગળા રહેવુ' તેજશ્રેયસ્કર અને ઐહિક તથા પારલાકિક કાર્યમાં હિતકારી છે. માછલા પકડવાને મચ્છીમારેા લોદ્રાના આંકડાને લેટની કણક વલગાડીને પાણીમાં નાખે છે તેનાથી લલચાઈને માલાએ તે ખાવા માટે આવે છે પણ તે ખાવા જતાં તુરતજ તે લેઢાના આંકડા તેમને તાળવે બાંકાઇ જતા તેમને ઉત્પન્ન થયેલ લાટ ખાવાની તૃષ્ણા તેમના મરણના કારણુભૃત થાય છે. માટે છેવટે જે કાતું પરિણામ દુઃખકારક ડ્ડાય તે કાર્ય કા બુદ્ધિમાન પુરૂષ કરે ? કર્યું છે કે:
.
-
જે સુખમાં ફ્રિ દુઃખ વસે, સે। સુખ નહિં દુઃખ રૂપ ; જે ઉત્તંગ ફિર ગીર પડે, સે। ઉત્તગ નહિ ભવ કૃપ ઉપરક્ત કહેલ સુખ તે ધ્રુવલ આત્મિક આનંદ અને તેજ પરમપદ તરીકે એળખાય છે. આ વાત સિદ્ધ કરતાં શ્રીમાન હરિભક્ સૂરિશ્વરજી પોતેજ અષ્ટકચ્છમાં સાક્ષાત બતાવે છે કેઃ~~
यन्न दुःखेन संभिनं, न च भ्रष्टमनन्तरं । अभिलाषापनीतं यत्तज्ज्ञेयं परमं पदं ॥ १ ॥
જે સુખ દુઃખે કરીને મિશ્રીત થએલ ન Àાય. અર્થાત્ સુખમાં દુઃખ અને દુઃખમાં સુખ એટમાલા ન ચાલતી હાય તથા જે
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુખ પ્રાપ્ત થયા પછી કદાપિ જેને નાશ થતું નથી એટલે જેની સર્મદ અનાસ્થિતિ છે, પુનઃ જે સુખ પ્રાણિયાની અભિલાષામાં પણ આવિ શકે નહીં અને મહાપંડિત અને કવિની વાણિમાં પણ આવિ શકે નહિ તે જ ખરેખર પરમ પદ મેક્ષ સુખ ને આત્મિક સાક્ષાત આનંદ છે, તથા આપણે જે ખાસ વિચાર કરીયે તે આપ પણને પિતાનેજ માલુમ પડશે જે સાંસારિક ગલીક સુખ મેળવવા ને માટે કેટલી ઉપાધિ, કેટલા કષ્ટ, અને પરની ગુલામગીરી કરવી પડે છે. અર્થાત જે સુખ સિદ્ધ કરવા જતા એકાન્ત દુબજ પ્રાપ્ત થાય છે, અને સુખ તે માત્ર ક્ષણિકજ છે તો તે સુખને કયો વિચક્ષણ સુખ તરીકે ઓળખી શકે. આજ વાત જ્ઞાનસાર પ્રકરણમાં સુખ અને દુઃઅનું લક્ષણ બતાવતાં યોશિયજી મહારાજ પણ
પછઠ્ઠા મહાકુ ઉં, નિરવં માસુ | एतदुक्तं समासेन, लक्षणं सुखदुखयोः ॥ १ ॥
અમુક ઠેકાણેથી મને અમુક વસ્તુ પ્રાપ્ત થશે અથવા અમુક રાજા કે ધનવંતો મને અમુક દેલત આપશે અગર જો હું પરદેશ ગમન કરીશ તે ધન મળી શકશે ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારે પરની જે આશા રાખવી તેજ ખરેખર મહા દુખ છે. અર્થાત્ આના શિવાય બીજુ ઉતકૃષ્ટ દુખ નથી, અને કોઈપણ આશા ન રાખવી, તથા જે કાંઈ સુખાદિ વસ્તુ છે તે મારા આત્મામાં જ છે અને તે મને કોઈ આપિ શકવાને સમર્થ નથી અને તે હું પોતેજ જાતે ઉત્પન્ન કરી શકીશ માટે બાહ્ય વસ્તુની ભારે આશા રાખવી તેજ કામી છે.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
અને અસત્ય છે, હું પોતેજ સર્વ વસ્તુવાન છું તે તેજ પ્રગટ કરે એ પ્રકારે વિચાર કરી બાહ્ય પદાર્થ ઉપરનો જે રાગ, મેહ તેને દૂર કરો નિસ્પૃહતા પ્રાપ્ત કરવી તેના જેવું બીજું ઉત્કૃષ્ટ સુખ નથી આવિરીતે સત્ય વસ્તુને નિર્ણય કરી સત્ય વસ્તુને મેલવવા દરેક બુદ્ધિમાનેએ પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. અન્યાયથી ધન મેળવવાનો નિષેધ કરવાથી ધન મળશે નહિં. ધન નહિં મલવાથી આજીવિકા ચાલી શકશે નહીં અને તેથી ધમમાં ચિત્તની સ્થિરતા ટકી શકશે નહિં માટે શું કરવું એમ શંકા નિવારણ કરવાને પ્રન્થકાર શ્રી હરિભદ્ર સૂરિજીએ નીચે પ્રમાણે સ્પષ્ટ ખુલાસો કર્યો છે. __" न्याय एव ह्याप्त्युपनिषत्परेति समयविद इति"
ન્યાય તેજ ધન મેળવવાનો ઘણો રહસ્યભૂત ઉપાય છે એમ શાસ્ત્રકારે કહે છે. જ્યારે માણસ ન્યાય-નીતિસર ધનપ્રાપ્તિમાં વર્તન કરે છે તે વર્તન કરે છે તેથી શુભક
જાયની
ઉપાર્જન થાય છે અને શુભકર્મ મેલવ્યું તે ધન તે તેના પ્રભાવથી તેની મેસેજ આવશે. પૂર્વે બાંધેલા પાપકર્મના ઉદયથી આ ભવમાં કદાચ તેને ધન ન મલે તેથી કઈ અધર્મી માણસ તે મેલવવા અન્યાયી વર્તણુક રાખે છે તેથી ધન મલતું નથી પણ ઉલટું ભવિષ્યમાં પણ તે અન્યાય આચરણ રૂપ બાંધેલ પાપકર્મથી મલવાનું નહિં. માટે પ્રથમ તે ધન મેળવવા લાયકાત મેલવવી જોઇએ અને તે ગ્યતા પ્રાપ્ત કરવાને ન્યાયાચરણ વિના બીજો એકપણ રસ્તો નથી. માણસ કસોટી પૂર્વકજ આત્માના ઉચ્ચ જ્ઞાનાદિ ગુણે પ્રગટ કરી શકે છે અને લેભની જાલમાંથી પસાર થવું તે કાંઈ જેવી તેવી કસોટી નથી. માટે જેઓ
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭
લાભને વશ થતા નથી તેમજ ગમે તેવા દુઃખા પામ્યા છતાં પેાતાની · અડંગ ટેથી ન્યાયનેજ વલગી રહે છે. તેઓની સન્મુખ લક્ષ્મી ગુણાથી લલચાઇ આપોઆપ આવી હાજર થાય છે. કહ્યું છે કેઃ निपानमिव मण्डूकाः, सरः पूर्णमिवाण्डजाः । સુમોળમાયાન્તિ, વિવાાઃ સર્વસમ્વઃ ॥ o ॥ नोदन्वानर्थितामेति, न चाम्भोभिर्न पूर्यते । आत्मा तु पात्रतां नेयः, पात्रतां यान्ति सम्पदः ||२|| ભાવા—દેડકાએ જેમ કુવા તરફ આકર્ષાય છે, પશ્ચિ પાણીથી ભરેલ સરાવરને જોઇ લલચાય છે તેવીજ રીતે પરાધીન થયેલ સર્વ સ ંપત્તિ શુભકર્મવાલા પુરૂષનેજ પ્રાપ્ત થાય છે.
,
સમુદ્ર પાણીની યાચના કરતા નથી છતાં પાણીથી પુરાતા નથી એમ નહિ અર્થાત્ પુછુ થાયજ છે માટે આત્મા પાત્ર કરવા. પાત્રથયેલ મનુષ્યનેજ સંપત્તિએ મલે છે. આ પરથી માત્ર આપણે એટલું જ યાદ રાખવાનું છે કે “ કાઈપણ વસ્તુ મેલવવાની અભિલાષા કરવા કરતાં તે પ્રાપ્ત કરવા યેાગ્યતા મેલવવી આ વચન અનુસાર વર્તન કરનાર મનુષ્યા ઇજ઼કાર્ય શીઘ્ર સાધ્ય કરી શકે છે. વલી જીમ એ સૂર્ય રૂપ આત્માના વિકાશને ઢાંકવામાં વાલા સરખું છે જેમ સૂર્ય ઉગ્ર પ્રકાશ કરે કે તરત વાદલા ની મેલેજ દૂર થઈ જાય છે તેમ આત્મા કે જેને સ્વભાવ ન્યાયયુક્ત વત વાતાજ છે તે જો પેાતાના ન્યાય સ્વરૂપમાંજ પ્રવતે તેા કરૂપ વાદલા નાશ પામે છે. અને જ્યારે ન્યાયાચરણથી લાભાન્તરાય કર્મના નાશ થાય છે ત્યારે ધન સ્વાભાવિક રીતે પ્રાપ્ત થાય છે. કહ્યું છે કે ‘ઋત્ય
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
સિવાયત્યામસિકિાતિ લાભાંતરાય કર્મને નાશ થવાથી ભવિષ્યમાં ધન પ્રાપ્તિ થાય છે. સક્ષેપમાં માત્ર એટલું જ જણાવવું બસ થશે કે શ્રાવક નામ ધારણ કરી તે શબ્દને યથાર્થ શોભાવવા ને આ “સાયમિય' ગુણ પ્રથમ મેલવ કે જેથી ઉત્તરોત્તર અનુક્રમથી ધર્મના ઉચ્ચ પગથીયાપર નિર્ભયપણે ચડી શકાય. તેમજ અંતિષિત શાશ્વત મેક્ષ સુખ પણ મેલવવાને લાયક બની શકાય, હવે આથી પ્રસ્તુત પ્રસંગ પર આપ વાચક જનું ધ્યાન ખેચું છું. આ વિવેચન આટલું લંબાણ કરવાનું પ્રયોજન એ જ હતું કે સમુદ્રપાલ રાજાને લઘુ બાધવ સિંહ કે જે હાથી દાંત ખરીદવા હાથીઓના જંગલમાં આવેલ છે તેને આવા પ્રકારની અધમ બુદ્ધિ અન્યાયથી મેળવેલા ધનથી જ સુઝી હતી. - હવે તે સિહે ત્યાં હાથીદાંત ખરીદ કરી ચાર વહાણે ભર્યા અને પિતાના કુટુંબને સિંહલદ્વીપમાં મુકીને સૈારાષ્ટ્ર દેશ તરફ જવાને વહાણ હંકાર્યા, ત્યાંથી સમુદ્ર માર્ગે જતાં જતાં ઠેઠ સુધીને જલમાર્ગ કુશળતાપૂર્વક ઓળગે પણ સારાષ્ટ્ર દેશના કિનારા નજીક આવતાં અકરમાત્ ચારે વહાણે કઈ વસ્તુ સાથે અથડાવાથી ભાંગી ગયાં. અને સિંહ સમુદ્રમાં ડુબી મરણ પામે. ખરેખર પાપ કર્મથી આજીવિકા ચલાવનાર પાષિષ્ઠ પુરૂષનું કપિણે કલ્યાણ થતું નથી. ત્યાંથી સિંહ મરણ પામી પ્રથમ નર્કમાં અત્યંત તીવ્ર વેદના સહન કરી તીર્યના ભાવમાં સિહ કર્યો. ત્યાં
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
પણ અનેક પ્રકારના હિંસાદિ કૃત્ય કરી ફરી પહેલી નારકીમાં ગમે ત્યાંથી નીકળીને દુષ્ટ સાપ પણે ઉત્પન્ન થયે, ત્યાંથી બીજી નારકીમાં ગયે, ત્યાં પણું અપાર દુઃખે જોગવી દુષ્ટ પક્ષી થયે. ત્યારબાદ ત્રીજી નારકીમાં ગમે ત્યાંથી દુષ્ટ સિંહ થયે, ત્યાંથી ચેથી નારકીમાં જઈને કષ્ટકારક દુખે ભેગવી દ્રષ્ટિવિષ સર્ષ થયે ત્યાંથી પાંચમી નારકીમાં ગયે, ત્યાર બાદ ચાંડાલ જાતિમાં સ્ત્રી થયે. તદનતર છઠ્ઠી નારકીમાં ગયે ત્યાંથી સમુદ્રમાં મત્સ્ય થયે તત્પશ્ચાત સાતમીનારકીએ ઉત્પન્ન થયે ત્યાંથી નીકળી તદુલ મત્સ્ય થયે. વળી પાછે સાતમી નારકીમાં ગયે. એવી રીતે અનીવાર ચડાલ સ્ત્રી આદિ અધમનિઓમાં તથા દુઃખદાયી નારકી વિગેરે ભામાં અપાર કષ્ટ સહન કર્યા તથા ઘેર સંસારમાં અનેકવાર રઝળે, આ સર્વ દેવદ્રવ્ય વિનાશ કરવાથીજ ઉત્પન્ન થયેલ ફળ જાણવું. કારણ કે કહ્યું છે કે – ન્યાયાધિદેવ भक्षणादपियद्यभूत् । शैवः श्रेष्ठी सप्तकृत्वः, श्वानो वै त्याज्यमेव तत्।। અન્યાથથી જરા માત્ર પણ દેવદ્રવ્યનું ભક્ષણ કરવાથી શિવ નામને શેઠ સાતવાર કુતરાના ભાવમાં ઉત્પન્ન થયે. માટે ખરેખર તે તજવાયેગ્ય છે. આ પ્રમાણે શ્રીમાન યુગંધરાચાર્યું માભાક રાજા સન્મુખ તેના પૂર્વ ભવનું સર્વ વૃતાન્ત કહ્યું ત્યારે રાજાએ પ્રશ્ન કર્યો કે હે સ્વામિન? એ શિશેઠ કેણ હતે તથા કેવી રીતે કુલેરાના ભાવમાં ઉત્પન્ન થયે?
