Maha Gurukul Vas Mahashasanni Jawabdar Mukhya Samstha

Catalog link: https://jainqq.org/explore/249672/1

Page #1
8 મહા ગુરુકુળ વાસ છે મહાશાસન ની જવાબદાર મુખ્ય સંસ્થા - - આ મહા-ધર્મશાસનની સમગ્ર જવાબદારી કાયમને માટે ઉપાડી શકે, તેનું સંચાલન ચલાવી શકે, તેનું તેજ કાયમ ઝગમગતું રાખી શકે, જગતના જીવોને મહાશાસન પોતાને શરણે રાખી શકે, તેનો જ ઉપદેશ આપી શકે, તેનો જ પ્રભાવ ફેલાવી શકે, તેના તેજને ઝાંખુ ન થવા દે, તેવા વિશ્વના કેદ્ર ભૂત, પરમ (સુપ્રીમ) સ્થાન પર બિરાજમાન, સર્વની રાક, સર્વની હિતચિંતક, સર્વની સદા શરણ, સર્વની સદા આવાસ ક, લો કોત્તમ (લાગુત્તમ), એવી એક શાશ્વતુ ગુરૂકુળવાસ નામની મહાસંસ્થાની અદભૂત રચના તીર્થ કર ભગવંતાએ જ બતાવી છે, તત્કાલીન રચી છે. સ્થાપી છે, તે પ્રમાણે રચેલી તે મહાસંસ્થા આજે પણ વિદ્યમાન છે. પરંપરાગત ચાલી આવી છે. ચતુર્વિધ સંઘમાં તે કેન્દ્રભૂત છે. તેની બંધારણીય રચના જૈન શાસનની રચનામાં મુખ્ય અને કેન્દભૂત છે. વિશ્વમાં તેનું સ્થાન અનન્ય અને અજોડ છે. તે સંસ્કૃતિની પીપક છે, રક્ષક છે, સંસ્કૃતિનો પ્રાણ છે, એક અપૂર્વ ને અનન્ય માનવી મહાસંસ્કૃતિનો પ્રાણ છે, હૃદય છે. જગતમાંહેની રાજ્ય તંત્રની કેન્દ્ર ચક્રવર્યાદિક, પ્રજાકીય, કૌટુંબિક, સામાજિક, વિગેરે દુન્યવી સંસ્થાઓ તેની સેવિકા છે તેની આશ્રિત છે, તેનાથી અનુપ્રાણિત છે, તેનાથી જીવંત રહેનારી છે. અન્ય ધર્મ શાસનોના ગુરુકુળવાસોના પરમ આદર્શનો આધાર પણ આ ગુરુકુળવાસ ઉપર જ રહે છે. “આ મહા ગુરુકુળ સંસ્થાની બંધારણીય રચના અત્યભૂત છે જ, ધાર્મિક, રાજકીય, આર્થિક, સામાજિક, કૌટુંબિક, પ્રજાકીય, વિગેરેને લગતા સર્વ બંધારણો માટે આદર્શભૂત અને અનુકરણીય તે જ બંધારણ છે. વિશ્વભરમાં તે બંધારણને આધારે જ પ્રાચીન કાળના સર્વશિષ્ટ બંધારણો પ્રચલિત થયા છે. અનાત્મવાદના અંશોરૂપ મિજસાવેલા વાદોના પ્રચાર માટે વર્તમાન કાળે પ્રચલિત થયેલી બહુમતવાદની ભયંકર બંધારણ પદ્ધતિને બાદ કરીને વિચારીએ, તો જગતમાંના સર્વ બંધારણોનું મૂળ તેજ બંધારણ છે,” એમ બંધારણોનો તાત્ત્વિક અભ્યાસ કરવાથી સ્પષ્ટ સમકાય તેમ છે. છતાં, દેશકાળના ભેદ જણાતા કેટલાક બાહ્ય ફેરફારો એ બંધારણના મૂળ તત્ત્વોની એકતાનાં બાંધક થાય તેમ નથી, સર્વનું હિત કરનારી સાર્ધ - સર્વના હિતકર પુરુષોની આજ્ઞા જ તેની માર્ગદર્શિકા છે. એ એક જ તે બંધારણનું મૂળ તત્ત્વ સર્વત્ર અખંડ છે. જેનાથી નુકસાન થવાનો કદી સંભવ જ નથી. ભ્રમણામાં પડવાનો, છેતરાવાની, ઠગાવાનો, ધી ભાવ થવાનો, કલહ કંકાસનો, ખોટી અથડામણ થવાનો કદી સંભવ નથી. તે તો દીવાદાંડીની માફક સદા સીધો જ રસ્તો ચીંધે છે, સીધે માર્ગે લઈ જાય છે, ઈષ્ટ સ્થળે બરાબર પહોંચાડે છે. સર્વત્ર શુભ શુદ્ધ પ્રકાશ જ પાથરે છે. સાધકોની પોતાની અશક્તિથી તેને પોતાને નુકસાન થાય, તે વાત જુદી છે, પરંતુ, આ મહાસંસ્થા તો સદા સર્વત્ર સર્વનું સર્વ પ્રકારનું કલ્યાણ જ કરનારી છે. 1, આવી આ મહા વિશ્વસંસ્થાની બંધારણીય રીતે કેવી છે? અને કેટલી ભવ્ય છે? તેની વિગતવાર રૂપરેખા હાલમાં બાજુએ રાખી- આવી ભવ્ય સંસ્થાના સંચાલકો કેવા ભવ્ય અને કેટલું ચમત કારિક જીવન જીવ મારા હોવા જોઈએ ? તો જ તેઓ જગતમાં સૌથી અસાધારણ પ્રકાર•ી આ સંસ્થા જવાબદારી ઉપાડી શકે? તેનો સંક્ષિપ્ત ખ્યાલ પ્રથમ આ સ્થળ આપી દેવો ખૂબ જરૂરી છે અને અહી જ પ્રસંગોપાત છે.

Page #2
' ' - - - - જ કાં * અ ડદ આ ગુરુકુળ વાસમાંપ્રથમ શ્રી તીર્થંકર પ્રભુના પ્રતિનિધિરૂપ અને સમગ્ર માનવજાતિ અને શ્રી સકલ સંધ ઉપર સંપૂર્ણ કાબૂ ધરાવનાર મહાન જવાબદાર વ્યક્તિ ગુરુ તરીકે, પરમ ગુરુ તરીકે, તે તે કાળના પરમ પુરુષ તરીકે, લાયકાત ધરાવનાર આચાર્ય, પૂજયપાદ, પૂજય, પરમ આદર પાત્ર, અને સર્વને આદેય - વજનવાળા, સમ્યગુદર્શન, શાન, ચારિત્રશીલ અને બીજાને આકર્ષીને તેમાં સરળતાથી ધર્મનો પ્રવેશ કરાવી શકે, તે ગુરુ, મહાગુરુ, જગદ્ગુરુ, ગુરુકુળ વાસના મુખ્ય અધિષ્ઠાતા હોઈ શકે. જે દ્વારકાલીન માનવ પ્રજામાંથી આકર્ષાઈને અનુક્રમે ચડતા ચડતા તે ઉત્કૃષ્ટ સ્થાન ઉપર બિરાજમાન થઈ શક્યા હોય, તેના જેવી લાયકાત ધરાવતી વ્યકિત તે કાળે બીજી મળી શકે તેમ ન હોય. તેથી તે જ વિશિષ્ટ વ્યક્તિ હોય; રાજા, મહારાજા, વિદ્વાનો, કળાવિદો, સામાજિક : પ્રજાકીય આગેવાનો, દેશવિદેશમાં ધર્માચાર્યો, સર્વ ધર્મના આચાયો અને દુન્યવી વિશિષ્ટ પુરુષો, સંશોધકો વિગેરે માન્ય; સત્કાર્ય; પૂજ્ય; દૂરથી પણ પ્રશંસનીય; સ્તુત્ય અને જ્ઞાનનિધિ દીર્ઘદ્રષ્ટિ શાસનની ભાવના સુકાની વ્યકિત જ ગુરુકુળ વાસના આરાધ્ય પરમ ગુર હોઈ શકે. કારણ કે, મહા શાસનના મોટામાં મોટા સુકાની, સંચાલક, સંરક્ષક, વિશ્વમાં પ્રચારક, પાપની ઉત્પત્તિના ધ્વંસક, પવિત્રતા અને શુભતાના સંચારક તરીકેની સર્વ જવાબદારી ઉપાડવા માટે અસામાન્ય વ્યક્તિ જ સમર્થ થઈ શકે, જેનો પ્રભાવ વર્તમાન સમસ્ત જગત ઉપર પડી શકવો જોઈએ. તેની લાયકાત જૈન શાસ્ત્રમાં નીચે પ્રમાણે વિગતવાર વર્ણવવામાં આવી છે: ઉત્તમ વ્રતધારી, ઉત્તમ શીલધારી, દઢ રીતે વ્રતોનું પાલન કરનાર, દઢ રીતે ચારિત્રનું પાલન કરનાર, નિદાન કરવા યોગ્ય - સંપૂર્ણ સાંગોપાંગ - ખોડખાંપણ વગરનું શરીર ધરાવનાર, લાયકાત ધરાવનાર, પૂજા યોગ્ય,માનનીય, રાગરહિત, દ્વેષરહિત, મોહ અને મિથ્યાત્વ રૂપમેલ અને કલંક વગરના, શાંત, જગતની મર્યાદાઓ, પરિસ્થિતિના સારી રીતે જાણકાર, ઉચ્ચ પ્રકારના વૈરાગ્ય-માર્ગમાં સારી રીતે ભીંજાયેલા, સ્ત્રીને લગતી વાતો (ચર્ચા)ના વિરોધી, તે તરફ અણગમો ધરાવતા હોય, ભકતની વાતો (ખાનપાનની ચર્ચા)ના વિરોધી, ચોરો-ની વાતોના વિરોધી, રાજાને લગતી વાતોને વિરોધી, દેશને લગતી વાતોના વિરોધી, અત્યંત દયાળુ,

