________________ - - પહોંચેલાઓ માટે દયા-દાન ઉલટાના સવિશેષ આવશ્યક કરે છે. ઉપર જણાવેલા મહાત્માના દયાદાન તેમના અપ્રમત્ત-ભાવમાં - મુનિપશામાં સમાયેલા છે. કેમ કે તેમના શરીરે આગ મુકવામાં આવે, તો પણ તેનાથી તે ચલિત થવાના નથી. ત્યારે તેથી ઉતરતી કોટિની વ્યક્તિના શરીરે આગ ચાંપવામાં આવે, તો તે દોડાદોડી કરી મૂકે તેમ છે. તેથી, તેવા જીવોને માટે દયાદન એક આગળ વધવાનું પગથિયું બને છે. વાસ્તવિક રીતે સૂક્ષ્મતાથી વિચારતાં - ભાવસાધક દ્રવ્ય દયાદાન પણ અપ્રમત્ત ભાવના, સંયમના જ દૂર દૂરના અંગો હોય છે. માટે તથા - પ્રકારના પાત્ર જીવોને માટે ઉપાદેય હોય છે. આ સૂક્ષ્મતા તેઓ શી રીતે સમજે? (1) તે દયાદાન અન્ય જીવોને ધર્મમાં પ્રવેશ કરાવવાને આવશ્યક થાય છે. (2) સંયમ સ્થાનોમાં ચડવાને માટે પોતાને માટે પણ આવશ્યક થાય છે, કે જે દયાદાન પરંપરાએ આત્મવાદને પોષક હોય, તે ઉપાદેય. ઉપર જણાવેલા મહામુનિને લગતી વાતને બીજા પાત્રોને માટે વિહિત દયાદાનના નિષેધ માટે સમજાવવામાં દલીલો આડીઅવળી એવી ગોઠવી દીધી છે, કે જે ઉસૂત્ર પ્રરુપણારૂપ બની ગઈ છે. ઉપર જણાવેલા મહાત્માની વાત એટલા માટે સમજાવવાની જરૂર હતી, કે કોઈના એકાંતથી એવી માન્યતા બંધાઈ ગઈ હોય કે, “અપ્રમત્ત મુનિઓ પણ બીજા સામાન્ય સાધકની માફક બાહ્ય દયાદાન કરી શકે,” તેને “અપ્રમત્ત મુનિની દશા તદ્દન નિરપેક્ષ હોય છે.” એમ સમજાવવાનું જરૂરી હોય તો, તે સમજાવી શકાય અને તેના અપ્રમત્તપણામાં જ દયાદાન સમાઈ જાય છે, તે સમજાવવા જતાં પોતે જ કેટલુંક એકાંત પકડી લઈ, તેથી ઉતરતી કોટીના જીવોને માટે, ને વાસ્તવિક રીતે જેટલે અંશે જરૂરી હોય, તેનો પણ નિષેધ કરી નાખવા સુધી પહોંચી જવાયું. અને ખોટી દલીલોનો આશ્રય લેવાયો. દા. ત. બિલાડી ઉંદરને મારે, ત્યારે તેને અટકાવવાથી બિલાડીને ખોરાકનો અંતરાય પડે. કેમ કે - તે તેનો ભક્ષ્ય છે. તેથી તેને તે ખાતા કેમ અટકાવાય? માટે - “સાધુ મારે નહીં મારવા પ્રયત્ન કરે નહીં, અનુમોદના કરે નહીં, એટલે નવકોટિથી હિંસા ન કરે. તેમ જ નવ કોટિથી જીવાડવા પણ પ્રયત્ન ન કરે. જેમ જગતુમાં ચાલતું હોય, તેમ સહજ રીતે ચાલ્યા કરે. તેમાં સાધુ નિર્લેપ રહે. આગામોમાં જ રવાને માટે રક્ષણ શબ્દ પણ છે. તેના તરફ ધ્યાન જ ન આપે. પરંતુ, સિદ્ધાંત ખોટી દલીલો સાથે જોડી દેવામાં આવ્યો છે. ધ. ત. શ્રાવકો તો સર્વ - વિરતિ નથી ને? તેને ધન દયા કરતા રોકવાનું શું કારણ? વ્રતધારી ન હોય, સમ્યકત્વ વ્રતધારી પણ ન હોય, માર્ગાનુસારી જેવા હોય, તેને પણ નિષેધ શા માટે? ત્યાં અવિરતિને પોષણ મળવાની પ્લીલ આગળ કરવામાં આવેલ છે. પણ માર્ગાનુસારી પોતે જ અવિરતિ છે. તેથી તેના દયાદાનના નિષેધમાં એ દલીલ બિલકુલ વજનદાર નથી. તે દલીલ વિરતિધર માટે કદાચ ભલે થોડી ઉપયોગી હોય, પણ વિરતિધર ન હોય, તેને માટે શી રીતે યોગ્ય ગણાય? શું તેરાપંથી દરેક શ્રાવક શ્રાવિકાઓ સર્વવિરતિધર જ હોય છે? દેશ વિરતિધરની પણ બીજી અવિરતિની બાજુ ખુલ્લી જ હોય છે. તેમાં પણ દયાધન ચરિતાર્થ થઈ શકે છે. વળી બિલાડીની આહારતૃપ્તિ બીજી ઘણી રીતે શક્ય છે. તેને ઉદર મારતાં અટકાવવામાં એટલું નુકસાન નથી કે જેટલું ઉંદરને નુકસાન થાય છે. કેમ કે ઉદરનો તો પ્રાણનો જ પ્રશ્ન છે. શું એકના આહારમાં અંતરાય, અને બીજાના પ્રાણનો નાશ, એ બન્નેય સરખી વસ્તુ છે? સરખી વસ્તુ નથી, એમ સામાન્ય બુદ્ધિથી પણ સમજાય તેવી વસ્તુ છે. બિલાડી અને ઉદરનો પ્રશ્ન પૂછનારની સામે શ્રી ભીખમજી બીજા બીજા પ્રશ્નો ખડા કરે છે, ને તે પ્રશ્નો મારફત “એ દશામાં સાધુ શું કરે?” એમ પૂછે છે પરંતુ “શ્રાવક શું કરે? માર્ગાનુસારી શું કરે? સમ્યકત્વધારી શું કરે?” એમ પૂછયું નથી. સારાંશ કે અલ્પજ્ઞ પ્રશ્નકારને ગૂંચવવાનો એક યુક્તિપૂર્વકનો પ્રયાસ હતો.