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે સમસ્ત ચરિત્ર કૃપા કરી સવિસ્તર કહે. નાભાક રાજાએ આ પ્રમાણે પુછવાથી સદ્ગુરૂએ પણ તે ચરિત્રનું સ્વરુપ નિચે પ્રમાણે કહેવાને આરંભ કર્યો –
उल्सापण्यवसर्पिण्यो, भरतैरवतक्षितौ. પ્રત્યે વિજ્ઞાને, શા પુરુષારમી II चतुर्विशतिरहन्तस्तथा द्वादशचक्रिणः ।
विष्णुप्रतिविष्णुरामाः, प्रत्येकं नवसङ्ख्यया ।। ભાવાર્થ–ભરત અને ઐરાવત ક્ષેત્રમાં ઉત્સર્પિણી અને અવસર્પિણકાળમાં વીશ તીર્થંકર, બાર ચક્રવર્તિ, નવ વાસુદેવ, નવ પ્રતિવાસુદેવ, નવ બલદેવ આ પ્રમાણે ત્રેસઠ શલાકા પુરૂષે ઉત્પન્ન થાય છે. એ ત્રેસઠ પુરૂષમાં પ્રથમ શ્રીરામ નીતિપૂર્વક અને સર્વ પ્રજાવ તરફ કરૂણાદ્રષ્ટિથી રાજ્યનું પાલન કરતું હતું. રાજ્યપાલનની સુનીતિથી તેણે પિતાને આખા દેશમાં ન્યાયને ડકે વજડા હતું તેમજ ઉજવલ યશ સંપાદન કર્યું હતું. એક દિવસ તેના રાજયમાં રાજમાર્ગ (જાહેર રસ્તા) પર એક કુતરે બેઠે હતે તેના પર એક બ્રાહ્મણના છોકરાએ કાંકરીએ ફેંકવાથી અત્યંત ઘાયલ કર્યો, લેહીથી ખરડાયેલ તે કુતરો રાજાની સભામાં ગયે. રાજાએ તેને બોલાવીને રાજસભામાં આવવાનું કારણ પુછ્યું ત્યારે તેણે કહ્યું કે હું નિરપરાધી છતાં મને બ્રાહ્મણ
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
ના છોકરાઓ કેમ માર માર્યો ? રાજાએ તેને મારનાર બ્રાહ્મણના છોકરાની તપાસ કરાવી સભામાં બેલા અને કુતરાને કહ્યું કે આ તને મારનાર છે માટે તેને શું શિક્ષા કરવી? કુતરાએ કહ્યું કે તેને માત્ર એટલી જ શિક્ષા કરવી કે અહીંના શિવના દેવાલયમાં તેની પુજારી તરીકે નિમણુંક કરવી. આ પ્રમાણે કુતરાએ કહેલ અસમંજસ વચન સાંભળી રાજાએ વિસ્મય થઈ પુછયું કે આ શું -દંડ કહેવાય? ત્યારે કુતરાએ પિતાને સર્વ સવિસ્તર વૃત્તાન્ત રાજાને જણાવ્યું કે હું મારા આ શ્વાનના ભાવથી સાત જન્મ પહેલાં હમેશાં શિવની પૂજા કરીને દેવદ્રવ્ય ભક્ષણ કરવાના દેષથી ડર પામી હાથ
ઈને જમવા બેસતે હતે, હવે એક દિવસ એ પ્રસંગ દૈવવશથી બન્યું કે દર્શન કરવા આવનાર લેકેએ નૈવેદ્ય તરીકે મૂકેલ થી હું કાઢતું હતું તે અવસરે ઘી થીજેલું હોવાથી કાઠિન્યપણને લીધે મારા નખમાં ભરાઈ ગયું, ત્યારબાદ શિવના દહેરામાંથી નિકળી ઘેર આવી ભજન કરવા બેઠે, ઉષ્ણુભેજનથી તે નખમાંનું ઘી એગલી ગયું. અને અજાણતાં જમતાં જમતાં તે પણ સાથે ખવાઈ ગયું. ફકત એટલુંજ દેવદ્રવ્યનું ભક્ષણ કરવા રૂપ દુષ્કર્મથી હું સાતવાર કુતરાના જન્મમાં અવતર્યો અને હે રાજન આ સાતમા ભાવમાં મને જાતિમરણ જ્ઞાન થયું છે. હમણાં તેને માહાસ્યથી મને માનુષીવાચા ઉત્પન્ન થવાથી આ બિન તમારી સમક્ષ યથાર્થ
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
:
**
કહી છે. અત્રે જણાવવું જોઈએ કે જાતિ સ્મરણ સાન એ એક મતિજ્ઞાનને જ લે છે. કર્મગ્રંથની ટીકામાં શ્રી દેવેન્દ્ર સરિશ્વરજી મહારાજે કહ્યું છે કે –“કાતિમામ સમતિમત્તલયામેવામજ મતિરોન ઇવ” જાતિસ્મરણું ફોન પણ પૂર્વે થઈ ગયેલ સંખ્યાત ભલેને જાણવા સ્વરૂપ મહિ સમજ ભેદ છે તેમજ આચારાંગ સૂત્રની ટીકામાં પણ કહ્યું છે કે – જાતિલ્લામરિવોલચિરો' તિ
મરણ જ્ઞાન આભિનિઓધિક (મતિ જ્ઞાન વિશેષ છે) આ પ્રસંગે ચાલતા ગુરૂમહારાજના મુખથી નાભાકાજે એ પૂર્વોક્ત દ્રષ્ટાંત સાંભળવાથી ગુરુને નમસ્કાર કરીને કહ્યું કે આ કથાનક સાંભલથિી હારૂં હદય શણું જ કંપાયમાન થાય છે ત્યારે ગુરૂએ કહ્યું કે જે એમ છે તે હવે આગલ આ થા તુ સાંભલ કે જેથી દેવદ્રવ્ય વિનાશ કરવાથી કેવું ફિલ પ્રાપ્ત થાય છે તેનું તને સમ્યક્ પ્રકારે જાણપણું થશે તથા તેનાથી તુ સદાને માટે અલગ રહીશ. શ્રી શત્રુંજય પર્વત પર નિવાસ કરનાર નાગ એષ્ટિને જીવ સાઠ હજાર વર્ષ વ્યતરનું ચયુષ્ય ભેળવીને મનુષ્ય ભવમાં કાંતીપુરી નગરીમાં રૂદ્રદત્ત કૈટુંમિકને પુત્ર થશે તેનું નામ સોમ પાડામાં આવ્યું તે પુત્ર જયારે પાંચ વર્ષની ઉમરને થશે ત્યારે તેની માતા સર્પદંશ થવાથી મરણ પામી તે નગરમાં તેના ઘરની નજીક નાસિતકનામ દેવને પુજારી તરીકે રહેતું હતું. તે
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુજારીના પુત્ર સાથે સેામ પણ નિઃસંતે દહેશમાં જવા લાગ્યા તથા પૂજા કરતાં બાકી રહેલ દેવદ્રવ્ય રૂપ ચંદનથી પેાતાના આખા શરીરે વિલેપન કરી કાઇના દેખાવમાં ન આવે માટે ગળા સુધી વજ્ર ઢાંકીને હંમેશાં પુજારીના
6
કરા સાથે રઝળવા લાગ્યા. ( ખાલ્યાવસ્થામાંથીજ છેકરા ઉપર જો માત-પિતા તરફથી અંકુશ રાખવામાં ન આવે તે અન્ને મહાન્ અનિષ્ટ તેમજ કુલને પણ ઉચ્છેદન કરનાર દારૂણ પરિણામાં લાગવવા પડે છે. તેના માટે સહેલા ઉપાય તા એજ છે કે માત-પિતાએજ બાલકને ચેાગ્ય સુસ'સ્કાર એવા તા સચોટ પાડવા જોઈ એ કે ભવિષ્યમાં પણ તેજ અસર રહી ખાલકના જીવન ઉચ્ચ અને વિકાશમય થાય કારણ કે આપણામાં એક સાદી કહેવત છે કે: સાબત તેવી અસર ’ અને ‘ પુત્રના લક્ષણ પારણામાંથી જાય ' છેકરા ગમે તેવા હાય પણ તેને સારા મિત્રાની સેાબતમાં શંખી સારા સસ્કાર પાડવા તેની ફરજ ખાસ કરીને માબાપેાનીજ છે અને પુત્ર જો બગડયે અથવા છે સુધચેક્ તા માતપિતાનેજ હાનિકારક અથવા કીર્તિ વધારનાર ต થાય છે. માટે પ્રથમથીજ બાળકને સુધારવા માટે એવા સસગેkમાં રાખવે કે જેથી અન્ય દશાને પ્રવેશ કરવાનુ સ્થાનજ ન મલે. નીતિશાસ્ત્રકારએ પણ હમેશા સજજન પુરૂષાની સખતમાં રહેવુ શ્રેષ્ઠ માનેલુ છે કહ્યું છે કે—
''
"
-
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪
संसार विषवृक्षस्य, द्वे एव रसवत्फले ।
काव्यामृतरसास्वादः, सङ्गध सुजनैस्सह ॥ સંસારરૂપી ઝેરી ઝાડના બેજ ફલે મધુર છે. ૧ કાના અમૃતરસની મીઠાશ ૨ અને સજજન પુરૂષને સંસર્ગ. માણસને જેવી સેબત હેય તે તે થાય છે. એક ગ્રંથકારે લખ્યું છે કે “તમારા મિત્ર કેણુ છે અને કેવી છે તે મને પહેલાં કહે ત્યારબાદ હું કહીશ કે તમે પોતે કેવા ગુણવાલા છે.” આ કથન મુજબ મિત્રે કેટલી બધી સારી અસર કરે છે તે સ્વાભાવિક ખ્યાલમાં આવશે. આપણુમાં ઉચ્ચ ગુણેને વાસ કરવાને ઉત્તમ ગુણવાલા પુરૂષેની સોબતજ ઘણું ઉપયોગી થઈ પડે છે તેને માટે કહ્યું છે કે –
संतप्तायसि संस्थितस्य पयसो नामपि न ज्ञायते, मुक्ताकारतया तदेव नलिनीपत्रस्थितं राजते । स्वात्यां सागरशुक्तिमध्यपतितं सन्मौक्तिकं जायते, प्रायेणाधममध्यमोत्तमगुणः संसर्गतो जायते ॥
તપેલા લેઢાના સળીયાપર એક પાણીનું ટીપું પડે છે ત્યારે તેનું નામનિશાન પણ રહેતું નથી. તેજ ટીપું જયારે કમલના પાંદડા પર પડે છે ત્યારે મોતીના જેવું દેખાય છે. તેમજ સ્વાતિ નક્ષત્રમાં જ્યારે દરિયામાં ઉઘડેલાં મેં
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫
વાળી છીપમાં પડે છે ત્યારે ખરેખરૂ' મોતીજ થાય છે માટે ઘણું કરીને અધમ, મધ્યમ,ઉત્તમઅનેગુણેા સેખતથીજ મલે છે. વળી કહ્યુ' છે કે
गुणवानिति प्रसिद्धिः संनिहितैरेव भवति गुणवद्भिः । ख्यातो न मधुजगत्यीप, सुमनोभिः सुरभिभिः सुरभिः ।।
(हरिभद्रसूरिकृत धर्मबिन्दु )
સારા ગુણવાન પુરૂષોની પાસે રહેવાથીજ આ પણુ ગુણવાન છે’ એમ પ્રસિદ્ધિ થાય છે. વસ'તરૂતુમાં સુરક્ષિ (સુગષિ-ખુશખાદાર) પુષ્પા થાય છે તેથીજ વસ ́તરૂતુને સુરભિ એવુ નામ આપવામાં આવ્યુ છે.
जाडयं धियो हरति सिञ्चति वाचि सत्यं, मानोन्नतिं दिशति पापमपाकरोति ।
चेतः प्रसादयति दिक्षु तनोति कीर्ति, सत्सङ्गतिः कथय किं न करोति पुंसाम् ॥
સજ્જન પુરૂષાની સેાબત બુદ્ધિની જડતાને દૂર કરે છે. સત્ય વચનનુ' સિચન કરે છે. સત્કાર તેમજ ઉન્નતિ પ્રાપ્ત કરાવે
છે, પાપને દૂર કરે છે, ચિત્ત પ્રસન્ન કરે છે. સર્વ દિશામાં કીર્ત્તિના ફેલાવા કરે છે. ઇત્યાદિક કયા ક્રયા ગુણા સત્સ`ગ
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
તિથી થતા નથી? અર્થાત્ સર્વ ગુણને ઉત્પાદક સત્સંગતિ જ છે. માટે બાલકને પણ માબાપેએ બચપણમાંથી સારા સંસ્કારની ચેજના કરવા પૂર્વક તેનું જીવન જેમ બને તેમ વિશુદ્ધ અને અન્ય જનેને આચરણીય થાય તેમ પ્રયત્ન કરે.)