Page #3
. છે ભવમાં થનારા દુઃખોથી ભય પામતા હોય, ભવભીર, કુશીલના વિરોધી, શાસ્ત્રોના રહસ્યોના પૂરા જાણકાર . શાસ્ત્રોના રહસ્યોને અમલમાં મૂકનારા, રાત અને દિવસના પ્રત્યેક સમયે ક્ષમા - અહિંસારૂપ દશ પ્રકાર મુનિ ધર્મમાં પરોવાયેલા , રાત અને દિવસના પ્રત્યેક સમય બાર પ્રકારની તપશ્ચર્યામાં સાવધાન રહે, પાંચ પ્રકારની સમિતિના પાલનમાં નિરંતર સારી રીતે ઉપયાગવંત રહે, ત્રણ પ્રકારની ગુપ્તિથી નિરંતર સારી રીતે ગાંપવાયેલા રહે, અઢાર હજાર શીલાંગના પોતાની જ શક્તિથી આરાધના કરી રહ્યા હોય, સત્તર પ્રકારના સંયમની એકાંતથી, પોતાની શક્તિથી, વિરાધ " કરવા જાય, ઉત્સર્ગથી વ્રતનું પાલન કરવામાં રુચિ ધરાવતા હોય, શિથિલતા ન આવી જાય, તે માટે જાગૃતિ રાખતા હોય. તત્ત્વમાં રુચિ ધરાવતા હોય, શત્રુ પક્ષ અને મિત્ર પક્ષ ઉપર સમભાવ ધારણ કરી રહતા થાય, ભયના સાતેય સ્થાનકોથી મુકત હોય, મદના આઠેય સ્થાનોનો ત્યાગ કરી ચૂક્યા જાય, નવેય પ્રકારની બ્રહ્મચર્ય વ્રતની પ્તિમાં વિરાધના થઈ જાય, ના કંપના હાય, ભય પામતા હોય. આર્ય (પવિત્ર, ઉચ્ચ) કુલમાં જન્મ્યા હોય, કૃપણ, સ્વભાવ વગરના હોય, આળસ વગરના હોય. સંપત્તિ વર્ગના પ્રતિપક્ષી, વિરોધી હોય, કાયમ ધર્મોપદેશ આપતા હોય, કાયમ ઓધ સામાચારીની પ્રરૂપણા કરતા હોય, મર્યાદામાં રહેતા હોય, અ-સામાચારીથી ભય પામતા હોય, સામાચારીનો ભંગ ન થવા દેતા હોય, આલોચનાને લાયક જીવને પ્રાયશ્ચિત આપવાનું સામર્થ્ય ધરાવતા હોય, વંદન માંડલીની વિરાધના જાણકાર, પ્રતિક્રમણ માંડલીની વિરાધનાના જાણકાર. પાંચ પ્રકારના સ્વાધ્યાયની માંડલીની વિરાધનાના જાણકાર . વ્યાખ્યાન - સૂત્રાર્થ વિવેચન કરવાની માંડલી-વિરાધને જાણ કાર , આલોચના માંડલીની વિરાધનાના જાણકાર. ઉદ્દેશક માંડલીની વિરાધનાના જાણકાર , સમુદેશક માંડલી ની વિરાધનાના જાણકાર, પ્રવ્રજ્યા - મુનિપણાની વિરાધના જાણકાર, ઉપસ્થાપનાની વિરાધનાને જાણ કાર. ઉદ્દેશ, સમુદેશ અને અનુજ્ઞાણે વિરાધને જાણ કાર, - : I

Page #4
- 1 કાળ, ક્ષેત્ર, દ્રવ્ય, ભાવ અને ભવાન્તર, તે સર્વના ભેદ્યના વિચક્ષણતાપૂર્વક જાણકાર, કાળ, ક્ષેત્ર, દ્રવ્ય અને ભાવના આલંબનોના બહાનાથી રહિત. - બાળ, વૃદ્ધ, ગ્લાન, શિખ, શૈલ, સાધર્મિક અને આને અવસ્થાપના કરવામાં-સ્થિર કરવામાં કુશળ, જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, તપના ગુણોનું પ્રતિપાદન કરનારા, ચરણ (સિર્હિ) અને કરણ (સિત્તરિ)ના ધારક, જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપના ગુણોના પ્રભાવક, સમ્યકત્વમાં પૂરા દઢ, કોઈની પણ ગુપ્ત વાત જાહેર ન થઈ જાય. તેને માટે સદા જાગ્રત, ધર્યશીલ, ગંભીર, અત્યંત સાંખ્ય લેયાધારી, તપરૂપી તેજને લીધે સૂર્યની માફક કોઈથી પણ ઝંખવાણા પી શકાય નવા પ્રાણ જાય, દેહ પડી જાય તો પણ છયેય કાયના જીવન સમારંભ સર્વથા ન્યા ગી. તપ, શીલ, દાન, ભાવનારૂપ ચારેય પ્રકારના ધર્મમાં અંતરાય પાડવાથી ભય પામતા હોય, ' ' સર્વ પ્રકારની આશાતનાઓ કરવાથી ભય પામતા હોય, ઋધ્ધિગારવ, રસગારવ, સાતાગારવ, આર્તધ્યાન, રૌદ્ર ધ્યાનથી રહિત, સર્વ આવશ્યક ક્રિયાઓમાં સાવધાન હોય, ઊંચા પ્રકારની લબ્ધિઓ ધરાવતા હોય, આવી પડેલી પીડાઓમાં ખેંચાઈ જવા છતાં, અવધ પાપનું આચરણ ન જ કરે, બહુ ઉંઘણશી ન હોય, અલ્પ નિદ્રાવાળા હોય, બહુ ખાઉધરા ન હોય, મિતાહારી હોય, સર્વ પ્રકારની આવશ્યક ક્રિયાઓમાં સર્વ પ્રકારના સ્વાધ્યાય ધ્યાનમાં, સર્વ પ્રકારના સુબ્બા માં , સર્વ પ્રકારની પ્રતિમા વહન કરવામાં, સર્વ પ્રકારના અભિગ્રહ ધારણ કરવામાં, ભયંકર પી. સી - ઉપસર્ગોમાં પણ જરાય પરિશ્રમનો અનુભવ ન કરતા હોય, ઉત્તમ ઉત્તમ પાત્રોનો સંગ્રહ કરવાની ટેવ રાખતા હોય, અપાત્ર, અયોગ્ય, ચીજને પરઠવવાની વિધિના જાણકાર, સુદઢ શરીરધારી હોય, પરશાસ્ત્રો અને સ્વશાસ્ત્રોના મર્મના ખૂબ જાણકાર, કોધ, માન, માયા, લાભ, અમil. - , ડાન્ય . રમત, કંદર્પ અને ઘણા વાતોડિયાપણાથી રહિત હોય, ભવ્ય પ્રાણીઓને ધર્મકથા વડે કરીને સંસારમાં રહેવાથી અને વિષયોની નાસકિ પગથી પર ઉપજાવીને પ્રતિબોધ પમાડતા હોય. તે ગ9 નાયક થવા યોગ્ય હોય છે.

Page #5
*: * : - તને બેસી આચાર્ય સમજવા છે કે તેને ગણીધર તુલ્ય સમજવા, * ક 1 તેને તીર્થરૂપ-શાસનરૂપ સમજવા.. તેને તીર્થકર (તુલ્ય) સમજવા, તેને અરિહંત તુલ્ય સમજવા, તેને કેવળ જ્ઞાની તુલ્ય સમજવા, તેને જીનેશ્વર તુલ્ય સમજવા, તેને શાસનના પ્રકાશક સમજવા, તેને વંદન કરવા યોગ્ય સમજવા, તેને પૂજા કરવા યોગ્ય સમજવા, તેને નમસ્કાર કરવા યોગ્ય સમજવા, તે દર્શન કરવા યોગ્ય સમજવા, તેને મહાપવિત્ર સમજવા, તે મહાકલ્યાણરૂપ સમજવા, તેને મહામંગળરૂપ સમજવા, તેને સિદ્ધિરૂપ સમજવા, તેને મુક્તિરૂપ સમજવા, તેને શિવરૂપ સમજવા, તેને મોક્ષરૂપ સમજવા, તેને ત્રાતા-રક્ષક સમજવા, તેને સન્માર્ગરૂ૫ સમજવા, તેને ગતિરૂપ સમજવા, તેને શરણરૂપ સમજવા, તેને સિદ્ધ, મુકત, પાર પહોંચેલા, દેવ, દેવોના દેવ સમજવા. આવા મહાપુરુષ, ગણના નાયક બનાવવા, ગણના નાયક બનાવરાવવા, ગણના નાયક બનાવવાની અનુમોદના કરવી, ઉપર જણાવ્યા તેવા, વિશ્વને પાપથી દૂર રાખી કલ્યાણ માર્ગમાં સ્થિર રાખવામાં સમર્થ, મહાશાસ-મી મહાગુરુકુળવાસ સંસ્થાના નાયક, નેતા, અગ્રણી સંચાલક, અધિનાયક કેવા હોવા જોઈએ? તેનો ઘણો ખરો ખ્યાલ ઉપરની હકીકત ઉપરથી બરાબર આવી શકે છે. રાજાઓ, મહારાજાઓ,સંશોધકો, વિદ્વાનો, કલાવિદો, અધિકારીઓ, માંત્રિકો, તાંત્રીકો વિગેરેનો આવા મહાપુરષો આગળ શો હિસાબ હોઈ શકે? તેઓ સર્વે જેમની આગળ હાથ જોડીને ઉભા રહે, તેવા મહાપુરુષ કેટલી ઉચ્ચ કોટિના વિશ્વ કલ્યાણના કાર્યક્ષેત્રમાં જોડાયેલા હોય? તેની કલ્પના કરવી પણ મહામંગલકારી છે. વિશ્વના સાંસ્કૃતિક સર્વ સુતંત્રોના પ્રાણ સમાન, અદભુત શક્તિ સમા, અદ્ભુત સામર્થ્ય સમા, એવા મહાપુરુષોને - એ મહાશાસન જ પકાવી શકે. એ મહાશાસન જ આકર્ષી શકે. એ મહાશાસન જ પોતાને ગુરુકુળવાસમાં નિયોજી શકે. એ મહાશાસન જ તેનો વિના કલ્યાણમાં સદુપયોગ કરી શકે. એ મહાશાસ- જ

