________________
૨૨૪
મુનિજીવનની બાળપેથી-૬ તે બન્ને માર્ગોને ઉન્માર્ગ બનાવી દેતા હોય છે. ઉત્સર્ગના સ્થાનમાં ઉત્સર્ગ જ જોરદાર ગણાય છે, અને અપવાદના સ્થાનમાં અપવાદ જ જોરદાર ગણાય છે. આમ બને સ્વસ્થાનમાં જેટલા બળવાન છે એટલા જ પરસ્થાનમાં નિર્બળ છે. " હાથીનું બળ જમીન ઉપર જ હોય છે અને મગરનું બળ પાણીમાં જ હોય છે; હવે જે પિતાના સ્થાનમાં મહાબળવાન એવા તે બન્નેને જે પરસ્થાનમાં મૂકી દેવામાં આવે તે બન્ને દુર્બળ થઈ જાય છે. !' મહોપાધ્યાયજીએ “અધ્યાત્મસાર”માં કહ્યું છે કે, “જ્ઞાનગર્ભ વૈરાગ્ય તેને જ કહેવાય જેની પાસે જ્ઞાનાવરણીય કર્મને વિશિષ્ટ પ્રકારને ક્ષયે પશમ હોય તેવું ઉત્સર્ગ અને અપવાદનાં જ્ઞાનમય અને ક્રિયાનયનાં નિશ્ચય અને વ્યવહારના ભેદનું અને સ્થાનનું સૂક્ષ્મ જ્ઞાન હોય. - જે આત્મા ઉપર જણાવ્યા મુજબ પરિણત હોય છે તે આત્મા ઉત્સર્ગ અપવાદમાર્ગને સારે જાણકાર અને સાચો વિનિયોગ કરનાર બને છે. તેવા આત્માને છેદ
ને અપવાદમાર્ગો જાણીને નિષ્કારણ તેનું સેવન કરવા કરાવવાનું દિલ કદાપિ થતું નથી. અતિપરિણત આત્માઓને જે આ અપવાદમાર્ગે જાણવા મળી જાય તે તેમનું પતન પ્રાયઃ થયા વિના રહેતું નથી માટે જ છેદગ્રંથના અધ્યયનની યેગ્યતા ઉપર ગુરુને સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી તપાસ કરવી પડે છે. - શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે, કાચા ઘડામાં નાખેલું પાણી કાચા ઘડાને અને પાણીને બન્નેને નાશ કરે છે. આ જ રીતે અયોગ્ય વ્યક્તિને સૂત્રાર્થનું દાન કરવાથી સ્ત્રાર્થને નાશ