હવે જયારે સેમ ૩ ઉમરને થયે ત્યારે એક દિવસ શિવના દહેસમાંથી દેલકેશ ચેરીને નાસી ગયે તેને ચાર લેકેએ પકડીને પારસીક દેશમાં વેચે ત્યાંથી પણ નાસીને સમુદ્ર ઉરીને રસ્તામાં જતાં કેઈ એક ગામ આવ્યું. ગામમાં પેસતાંજ તેની સન્મુખ આવતા માસઉપવાસવાલા એક મુનિને લાકડીના પ્રહારથી ઘણી તાડના કરીને ત્રણ વાર જમીન પર પાડવાથી તે મુનિ ત્યાંજ મરણ પામ્યા. મુનિને મારી સેમ ત્યાંથી નાસતે હતે તેટલામાં રસ્તામાં કેટવાલેએ પકડે. પણ ત્યાંના દયાળુ શ્રાવકે એ કરૂણ લાવી છોડાવ્યું. ત્યાર બાદ ગામમાંથી નાસીને જગ લમાં જ રહો. અરણ્યમાં મરણ પામીને સાતમી નારકીએ ગયે. કારણ કે ઘર કૃત્ય કરનારાઓને અધમમાં અધમ એવી સાતમી નારકીનેજ ચાંદ મળે છે. કહ્યું છે કે – - “ઋષિદ્દા માં પાપ તારું થાજપરું''
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭
સુનિની હત્યા કરવા રૂપ મહા પાપથી તેજ સમયે તેનુ કુલ મલે છે..........
હૈયે તે સામ સાતમી નારકીનુ તેનીશ સાગરોપમ પ્રમાણે આયુષ્ય ભાગવીને ઘેર સ’સારમાં ભ્રમણ કરીને હાલિક (ખેડૂત)ને ત્યાં ઉત્પન્ન થયા. અને ઉંબર નામના ગામમાં કાશિક ખેડુતના ઘેર રહી સર્વે ખેડુતેને જે કાંઈ કામ હોય તે કરે છે. એક દિવસ ભાત લઈને ખેતરમાં ગયા. રસ્તામાં માસાપવાસી એક મુનિ સન્મુખ આવતા મલ્યા. તે મુનિને અત્યંત ભક્તિ પૂર્ણાંક પેાતાની પાસે રહેલ ભાત વહેારવા વિજ્ઞપ્તિ કરી. તેને આ ખેડૂતના ભવમાં મુનિને અન્ન વહેારાવવા રૂપ શુભ અધ્યવસાય ઉત્પન્ન થયા તેનું કારણ એજ કે તેણે પૂર્વ ભવમાં સમુદ્રપાલ રાજા દ્વારા દર વષે એ યાત્રાનુ` કુલ મેલવ્યુ હતુ. અને તે પુણ્યના પ્રભાવથીજ આવા પ્રકારની શુભ વાસના તેને ઉત્પન્ન થઈ. કારણ કે પૂર્વ ભવમાં કરેલ શુભ અથવા અશુભ કાર્ય આ ભવમાં પણ શુભ-અશુભ કુલના કારણિક થાય છે. કહ્યું છે કેઃ— मातङ्गपूगास्तुरगश्च तुङ्गा, रथाः समर्था विकटा भटौघ्राः । बुद्धिः समृद्धिर्भुवने प्रसिद्धिः, पुण्यात्तनौ स्यादतुलं बलंच॥
આ જગતમાં મનુષ્યને હસ્તિના સમૂહ, ઉંચા અને સનેહર અવા, મજમુત થા, વિકટ સુભાના
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમુદાય, રૂડી બુદ્ધિ, ઘણું સમૃદ્ધિ, ત્રણ ભુવનમાં પ્રસિદ્ધિ, શરીરમાં અતુલ બલ એ સર્વ પૂર્વકૃત પુણ્યથી જ પ્રાપ્ત થાય છે...ત્યાર બાદ તે મુનિએ કહ્યું કે આ ભેજન તું ખેતરમાં ભેજન કરનારાઓ માટે લઈ જાય છે માટે મહારે તેને અંતરાય થાય તેથી તે કપે નહિ. આ પ્રમાણે મુનિએ જ્યારે આહાર લેવાની અનિચ્છા દર્શાવી. ત્યારે તેણે જણાવ્યું કે આજે હું પિતે ઉપવાસ કરીને પણ મારા ભાગનું ભેજન આપને વહેરાવીશ માટે જલદી મારા પર કૃપાદૃષ્ટિ કરી આ ભાત ગ્રહણ કરે. એમ કહેવાથી મુનિએ તે અન્ન લીધું. ત્યારબાદ તે દિવસે ખેડુતે ઉપવાસ કરી મુનિની પાસે પ્રાણવધના પચ્ચખાણ કરીને “ખરેખર આજે મેં શુદ્ધ ચારિત્રધારી મુનિને અન્નદાન કરી મેટું રાજ્ય મેળવ્યું છે એમ પિતાના આત્માને માનવા લાગે. એવી રીતે ભદ્રક પરિણામી તે ખેડુત મરણ પામીને ચિત્રકૂટ પર્વતપર રહેલ ચિત્રપુરી નગરીમાં રાજા થયે. તેનું નામ ચંદ્રાદિત્ય રાખવામાં આવ્યું. તેના હૃદયમાં બાલ્યાવસ્થાથી જ ઉત્તમ દયાગુણે વાસ કર્યો હતો તેમજ નિરંતર પુણ્યકારી કાર્યમાંજ તત્પર રહેતું હતું, શારીરિક બળ પણ ઘણું જ દઢ તેમજ નિગી હતે. શારીરિક સેંદર્યતા તથા લાવણ્યતા એટલી બધી સુશોભિત હતી કે જાણે રૂપમાં કામદેવ પણ તેનાથી પરાભવ પામે. એક દિવસ તેના આખા શરીરે.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
પગથી માંડીને ગળા સુધી દુષ્ટ કેઢ રેગ ઉદ્દભવ પાસે તેથી સદૈવ ગળા સુધી વસ્ત્રથી આચ્છાદિત થઈને રહે છે (અત્રે વિચાર કરવાને છે કે પૂર્વે કરેલ પાપ પણ તદનુસારજ ફલ આપે છે. (આ રાજાએ પૂર્વે તેમના ભવમાં દેવદ્રવ્યરૂપ ચંદનથી આખા શરીરે વિલેપન કર્યું હતું અને તે આગળ કહેવાઈ ગયું છે.) તદનુસાર આ ભવમાં પણ સર્વ શરીરે કેઢ ઉત્પન્ન થયેલ છે(પૂર્વકૃત કર્મના ઉદયથી જ મનુષ્ય સુખ દુખ પામે છે એવી રીતે કર્મની સિદ્ધિ લગભગ કેઈક નાસ્તિક મતવાલા સિવાય દરેક મતને માનનારાઓ અંગીકાર કરે છે. યદ્યપિ દરેક ધર્મના શાસામાં કર્મનું સ્વરૂપ દર્શાવવામાં આવ્યું છે. તથાપિ જૈન દર્શનમાં કર્મનું સ્વરૂપ એવી ખુબીથી અને યુક્તિ-પ્રયુક્તિથી સર્વ કરતાં શ્રેષ્ઠ દર્શાવ્યું છે કે ગમે તે નાસ્તિક હેય તે પણ તેને એક વખત તે કર્મ છે એમ માનવું જ પડશે. મતલબ કે જન શાસ્ત્રમાં વર્ણવેલ કર્મનું સ્વરૂપ ઘાજ બારીક તેમજ સર્વોત્તમ છે. અન્ય શાસ્ત્રોમાં તેવું સ્વરૂપ પ્રાયઃ મલશે નહિ કર્મગ્રંથની પજ્ઞ ટીકાના રચનાર શ્રીમાન દેવેદ્ર સૂરિશ્વરજીએ જણાવ્યું છે કે –
मामृदंककयोमनीषिजडयोः सद्रूपनरूिपयोः, श्रीमहर्गतयोबलाबलवतोनारोगसे गायोः ।
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦.
सौभाग्यासुभगत्वसङ्गमजुषोस्तुल्येऽपि नृत्वेऽन्तरं, यत्तत्कर्मनिबन्धनं तदपि नो जीवं विना युक्तिमत् ॥
તાતપર્ય–રાજા અને રંક, બુદ્ધિમાન ને જડ, સારા રૂવાલે અને રૂપ વિનાને, ધનવાનને ગરીબ, બલવાન ને નિર્બલ, નિગી ને રોગથી પીડાએલ સૌભાગ્યશાળીને સૌભાગ્ય સહિત આ સવે પુરૂષમાં જેકે મનુષ્યપણું સરખું છે તે પણ જે આટલે બધે ફરક છે તેનું કારણ કર્મબંધનજ છે અને તે કર્મબંધન જીવ વિના ઘટતું જ નથી. પૈરાણિક પુષેિ પણ કર્મસિદ્ધિ પ્રતિપાદન આ પ્રમાણે કરે છે – यथा यथा पूर्वकृतस्य कर्मणः, फलं निधानस्थमिवावातष्ठति । तथा तथा तत्प्रतिपादनोचता, प्रदीपहस्तेव मतिः प्रवर्तते ॥ १ ॥
જેમ જેમ પૂર્વે કરેલ કર્મનું ફળ દાટેલા નિધાનની મક રહે છે, તેમ તેમ તેને પ્રતિપાદન કરવામાં ઉદ્યત એની બુદ્ધિ પ્રવર્તે છે. તેમજ વળી તેઓએ કહ્યું છે કે –
यवत्पुराकृत कर्म, न स्मरन्तीह मानवाः। तदिदं पाण्डवज्येष्ठ, देवमित्यभिधीयते ॥ १ ॥ मुदितान्यपि मित्राणि, सुक्रुद्वाश्चैव शत्रवः ।। મને તારિષ્યત્તિ, યા પૂર્વ રાય છે ?
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
પા
હું યુધિષ્ઠિર ! મનુષ્ય જે પૂર્વે કરેલ કર્માનું સ્મ રણ કરતા નથી તેને દૈવ એમ કહેવાય છે. અર્થાત્ આ દૈવે (નશિએ) કર્યું એમ લેકા કહે છે.
પેાતાની ઉપર હર્ષિત થયેલ મિત્રા, અને ક્રોધાયમાન થયેલ શત્રુ તે તેવુ કામ નહીં કરે કે જેવું તે પૂર્વે કરેલ છે.
આદ્ધધર્મવાળાઓ પણ કહે છે કેઃ
इत एकनवतौ कल्पे, शक्त्या मे पुरुषो हतः ।
तेन कर्मविपाकेन पादे विद्धोऽस्मि भिक्षवः ॥
9
કોઇએક ખાદ્ધ સાધુઓના આગેવાન પેાતાના શિષ્યાને ઉપદેશ કરે છે કે અહિંથી એકાણુમા કલ્પમાં મહારી શક્તિથી મે એક પુરૂષને મારી નાંખ્યા તે કર્મીના વિપાકથી પગે વિધાયા છું.)