Page #6
પર : રાજ મારીને અને ચાર્તિઓને પશિ તેમની મારફન સ્વકિર્તવ્યનિષ્ઠ રાખી શકે નમ્ર સેવકો બનાવી શકે તથા તે છે 1 મહાશાસન જ તેમની મારફત પ્રજાના સર્વ પ્રકારના મતાઓનું પણા નેતૃત્વ ચલાવરાવી શકે. આ ઉપરથી એવી શંકાકુશંકામાં પડવાની આવશ્યકતા નથી કે, “આ કાળે આવી મહાગુરુકુળ સંસ્થાનું એવું તેજ નથી. આવા તેના નેતા નથી. માટે હવે નાથી લાભ શો? અને, તેનું અસ્તિત્વ ટકાવવામાં ફાયદ્ય શો?" આ જાતની માનસિક વિચારણા પલ ન આવવી જોઈએ. કેમ કે: અત્યારે પ્રથમના વખતના જેવા સ્ત્રી, પુરવા, ઝાડો.. જમીનમાં રસ કસ, વિગેરે નથી, માટે આપણે હાથ જોડીને બેસી રહેતા નથી, પણ જે છે, તેનાથી ચલાવીને કર્તવ્ય કરીએ છીએ, તે પ્રકારે - જે કાળ જ પરિસ્થિતિ હોય, તેમાંથી પણ તે કાળની દૃષ્ટિએ જે વિશિષ્ટ વ્યક્તિ મળી આવે, તે જ ને કાળ માટે પૂરા યોગ્ય મહાપુરુષ જ સમજી લેવા જોઈએ. તેની નિશ્રા, એ જ ગરરૂપ હોય છે. તેમાંથી જ કામ લેવાનું હોય છે. જેમ આ પણ કાળને અનુરૂપ હોય છે, તે પ્રમાણે બીજા ઘણાં પલ કાળને અનુરૂપ જ હોય છે. એટલે જ તવા મહાપુરુષની સવોપરિ શ્રેષ્ઠતા અખંડિત રીતે ટકી શકે છે. જો કે કાળદોષ લીધે જેટલી વૃાતા આવી છે, તેના પ્રમાણમાં મહાશાસાની શિસ્ત અને આજ્ઞાનો ભંગ કરી ઝનક મતા, પંથો, ધમાં, સંપ્રદાયો, દર્શન, ધર્મશાસન, સાંસ્કૃતિક બુદ્ધિભેદ, વિગેરે પ્રચલિત થઈ જવાથી કેટલેક અંશ માનવ જાતિમાં જે અરાજકતા ઉત્પન્ન થઇ છે, તેના પ્રમાણમાં પાપ વધ્યું છે. પુણ્યબળ ઘટયું છે. માનવજાત અને પ્રાણીઓના જીવન કલુપિત અને દુ:ખી થયા છે. નબળા અને પરાભવ પામનારા થયા છે. એ પરિણામ મેર જ છે. છતાં, જે કાંઈ પણ મહાશાસનનો પ્રભાવ જેટલે અંશે પ્રકાશવંત છે, તેટલે અંશે જ માનવોને અને પ્રાણીઓને સુખ મળે છે. અણુ પ્રમાણ પણ મહાશાસનનું તેજ કિરણ ઝાંખુ પડે કે - અનંત જીવોને કાંઈને કાંઈ હાનિ થાય જ. આ 242 4 જેવો જ હિસાબ છે. છતાં, તે જ શરણ છે. તે જ ગતિ છે. તે જ ત્રાણ છે. તે જ આધાર છે. તે જ આશરો છે. માટે તે જે કાળે જેવા રૂપમાં સુસંગઠિત, સુશિસ્ત, સુવ્યવસ્થિત રહી શકે તેવા રૂપમાં રાખવા માટે - તન-મન-ધન સર્વસ્વનો ત્યાગ સદાયે માનવજાતે આપ્યા જ કરવાનો છે, સઘય મહાપ્રયાસો કરવાના જ છે. સર્વોત્કૃષ્ટ જીવન જીવવાની દઢ આગ્રહ રાખ્યા જ કરવાનો છે. આ જ સાચો સત્યાગ્રહ છે. બાકી તો સત્યાગ્રહને નામે કેવળ સત્યાગ્રહાભાસ ચાલી રહેલો સમજવો જોઈએ, તેના પ્રત્યેની ફરજ બજાવવામાં શકિત છૂપાવનાર ગુનાપાત્ર છે. આ ઉપરથી સહેજે જ સમજી શકાય તેમ છે કે, આ મહાશાસનમાંથી જે જે નવા દર્શનનો ઉભા થવાથી તથા નવા નવા ધર્મશાસનો ઊભા થવાથી તથા દિગનર, સ્થાનકવાસી, તેરાપંથી, એકાંત નિશ્ચયનયમતી તથા બીજા નાના મોટા સંપ્રદાયો, મતો, પંથો, ઉભા થવાથી જે બુદ્ધિભેદ ઉત્પન્ન થયા છે, તેથી વિશ્વ કલ્યાણના માર્ગમાં એક અનર્થકારી બુદ્ધિ ભેદ્યત્પાદક વિનો ઊભા થાય છે. તેથી, સર્વની ફરજ છે કે, દરે કે મહાશાસનના સાંગોપાંગ વફાદાર બની જવું જોઈએ અને મતો પંથો ઊભા ન કરવાં તે પણ એક વફાદારી છે. પરંતુ, આજે જે રીતે ધાર્મિક અને જ્ઞાતિ - જાતિઓના સામાજિક ભેદ - ભાવો ભૂલી જવાનો ઝેરી પવન ફેલાય છે, તે રીત એકતા - શંભુમેળો કરી નાખવામાં મહા અનર્થ છે. આજની આ એકતા મહાશાસો વફાદારી ખાતર, મહાશાસન તરફની બુદ્ધિભેદ દૂર કરવા ખાતર કરવામાં આવતી નથી. પરંતુ, તે એકતા, માનવ જીવનમાં અનાત્મવાદને સ્થાન અપાવી આત્મવાદના પાયા ઉખેડવા માટે છે. યા મહાશાસનમાંથી પ્રાચીન કાળમાં જુદા પડેલા કોઈ અંક બહાર ધર્મ વિ. વ્યાપક કરી, મહાશાસનનો પ્રભાવ વધુ મંદ પાડવા પ્રયત્નમાં, તે જાતની મહાનાશાત કરવા પ્રયાસમાં સહાય લેવા માટે તે એ કતા કરવામાં આવે છે, જે ભયંકર રીતે વિનાશક છે. જે જરાપણ સહકાર પાત્ર નથી, ઉત્ત• પાત્ર નથી, ઉપાદય નથી. તેથી

Page #7
ક * મક . . કે, છે ક ર -- = = = - - . વ ધર્મ પરિષદ, વિએ ધર્મ પરિપદ, ધર્મ પરિપદ કે વિશ્વ શાંતિ પરિષદ વિગેરે તેની પ્રચારક સંસ્થાઓ વિશાસ્ત્ર છે. . . . - જદા જુદા પાત્ર જીવોને, ધ ધ ક્ષત્રી, ધ જુદા ધમાં - ધર્મશાસન, સંપ્રદાયો, માગ, પથ : મારફત કુદરતી રીતે પોતપોતાને યોગ્ય ધર્મકર્તવ્યો તથા સાંસ્કૃતિ કે અન્ય કર્તવ્યો મળી રહે છે. તે પણ જુદા જુદા નયથી મહાશાસનના યોગ્ય માગી હોવાનું સિદ્ધ કરી શકાય તેમ હોવા છતાં, જેટલા અંશ મહાશાસ/ છત્રછાયાથી માનવોને તેઓ સર્વ માર્ગથી દૂર રાખે છે, નટલ અંશે નુકસાનકારક થાય છે તથા જ મનુ: કાંઈક. કાંઈક હાનિ કરે જ છે. એ નિ:સંશય છે. મહાશાસન સ્વયં - મહા અહિંસારૂપ છે. મદાસત્વરૂપ છે. તેથી જેટલું અંશે દૂર જવાય, નેટલે અંશ હિંસા અને અસત્ય પ્રવર્તે છે. ત્યારે અનાત્મવાદનો પ્રભાવ જેટલ જેટલ અંશ માનવીના જીવનમાં સ્થાન પામતાં જાય, એટલે તેટલે અંશે માહિંસા અને માન્ય પ્રવક્ત, ભલ બજારથી હિંસા કે અસત્ય - પ્રવના દખાય, અહિંસા અને સત્યનો ધ્વનિ ગુંજે, પરંતુ હિંસા અને અન્ય પ્રવાહ વધતા જતાં હોય છે. આ વિમાની આજ:// મહાઅશાંતિનું રહસ્ય છે. માટે જેમ બને તેમ મહાશાસન મૂળ કદભૂત ગુરુકુળવાસ પૂરેપુરું રક્ષણ કરવું. એની પ્રતિષ્ઠા, અને પ્રભાવના કરવી. તેમની તરફ પૂરા વફાદાર રહેવું. જેમ બને તેમ ન ક રહેવું. જેનાથી દૂર રાખનારી ગમે તેવી આકર્ષક અને વર્તમાન સાધનસંપનયન સંસ્થા દાય, તાથી દૂર રહેવું એ જ કલંબ કરે છે. પરમ કર્તવ્ય ઠરે છે. તે સમ્યગદર્શનનું પ્રધાન અંગ છે, મહાશાસ: નરફ, તમ મુખ્ય ગરકાવાસ નરક, ના પ્રાણ આત્મવાદ તરફ, તેરી બંધારણીય શિસ્ત વ્યવસ્થા નફ, અન્ય વફાદારી એ મુખ્ય વ્યવહારિક સદગછે. સમ્યગુદર્શનની નિકટતા છે. શમ - સંવગ - વિંદ અનુકંપા એ ચારમાં પ્રાણસમા એ જ આતિના છે. દવે, ગુર, ધર્મ તરફની વફાદારી, યથાર્થ શ્રદ્ધા, “તમને તેનં. 7 THify: ds" વિગેરે પણ તેમાં જ સમાય છે. માટે જ શ્રી સંઘ, તીર્થો, જિન મંદિર, જૈન શાસનના શાસ્ત્રી, તથા પાંચ દ્રવ્યો, સાતે ક્ષેત્રા, વિગર રૂપ સંપત્તિ અને ધર્મના સાધનો, વિગેરે તરફ વફાધરી, તે સર્વની સારસંભાળ. વાત્સલ્ય, પ્રભાવ, તિની તૈયાર્ચ વિગેરે સમ્યગુદર્શનરૂપ છે. પરંપરાગત શાસનના પ્રતીકો, તવા, પૂર્વાપરના વહીવટ ઠરાવ પટ્ટ કી તરફ વફાદારી. તમે રક્ષણ કરવું. તેના રક્ષણ માટે સર્વસ્વનો ભાગ આપવાની વૃત્તિ, વિગેરે સમ્યગુ દર્શના મુખ્ય સ્વરૂપ સમા છે. સમ્યગુદર્શની સૌથી પહેલો શાસનનો વફાદાર - અન્ય વફાદાર થાય, તેમાં જ સમ્યગુ દર્શનીના બીજા સંખ્યાબંધ કર્તવ્યો ને ગુણો સમાય છે. ઈતિહાસના નિચોડરૂપે કહીયે, તો મહાશાસન- કેદ્ર નામ વર્તમાનકાળ , મૃ. જૈન શાસન છે. ધર્મના - શાસનના મૂળ પ્રવાહનું મૂળ ઝરણું તે જ છે. કારણ કે - તે જ સર્વ નયથી શુદ્ધ, સાંગોપાંગ અને સ્વાદાદ યુક્ત વ્યવસ્થા ધરાવે છે. જો કે - બીજાને માટે આ વાત પરીક્ષા અને સંશોધનની જરૂર છે. આ કામ કે આ વાત સ્વીકારી લેવાનો આગ્રહ અમે કોઈનેય કરતા નથી, પરંતુ શોધ પછી પણ પરિણામ તા અમાં કહીએ છીએ . ના જ આવશે. (હાલના ઐતિહાસિકોને માટે પણ ખાસ સારભૂત સંશોધનની આ વસ્તુ છે. સૌથી પહેલું આ મહત્ત્વની બાબતનું પ્રમાણભૂત સંશોધન કરવું જોઈએ, તે જ કરવામાં તેઓ પણ માગે છે અને વર્તમાન જ ગ• તેમાં ઐતિહાસિક સંશોધનને નામે ઉમાર્ગે દોરી જાય છે. જગત ભૂલભૂલામણીમાં નાંખીને સમાર્ગ અને સત્યથી તુત કરે છે.) સંપ્રદાયોથી નુકસાન એક ગામડાનો વેપારી શહેરમાંની કોઈપણ દુકાથી કે ફરીવાળા પાસેથી પોતાને ર માલ લ, દાચ તેને સસ્તો, ચોખખો, પણ મળી શક્યો હોય છે, છતાં, કોઈક દિવસ ન દુકાનેથી માલ લવા ન અશકય પણ ન - કેમ કે - તેવી દુકા કે ફેરીવાળી પૂરતી મૂડી ન ભાવ પૂરd માલ રાખી શકે, પૂરા વંશવારસા મજબૂમ કાર્યવાહકોને અભાવે કદાચ લાંબી કાળ ચાલતાં હું દુકા ઉપડી પણ જાય, ત્યાંથી દર ક ાના માલ પર 5 વખતે ન પણ આપી શકે. વધુ પ્રમાણમાં કોઈવારે આપી શકે. એમ વખત જતાં કાઈ કાઈ મુકી આવવા

Page #8
લાગે છે. ત્યારે - વંશપરંપરાથી ચાલી આવતી બહોળા કુટુંબ પરિવાર ધરાવતા, ખૂબ મૂડીદાર ગૃહસ્થના નામની પ્રતિષ્ઠિત અને વિશાળ પાયા ઉપર ચાલતી દુકાનમાંથી દરેકે દરેક ગ્રાહકને દરેક માલ તથા તેની પેટાજાતિઓને પણ જુદા જુદા માલ વ્યાબંધ મળી શકે છે. તે દુકાન ધીરધારમાં ધીરજ રાખી શકે છે. મોટું કુટુંબ હોવાથી પેઢી એકદમ ઉપડી જતી નથી, ભાવાની મોટી ઉથલપાથલ વખતે પણ તે ટકી રહી શકે છે. નાણાંકીય ભીડ ની બહુ નડતી નથી. મોટા પ્રમાણમાં દરેક માલનો સંગ્રહ રહેવાથી પૂરતા પ્રમાણમાં માલ તેને ત્યાંથી મળી શકે છે. આવા ઘણા કારણોથી સમજુ વેપારીઓ, નામાંકિત અને મોટી પેઢી સાથે ખાસ સંબંધ બાંધતા જાય છે અને તેની સાથે સંબંધ ટકાવી રાખવા મથતા હોય છે. બીજી પેઢીઆમાંથી કોઇ વખત સસ્ત, ચોખા, સારા અને જદી માલ મળી શકે, નવી સગવડ હોય છે. એ જ માલ લેવા જતાં કદચ મોટી પેઢીમાં કેટલીક મુશ્કેલી પણ વેઠવી પડતી હોય છે યા થા કિસા પણ વદવું પડતું હોય છે. પરંતુ, સમગ્ર દરિથી વિચાર કરતાં તેની સાથે સંબંધ રાખવામાં પરિણામ વધારે ન જાય છે. એ દૃષ્ટિથી સમજુ વેપારીઓ જયાબંધ માલ મળતો હોય, તવી નામાંકિત ને સદ્ધર સારી શાખ ધરાવની અને ઘણા વખતથી જામેલી પેઢી સાથે સંબંધ રાખે છે; તે જ પ્રમાણે - ધર્મ અને ધર્મનું શાસન, વિગેરે એ ક જ હોવા છતાં કાળક્રમ ને જરા જુદા વિભાગ પછી ગયા છે. પરંતુ, જેમ બને તેમ ધર્મ અને શાસનને લાયકના દીર્ઘદ્રષ્ટિ ભરેલા તમામ દિવ્ય સત્ર - કાળ ભાવ બંધબેસતા નાના મોટા તમામ પ્રકારના તત્ત્વો મુખ્ય અને મૂળ પરંપરામાં જ મળી શકે. એ સ્વાભાવિક છે. એક શ્રીમંત કુટુંબ ઝવેરાતની પેટી લઈને જંગલમાં ચાલ્યું જાય છે. તેમાંથી થોડું થોડું લઈ તે કુટુંબને બીજા ભાઇઓ જ્યાં ત્યાં સ્થાન જમાવીને રહી જાય છે. તેમની પાસે રનો તો હોય છે, પણ થોડા થડા હોય છે. ત્યારે, તે પોતા બધોય વારસો મળ્યો હોય, એમ માનીને સાચવી રાખે છે. પરંતુ, તે તેની ભૂલ હોય છે. કેમ કે, બધાય વારસો તો કુટુંબના મૂળ વડા પાસે રક્ષિત રહેલો છે. એ પ્રમાણે જુદા જુદા દર્શન, ધર્મશાસન અને જે ધર્મ દિગંબરાદિક, પેટા સંપ્રધયો પોતપોતાની માન્યતાઓને લગભગ એકાંતથી પકડી રાખીને વારસાને સંકુચિતરૂપમાં સાચવી રાખે છે. વારસાની અવિશાળતા, કુટુંબની આબરૂને પૂરું રક્ષણ આપવાની અશક્તિ, વિગેરે હોય છે. છતાં, ખોટો ખ્યાલ ઉભો કરી મૃગ પરંપરાના પરિચયથી અને તેના લાભોથી જગતુને વંચિત રાખવામાં, અશક્તિ ધરાવનારાઓનો આડંબરી કોલાહલ, સંકુચિત - સમજથી એકાંત પકડી રાખેલા તત્ત્વોની પણ ભપકાબંધ જાહેરાતો અસાધારણ મદદગાર થઇ જાય છે. આથી શાસનની જવાબદારી થીડાએક લોકોને ઉપાડવી પડે છે તેથી સમજાશે કે - મૂળ વસ્તુ સાંગોપાંગ અને બરાબર ચાલે, તે વધારે લાભકારક રહે છે. પરંતુ, આજે મૂળ શાસtી. મુખ્ય પરંપરામાં પણ નવા સંપ્રધયા પડવાથી મૂળને ઘણો જ ધક્કો લાગે છે. તે પણ એક મોટામાં મોટા દા' ગણાય છે. તે પણ મહાશાસનનો મોટામાં મોટી આશાતના છે. કારણ કે, કોઈ પણ સંપ્રધય, એકદેશીય વ્યવસ્થા ધરાવતો હોય છે. સાંગોપાંગ સંપૂર્ણ તે હોઈ શકતા જ નથી. તેમાંથી એકાદ બાબત વધારે સારી મળી શકે તેમ હોય છતાં, તે સાંગોપાંગ " હોવાથી, કોઈ બાબતમાં બિનજરૂરી અધિકતા કરી નાંખવાથી, ને કોઈને કોઈ બાબતમાં ધૂમતા રહેવા દેવાથી, કોઈ કોઈ વ• ન હણે જ. તેથી જે, ". જન શાસનરૂપ મૂળ પરંપરામાં ગમે તેટલી ખામીઓ જાવામાં આવતી હોય, છતાં, તે જ આશ્રયે રહી વફાદાર રહેવામાં જ સમ્યગુ દષ્ટિપણું છે. કેમ કે - તે જ મૂળ પરંપરા હવા વિના મજબૂત પૂરાવાઓ મળે છે. તેના પ્રમાણમાં બાધક પૂરાવા મળતા જ નથી. પરંપરાગત શાસ્ત્રો, પરંપરાગત શાસ્ત્રોક્ત તીર્થો, પરંપરાગત આચાર્યો. પરંપરા. અને તે દરેક લગતા સચોટ ઐતિહાસિક પૂરાવા તથા જગતની મુખ્ય ભારતની પ્રજામાં એકંદર ને શાસ્ત્રના આગેવાનો પ્રાચીનકાળથી અગ્રેસરપણું વિગેરે જોતાં, તે મૂળ પરંપરા હોવાને કાંઇ પણ શંકા વિદ્વાન રકવા પામ જનમ થી. - આથી કરીને, વખતોવખત સમફેરને લીધે નીકળતા જુદા જુદા સંપ્રદાય મૂળ પરંપરા તરફ અશ્રદ્ધા ઉ૫શ કરી,