હવે અત્ય‘ત દૃષ્ટબુદ્ધિવાળા એવા તે રાજા એક દિવસ પાપરૂપ રિદ્ધીના કારણભૂત શિકાર કરવા માટે વનમાં ગયે તે વનમાં એક સુકામલ હરણને જોઈ તેની પાછળ પેાતાના ઘોડા દોડાવતા હતા. તેવામાં એક મુનિ કાઉસગ્ગ ધ્યાને રહ્યા હતા તેને પુછ્યુ કે અહિંથી હરણુ કઈ દિશામાં ગયું ? મુનિએ કાઉસગ્ગમાં હાવાથી કાંઇપણ પ્રત્યુત્તર આપ્યા નહીં
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
ત્યારે રાજાએ તેને હણવાની ઈચ્છાથી તે મુનિની સન્મુખ બાણ ધર્યું. મુનિએ કાર્યોત્સર્ગ પાલીને અતીવ ગભીર સવારે કહ્યું કે હજી સુધી પૂર્વના બાંધેલા કર્મથી તે છુટતે નથી અને નવા કર્મો કેમ બાંધે છે. મુનિની આવા પ્રકારની ગૂઢ અર્થવાલી વાણી સાંભળવાથી તે રાજાએ મુનિને નમસ્કાર કરીને પ્રાચ્યકર્મ તથા નવિન કર્મ સંબંધી સર્વ બિના પુછી, મુનિએ પણ જણાવ્યું કે મે અધ્યા નગરીમાં કેવલી ભગવાનના મુખથી દેવદ્રવ્ય વિનાશ કરનાર એવા તારા પુર્વ ભવનું સંપુર્ણ સ્વરૂપ પર્ષદામાં સાંભળ્યું અને તું મારાથી જ પ્રતિબેધ પામીશ એમ જાણીને આ વનમાં હું કાઉસગ ધાને રહ્યો છું. રાજાએ પોતાના પૂર્વભવને સબંધ પુછે ત્યારે શાત મુદ્રા ધારી તેમજ પરે પકારમાં જ નિરન્તર પરાયણ મુનિએ નાગ ગોષ્ટિકની કથા શરૂઆતથી જ આરંભી અન્ત સુધી કહી અને વિશેષમાં જણાવ્યું કે તે પૂર્વે હાલિકના ભવમાં મુનિને શુદ્ધદાનથી પ્રતિલાલ્યા તેના પ્રભાવથી આ ભવમાં તને આ પ્રષ્ટ રાજ્યસુખ પ્રાપ્ત થયું છે અને દયા ગુણથી ઉત્તમ રૂપ મળ્યું છે પણ દેવદ્રવ્ય રૂપ ચંદનનું તે તારા શરીરે વિલેપન કર્યું હતું તેથી આ ભવમાં તું કુષ્ટ રેગથી વ્યાપ્ત થયે છે. મુનિના મુખથી પિતાને પૂર્વ ભવ સાંભલીને રાજાએ ભવભીરૂ થયેછતે મુનિના ચરણકમલમાં પડીને ગદ્ગદ વાણું પૂર્વક કહ્યું કે હે મુનિરાજ? મને આ મહાન
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાપરાશિથી શીઘ છોડાવે. મુનિએ પંચપરમેષ્ઠિ રૂપ મહામંત્રને રાજાને ઉપદેશ કર્યો અને તેને અર્થ, પ્રભાવ, તથા વિધિ સર્વ સારી રીતે સમજાવ્યા તેમજ દેવદ્રવ્ય ભક્ષણનું પ્રાયશ્ચિત્ત પણ જણાવ્યું કે
ફેવરવાતાવ-ભાવ વિષાવના मुच्यते जन्तुरित्याख्यत्, प्रायश्चित्तं च शास्ववित् ।।
દેવદ્રવ્યને વિનાશ કરવાથી જે માણસ નવિન દહેરાસર બંધાવે તે તેના પાપથી મુક્ત થાય છે. આ પ્રમાણે શાસકારોએ તેનું પાયશ્ચિત્ત જણાવેલું છે, ત્યાર બાદ મુનિને અત્યંત આગ્રહ કરી રાજાએ પોતાના નગરમાં રાખ્યા તેમજ તેઓશ્રીએ ઉપદેશ કરેલ મહામંત્રનું સ્મરણ પણ નિરંતર શરૂ કર્યું. છમાસે રાજાનું શરીર સુવર્ણકાંતિ સદશ થઈ ગયું. તેમજ રાજ્યમાં પણ હાથી, ઘેડા, ભંડાર આદિમાં વૃદ્ધિ થઈ. ત્યાર બાદ ચંદ્રાદિત્ય રાજાએ ચિત્રકૂટ પર્વતના શિખર ઉપર પરમાત્માનું દેવાલય બંધાવવાની શરૂઆત કરી. એક દિવસ મુનિ પતિ સન્મુખ રાજા બેઠો છે તેવામાં એક કુંભારે આવીને પોતાના ખર (ગધેડાને) દેખાડીને રાજાને પૂછ્યું કે હે રાજન્ ? આ ગધેડે નિરંતર આ પર્વતના શિખર ઉપર પોતાની મેળે ચડે છે તેનું શું
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
કારણું હશે? રાજાએ પણ આ વાત સાંભલી આશ્ચર્યચકિત બજો છત્તે આ વૃત્તાન્ત મુનિને પુછતે હવે તે દરમ્યાન તેજ કેવળી ભગવાન કે જેણે રાજાને પુર્વભવને સર્વ વૃત્તાન્ત કહ્યા હતા તે ભગવાનનગરમા પધાર્યા તે સાંભલીને રાજા પણ કુંભાર સહિત કેવલી ભગવાનને નમન કરવા માટે ગયે. નમન કરીને ખરનું સ્વરૂપ પુછ્યું ત્યારે કેવળી ભગવાને સમુદ્ર તથા સિંહનું સમસ્ત વૃત્તાન્ત આદિથી અંત સુધીનું કહ્યું અને જણાવ્યું કે દેવદ્રવ્યનું ભક્ષણ કરી સંસારમાં તીવ્ર વેદનાએ ભેગવી આજ નગરમાં અલ્પકપણાથી છવાર ગધેડે થયે ત્યાર બાદ સાતમા ભવમાં તેદ્રિય થઈ પાછો છવાર આજ શહેરમાં ગધેડે થયે. એણે બાર હજાર સયા દેવદ્રવ્ય તરીકેને વિનાશ કર્યો માટે તે આવા નીચ ભવમાં ઉત્પન્ન થયે- દરેક જન્મમાં આ પર્વતના શિખર પર ચડવાની નીચ ભવમાં પ્રેકટીસ પડી જવાથી આ ભવમાં પણ સ્વમેવ ચડી શકે છે આ પ્રમાણે રાજાએ ખર વૃત્તાન્ત શ્રવણ કરી તે ગધેડાની સારવાર કરવા માટે કુંભારને કેટલુંક દ્રવ્ય આપી તેનું સારી રીતે પાલન કરવા હુકમ કર્યો કુંભારે પણ તેનું સારી રીતે પાલન કર્યું. તાનતર ભદ્ર પરિણમી ગધેડે મરણ પામીને મુરસ્થલ ગામમાં ભાનુ નામને શામણિ (પટેલ) થયે અને
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૫
ત્યાં પશુ પાપથી ભરપુર કર્યાં વડે પેાતાની શ્રાવિકા ચલા નવા લાગ્યા. એક દિવસ શ્રી શત્રુંજય તીની ચાત્રા કરી કાઈ બ્રાહ્મણ પત્ની--પુત્ર સહિત તે ગામમાં રાત્રે આપે. ત્યાં પાતાના ભકતાએ આપેલ ગાયને લઇને રાત્રીના ચતુ પ્રહરને વિષે પોતાના ગામ તરફે જવા પ્રયાણ કર્યું તેવામાં દુષ્ટ ભાનુએ તેને પત્ની તથા પુત્ર સહિત મારી નાંખ્યા, ત્યારબાદ મારેદ્ર અધ્યવસાયી ભાનું નાર્સીને ગગા કાંઠે ગયે. ત્યાં શીયાળાની ઠંડી રૂતુમાં એક કાર્યોત્સર્ગસ્થ મુનિને જોઈને વિચાર કર્યાં કે અહા ! આ મુનિ કેટલેક વખત આવા પ્રકારનું કષ્ટ` સહન કરશે એમ આશ્ચર્ય યુક્ત અન્ય છતા ત્યાંજ રાત્રિના ચાર પહેાર પર્યંત રહ્યા, પ્રાતઃ સમયે મુનિએ કાઉસગ્ગ પાર્યાં ત્યારે ભાનુએ નમસ્કાર કરીને પુછ્યું કે તમારે કયુ' મોટુ રાજ્ય મેળવવુ છે? કે જેથી આવી ઘેર અને અસહ્ય તપશ્ચર્યાં કરે છે ? મુનિએ જવાબ આપ્યા કે નર્કગતિ પ્રાપ્ત થવાના કારણભૂત રાજ્યથી કાંઈ પણ ફળ નથી કિન્તુ સર્વે સાધુએ મેાક્ષરૂપ રાજ્ય મેળવવા તપથર્યાં કરે છે. ભાનુએ કહ્યું કે માક્ષર એટલે શુ? ત્યારે મુનિએ તેને સ`સાર અને મેાક્ષનું સ્પષ્ટ સ્વરૂપ ઘણીજ યુક્તિપુર્વક સમજાવ્યુ. તેમજ જણાવ્યુ` કે જન્મ, જરા-મૃત્યુ વડે ગહન તેમજ અનેક દુઃખોથી ભરપુર દેવાની નિયંગ-મનુષ્ય
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગતિરૂપ સંસારથી કયા પુરૂષને વૈરાગ્ય ન થાય? નિરંતર: ટકનારું અને અનંત અવ્યાબાધ સુખના કારણભૂત એવા. ઉત્તમ મેક્ષ સુખની ઈદ્રિ પણ પિતાના સ્વર્ગ સુખને અનાદર કરીને યાચના કરે છે, માટે દરેક મનુષ્યએ ઉચ્ચપદ મોક્ષના અધિકારી બનવા સમ્યજ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રાદિનું નિરંતર સેવન કરવું જોઈએ. .
આ કારણ કે કહ્યું છે કે જે જન્મે છે તે વૃદ્ધ થાય છે અને તેને મરણને ભય રહે છે પણ જેને જન્મ નથી તેને વૃદ્ધાવસ્થા નથી તેમજ મરણ પણ નથી જ્યાં સુધી જન્મ હોય છે ત્યાં સુધી મરણ તે નિશ્ચય કરીને હેયજ છે માટે એવા ઉપાય જવા જોઈએ કે જેથી ફરી જન્મ લેવું પડે જ નહિં કહ્યું છે કે –
मृत्योर्बिभेषि किं बाल, स च भीतं न मुञ्चति । अजातं नैव गृह्णाति, कुरु यत्नमजन्मनि ।।
હે બાલક ! તું મૃત્યુથી શા માટે કરે છે ? જે બીએ છે તેને મરણ છોડતું નથી. જે જન્મેલે નથી તેને મરણ પકડતું નથી. માટે ફરીથી જન્મ લેવો પડે નહિં તેવો પ્રયત્ન તું કર. વલી સાહના જીને ભૂખ, તરસ, રેગ વિગેરે ઉપદ્રવો હતાજ નથી કારણ કે એ બધા શરીરના ધર્મો છે. ધમ બિંદુમાં હરિભદ્ર સૂરિ-- શ્વરજી મહારાજે કહ્યું છે કે –“તથા ૧ વાચ કાદવ ફર” કોઈને એમ શંકા થાય કે અહીના જેવું ખાવા પીવાનું મોજ-મજા
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૭
-
ભાગવવાનું તેમજ રમણીય સ્ત્રીઓ સાથેના વિલાસ સુખામાં રાચવાનું વિગેરે ત્યાં હાય કે નહિ તેના પ્રત્યુત્તરમાં સૂરિશ્વરજી મહારાજજીએ કહ્યું છે કે:- વિશુદ્ધસ્વરુપનામ ' કૃતિ । આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપને તે અનુભવે છે, સ પર્દાથાનેા જ્ઞાતા બને છે, અને આત્મિક આનંદ ભાગવે છે; મેાજમજાકે વિષયસુખા વિગેરે ઉપર જણાવી ગયા પ્રમાણે પૌદ્ગલિક સુખ ત્યાં હાતુંજ નથી કારણ કે શરીર ` મન ત્યાં હાતુંજ નથી. તથા શ્રીમાન શાંતિ સુરિશ્વરજી મહારાજજીએ કહ્યું છે કેઃ—
-
सिद्वाणं नत्थि देहो, न आउकम्मं न पाणजोणीओ । साइ अनंता तेर्सि, ठिह जिणंदागमे भणिया ||
સિદ્ધના જીવાતે શરીર નથી, શરીર હાય તાજ આયુષ્ય હાય માટે આયુષ્ય પણ નથી. આયુષ્ય જ્યારે નથી ત્યારે કર્યું પણ નથી કર્મ હોય તેજ પ્રાણુ હાય માટે પ્રાણ નથી પશુ તેની સાદી અનંત સ્થિતિજીનેશ્વર પ્રભુના સિદ્ધાંતમાં કહેલી છે. તેઓને આ સર્વે સ્થિતિ કેમ નથી એવી કાઈને સ્વાભાવિક શકા થાય તેને માટે ધર્મબિંદુ ગ્રંથમાં લખેલું છે કેઃ— સમાસાર્યવાહિતિ - પેાતાને જે મેલવવા ચાગ્ય હતું તે તેઓએ સાધ્ય કર્યું છે. માટે તેઓને હવે કાંઇપણુ આવી પ્રવૃત્તિમાં પડવાનું કારણ રહ્યું નથી. આથીજ મેાક્ષાએઁજનાએ મેક્ષ મેલવવા ઉદ્યમશીલ અનવુ એમ સત્યના ગ્રાહક માટે કથનની જરૂર નથી. કહ્યું છે કેઃ
dan
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
"
प्राप्ताः श्रियः सकळकामदुघास्ततः किम् दत्तं पदं शिरसि विद्विषतां ततः किं संपूरिता प्रणमिनो विभवैस्ततः किम्, कल्पं भृतं तनुभृतां तनुभिस्ततः किं । तस्मादनन्तमजरं परमं प्रकाशम्, तचित्त चिन्तय किमेभिरसद्विकल्पैः । यस्यानुषङ्गिण इमे भुवनाधिपत्य, योगादयः कृपणजन्तुमतो भवन्ति ॥
મળ્યા
તાત્પર્ય સર્વ ઈચ્છિત વસ્તુને આપનાર લક્ષ્મી મલી તાપણુ શું થયું ? શત્રુઓના માથાપર પગ મૂક્યું તાપણું શું થયું ! વૈભવથી સ્નેહી જનાને સંતાષિત કર્યા તેથી શું થયું ? તેમજ કલ્પાન્ત કાલ સુધી માણસેાનું શરીર ટકી રહ્યું તેા તેથી શું થયું ? અર્થાત્ આ સર્વાં મલ્યુ હોય પણ જ્યાં સુધી શાશ્વત સુખને આપનારી મુક્ત દશા પ્રાપ્ત ન થઈ હાય તે। આ સવ` મલ્યું તે ન ખરેાખરજ જાણવું. કારણ કે આ વસ્તુથી ઉત્પન્ન થતું સુખ નાશવંત તેમજ દુઃખલિત છે. જેને પામર જીવા ધણી મહત્ત્વતા માને છે તેવી ચક્રવત્તિપણાની, અથવા દેવેન્દ્રપણાની પ્રાપ્તિ જેના પછાડી ચાલી આવે છે તે અંત વિનાના, જરા રહિત, પરમ પ્રકાશરૂપ મેક્ષ સુખને હું ચિત્ત ? તું વિચાર કર, કારણ કે ઉપર કહેલ અછતા વિકા કરવાથી શું વળવાનુ છે. જેમ હાથીના પગલામાં સબળાં પગલાંને સમાવેશ થાય છે :તેમ મેાક્ષના સુખમાં બીજાં સર્વે સાંસારિક સુખા સમાઇ જાય છે. માટે તે પ્રાપ્ત કરવા યેાગ્ય સાધનના આશ્રય કરવા. આવા પ્રકારનુ` મેક્ષ સુખ પ્રાયઃ-સુકૃત કર્યાંવાલા
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
- જીજ પ્રાપ્ત કરે છે તેમાં પણ સર્વરોએ પ્રથમ સર્વ પર કરૂણાભાવ રાખ એમ કહ્યું છે. કારણ કે સર્વે મનુષ્યને આમાં એક સરખેજ હોય છે અને તે માટેજ કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રીમાને હેમચન્દ્રાચાર્યજી મહારાજે યોગશાસ્ત્રમાં જણાવ્યું છે કે
आत्मवत्सर्व भूतेषु, सुखदुःखे प्रियाप्रिये । ‘चिन्तयनात्मनोऽनिष्टां, हिंसामन्यस्य नाचरेत् ।।
તાત્પર્ય જેમ પોતાને સુખ પ્રિય અને દુખ અપ્રિય છે તેવી જ રીતે તમામ પ્રાણિઓને પણ સુખપ્રિય ને દુઃખ એપ્રિય છે. એવો વિચાર કરી દરેક મનુષ્યોએ પોતાને અનિષ્ટ ઉપજાવનાર એવી બીજાની હિંસા નહિં કરવી જોઈએ. અને પ્રસંગોપાત જણાવવાનું કે અન્ય શાસ્ત્રકારોએ જ્યારે “ શામવસર્વમૂતષ, પથતિ સ ધરતિ પોતાની માફક તમામ પ્રાણીઓ પર જે મનુષ્ય દ્રષ્ટિ રાખે છે તેને જુએ છે. એવી સંકાચિત દ્રષ્ટિથી હિંસાને અંર્થ કર્યો છે ત્યારે જૈન શાસ્ત્રકારોએ તેથી પણ આગળ વધીને વિશાલ અર્થ બતાવ્યો છે કે –“ ગામવસવેd, યુવતુવે શિયાવિયે પિતાને જેમ સુખ વહાલું અને દુખ અપ્રિય છે તેવી દ્રષ્ટિ તમામ છ પર રાખવી. વલી હિંસા કરનારને કુતરાની ઉપમા દર્શાવી શાસ્ત્રકારોએ તેને તદન અધમ માનેલ છે કહ્યું છે કે| વને નિરાધાનાં, સાપુતો સુનાશિનામ :
निध्नेन् मृगाणां मांसार्थी, विशेष्येत कथंशुन ।
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
વનમાં રહેલા વાયુ, પાણીને ઘાસ ખાનાર અપરાધ વિનાના હરણિયાઓ જેવાને મારનાર માંસને લેભી માણસ કુતરાથી વિશેષ કેમ કહી શકાય ? અર્થાત તેવાને કુતરા બરોબર જાણ.
શિયચુરામાજિ, તે મવતિ સુરક્ષિત માર્યમાળ: માળે, વાસ સ થે મવેર
તું મરીજા એમ કહેવાથી પણ પ્રાણી દુઃખી થાય છે તે તે પછી ભયંકર શોથી મારતા તેને કેમ દુઃખ ન થાય ? જીવહિંસા કરવાથી શું ફલ ભોગવવું પડે છે તે માટે પ્રથકારે આગલજ દર્શાવ્યું છે કે
श्रूयते प्राणियातेन, रौद्रध्यानपरायणौ । सुभूमो ब्रह्मदत्तश्च, सप्तमं नरकं ययौ ॥
પ્રાણીને મારવાથી સુભૂમ અને બ્રહ્મદત્ત ચક્રવતિઓ રીક ધ્યાનમાં તત્પર થઈ સાતમી નરકે ગયા એમ સંભળાય છે. સર્વ શાસ્ત્રકારોએ હિંસાને અધમ માનેલી છે તેમજ સર્વોત્કૃષ્ટ દયા ધમ માને છે. દરેક હિંદુઓને માનનીય મનુસ્મૃતિમાં કહ્યું છે કે
योऽहिंसकानि भूतानि, हिनस्त्यात्मसुखेच्छया । स जीवश्चमृतश्चैव, न कचित् सुखमेधते ॥ १५ ॥ (મનુસ્મૃતિ અધ્યાય પાંચમો ક. ૪૫).
જે મનુષ્ય પોતાના સુખની ઇચ્છાથી નિરપરાધી જીવોને મારે છે. તે જીવતાં છતાં મરેલા સરખેજ જાણો કારણ કે તેને કયાંય પણ સુખ ભલતું નથી. વળી આગળ જણુવ્યું છે કે
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
यद् ध्यायति यत् कुरुते, धृति बध्नाति यत्र । तदवाप्नोत्ययत्नेन, यो हिनस्ति न किञ्चन ॥४६॥
જે પુરૂષ દંશ મચ્છાદિક સૂક્ષમ અથવા મોટા, જીવને મારતે નથી તે પુરૂષ જેનું ધ્યાન કરે, જે કાર્ય કરે, અથવા જેમાં ધીરજ ધરે તે સર્વ ઈચ્છિત વસ્તુ અનાયાસે પ્રાપ્ત કરે છે. પિતાની જીભની ક્ષણવાર તૃપ્તિ કરવા કેટલાએક દેવ-દેવીના ભકતો ભોળા લોકોને ભરમાવીને નાહક યજ્ઞાદિકમાં પશુઓને નાશ કરાવી માંસ પિતે ખાય છે દેવતાઓને માંસાહાર કરવાને સ્વભાવ જ નથી કારણકે દાખલા તરીકે દશ-વીશ બકરાઓને દેવમંદિરમાં રાત્રીએ રાખી મંદિરની ચારે બાજુ રક્ષણાર્થે પહેરો મુકી સવારે મંદિર ઉઘાડીને જોઈએ તે જેટલા બકરાઓ ગણીને રાખ્યા હશે તેમાંથી એક પણ ઓછું થશે નહીં. .
વળી મનુએ મનુસ્મૃતિ ગ્રંથમાં પ્રાણી વધ કરવાથી સ્વર્ગ મલે છે એવી માયતા ધરાવનારાઓ માટે સ્પષ્ટ રીતે લખ્યું છે કે
ગાડવા કાળનાં ëિતાં, માંસપુરાયતે વિતા न च प्राणिवधः स्वयं, स्तस्मान्मांसं विवर्जयेत् ॥४॥ समुत्पत्तिं च मांसस्य, वधबन्धौ च देहिनाम् । .. प्रसमक्ष्यि निवर्तेत, सर्वमांसस्य भक्षणात् ॥४९॥
પ્રાણીની હિંસા કર્યા વિના કદી માંસ ઉત્પન્ન થતું નથી, તેમજ પ્રાણિવધ સ્વર્ગ સુખ આપનાર નથી માટે માંસ ભક્ષણ
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર
સર્વથા ત્યાગ વુજ યોગ્ય છે. માંસની ઉત્પત્તિ તેમજ પ્રાણીઓના વધ, બન્ધનને દેખી સર્વ પ્રકારના માંસ ભક્ષણુથી મનુષ્ય નિવૃત્ત થવું જોઈએ,
આ શ્લાક ઉપરથી વિધિપૂર્વક માંસ ખાવાથી દોષ નહિં માનવાવાલાના પક્ષ તદન નિર્બળ બને છે. જો આ ક્ષેાકાને કલ્પિત માનવામાં આવે તે માંસ ભક્ષણથી સ્વર્ગ મળે છે એવુ ગ્રંથને પણ કલ્પિત કેમ ન કહેવાય ? વળી એજ અધ્યાયમાં કહ્યું છે કે
" वर्षे वर्षेऽश्वमेधेन, यो यजेत शतं समाः । માંસનિ ન ન સ્વાવેલું, યહ્રયોઃ ડુબ્યાં સમમ્'॥૧॥ "फकमूलाशनैर्मेध्ये, मुन्यन्नानां च भोजनैः । ન સમવાનોતિ, યમાંસરિવર્ગના" ॥૧૪॥ “માં સ મયિતામુત્ર, ચણ્ય માંસમિહાત્મ્યમ્ । રતમાંઘર્ષ માંન્નત્યું, પ્રવયન્તિ મૌલિબ'' ||૧૧||
તાપ—એક પુરૂષ દરેક વર્ષે અશ્વમેધ યજ્ઞ કરી સેા વર્ષ સુધી યજ્ઞ કરે અને એક પુરૂષ બિલકુલ માંસ ખાયજ નહિં તે તે બન્નેને સરખુ જ લ મલે છે. જે કુલ પવિત્ર ફૂલમૂળાદિ તેમજ નીવારાદિ ભેાજન કરવાથી નથી મળતુ તે ફક્ત માંસાહારને ત્યાગ કરવાથી મલે છે. જે પ્રાણીનું માંસ હું આ લાકમાં ખાઉં છું તે મને પણ્ પલેાકમાં અવશ્ય ખાશે. આ પ્રમાણે માંસ શબ્દના અર્થ બુદ્ધિમન્તાએ કહેલ છે. મહાભારત શાન્તિપના પ્રથમ પાદમાં કહ્યું છે કેઃ
*
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
“ વેવા ન ત કુર્ય, સર્વે યજ્ઞા માત? सर्वे तीर्थाभिषेकाच, यत्कुर्यात् प्राणिनांदया" ॥
હે અર્જુન? પ્રાણી ઉપરની વ્યા જે લ આપે છે તે કુલ યજુર્વેદાદિ ચાર વેદ, સર્વે ય, સર્વ તીર્થમાં સ્નાન, વંદના વિગેરે આપી શકતા નથી. કેઈક સ્થળે યજ્ઞ માટે એક બકરાને બાંધ્યું હતું. તે પિતાના દુખથી દુઃખી થઈ બેં બેં કરી ટી. ચીસ પાડતું હતું તેને જોઇને ઘણા કવિઓએ પિતાને જુદા જુદા મત બતાવ્યા. કેઈ કવિએ એમ કહ્યું કે “આ બકરે એમ કહે છે કે મને જલદી મારીને સ્વર્ગમાં મોકલાવો. બીજા એ કહ્યું કે આ બકરો કહે છે કે–જેણે તૃણ (ધાસ) ભોજન છોડાવી મને અમૃતાહારને ભાગીદાર કર્યો તે રાજાનું કલ્યાણ થાઓ.” ત્રીજા કવિએ કહ્યું કે–આ બકરે વેદધર્મને ધન્યવાદ આપે છે કે જે વૈદિક ધર્મ નહિં હેત તે અમારા જેવા અજ્ઞાની પશુઓને મારીને સ્વર્ગે કેણુ પહોંચાડતી આ પ્રમાણે પંડીતે પરસ્પર વાદવિવાદ કરતા હતા તેવામાં કોઈ એક દયાવત પરે પકારી પુરૂષે કહ્યું કે આ બકરે. યજ્ઞ કરનારાઓને વિનંતિ કરે છે કે
"नाहं स्वर्गफलोपभोगतृषितो नाभ्यर्थितस्त्वं मया, संतुष्टस्तृणभक्षणेन सततं साधो ! नयुक्तं तक; स्वर्मे यान्ति यदित्वया विनिहता यज्ञे ध्रुवं प्राणिनो, यज्ञ किं न करोषि मातृपितृभिः पुत्रैस्तथा बान्धवैः।"
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાત્પર્ય-હે યજ્ઞ કરવાવાલા મહારાજ! હું સ્વર્ગફલ મેલવવા માટે તરસ્યો નથી તેમજ મેં તને સ્વર્ગ પહોંચાડવા વિનતિ પણ કરી નથી. પણ હું તે ફકત તણુ ભક્ષણ કરવામાંજ નિરંતર
તેષ માનું છું માટે તે સંપુરૂષ ? તને આ યજ્ઞ કરી પશુઓ હેમવા તે લાયક નથી, વલી જે તમારા મારેલ પ્રાણીઓ નકકી સ્વર્ગમાં જતા હોય તે આ યજ્ઞમાં તારા માતપિતા, પુત્ર તેમજ બધુઓને મારીને સ્વર્ગમાં કેમ મેકલાવ નથી? બંગાલા દેશમાં કેટલાએક મનુષ્યના મત્સ્ય ભક્ષણદિ ખોટા વ્યવહાર જઇને કવિઓએ હાસ્ય કર્યું છે કે – ___ "स्थाने सिंहसमारणे मृगसमा स्थानान्तरे जम्बुका, ---- आहारे बककाकशूकरसमाइछागोपमा मैथुने ।
रूपे मर्कटवत् पिशाचवद ना क्रूशः सदा निर्दया, વયાયરિમાનુષદા દુર ? પ્રેતાઃ પુનઃ દશા:” . શ્રી દશ વૈકાલિક સૂત્રમાં પણ જૈન શાસ્ત્રકારોએ દર્શાવ્યું છે કે – સંગીતા વિ ફરજીનિત, વિવું ન મજ્ઞિકું ! तम्हा पाणिवहं घोरं, निग्गंथा वजयंति णं." ||
ભાવાર્થ–સર્વ જી જીવવાની ઇચ્છા કરે છે પણ મરવાની કઈ ઈચ્છા કરતા નથી, માટે જ પ્રાણિવધ ઘેર પાપરૂપ હેવાથી નિર્ગથ પુરૂષે તેને ત્યાગ કરે છે. એક તત્ત્વવેત્તાએ કહ્યું છે કે –
दीयते म्रियमाणस्य, कोटिर्जीवित एव वा। धनकोटिं परित्यज्य, जीवो जीवितुमिच्छति ॥
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
મરતા છવને કેઈ માણસ એક કરોડ ના મહેરે આપે અને કેઈ મનુષ્ય તેને ફકત છવિતદાન આપે છે તે ધનની લાલચ છોડી દઈ જીવવાની જ ઈચ્છા કરે છે. માટે બુદ્ધિમંત અને સુજ્ઞ જોએ પ્રાણી હિસા સર્વથા ત્યાગ કરવા ગ્ય છે.)