Page #9
મહાશાસન તરફની વફાદારી ઢીલી પાડવામાં સહાયક થવાથી મહા આશાતનાના કારણભૂત બની જાય છે. આ જગત ઉપરનો મહાઅનર્થ છે જે સર્વ અનિષ્ટોનું સબળ કારણ છે. " " વાસ્તવિક રીતે સંપ્રદાય જુદા પાડવાની કોઈ પણ જરૂર હોતી નથી, કેમ કે, જેઓ નવા નવા સંપ્રધયા કાઢવા ઈચ્છતા હોય છે, તે પોતે જ આજ્ઞામાં રહીને - મૂળ પરંપરામાં - રહીને - પણ ઉચ્ચ જીવન જીવી શકે છે. એક ગ૭ના રૂપમાં પણ કદાચ સાથે રહી શકે છે. જુદું જુદું પ્રતિપાદન કરવાનીય આવશ્યકતા પડતી નથી, કેમ કે - મૂળ પરંપરામાં સાંગોપાંગ બધી પ્રરૂપણા જે સ્વરૂપમાં પ્રથમથી ચાલી આવતી હોય છે, તે તે જ હોય છે. તેમાં સર્વ નયો સાપેક્ષ જુદું જુદું પ્રતિપાદન હોય જ છે. શાસ્ત્રનો કાળક્રમે જે ભાગ ગયા, તે તો આવવાનો નથી, ત્યારે જે બચ્યો હોય, તેને જ પ્રમાણભૂત માનવામાં કોઈનેય હરકત હોવી ન જોઈએ. કેમ કે, બીજો ઉપાય નથી હોતો, જયાં સુધી કેવળજ્ઞાની નીર્થકર પ્રભુ ન થાય, ત્યાં સુધી ફરીથી શાસ્ત્રી, પરંપરા કે નવું શાસન શરૂ થઈ શકે તેમ "થી હોતું. પછી સંપ્રદાયો દા શા માટે પાડવા? જુદા પાડવામાં કોઇ અજ્ઞાન કે આવેશ કારણભૂત બની જાય છે. સિવાય, બીજું કોઈ પણ કારણ સંભવિત નથી હોતું. દા. ત. દિગંબર સંપ્રદાય લઇએ, તે વર્તમાનમાં વિદ્યમાન કોઈ પણ જે શાસનથી જુદા પડેલા સંપ્રદાય કરતાં પ્રાચીન છે, તેમાં બે મત નથી, પરંતુતેમનાં ઇતિહાસ દેદ મૂળ સુધી પહોંચતી નથી, તેમની વ્યવસ્થા, સાધન, શાસ્ત્રો, વિગેરે મૂળ પરંપરાગત હોવાના પુરવાર થતા નથી, જેટલી વસ્તુ સમાન છે, તે સિવાયની બાબતો સાદ્વાદ સાથે સંગત થતી નથી, મહાશાસન લાયક વ્યાપક તત્ત્વો સાથે સંગત થતી નથી. ઘણી બાબતમાં તેમને એકાંતવાદ પકડવો પડે છે. સ્થાનકવાસી સંપ્રદાય લઈએ: એ પણ મુસલમાન કાળની મૂર્તિભંજ ક વૃત્તિના કાળે જ-મ પામેલ છે, બત્રીસ સૂત્રો ઉપર ગુજરાતી ભાષામાં મો, આચાર્યના તે વખતે ટબાર્થ લખાયા હોવાથી તેટલા જ તેઓથી વાંચી શકાયાં ને સમજી શકાયાં. તેથી તેટલા જ પ્રમાણભૂત માનવાની કલ્પના તેઓના સંચાલકોએ પ્રચલિત કરી લીધી છે. શરૂઆતમાં સાધુઓ ત્યાગ તપશ્ચર્યામાં ઘણા જ કડક હતા. ત્યારે આજે તો એ કડકાઈ લગભગ ઓસરી જ ગઈ છે. પણ ઉલટામાં અનાત્મવાદના વર્તમાન જમાનાની ગણાતી ઘણી છાયામાં પ્રવેશી ગયા હોવાનું જોવામાં આવે છે. લોંકાશાહ પછી બેત્રણ સંકડા પછી એ સંપ્રદાયે પોતાનો આકાર ધારણ કર્યો હતો. પરંતુ, લોંકાશાહ નું એક પણ પુસ્તક કે એક પણ લીંટી લખેલી મળતી નથી. લોંકાશાહના અનુયાયીઓના પ્રથમ તો મૂળ પરંપરામાં લોકાગચ્છ નામનો એક ગચ્છ જ સ્થપાયો છે, જે પ્રતિમા પૂજામાં માનતો હતો. સામાન્ય શિસ્ત એવી છે, કે - પ્રરૂપણામાં બહુ ફેરફાર ન હોય, માત્ર થોડો ઘણો જ ફેરફાર હોય, તો, શાસનમાંનાં એક પટાગચ તરીકે સ્થપાય છે. મોટા ફેરફાર અને તે પણ મુખ્ય મુદ્દાન હોય, તો જ તેને જુદા સંપ્રદાય તરીકે જુદા ગણવામાં અને જુદા પાડવામાં આવે છે. ' દા. ત. દિગંબર સંપ્રદાયે પરંપરાગત શાસ્ત્રોને જ અમાન્ય ઠરાવ્યા, કારણ કે, વસ્ત્રના એકાંત ત્યાગના વિરોધમાં શાસ્ત્રોમાં મુનિને વસ્ત્રધારણ કરવાની જે જે વાત આવે, તે બધુંય અપ્રમાણ ઠરાવવું જ પડે. તેમાં, પ્રથમ - સ્ત્રીઓના સાધુપણાનો વાંધો આવવા લાગ્યો. આગમોમાં, કથાઓમાં તેવા પ્રસંગો આવે. તેથી તેવી કથાઓ ને તેવા પ્રસંગો બધા ટાળવા પડે. ટાળી ટાળીને કેટલું ટાળવું? કેટલું અપ્રમાણભૂત ઠરાવવું? અને કેટલું પ્રમાણભૂત ઠરાવવું? કેવળજ્ઞાની-ની ભક્તિમાં પણ વસ્ત્ર પાત્રાદિકનો સ્વીકાર આવી જાય. ત્યારે પણ એ જ મુશ્કેલી આવે. તથા આત્માની એકાંત નિશ્ચય નયની દશા જ પ્રમાણભૂત, એવી કેટલાકની માન્યતાએ પણ કેવળજ્ઞાનીના વ્યવહારિક જીવનના સ્વરૂપમાં અગવડ આવવા લાગી, એટલે કેવળીની ભક્તિ પણ છોડવી પડી. તેથી “શાસ્ત્રો જ મૂળથી પર થયેલાં છે." એમ જાહેર કરવું પડયું. પરંતુ, શાસ્ત્રો જ જયારે નષ્ટ હતાં, તો પછી આજ• આટલું બધું વિશાળ દિગંબર સાહિત્ય શા આધારે રચાયું? આનો પ્રામાણિક જવાબ એ છે, કે - પરંપરાગત ગુરુઓ પાસેથી જે કાંઇ મળ્યું - તે ઉપરાંત, તાંબર માન્ય શાસ્ત્ર પરંપરામાંથી પોતાને સંપ્રદાય સાથે ઘટતું અને જરૂરી લાગ્યું, તે લઈ, તેના ઉપર સર્વ પ્રકારની નવરચનાઓ કરી લઈ વ્યવસ્થિત શાસ્ત્રોનો સંગ્રહ

Page #10
મેળવી લીધો. એમ, શાસ્ત્રો જેવી શાસનની મૂળ વસ્તુ ઉડાડવાથી તેમને સાથે રાખી શકાયા નહીં. સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયે પ્રતિમા, મંદિર, અને તેની પૂજા, સાથે જ કલ્યાણક ભૂમિઓ વિગેરે કે જે દેવતત્ત્વના ચાર તિશેપા સાથે સંબંધ ધરાવે છે, દેવતત્ત્વ કે જે, ગુરુતત્ત્વ અને ધર્મતત્ત્વનું મૂળ છે, તેને જ ઉડાડવા જેવું કર્યું. તેના વિશાન સિદ્ધ સ્વરૂપનું અપમાન તથા તે ઉડાવવા ખાતર શાસ્ત્રોનો અમુક ભાગ અમાન્ય ગણવામાં આવ્યો તથા આચારો વિગેરેની લગભગ નવી કલ્પના કરવા ઘણી તોડતાડ કરવી પડી. માટે, તેને પણ મૂળ શાસન સાથે રાખી શકાય તેવો માર્ગ જ ન રહે. તેઓ પણ જો આશામાં રહી, ઉત્સુત્ર પ્રરૂપણા વિના તીવ્ર આચાર વ્યવહાર તપોનુષ્ઠાન કરીને સાથે જ રહી આત્મ સાધન કરી શકત, યા કદાચ જુદા ગચ્છના રૂપમાં સાથે રહી શકત, તો તેમાં કોઈનો ય વિરોધ ન આવત. અતિ પરિણતિ જેવી આચાર પ્રવૃત્તિ આદરી, સાથે ઘણા જ બીજા ફેરફારો અને પ્રરૂપણાઓ શરૂ કરી, આથી, મૂળ શાસન પરંપરાના તેજને ધક્કો પહોંચાડવામાં આવ્યો. અને આજે એ અતિપરિણતિ ઓસરી ગઈ, અપરિણતિ શરૂ થઈ ગઈ. આમ પોતપોતાની માન્યતાના આગ્રહમાં અથવા તેના પ્રચારની ધગશમાં “વિશ્વ કલ્યાણની મૂળ વસ્તુને કેટલો ધક્કો પહોંચશે?” તેનો તે વખતે ઉત્સાહના પૂરમાં તેનો ખ્યાલ રહ્યો નથી. અને પાછળથી સંપ્રદાય જામ્યો પછી, સાચું સમજાય, જુદો ચોકો જમાવવામાં નુકસાન સમજાય, તો પણ પછી ખેંચાખેંચી અને અંદર અંદરના મતભેદોને લીધે પાછું ઠેકાણે આવવાનો કોઈ ઉપાય હાથમાં આવતો નથી. પછી, કાળાંતરે સંપ્રદાયમાં ઘણા દોષો ઉત્પન્ન થવા છતાં પણ થાગડથીગડ કરીને તે નભાવ્યે જ જવું પડે છે. અને વિશ્વકલ્યાણકર મૂળ શાસનને ધક્કો લાગ્યા કરે છે, ને તેની મહા આશાતના થાય છે. તે ધ્યાનમાં રહેતી નથી. માની લઈએ કે - મૂળ પરંપરામાં - અયોગ્ય વ્યક્તિઓની કેટલેક અંશે ભરતી થઈ ગઈ હોવાથી, તેને શુદ્ધ કરવાની જરૂર હોય, તો તેનો ઉપાય એ છે, કે તેમાં જ દાખલ થઈને, પુરુષાર્થથી યોગ્ય અધિકાર પ્રાપ્ત કરીને, દરેકને હટાવી શકાય છે. ને શાસનનું તેજ અખંડ રાખી શકાય છે. જુદો ચોકો જમાવવામાં પણ એવી જ માનસિક નિર્બળતા અને શાસન તરફની અ-વફાધરી અષ્ટ જ છે. તેથી “અંદર રહીને શાસનનો તેજોવધ ન થવા દેવો.” તે જ વધુ સુંદર, સંગત અને પ્રામાણિક ઉપાય છે. કાળાંતરે, નવા સંપ્રદાયમાં પણ અયોગ્ય વ્યકિતઓની ભરતી થાય તો ખરી જ. ત્યારે તેમાંથી પણ જૂઘે સંપ્રદાય પાડવો જોઈએ ને? અથવા તે સડાને ઢાંકવાના પ્રયાસો કરવા જ પડે. બેમાંથી એક રસ્તો લેવો જ પડે. એટલે આખરે ત્યાંના ત્યાંજ આવી જવાય છે. તે મુજબ સ્થાનક્વાસીમાંથી તેરાપંથી પથ લગભગ 200 ઉપરાંત થોડાક વર્ષોથી જ નીકળ્યો. તેણે ત્યાગની અતિશયતામાં ઉત્સુત્ર પ્રરુપણા કરવા પાછળ પાછું વાળીને જોયું જ નહિ અને ઉત્સાહમાં ને ઉત્સાહમાં ઉત્સત્ર પ્રપન્ના અને તત્કાલીન નવી રચનાઓ જેમ તેમ તાણી ખેંચીને કરી નાંખી. કે જેની જરૂર નહોતી, જેની આખી પ્રવૃત્તિ શાસનના તેજને ઝાંખુ પાડવામાં પરિણમી છે. કેમ કે શાસનની સર્વ દિગ્ગામિની વ્યવસ્થાને તે સમજી શકયા જ નહીં. દા. ત. સાતમા ગુણ સ્થાનકથી માંડીને અપ્રમત્ત શામાં રહેલા સાધુ મહાત્મા - એકાગ્રપણે નિર્વિકલ્પ બાનમાં હોય, તો જ તેમની અપ્રમત્ત દશાની સ્થિતિ અને નિર્વિકલ્પ સમાધિ ટકી શકે છે. તે સ્થિતિમાં તેમની સામે કે આજુબાજુ જે કાંઈ થાય, તેનાથી તે અલિપ્ત જ રહે છે. પછી, તેની સામે આવીને કોઈ ભયંકર હિંસા કરે કે - ફોસલાવીને તેની પોતાની પત્ની ઉપર બળાત્કાર કરતો સાક્ષાત દેખાય, તો પણ, તે તો, તે વખતે સ્વનિષ્ઠ હોવાથી નિર્લેપ રહે. એ સ્વાભાવિક છે. તેમાંથી જો તે મહાત્મા-શાસનના મહત્ત્વના કારણ વિના ચલિત થાય, તો - તે પોતાના સંયમ સ્થાનથી જરૂર પતિત થાય જ. તેમાં બે મત છે નહીં. પરંતુ આ વાત બધેય ધટાવાય નહીં. તેનાથી ઉતરતા સાધકોની તેવી દશા નથી હોતી. તેથી ધર્મમાં પ્રવેશ કરનારાઓ કે એ પૂરી સ્થિતિએ ન