એ પ્રમાણે જીવ દયાના અધિકારમાં જીવેની હિંસાથી તેમજ અહિંસાથી કેવા કેવા ફલે ભોગવવા પડે છે તે સર્વનું એવું સ્પષ્ટ સ્વરૂપ તે મુનિશ્રીએ સમજાવ્યું કે જેથી ભાનુ પિતાના કરેલા પાપથી કપવા લાગ્યું. હવે તે મુનિ પાસે જીદગી પર્વતના હિસાના ઉત્તમ નિયમને ગ્રહણ કરીને સાધુને પિતાના સ્થાનકે લઈ જઈને શુદ્ધ અન્નથી પ્રતિલાલ્યા. એ પ્રમાણે તેણે નિરંતર જીવ દયા પોલવા માંડી તેમજ શુદ્ધ નીતિ પૂર્વક દ્રવ્ય મેલવી આજીવિકા કરતા અને મરણ પામીને હે રાજન ? દાન આપવાના પુણ્યથી તેમજ જીવ દયા પાલન કરવાના પ્રભાવથી રૂપમાં કામદેવ સરખે તું રાજા થયે છે. ચંદ્રાદિત્ય પણ છવાલય સંપૂર્ણ કરી પ્રાયશ્ચિતથી શુદ્ધ થયે છતે સધર્મ દેવલકમાં દેવતા થયે. ને તેજ ભવમાં સાક્ષાત પુણ્ય સ્વરૂપ જીન મંદિરને પાડી નાંખીને આ નગરની ચારે બાજુ કાલે બનાવ્યું હતું તે તેમજ વિપ્રવાત, સ્ત્રીઘાત, રૂષિઘાત, ગેઘાત, તીર્થઘાત આ પાંચ મોટી હત્યા કરી હતી તે સર્વે પુણ્યમાં વિદ્ધ કરનાર થયા છે તેમાં પણ તેને જે
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાત્રામાં વારંવાર વિદ્ધ નડયું તે તીર્થ હયાતું જ કારણ છે. માટે તેને દૂર કરવા માટે આ પ્રકારે પ્રાયશ્ચિત હું સાંભલ.
પ્રથમ શ્રી રામદેવજી પ્રભુના વારામાં, બાર માસી રપ હતું. અને હમણાં અષ્ટમાસી અને ષામાસિક (છ માસી) તપ છે. સર્વોત્કૃષ્ઠ તપ અષ્ટમાણી કરવાથીજ પ્રાયશ્ચિતની શુદ્ધતા થાય છે. વળી તીર્થે હત્યા કરનારાઓને ફરીથી તીર્થ સ્થાપન કરાવવાથી જ પ્રાયશ્ચિત શુદ્ધિ થાય છે કારણ કે વિશિષ્ટ પ્રકારના અભિગ્રહ પૂર્વક જેઓ શ્રી શત્રુજ્ય આદિ પવિત્ર તીર્થોપર પ્રાયશ્ચિત ગ્રહણ કરે છે તેઓ સર્વ પાપથી મુકત થાય છે. એ પ્રમાણે સાંભળીને રાજાએ કિલ્લામાં પ્રવેશ કરવાને ત્યાંજ નિયમ ગ્રહણ કર્યો અને
સર્વ પ્રજા વર્ગને બેલાવીને ત્યાંજ રહો. ગુરૂને પણ ત્યાં રાખીને તેઓશ્રી સમીપે જ્યાં સુધી હું યાત્રા કરીને અહીં ન આવું ત્યાં સુધી પૃથવીપર શયન કરીશ એવો અભિગ્રહ કર્યો તેમજ અનુક્રમે ૧ મૈથુન. ૨ દહીં. ૩. દુધ. એ ત્રણ વસ્તુઓ ૧ તીર્થહત્યા. ૨ બ્રહ્મહત્યા ૩ પુત્રહત્યાની શુધિ માટે ત્યાગ કરીશ તેમજ સીહત્યા અને ગાય હત્યાની શુદ્ધિ માટે પરસ્ત્રી, માંસ, મધ ચાવજીવ ત્યાગ કરીશ એવા નિયમ લીધા ત્યાર બાદ રાજાએ ગુરૂના વચનથી નવિન જીન પ્રાસાદ બંધાવવા માટે પોતાના માણસને આજ્ઞા કરીને એકાંતરે ઉપવાસ કરવા પૂર્વક અષ્ટમાસી ત૫ શરૂ
જ
છે.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
'
કર્યો. આઠ મહિને તે ત્રાસાદ સંપૂર્ણ થયે યારે રાજાએ સડેટા ત્રિાણ પૂર્વક શ્રી રૂષભદેવ પ્રભુની સુવર્ણમય અતિમા જીતાલયમાં થાયન કરી તે પ્રતિમાની વિચ્છિક્ત ત્રણ ફાલ પૂજા કરતાં છતાં આઠ માસે બાકી તમ યુરો કર્યો હવે તીર્થહત્યાના જાપથી મુકત થયેલ રાજાએ શુભ દિવસે ઘરતેશ્વર મહાજાની પેઠે શ્રી શાબુજર્ચ તીર્થધી યાત્રા નિરિતે ગુરૂ સાથે સમાંથી પ્રયાણ કર્યું. - જ્યારે રાજા નગર બહાર નીકળી પ્રયાણ ફક્ત હિતે તેિવામાં શરૂઆતમાં જ બિલાડી તેમા પગ આગલ થઈને ગઈ. રાજાએ તેનું કારણ ગુરૂને પુછયું ત્યારે ગુરૂએ જણાવ્યું કે તે જે બાળહત્યાદિ ઘેર પાપ કરેલ છે તે હવે મણ થશે એમ સૂવે છે. એ પ્રમાણે ગુરૂનું વચન હૃદયમાં સદહીને શ્રીમાન્ આદીશ્વર પ્રભુના ધ્યાનમાં એકાગ્રમને વાલે રાજા અલિત પ્રયાણથી શ્રી શત્રુંજ્ય પર્વત પાસે પહં. શ્રી શત્રુંજય તીર્થ દ્રષ્ટિગોચર પડયું કે તુરત પિતાના સૈન્યને ત્યજેસ્થાપન કરીને શરીરે પંવિત્ર થઈ તીર્થ સન્મુખકેટલાએક ડગલા આગળ જઈને સર્વે સંઘ સહિત સિંહાસન પર અરિહંત પ્રભુની પ્રતિમા પધરાવીને સર્વ પૂજા કસ્બાના સાહિત્યથી તે પ્રતિમાનું વિધિ પુરઃસર પૂજન કર્યું ત્યાર આદ રત્નના થાળમાં સોનાના જોથી આઠ મંગલ આલેખીને એક્સો આઠ કે પૂર્વક સ્તુતિ કરી. તેમજ
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮
શતવ (નમુથણુ) કહેવાપૂર્વક ચૈત્યવદન કર્યું. તદ્દન'તર જીરૂને નમસ્કાર કરી સુવર્ણ-મણી-રત્ન-મોતી વડે ગુરૂને વધાવ્યા. યાચકજનાને ઇચ્છિત દાન આપ્યું. તેમજ મિષ્ટાન્ન લાજન પૂર્વક સજનાને વિશેષતઃ સાધર્મિક અને ભાજન કરાવી સતુષ્ટ કર્યાં. ત્યારબાદ બાકીના માર્ગ ઉલ્લંઘન કરીને રાજા શ્રીશત્રુજ્ય પર્વતપર ગુરૂને આગલ કરીને ચડયા. ત્યાં રાજાના ચિત્તમાં શ્રી આદિ પ્રભુના મનહર અને ભવ્ય પ્રાસાદ નિરખવાથી અપૂર્વ આલ્હાદ ઉત્પન્ન થયા. તે પવિત્ર તી પર આઠે દિવસ સ્નાત્રપૂજા, ધ્વજારાપણુ, અમારીપડતુ, સ્નાન, ભાજનાદિ સુકૃત્ય સૌંઘપતિના ધર્મ પ્રમાણે રાજાએ કર્યાં.
નિર'તર તીસેવાની, ઇચ્છા રાખનાર, ધર્મ ધ્યાનમાં લીન, ત્રણે કાલ ચહિત પ્રભુની પુજા કરતા, નમસ્કાર મહામત્રનું સ્મરણ કરતા, સાધુઓને તેમજ સાધમિક અંધુઓને દરેક પારણાના દિવસે યથૈચિત્ત ભોજન-પાનથી સત્કાર કરતા એવા રાજાએ એક માસમાં દશ નૂની તપશ્ચર્યાં પાણી વિના કરી. ત્રિશમા દિવસે બ્રાહ્મ મુહૂર્તમાં ચાર કાળી બિલાડીઓ જોઇ. તેને જોઇને તેણે અનુમાન કર્યું કે પહેલા કરેલ બ્રહ્માદિ ચાર હત્યાનું પાપ તપના પ્રભાવથી ક્ષય થાય છે એમ નિશ્ચય કરી ક્રીથી પણ તેણે અડૂમની તપશ્ચર્યા આઠ વાર કરી. તે અઠ્ઠમની તપશ્ચર્યાંના અન્ત ચાર ધાળી બિલાડીઓ જોઈ.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
વળી પણું તપના પ્રભાવથી કર્મને વિંસ થાય છે, એમ માની પહેલાની માફક છ દશમની તપશ્ચર્યા કરી. તેને છેડે ઉદરના પ્રમાણ જેટલી આઠ ધૂળી બિલાડીએ જોઈ. તેથી વિશેષ હર્ષિત થયે થકો પાંચ દ્વાદશ (પાંચ ઉપવાસ) ને તપ કર્યો. ત્યારબાદ એગણત્રીશમા દિવસે નમસ્કાર મંત્રનું સમરણ કરીને થેડી નિદ્રા લીધી. નિદ્રામાં એવું સ્વપ્ન આવ્યું કે હું કેઈએક સ્ફટિક પર્વતના પહેલા પગથીઆપ૨ રહ્યા હતા તેવામાં કઈ એક અત્યંત વૃદ્ધ અને કૃશ પુરૂષ મને પર્વતથી નીચે પાડશે. ત્યાંથી હું બીજે પગથીએ આવ્યું. અને બીજેથી ત્રીજે પગથીએ આવ્યું. ત્યાર બાદ પર્વતના શિખર પર ચઢીને મુકત રાશિમાં ગયે. આ સ્વપ્ન રાજાએ સવારમાં ગુરૂને નિવેદન કર્યું તથા તેનું મૂળ પુછયું ગુરૂએ તેનું સ્પષ્ટ સ્વરૂપ સમજાવ્યું કે જે તું સ્ફટિક પર્વત ઉપર ચડે તે પર્વત રૂપ જૈન ધર્મ જાણ. તે પર્વતના પહેલા પગથીયા રૂપ ઉત્તમ દશ દ્રષ્ટાંત દુર્લભ મનુષ્ય જન્મ સમજ. આ મનુષ્ય ભવરૂપ પ્રથમ પગથીયાથી પાપ રૂપ અંતરાયને અલ્પ કર્મને ઉદય હવાથી પડયા છતાં બીજા પગથીયા રૂપ વર્ગ લેકમાં તું જઈશ અને કેવલ જ્ઞાનરુપ ત્રીજું પગથીયું મનુષ્ય ભવમાં પામીને સર્વ કર્મરહિત થઈ સિદ્ધ સમૂહમાં નું પ્રવેશ કરીશ. અર્થાત્ એક્ષપદ પામીશ. પરંતુ તે પૂર્વે કરેલું કર્મ છદ્મસ્થ
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાથી હું પણ જાણુ શક્તો નથી માટે મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં વિદ્યમાન શ્રી સિએશ્વર પ્રભુને પુછઃ સમાધ સ્વામી પાસે કેવી રીતે જવાય એમ રાજાએ પૂછયું ત્યારે ગુરૂએ કહ્યું કે તારા પુણય પ્રભાવથી છેડા કાલમાં તારે ત્યાં જવાનું થશે પ્રમાણે ગુરૂએ રાજાના વિશેષ લાભ માટે ફાશું કારણ કે કેવલ ભગવાન વિના સંપૂર્ણ પૂર્વ ભવનું સ્વરૂપ જાણી શકાય નહીં. ત્યાર બાદ અંતરાયરૂપ પાપકર્મ વિચછેદ કરવા માટે રાજા પારણાના દિવસે પણ ઉપવાસ કરસ થી નિદ્રા લઈને જાગે તેવામાં પિતાને એક મેટ વિકટ અટવીમાં પલે એ જોઈને મનમાં વિચાર કર્યો કે અમ્મર શું મને ગુરૂએ કહેલ અતા એજ પ્રાપ્ત થશે છે કે શું? અથવા તે વિશેષ ખેદ કવાથી શું વળવાનું છે. શ્રી શત્રુંજ્ય તીર્થરાજ શ્રીમાન રુષભદેવ પ્રભુને નમસ્કાર કર્યા બાદ હું ભેજન લઈશ આમ નિશ્ચય કરી તપથી આક્રાંત થયેલ, તૃષાથી થાકી ગએલ, સુધાથી પીડાએક સધ્યા સમયના તડકાથી તપ્ત થયેલ રાણા, (ધુલ)થી પશે હાજતે ખેતરહિત ચિત્તવાન એ રાજા ! આદિશ્વર પ્રભુના ધ્યાનપૂર્વક આગળ ચાલ્યા. આ પ્રમાણે રાના ચબા ચાલ્યા જાય છે તેવામાં કઈ એક નવીન અને યુવાન સ્ત્રીએ આવીને તેની સમુબ સુંદર લે ચુકયા. પણ તે પ્રભુનાં દર્શન કર્યા સિવાય કાંઈ પણ વસ્તુ ખાવી
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
નહિ એ દ્રઢ નિયમ હેવાથી તે ફલેને સ્પર્શ પણ ' કો નહિં તેમજ પાણી પણ પીધુ નહિ. ત્યાર બાદ આર્ય પૂર્ણ હદયવાનું રાજા તે નવીન સી ની સાથે મહટા સ્તભ વડે આકાશમાં વ્યાપ્ત મદિરમાં શુદ્ધ ભાવપૂર્વક ગ. તેણે મંદિરમાં પ્રભુની મૂર્તિ નહિ જોતાં આશ્ચર્ય ઉત્પાદક ૌંદર્યતાની સાક્ષાત મૂતિરૂપ, #ગારાદિ હાવભાવની ચેષ્ટાથી ચિત્ત આકર્ષણ કરનારી, મનહર વિલાસે સતિ એવી એક હજાર સ્ત્રીઓને જોઈ તે હજાર સ્ત્રીઓમાંથી એક અગ્રગણ્યા (મુખ્ય) સ્ત્રી ઉઠીને બે હાથ જોડી રાજાની પાસે આવીને પ્રણયપૂર્વક શૈલી કે હું ગુણના ભંડારરૂપ! તું અહીં અમારા ભાગ્યોદયથી જ આવ્યું છે. આ સ્ત્રીઓનું રાજ્ય છે. જે પુરૂ અહીં આવે છે તે અમારે પતિજ ગણાય છે. આ પ્રમાણે સ્નેહ સહિત વચન વિલાસે શ્રવણ કરી રાજાએ વિચાર કર્યો કે આ તો મારે માથે એક બેટું સંકટ આવી પડયુ “પુતોષ રૂસ્તરી” એ ન્યાય પ્રમાણે હું પણ અહીં સપડાયે છું હવે આવા પ્રસંગે મારે મન ધારણ કરવું એ જ સર્વથા શ્રેષ્ઠ છે કહ્યું છે કે – “કૌને કવર્થાપન” મેન એજ સર્વ અસિત વસ્તુનું સાધક છે. રાજાએ જયારે તેને કોઈ પણ ઉત્તર આપ્યા નહીં ત્યારે મુખ્ય સ્ત્રીએ હુકમ કલ બીજી સ્ત્રીઓએ નાન ભેજનાદિ સર્વ પ્રકારની સામગ્રી તૈયાર કરી રાજાની સમક્ષ
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૧.