Page #11
- - પહોંચેલાઓ માટે દયા-દાન ઉલટાના સવિશેષ આવશ્યક કરે છે. ઉપર જણાવેલા મહાત્માના દયાદાન તેમના અપ્રમત્ત-ભાવમાં - મુનિપશામાં સમાયેલા છે. કેમ કે તેમના શરીરે આગ મુકવામાં આવે, તો પણ તેનાથી તે ચલિત થવાના નથી. ત્યારે તેથી ઉતરતી કોટિની વ્યક્તિના શરીરે આગ ચાંપવામાં આવે, તો તે દોડાદોડી કરી મૂકે તેમ છે. તેથી, તેવા જીવોને માટે દયાદન એક આગળ વધવાનું પગથિયું બને છે. વાસ્તવિક રીતે સૂક્ષ્મતાથી વિચારતાં - ભાવસાધક દ્રવ્ય દયાદાન પણ અપ્રમત્ત ભાવના, સંયમના જ દૂર દૂરના અંગો હોય છે. માટે તથા - પ્રકારના પાત્ર જીવોને માટે ઉપાદેય હોય છે. આ સૂક્ષ્મતા તેઓ શી રીતે સમજે? (1) તે દયાદાન અન્ય જીવોને ધર્મમાં પ્રવેશ કરાવવાને આવશ્યક થાય છે. (2) સંયમ સ્થાનોમાં ચડવાને માટે પોતાને માટે પણ આવશ્યક થાય છે, કે જે દયાદાન પરંપરાએ આત્મવાદને પોષક હોય, તે ઉપાદેય. ઉપર જણાવેલા મહામુનિને લગતી વાતને બીજા પાત્રોને માટે વિહિત દયાદાનના નિષેધ માટે સમજાવવામાં દલીલો આડીઅવળી એવી ગોઠવી દીધી છે, કે જે ઉસૂત્ર પ્રરુપણારૂપ બની ગઈ છે. ઉપર જણાવેલા મહાત્માની વાત એટલા માટે સમજાવવાની જરૂર હતી, કે કોઈના એકાંતથી એવી માન્યતા બંધાઈ ગઈ હોય કે, “અપ્રમત્ત મુનિઓ પણ બીજા સામાન્ય સાધકની માફક બાહ્ય દયાદાન કરી શકે,” તેને “અપ્રમત્ત મુનિની દશા તદ્દન નિરપેક્ષ હોય છે.” એમ સમજાવવાનું જરૂરી હોય તો, તે સમજાવી શકાય અને તેના અપ્રમત્તપણામાં જ દયાદાન સમાઈ જાય છે, તે સમજાવવા જતાં પોતે જ કેટલુંક એકાંત પકડી લઈ, તેથી ઉતરતી કોટીના જીવોને માટે, ને વાસ્તવિક રીતે જેટલે અંશે જરૂરી હોય, તેનો પણ નિષેધ કરી નાખવા સુધી પહોંચી જવાયું. અને ખોટી દલીલોનો આશ્રય લેવાયો. દા. ત. બિલાડી ઉંદરને મારે, ત્યારે તેને અટકાવવાથી બિલાડીને ખોરાકનો અંતરાય પડે. કેમ કે - તે તેનો ભક્ષ્ય છે. તેથી તેને તે ખાતા કેમ અટકાવાય? માટે - “સાધુ મારે નહીં મારવા પ્રયત્ન કરે નહીં, અનુમોદના કરે નહીં, એટલે નવકોટિથી હિંસા ન કરે. તેમ જ નવ કોટિથી જીવાડવા પણ પ્રયત્ન ન કરે. જેમ જગતુમાં ચાલતું હોય, તેમ સહજ રીતે ચાલ્યા કરે. તેમાં સાધુ નિર્લેપ રહે. આગામોમાં જ રવાને માટે રક્ષણ શબ્દ પણ છે. તેના તરફ ધ્યાન જ ન આપે. પરંતુ, સિદ્ધાંત ખોટી દલીલો સાથે જોડી દેવામાં આવ્યો છે. ધ. ત. શ્રાવકો તો સર્વ - વિરતિ નથી ને? તેને ધન દયા કરતા રોકવાનું શું કારણ? વ્રતધારી ન હોય, સમ્યકત્વ વ્રતધારી પણ ન હોય, માર્ગાનુસારી જેવા હોય, તેને પણ નિષેધ શા માટે? ત્યાં અવિરતિને પોષણ મળવાની પ્લીલ આગળ કરવામાં આવેલ છે. પણ માર્ગાનુસારી પોતે જ અવિરતિ છે. તેથી તેના દયાદાનના નિષેધમાં એ દલીલ બિલકુલ વજનદાર નથી. તે દલીલ વિરતિધર માટે કદાચ ભલે થોડી ઉપયોગી હોય, પણ વિરતિધર ન હોય, તેને માટે શી રીતે યોગ્ય ગણાય? શું તેરાપંથી દરેક શ્રાવક શ્રાવિકાઓ સર્વવિરતિધર જ હોય છે? દેશ વિરતિધરની પણ બીજી અવિરતિની બાજુ ખુલ્લી જ હોય છે. તેમાં પણ દયાધન ચરિતાર્થ થઈ શકે છે. વળી બિલાડીની આહારતૃપ્તિ બીજી ઘણી રીતે શક્ય છે. તેને ઉદર મારતાં અટકાવવામાં એટલું નુકસાન નથી કે જેટલું ઉંદરને નુકસાન થાય છે. કેમ કે ઉદરનો તો પ્રાણનો જ પ્રશ્ન છે. શું એકના આહારમાં અંતરાય, અને બીજાના પ્રાણનો નાશ, એ બન્નેય સરખી વસ્તુ છે? સરખી વસ્તુ નથી, એમ સામાન્ય બુદ્ધિથી પણ સમજાય તેવી વસ્તુ છે. બિલાડી અને ઉદરનો પ્રશ્ન પૂછનારની સામે શ્રી ભીખમજી બીજા બીજા પ્રશ્નો ખડા કરે છે, ને તે પ્રશ્નો મારફત “એ દશામાં સાધુ શું કરે?” એમ પૂછે છે પરંતુ “શ્રાવક શું કરે? માર્ગાનુસારી શું કરે? સમ્યકત્વધારી શું કરે?” એમ પૂછયું નથી. સારાંશ કે અલ્પજ્ઞ પ્રશ્નકારને ગૂંચવવાનો એક યુક્તિપૂર્વકનો પ્રયાસ હતો.