લાવી મુકી તેમજ વિજ્ઞપ્તિ કરી કે હે પ્રાણેશ? અમારા ઉપર કૃપા દ્રષ્ટિ લાવીને આપની રૂચી પ્રમાણે સ્નાન તથા ભાજન કરીને અમારી સાથે યાવન પર્યંત વિષય સુખ ભાગવા. અહીં તમારે કાંઇ પણ ભય રાખવેા નહિ. એવા વચન કહ્યા છતાં પણ રાજાએ કાંઇ જવામ ન આપ્યા ત્યારે પહેલાં તે મિષ્ટ વચનથી અનુકૂલ ઉપસગેર્યાં કરીને પછી પ્રતિકૂલ ઉપસગે અનેક પ્રકારે કર્યાં તે પણુ અલ્પ્સલિત ચિત્તવાન રાજા જરા માત્ર નહિ ઠગતા ધર્મ ધ્યાનમાંજ લીન થયા છતા રહ્યા છે તેવામાં પોતાને શ્રી શત્રુ જ્ય પતપર રહેલ જોયા. અહેા ? આ તે શું સ્વપ્ન કે સાચા અનાવ? એમ વિચાર કરે છે તેવામાં જેની સુંગધિથી ભ્રમરાઓ ચારે બાજુ ભમ્યા કરે છે એવી ખુશખાદાર આકાશમાંથી પુષ્પની વૃષ્ટિ થઈ તથા તેની સન્મુખ દેદીપ્યમાન કાંતિવાલા અને સુવર્ણના કુડલ ધારણ કરનાર તેમજ જય જયના શબ્દો કરતા એવા કાઈક દેવતાએ પ્રગટ થઈને કહ્યું કે હે ધૈર્યવાન્ રાજા દેવલોકમાં સાધર્મેન્દ્ર તારા ધૈર્યની પ્રશ'સા કરી તેને ગે સત્ય નહિં માનવાથી આ સર્વ ચેષ્ટા મે.... તારી પરીક્ષાને માટે કરેલી છે માટે હું પુણ્યશાલી પુરૂષ! તને દુઃખ આપ્યુ તે મારો અપરાધ ક્ષમા કર. હું તારા સત્વ ગુણથી સતુષ્ટ થયે છુ... માટે વરદાન માગ. રાજાએ જણાવ્યુ કે મારી પાસે ધરૂપ ધન
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૩
હોવાથી હું ધનની ઈચ્છા તે રાખતજ નથી પણ સીમધર સ્વામી પાસે જવાની મારી સંપૂર્ણ અભિલાષા છે તે સંપૂર્ણ કર. ત્યાર બાદ દેવતાની સહાયથી સર્વ જમાં શિરામણી એ રાજા દેવગુરુને નમસ્કાર કરીને મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં ગમે ત્યાં અશેકવૃક્ષાદિક આઠ મહાનૂ પ્રાતિહાર્યરૂપ
अशोकवृक्षः सुरपुष्पवृष्टि, दिव्यभ्वनिश्चामरमासनंच । भामंडलं दुंदुभिरातपत्रं, सत्प्रातिहाणि जिनेश्वराणाम् ॥
૧ અશોક વૃક્ષ ૨ દેવતાએ કરેલ ફુલોની પંચવર્ણ સુગંધી વૃષ્ટિ ૩ દિવ્ય ધ્વનિ ૪ ચામર ૫ સિંહાસન ૬ પ્રભુની પાછલ ભામંડલ મુકવામાં આવે છે તે છ દેવ દુંદુભિ ૮ છત્ર એ આઠ જીનેશ્વરના શ્રેષ્ઠ પ્રાતિહાર્યો (અતિશયે) છે. લકમીથી શોભાયમાન શ્રી સીમંધરજીનને વંદન કરીને પુછયું કે હે પ્રભુ! મહારે ઘણા લાંબા કાલથી શાને અંતરાય છે. સીમંધર સ્વામીએ પણ સમુદ્ર અને સિંહની તેમજ નાગ ગેસ્ટીકની કથા જે પ્રમાણે શ્રી યુગધરાચાર્યું કહી હતી તે સર્વ કહી તેમજ વળી કહ્યું કે પુર્વ ભવમાં ઉપજન કરેલ કર્મો ભેગવ્યા સિવાય કઈ પ્રાણ છુટી શકતું નથી. તે સંબંધમાં તુજ પિતે તારું દ્રષ્ટાંત વિચારી છે કે તે સિંહના ભવમાં તારા ભાઈને યાત્રાનું વિદન કર્યું હતું. તથા આ નાગને જીવ પણુ ચંદ્રાદિત્ય
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
あ
રાજીના ભવમાં સર્વ સત્કર્મથી પાપ પ્રક્ષાલન કરી સૌધર્મ દેવલાકે વતા થયા છે માટે કરેલ ૪મ ભોગવવુ જ પડે છે. કહ્યું છે —
अवश्यमेव भोक्तव्यं कृतं कर्म शुभाशुभम् ।
"
नाभुक्तं क्षीयते कर्म, कल्पकोटिशतैरपि ॥
શુભ અથવા અશુભ કર્મ નિશ્ચયે ભગવવુંજ પડે છે કરોડો યુગે પણ ભોગવ્યા વિના કમ નાશ પામતુ નથી. એ પ્રમાણે શ્રી સીમ’ધર સ્વામીના મુખકમલથી રાજા તથા દેવતા પોતાનુ ચિત્ર સાંભળીતે હર્ષિત થઈ જીનેશ્વરને નમન કરી શ્રી શત્રુંજ્ય પર્વતપર ગયા, તે પર્વતપર શ્રી આદીશ્વર પ્રભુની ભક્તિપૂર્વક સ્નાત્રપૂજાર્દિક મહાત્સવ કરીને પોતાના આત્માને ધન્ય માનતા હતા. તપશ્ચાત નિર'તર પૂજા વખતે ચડાવતા હતા તેમજ માણેક રત્નથી સુશોભિત માટી ધ્વજા આપીને અખંડિત ભક્તિભાવાલાસથી તે અનેં રહેતા હતા. એ પ્રમાણે કપટ રહિત અને અત્યંત મોટી પ્રભાવના તથા સર્વજ્ઞ પ્રભુના શાસનની ઉન્નતિની લાંબા વખત સુધી વિસ્તાર કરતા હતા, ત્યારબાદ અનંત ગુણા ઉત્સાહથી ધમ ધ્યાનમાંજ જૈના શમાંચા નિરર પ્રક્રુÉિત થયા છે એવા નાભાક રાજાએ ધર્મશાળાના સ્થાનને આશ્રય લીધા. ત્યાં રહી ડિડિમ ઉર્દૂઘાષણા કરાવવા પૂર્વક
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
પોતાનું ધન યાચકજને આપતા સર્વ જગાના દરિયા વિનાનું બનાવ્યું. પછી પુણ્ય ઉજેને કરવાથી પવિત્ર થયેલ અને સર્વ પાપની જેણે શુદ્ધિ કરેલી છે. એવા તે નાભાક રાજાએ ગુરૂ સાથે પોતાના નગર તરફ પ્રયાણ કર્યું. રસ્તામાં પગે જેડા સહિત ગુરૂના જમણા પડખે ચાલ. તેમજ ઉચ-નિચ પૃથ્વીને બતાવતો તે રાજા અત્યંત ગુરૂભક્ત શિરોમણી થશે. ચંદ્રાદિત્ય દેવતા પણ છત્રવિસ્તારતે અને સદૂગુરૂ તથા રાજાના બન્ને પડખે ચામરને વિજેતે સંવર્તક વાયરાથી આગલ આગલ કાંટાદિક દૂર કરતે તેમજ સુગધી પાણી સિંચન કરી માર્ગની ધૂલ શાંત કરતે, સુગધી પાંચ વર્ણના દિવ્ય સચિત્ત પુષ્પથી ભૂમિને ઢાંકતે એક એજન પ્રમાણુ ઉચ્ચ મેટી દવજા ફરકાવતે છતે “gયવમત્તા, यास्यति प्रलयं स्वयं । एतत्पादाब्जनन्तारो, वर्द्धिष्यन्ते महाश्रिया" (આ સદગુરૂ અને રાજાને નહિ સાનનારાઓ નાશ પામશે અને તેએા ચરણ કમલને નમનકાર કરનાર સેકેને મહાન લહમીની વૃદ્ધિ થશે, એવી આકાશવાણીથી વર્ગમાં દલિ નાદ કરતે છતે ગુરૂની અત્યત ભક્તિ કરતે હતે. તેમજ રાજાને સાન્નિધ્ય (સહાય) કરતે હતે. એ પ્રમાણે માર્ગમાં પ્રયાણ કરતાં કરતાં રાજા પોતાના નગરમાં આવ્યા. તપશ્ચત્ ગુરૂએ પણ નાભાક રાજને શ્રી સમ્યકત્વ મૂળ બારવ્રત
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
'ઉચ્ચરાવી શુદ્ધ શ્રાવક કર્યો. અને ગુરૂએ બીજે સ્થલે વિહાર કર્યો. ત્યારબાદ દેવતાની સહાયથી વાસુદેવની પેઠે નાલાક રાજાએ અર્ધ ભારતના ત્રણે બંડ સાધ્ય કર્યા તેમજ સેલ હજાર રાજાઓને પિતાને તાબે કરી સર્વ સ્થળે પિતાની આજ્ઞા પ્રવર્તાવીને સમ્યકપ્રકારે રાજ્યનું તથા ધર્મનું પાલન કરે છે. રાજા પિતે નિરંતર ત્રણકાલ પૂજા, સાંજ સવાર - ગુરૂવન્દન, અને સામાયિક, પ્રતિક્રમણાદિ શ્રાવક યેગ્ય નિત્ય કરણ કરે છે. તે રાજાએ દરેક ગામ અને શહેરમાં ‘ઉચા જૈન દેવાલય બંધાવ્યા તેમજ હજારે ધર્મશાળાઓ બંધાવી. વળી ૧ સાહિલીક (નિદા) ર૫રહ. ૩ પૈ -શૂન્ય (ચાડી) ૪ ક . ૫ ઈર્ષ્યા અને મધ, માંસ વિગેરે સાત વ્યસનથી સર્વ ઠેકાણે દરેક પુરૂષને અટકાવ્યા તે સમયમાં કેઈ પણ માણસ મિથ્યાત્વ, પાપ, તેમજ અન્યાય મનથી પણ કરે તે તેને તેજ વખતે તે દેવ શિક્ષા કરતે. એ રીતે રાજાએ પિતાની આજ્ઞા તથા ધર્મ પિતાના રાજ્યમાં ફેલાવવાથી તે દેશના સર્વ જને તેના અનુસારેજ વર્તન કરતા હતા. કહ્યું છે કે “યથા રાજા તથા પ્રજ્ઞા” જે રાજા તેવી તેની પ્રજા હોય છે. એવી રીતે તે દેશમાં જેમ જેમ પુણ્યની વૃદ્ધિ થવા લાગી તેમ તેમ સુવૃષ્ટિ, ધાન્યવૃદ્ધિ, ઘણા પુષ્પ આપનાર વૃક્ષ, ઘણું દુધ આપનાર -ગાયે, ઘણી રત્નમય ખાણે, અત્યંત લાભકારક વ્યાપાર
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૭
સારી રીતે ગમન થઈ શકે તેવા દૂરના દેશો થયા. તેમજ લેાકેા પણ નિરાગી, અત્યંત સુખી, દીર્ધાયુષી, પુત્રાત્રાદિક સંતતીની વૃદ્ધિવાળા થયા. એવી રીતે તે રાજ્યના લોકોને ધર્મ પ્રભાવથી થયેલ સુખ જોઇ દેવલેાકમાં રહેલ ધર્મવત દેવતાએ લજ્જા પામ્યા. બુદ્ધિમાનૂ શ્રી નાભાક રાજા પણ ચિરકાલ શ્રેષ્ઠ રાજ્ય પાલન કરી અંતે અનશન ગ્રહણુ. કરી બારમા અચ્યુત દેવલાકે દેવતા થયા. ત્યાંથી મનુષ્ય જન્મ પામીને મેક્ષમાં જશે તેમજ ચંદ્રાદિત્ય દેવ મનુષ્ય જન્મ પામી મેક્ષ પામશે.