Page #12
શ્રાવકને માટે - વિરતિધર સિવાય તે માટે પણ દયાઘનનો સર્વથા નિષેધ શા માટે? પણ હવે, તે વાતને ઉલટાવવાનો પ્રસંગ આવી ગયો છે. કારણકે - ભૂલ સમજાવા લાગી છે. પરંતુ, જયારે એક સંપ્રદાય થાય છે, ત્યારે તેને બધી રચના નવેસરથી કરવી પડે છે. તે તો મહાશાસનની છાયામાં જે હોય, તે પ્રમાણમાં પૂરેપૂરી થઈ શકે નહીં. પછી વખત જતાં, સડા પેસવા માંડે, ત્યારે ઉપાય ન રહે, ત્યારે તેને ઢાંકવા પડે. પરિણામ શાસનનું તેજ હસવામાં આવે છે. શરૂઆતમાં સ્થાનકવાસી અને તેરાપંથીની સાથેના આવા મતભેદોના જેટલા મુદા છે, તેને બાદ કરતાં, તેઓ આત્મવાદના પોષક રહેતા હતા અને તેની પાછળ ભોગ આપતા હતા. ત્યારે આજે તો તે બન્નેયમાં અનાત્મવાદના પોષકતત્ત્વો તરફ અજાણતાં પણ ધામ શ્રદ્ધા વધતી જાય છે અને તે તરફ વેગબંધ ધસી રહ્યા છે, જોવાય છે. કાનજી સ્વામીના અનુયાયીઓ - બહારથી પોતાને દિગંબર તરીકે ઓળખાવી વકીલી પોલિસી ગોઠવી, દિગંબર સંપ્રદાયની સહાનુભૂતિ મેળવી, મૂળ પરંપરાભૂત તાબિર શાસનથી બચવાની ઢાલ તરીકે રાખે છે. અને “અવસરે દિગંબર વિદ્વાનો અને તેના સાધનોની તથા બળની ઢાલ આગળ ધરી રાખીને આપણું રક્ષણ કરી લઈશું,” એવી ધારણાથી તેઓ તેનો જાહેરમાં આશ્રય લે છે. છતાં, “તે સંપ્રદાય કરતાં પણ પોતાના સંપ્રદાય જુદી જાતનો છે.” તેમ સમજીને તેને જીવંત રાખવા માટે, જયાં દિગંબરી મંદિરો છે, ત્યાં પણ પોતાના સંપ્રદાયના મંદિરના પાયા રોપવાની ચેષ્ટા કરી રહ્યા છે. કેમ કે “આ પાંવ દિગંબર સંપ્રદાય કાયમ ચલાવી શકશે નહીં. તે વખતે પોતાના સંપ્રદાય તરીકેના બંધાવેલા જુદા મંદિરને કેન્દ્રમાં રાખીને કરેલી પોતાની સાંપ્રદાયિક રચના ચાલુ રાખી શકાય”, આ પૉલિસી રાખવામાં આવી જણાય છે. દિગંબર સંપ્રધય પણ અપ્રમત્ત મુનિપણું પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી નિશ્ચયનયનું સાતમા ગુણ સ્થાનકના અપ્રમત્તભાવને જ સમ્યગુ દર્શન માને છે. તે અપેક્ષાએ તેની પહેલાંની બધી પ્રવૃત્તિ મિથ્થારૂપ છે અને તે બરાબર છે. કેમ કે - એ જાતની નય સાપેક્ષ શાસ્ત્રીય પરિભાષા થઈ અને શ્વેતામ્બર પરંપરા પણ તેમાં સંમત જ છે. પરંતુ, ચોથા ગુણ થાનકના નિશ્ચિત સમ્યકત્વ કાતિની અપેક્ષાએ તેઓ પણ દેશ વિરતિ,પ્રમત્ત સર્વ વિરતિ વિગેરે જેવા પાત્રો માટે તદ્યોગ્ય આચાર વ્યવહાર અને આદરણીય પણ માને છે. નિષેધ્ય માનતા નથી. અને ચોથા ગુણઠાણાના સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિની પહેલાંની અવસ્થામાં સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિ માટેની પ્રવૃત્તિને અભ્યાસરૂપ વ્યવહાર માનીને તેટલા પૂરતી તેને પણ તેવા પાત્ર જીવોને માટે ઉપાદેય માને છે. સાતમું ગુણસ્થાનક પામવામાં - માર્ગાનુસારિતા, મિશ્ર, ચોથે, પાંચમું * છઠ્ઠ ગુણસ્થાનક કારણભૂત છે. ત્યાં ન પહોંચ્યો હોય, તેને ત્યાં પહોંચવા આ માર્ગમાંથી યથા સંભવ પસાર થવું પડે છે. એકલા આત્માના બળથી સીધેસીધા કર્મોનો ક્ષય કરવાનું બળ કોઈક વ્યક્તિ સિવાય, ત્યાંથી પસાર થયા વિના કોઈમાં હોતું નથી. પગથિયાં ક્રમે જ ચડાય છે, નહીંતર પગથિયાંની વ્યવસ્થા જ નકામી ઠરે છે. માટે અપ્રમત્ત અવસ્થાના એવંભૂત નયની અપેક્ષાના સમ્યગુદર્શનની અપેક્ષાએ - છઠ્ઠા સુધીની બધી પ્રવૃત્તિ મિથ્યાત્વરૂપ ખરી. તેમાં શંકા નથી. પણ ચોથાના નિશ્ચિત સમ્યકત્વવંતને સાતમું ગુણઠાણું પામવા માટે વ્યવહાર નથી તેની અતિ આવશ્યકતા પણ ખરી જ. ને તે દિગંબર સંપ્રદાય પણ સ્વીકારે છે. છતાં, કાનજી સ્વામીના મતમાં તેનો નિષેધ કરવામાં આવે છે. તે દિગંબર સંપ્રદાયને કે તેના કોઈ પણ પૂર્વાચાર્યને સંમત નથી જ. ખુદ શ્રી કુંદકુંદાચાર્યને પણ તે સંમત નથી. શું સમયસાર - ગ્રંથની રચના અને શિષ્યને તેના પાઠની પરંપરા આપતી વખતે, તેઓ શું અપ્રમત્ત ભાવમાં જ હશે? કે પ્રમત્ત ભાવમાં પણ કોઈ વાર આવ્યાં હશે? જયારે પ્રમત્ત ભાવમાં આવ્યા હશે, ત્યારે મિથ્યાત્વની સ્થિતિમાં તેઓ પણ આવ્યા હોવા જ જોઈએ. તો તે વખતે તેમણે પોતાના સિદ્ધાંત અનુસાર દીક્ષાનો ત્યાગ કરવો જોઈએ ને? પણ તેમ તેઓએ કરેલ નથી, કેમ કે તેઓ સમજતા હતા કે, “હું પણ સાધક છું. આમ કરવાથી જ અપ્રમત્ત ભાવની પ્રાપ્તિ કરાશે, ટકાવાશે. કેમ કે - કર્મ તોડવાની અપ્રમત્ત ભાવમાં ઉતરતી કક્ષાના પહેલાંની 2 ઉપાદેય માનકડો હોય,

Page #13
ભાવ કરતાં વધુમાં વધુ તાકાત છે. કરોડો વર્ષના તપથી નહીં તૂટેલા કર્મો પ્રત્યાખ્યાન પસની આકરી શોન'દશાથી તે વખતની એક ક્ષણમાં તૂટી જાય છે.” * એટલે - સાતમા માટેની જે સ્થિતિ હોય છે, તેને ચોથાની માની લઈને ચોથા, પાંચમા, છઠ્ઠાની પ્રવૃત્તિને પણ અજાણપણાથી નિષધ કરીને, મહાઉસૂત્ર પ્રરુપણા કરી રહેલ જણાઈ આવે છે. અને સંપ્રદાય સ્થાપી તેને વેગ આપી રહેલ છે. અને વકીલ બંધુઓની સહાયથી આધુનિક પ્રચારક સાધનોનો ઉપયોગ મોટા પાયા ઉપર ચલાવી રહેલ છે. વળી, ખ્રિસ્તી ધર્મ પ્રચારકોની માફક, એક એ પણ નાડું પકડયું છે કે, - “આપણે કોઈનું સાંભળવું નહી. કોઈ સાથે ચર્ચા, દલીલમાં ઉતરવું નહીં. આપણું જ વાજું વગાડયા કરવું. જેને સાંભળવું હોય તે સાંભળે, આપણું ખંડન કરે, તે સમજતા નથી, તેને હજુ વધુ ભવો કરવાના બાકી છે એમ બોલ્ય રાખે.” આ સ્થિતિમાં તેમને સમજાવાય શી રીતે? ‘એક લિપિના અજ્ઞાની અજાણને “કમળ” શબ્દ લખેલો હોય, તેને કોઈ સમજાવે કે, “જો ભાઈ અહીં ‘કમળ' શબ્દ લખેલો છે” ત્યારે તે લિપિનો અજાણ હોવાથી પૂછે કે, - તમો કે' કોનો ઉચ્ચાર કરો છો? ત્યારે જવાબ મળે કે- “ભાઈ ‘ક' આવા અક્ષરનો ઉચ્ચાર ‘ક’ થાય” ત્યારે તે કહેશે કે - તે “ક' કેમ માનવો? ‘હ્ય' આવો કેમ નહી? તેન શી રીતે સમજાવી શકાય? તે જ પ્રમાણે જૈન શૈલીની પ્રમાણન નિક્ષેપની સાદ્વાદની પરિભાષા જાણ્યા વિના, જે સમજાયું, તે જ રોજ બોલ્યા કરવું. અને અનુયાયીઓને પણ પકડાવી દીધું કે- “આપણે માનીએ છીએ, તે સિવાયનું બધું ખોટું. માટે કોઈનું કાંઈ સાંભળવું જ નહીં.” આ સ્થિતિમાં જેઓના મગજ ગ્રહિલ અને બુક્ઝાહિત થઈ ગયા હોય, તેને શી રીતે સમજાવી શકાય? અને જયારે પ્રચારના આધુનિક પ્રચલિત સાધનોનો બહોળા પ્રમાણમાં ઉપયોગ થાય, ત્યારે તેના પ્રચારને કોણ રોકી શકે? અને તેનું ફેલાયેલું ઝેર શી રીતે નાબૂદ કરી શકાય? જો પોતાને પણ અપ્રમત્તભાવનું સમ્યગુદર્શન પ્રાપ્ત થયું છે, તો શા માટે દિગંબર મુનિપણું પણ સ્વીકારતા નથી? ચોથા ગુણ સ્થાનકનું સમ્યગુદર્શન પ્રાપ્ત થયું છે, તો શા માટે ચોથા, પાંચમાં ને છઠ્ઠાને લગતી પ્રવૃત્તિ કરતા નથી? ઉલટામાં ચોથા, પાંચમા અને છઠ્ઠાની તથા તેના પૂર્વની અભ્યાસક્રયાના વ્યવહારનો નિષેધ કરે છે. પોતે જાતે નાનાદિ કરીને દરરોજ દ્રવ્યથી અને ભાવથી બન્નેય પ્રકારની પૂજા કરે છે? આમ લોકોત્તર વ્યવહારનો નિષેધ કરે છે, તેથી વ્યવહાર વિના તો માનવનું જીવન ચાલતું નથી. તેથી આત્મવાદનો વ્યવહાર છૂટી જાય છે. ત્યારે આજે અનાત્મવાદનો વ્યવહાર તો કૂદકે ને ભૂસકે પ્રવેશી જાય છે. એટલે આધ્યાત્મિક સવ્યવહારને સ્થાને માર્ગાનુસારી લોક-વ્યવહાર પણ ન આવતાં - આધુનિક, અનાત્મવાદી વ્યવહારનો ધોધબંધ પ્રવાહ જમાનાને નામે પ્રવેશ પામે જ જાય છે. તેના તરફ તેનું લક્ષ્ય જ જતું નથી. “બકરું કાઢતાં ઊંટ પેસી જાય છે.” આમ આત્મવાદ ઉપરથી અનાત્મવાદના ખાડામાં જઈ પડવાથી, આખા જૈન શાસનને અને આત્મવાદને જોખમમાં મૂકી દે છે. તેથી આ પથરૂ૫ ભારેમાં ભારે આજે શાસનને માટે જોખમ ખડું થયું છે. અને તેથી આજની અનાત્મવાદની શક્તિઓનો તેમને આડકતરો ટેકો એટલા જ માટે છે. કેમ કે - “આ પંથનું પરિણમન અનાત્મવાદની સંસ્કૃતિના પોષણા માટેની ભૂમિકા તૈયાર કરવા આત્મવાદના વ્યવહારોને માનવ જીવનમાંથી ખસેડવામાં આવવાનું” તેઓ જાણે છે. કેમ કે, આજે ભારતના પ્રાચીન મૂળ ધર્મમાં બુદ્ધિભેદો ઉત્પન્ન કરનારા અંદરના જ માણસો મળે, તે અનાત્મવાદની સંસ્કૃતિના પ્રચારકોને અત્યંત જરૂ૨ના છે. વળી, એક નયને તેની હદ કરતાં, વધુ સ્થાન આપવાથી બીજો નય અવાસ્તવિક રીતે ખંડિત થવાથી મહાધેષ લાગે છે. તે અને તેનો અનુયાયી વર્ગ આ જોઈ શકે તેમ નથી. એટલે પોતાની ધૂનમાં ચકચૂર રહી, પોતે દેવે માર્ગે વેગબંધ દોડયે જાય છે અને વિશ્વ-શાસનની મહા આશાતના કરી રહેલ છે. વ્યક્તિને માટે શું કરવાનું શકય છે? અને તેને અનુસરીને તેણે શું કરવું? એ જુદી વાત છે. અને એક