श्री नाभाकनरेन्द्रस्य, निशम्येदं कथानकं । देवद्रव्याच्चदूरेण,. नित्यं स्थेयं मनीषिभिः ।
તાત્પય—આ શ્રી નાભાક રાજાની કથા શ્રવણુ કરીને બુદ્ધિમાનાએ દેવદ્રવ્યથી તદ્ન દૂર રહેવુ ઉચિત છે. શ્રીમાન, મૈરૂતુ'ગાચાર્ય જીએ આ કથા બનાવી છે.
( શ્રી દેવદ્રવ્ય અધિકારમાં નાભાક રાજાની કથા સંપૂર્ણ. ) शिवमस्तु सर्वजगतः परहितनिरता भवन्तु भूतगणाः । दोषाः प्रयांतु नाशं, सर्वत्र सुखी भवन्तु लोकाः ॥
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેવદ્રવ્યના સંબંધમાં કેટલી સૂવાના.
પ્રભુ પૂજા કરવામાં ધૂપ, કાર, એસસ, સુખંડ વિગેરે વસ્તુઓ બનસા સુધી દરેક પાસાની થયાશક્તિ જહેમાસરમાંથી હિં વાપરતાં પિતાના પાર્થી લાવીને વાપરવી એ બસ્કિર તથા યાર્ચ ફલદાયી છે.
-શ્રાવકે દેવદ્રવ્ય અંગ ઉધારકે મકાન અથવા ઘરેણા વિગેરે પર વ્યાજે લેવું નહીં. કારણકે સ્થિતિના ફેરફાર કરી દેવું રહી જાય તે પછી સંબંધાદિ કારણથી શ્રાવકભાઈઓ કહીં શકે નહીં. અને ડુબી જવાને વખત આવે.
૩-દેરાસરમાં મુકાયેલ ફળ નૈવેદ પૈકી જે રાખી મુકવાથી બગડે નહીં તેવાં શ્રીફળ, સોપારી, બદામ, પતાસાં, મેકર વિગેરે તે વેચવામાં આવે છે ને તેની ઉપજ દેવદ્રવ્યમાં ઘય છે પણ તિથિ પર્યાદિકે યા મહોત્સવાદિ પ્રસંગે જ્યારે પુષ્કળ ફળ-નૈવેદ ચડાવવામાં આવ્યું હોય ત્યારે ઠી, ભોજક, માળી વિગેરે જે પ્રભુની ભક્તિ કરનારા છે તેની સારી સંખ્યા હોય તે આપી દેવું. નહીં તે ચોગ્ય માણસને ત્યાં વેચીને તેની ઉપજ દેવદ્રવ્યમાં નાંખવી એવો - શ્રાદ્ધ વિધિમાં લેખ છે પરંતુ તેમ કરવાથી જ્યાં શાસનની હીલના
થાય તેમ હોય ત્યાં વેચવું નહીં વેચાય તેમ ન હોય અગ્ય કે પિતાના વગવાળાને આપવું નહીં. વિચાર પૂર્વક એગ્ય વ્યવસ્થા કરવી.
૪-ચેખાતા ભંડારેમાં ખાડા કે વધારે આવેલ હોય પણ દર માસે અવશ્ય ભંડાર ખાલી કાઢીને વેચવાની વ્યવસ્થા કરવી. વધારે મુદત રાખવાથી ઘણીવાર અંદર છત્પત્તિ થાય છે ને કાઢતાં તેને વિનાશ થાય છે. માટે જીવૃયતના બરાબર થાય તેવું લણ વહીવટ કર્તાઓએ અવશ્ય રાખવું.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
આત્મકલ્યાણને સરસ મા (હિલિકા વાવીશી)
દેવ પૂજા નિસ્ય કીજીએ, ગુરૂ વિષે બહુ આન, ધમાં હદયમાં ધારીએ, તે થાશે - કળા. ૧ પિતા કરવી આપની, ધરીએ આતમ ધ્યાન; ચમ સદશ પરતે ગણે, તે થાયે નાયાણ. ૨ પસ્મિત છેદ શાહ કહ, વિરે ઈમ ધીબત્ત, સવિ છેવ કરો શાસનરસી, તે થાયે કલ્યાણ. ૩ પરબત પથ્થર જાણ, પશ્રી માત સમામ, :અસત્ય ભાષણ છીએ, તે થાયે કલ્યાણ. ૪ ક્રોધ ન કરીએ કર્યું, જે ભાન ગુમામ; -માયા-લોભ નિવારીએ, તો થયે કલ્યાણ ૫ રાગ-દ્વેષને દૂર કરી, મન મર્કટ કરો વા; અદ્રિય, પાંચને વિશ કરે, તે થાયે કલ્યાણ. ૬ -જીવાજીવ પદાર્થનું, ઘટમાં ધરીને જ્ઞાન; સુગુરૂ સમીપ વ્રત આદરે, તે થાયે કલ્યાણ. ૭ ધર્મ સાધનમા કારણે, શરીર પિષ ઈમ જાશે; પણ નહિં વિષયની લાલચે, તે થાયે કલ્યાણ. ૮ રાગ્નિ ભોજન નવિ કીજીએ, ચવિહાર મુખશુ; નમુકાશી નિત્ય ધારીએ, તે થયે કલ્યાણ ૯ માંસ ભક્ષણ ત્યજવું સદા, ઉચિત ન મદિરાપાન; - મધમાખણને છોડી છે, તે શા કલ્યાણ ૧૦ પપ્પા ને પરખી કરી, દર સુમન આણ; લલ્લા શું લાગે નહિં, તે થાયે કલ્યાણ ૧૧
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
'નિત્ય મિત્રથી દૂર રહે, પર્વ મિત્ર તીમ જાણ;
જુહાર મિત્રને સેવીયે, તો થાયે કલ્યાણ. ૧૨ મેક્ષ માર્ગ આરાધવા, રત્ન ત્રયી સુધાર; જ્ઞાન ક્રિયાને આદરે, તે થાયે કલ્યાણ ૧૩ પંચશ્રવ વઈ કરો, પંચાચાર સુખકાર; પંચ જ્ઞાન આરાધીએ, તે થાયે કલ્યાણ. ૧૪ કર્મ કટક બિલ ચૂરવા, જીનવાણી ધરે કર્ણ બ્રાહ્યાભ્યતર તપ કરે, તો થાયે કલ્યાણ. ૧૫ મોહ મદીરા વશ બની, ન થવું સ્ત્રી આશક્ત; નિર્મોહી રહી એ સદા, તિ થાયે કલ્યાણ ૧૬ અષ્ટ કર્મ ધ્વસી ગ્રહ, અક્ષય અનંત સુખ સાર; અષ્ટ મદને જે ગાલીયે, તો થાયે કલ્યાણ. ૧૭મઘ વિષય કષાયને, ભવ ભ્રમણું રૂપ જાણ; નિદ્રા વિકથાસવી છંછીયે, તો થાયે કલ્યાણ. ૧૮ પરસ ભજન નહિં કરે, લુખાનું પણ માન; છવા વશ જે રાખીએ, તે થાયે કલ્યાણ. ૧૮ નારી પ્રત્યક્ષ રાક્ષસી, બુડો નહિં સુજાણ; સુમતિ સદૈવ જે સેવીયે, તે થાયે કલ્યાણ. ૨૦ આ રેકને ત્યજી દઈ ધર્મ શુકલ ધરે ધ્યાન; ક્ષપણુ આરહીએ, તે થાયે કલ્યાણ. ૨૧ અચલ–અનંત-અક્ષય વલી, અવ્યાબાધ સ્વરૂપ;
શિવ રમણી શહ ભેટીયે, તો થાયે કલ્યાણ ૨૨ - ૧૫રય-પાપ ૨ દયા-દાજે ૩ લેભજ શરીર પ કુટુંબવર્ગ ૬ ધર્મ.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી જિન મંદિરમાં દેવદર્શન જનાર અધુઓ તથા મ્હેનાને જરૂરી સૂચનો
૧. શરીરની અશુદ્ધિ દૂર કરી સ્વચ્છ-ચોખાં સુઘડ વસ્ત્ર વિગેરે પહેરી દર્શન કરવા જવું.
૨ નિસ્સિહી વિગેરે. દાત્રિકા
અને પાંચ અભિગમ યથાર્થ સમજીને સાચવવા જાતે લક્ષ રાખવું અને અણજાણુ હાય તેને ધીમે રહીને સ્વકતૅવ્ય સમજાવવું.
૩ દર્શન કરી રહ્યા પછી ધરભણી જતાં પ્રભુને પુષ્ઠ દઈ ચાલવુ નહિ, પણ પાછે પગલે ચાલવું અથવા પડખાના બારણેથી નિકલવું. ૪ પુરૂષાએ પ્રભુની જમણી બાજુએ અને સ્ત્રીઓએ ડાખી બાજુએજ ઉભાં રહી દર્શન-વંદનાદિ કરવાં તેમજ ચૈવ દનદિક વખતે પણ એ વાત અવસ્ય લક્ષમાં રાખવી
૫ દેવદર્શન, પૂજા-ભક્તિ ખાસ કરીને જીવેાની જયણા ( રક્ષા ) પૂર્વક થાય તેમ લક્ષ રાખવું પ્રભુ આજ્ઞામાંજ ધર્મ રહેલા છે. સાંજ સમયે આરતી-પૂજાર્દિક સધ્યા અવસરેજ કરી લેવાં પણ માઠું કરવું નહ
૬- શાન્ત અને મધુર સ્વરે એકાગ્રતાથી પ્રભુ સ્તુતિ કરવી ધોંધાટ થવા ન દેવેશ
છ ગુરૂ વિગેરેને વિનય સાચવવા ભૂલવું નહિ, ગુરૂ ઉપર બહુમાત, અંતરંગ પ્રીતિ રાખવી.
૮ પ્રભુના ચુણા ખતાવનાર ચૈત્યવંદન, સ્તવન, સ્તુતિ વિગેરે દેરાસરમાં કહેવાં અને બીજા પર્વ વિગેરેનું માહાત્મ્ય બતાવનારાં ચૈત્યવંદનાદિ સામાયિક, પ્રતિક્રણ પ્રસંગે કહેવાં, ૮ દેરાસરની નદિકમાં જાને કશી આશાતના કરવી નહિ તેમ તે થવા પણ દેવી નહિ
૧૦ દેરાસર કે ઉપાશ્રયમાં કેાઈ પ્રકારની સ ંસારની કુથલી કરવી નહિ.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ મા (જેનપાઠશાલા, કન્યાશાલા તથા શ્રાવિકા શાલાઓને ખાસ ઉપાગી.) ' છપાય છે શ્રી જૈનગી-૫ સમુરય ભાગ 1 લે-આ પુસ્તકમાં સરસ્વતી–લમીના સુદર મને રજક સં'વાદ નવઅગપૂજાના દુહાનું વિસ્તારથી વિવેચન, શ્રીજન કોન્ફરન્સ તરફથી લેવામાં આવતી સ્ત્રીઓ તથા કન્યાએની પરીક્ષાના ધારણમાં આવતા સ્તવન, સઝાય તથા ગહલીએ, શ્રાવક-શ્રાવિકાઓને નિર'તર ઉપયોગી આવશ્યક કર્તવ્ય પ્રતિક્રમણના દરેક સ્ત્રીના સક્ષેપ હિતુઓ, સ્તવન, ગહલીએ, ગરબા, વિગેરે જરૂરીયાત વિષયોની સ માવેશ કરવામાં આવ્યા છે. વિરોષત:વિવા-લહમીને સવાદ વિદ્યાથી" એને અતીવ પ્રિય તેમજ મેલાવડા પ્રસ‘ગે ખાસ ઉપયોગી થઈ પડે કરે તેમ છે. આ પુસ્તક પણ ઉપર લ ખેલ સ્થાને મળશે, તો કી મત 0-4-0 આ સમુરશ્ચયના બીજો ભાગ પણ કરી તૈયાર થાય છે. પુસ્તકે મલવાનું કાણ: - પુરૂષત્તમ જ્યમલદાસ મહેતા, (Sii બિસ્કી છે. નાણાવટ 5 ડેલીપળ-સુરત, તી શા માનદ વેચદ. ગોપીપુરા, બડેખા ચ કા સુરત, જ કરી 16 (YYYYYYYYYYYYYYYYNONY IFTY مشتری قابلیت تبدیل و یتیلیگو بلا بلا وطن