Page #14
સંપ્રદાયની ર કરવી, તેને કાયમ કરી પ્રચલિત કરવો, એ જુદી વાત છે. અહીં ખાસ સંપ્રદાય વિષે વાતું કરવામાં આવે છે. જે આત્મવાદના મહાશાસનના તેજમાં વિક્ષેપ પાડી, અનાત્મવાદને ટેકો આપી આત્મવાદની પ્રત્યનિકતા કરી દે છે. તેથી તે સંપ્રાય આત્મવાદની દષ્ટિમાં વધુમાં વધુ ભયંકર છે. દિગંબર પ્રાયમાંના જૈન શાસન તરફની યત્કિંચિત્ પણ વફાદારીના જવાબદાર આગેવાનો આ બધું પોતાના સંપ્રધન નામે કેમ ચલાવી લે છે? તે આશ્ચર્યકારક જણાય છે. કદાચ આજના અનાત્મવાદના જમાનાના તેજથે મંજાયેલા પંડિતો અને વર્તમાન ધનિક ગૃહસ્થો, ગમે તેમ ચલાવી લે, પરંતુ, તેના મુનિઓ પોતાના સંપ્રધ« જ નહીં, પરંતુ, પરમાત્મા વીતરાગ દેવના મહાશાસનને હાનિકારક આ વસ્તુ કેમ ચલાવી રહેલા હશે? તે એક ગંભીર પ્રશ્ન છે. આ વ- ખંડન-મંડ્રનની ઈચ્છાથી અહીં લખવામાં આવી નથી. પરંતુ કોઈપણ નવો પંથ કે સંપ્રધય જુદો પડે, તે શાસન તાજને હણીને વિશ્વકલ્યાણના માર્ગમાં મહા અનર્થ ઊભો કરે છે, તે સમજાવવાનો આશય છે. પછી, તે ગમે -ટલા ઉચ્ચ કોટિના બીજા ગુણો ધરાવવાનો સમય ધવો કરતો હોય તે નકામો હોય છે. મહાશાસનમાં ને પોતાના ઉચ્ચ ગુણો તે ધરાવી શકે છે. આજે ને સામે જે જે દલીલો કરવામાં આવે છે તેને સીધા નહીં, પણ પોતાના વાજિંત્રના છાપા મારફત મનમાન્યા જવા દેવામાં તેઓ પોતાની નબળાઈ, શાસન તરફની બિનવફાદારી, પોતાનું વાસ્તવિક સમજ વિષેનું અજ્ઞાન, દુરાગ્ર- અને ઉન્માર્ગની સૂગ પણ ન હોવાનું, સાબિત કરે છે. આથી વિશેષ તેમાં કાંઈપણ રહસ્ય જણાતું નથી. જે વખતે ક પંથ ચલાવે, તેનો પંથ ચાલતો હોય છે. “દુનિયા ઝુકતી હોય છે, ઝુકાવનાર જોઈએ.” દરેકને ચેલા, અનુયાયિક સહાયકો મળી શકે છે. પડતા કાળની અસરનું આ પરિણામ છે. પરંતુ, નવો સંપ્રદાય ઉભો કરનારા એટલું જઈ શકતા નથી કે, “મહાશાસનના એક તણખલા ભાર જેટલી પણ સાંગોપાંગ નર્વ રચના વર્તમાન માનવ શક્ય નથી. તો પછી મહાશાસનની સામે સ્વતંત્ર નવરચના કરવાનો, યા નવીન રીતે શાસન સ્થાપવાનો, યા અવનને સર્વથા ઝીલી લઈ સર્વથા એકલે હાથે ચલાવવાનો દાવો શી રીતે કરી શકાય? તેવો દાવો કરવો, એ અર7 થી અનંત આકાશ માપવા બરાબર છે. " આમ જી ન શકતા હોવાથી - અર્થાતુ મહાશાસનની ભવ્યતાની તેમને કલ્પના જ નથી. કુદ્ર જંતુને જેમ વિરાટ વિશ્વની કલ્પના નથી હોતી, તેમ સંપ્રદાય કાઢવાની મુગ્ધતા મહાશાસનની ભવ્યતા અને મહત્તાની કલ્પના પણ કરવા દે નહીં, એ સ્વાભાવિક છે. તેમ જ પરંપરાગત ગુરૂગમ વિના તેની ઝાંખી કરવાનો પણ પ્રસંગ આવ્યો નથી . સંપ્રદાયો પોતપોતાના સંપ્રદાયની વિશિષ્ટતા અને ત્યાગ - વૈરાગ્ય કે ઉંચી ક્રિયા કે ઉંચી ભાવનાના ગાણ પવામાંથી નવરા થતાં જ નથી. મહાશાસન તરફની જવાબદારી જેવી ચીજ તેમને માથે હોય, તેની કલ્પના પણ તેના મનમાં નથી હોતી. સર્વથા ઉપેક્ષાવૃત્તિથી જ બેફામ આજે વર્તવામાં આવે છે. જન ને પાંચ મહાવ્રત, પાંચ આચાર, આઠ પ્રવચન માતાનું પાલન કરે અને મૂળ ગુણ તથા ઉત્તર ગુણનું અતિચારો સંભાળીને પાલન કરે, તેટલાથી જ તેમના જન મુનિજીવનની સમાપ્તિ થતી નથી - પરંતુ, તેમના માથા # ભૂત, ભવિષ અને વર્તમાનકાળના મહાશાસનની વિવિધ જવાબદારી આવી પડી હોય છે. તેની દીક્ષાના પ્રચથી જ તેના માથા ઉપર જગતુમાં કોઈનેય ઉપાડવી ન પડે, તેવી અતિ મહાનમાં મહાન જવાબદારીઓ ધઈ ચૂકી હોય છે. વર્તમાન ચોવીશીમાંના કે ગત ચોવીશીમાંના ભૂતકાળના વહીવટની જવાબદારી વર્તમાનકાળમાં ચાલુ જવાબદારી, ભવિષ્યની જવાબદારી, પણ તેમને માથે આવી ચૂકી હોય છે. તે સર્વથી દૂર થઈને - ત્યાગ આગળ કરીને યા આત્મબાનીપણું આગળ કરીને જેઓ તે જવાબદારીઓની ઉપેક્ષા કરે છે, તેના જેવું ઘોર આત્વ બીજું કયું હોઈ શકે? શાસનની વફાદારી ધરાવવાનો દાવો કરનાર માટે એ જરા પણ ચલાવી લેવા 1; ગણી શકાય? સંપ્રલય કાઢવા કરતાંયે મહાશાસન તરફની વફાદારીની ઉપેક્ષા - એ મોટામાં મોટો અપરાધ, ને

Page #15
| સમ્યગધનના અનાચાર, રૂપ ધેય, તેમાં શંકા શી રહે છે? આ વસ્તુ તરફ સૌનો સચોટ ખ્યાલ ખેંચવા માટે અમે આ પ્રસંગે આ વાનો વિચાર જરા કડક ભાષામાં કર્યો છે. સ્થાનકવાસી સંપ્રધયના મૂળભૂત વફાદાર આગેવાનોએ મહાશાસન તરફની વફાદારી સમજીને જલ્દી મહાશાસનની નજીક આવવાની જરૂર છે. કેમ કે શાસનથી જુદા પડ્યા પછી તેણે કોઈપણ સારું ફળ મેળવ્યું નથી. વ્યવસ્થા અને શાસનની શિસ્ત જાળવી શકેલ નથી. આજે તેરાપંથ - અને કાનપંથ તેમની અશક્તિને લીધે પ્રચાર પામતા જાય છે તથા વર્તમાન જમાનાની પ્રગતિને નામે વર્તમાન શ્રાવકવર્ગ વધુમાં વધુ અનાત્મવાદના જીવન તરફ જેટલા પ્રમાણમાં સ્થાનકવાસી દોરાય છે, તેટલા બીજા દોરાતા નથી. વળી સાધુની ગેરહાજરીમાં શ્રાવકોને ભગવાન યાદ કરવાના કે ધર્મ કરવાનો પ્રસંગ જ રહેતો નથી. (ત્યારે શ્વેતાંબર - દિગંબરને તો મંદિરને અંગે કોઈક પણ આલંબન રહે છે) તથા શ્વેતાંબર માન્ય આગમો તરફ ગમે તેમ બોલવાની લખવાની છૂટ પણ નિરંકુશપણાને લીધે વધતી જાય છે, એ નવું નુકસાન થાય છે. શ્રાવક વર્ગ જ ધર્મતંત્રમાં સત્તાધીશ બનતો જાય છે અને ગુરુવર્ગનું વર્ચસ્વ નામનું જ રહેવા લાગ્યું છે. આમ શાસનની નિરંકુશતા વધવાથી શાસનને કેટલું નુકસાન થાય છે. ખાવું નહીં ને ઢોળી નાંખવા જેવું થાય છે. તે વેળાસર સમજીને પરમાત્માના શાસનની વફાધરી જલદી ધારણ કરવાની જરૂર છે. નહિતર અનર્થી પરંપરા અને વિશ્વ અશાંતિ અટકશે નહીં. આજે અનાત્મવાદ ખાત્મવાદના નાટકી વેશ ભજવીને ભૂલામણીમાં લોકોને પાડે છે. તેનાથી ચેતવાનું બનતું નથી. સ્થાનકવાસી અધવના શ્રાવકો સૌથી પહેલાં ફસાઈ જાય છે. અને પછી બીજા પણ ફસાય છે. આમ ફસામણીની પરંપરા શાસનના મહાતેજને ઉત્તરોત્તર હાનિ કરવામાં પરિણમે છે અને અનંત જીવોનું આડકતરું અકલ્યાણ થાય છે. પહેલેથી જ દિગંબર સંપ્રદાય દૂર પડી ગયો છે. પરંતુ, સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયની શાસ્ત્રીય વફાદારી કેટલેક અંશે સમાન હોવાથી તેમણે વહેલામાં વહેલી તકે ચેતી જઈ મૂળ શાસનની વફાદારીની તરફ આવી જવાની જરૂર છે. પછી દિગંબરોને, અને પછી અન્ય ધર્મોના ક્ષેત્રોનો સહકાર લઈ શકાય. નહિતર વર્તમાન અનાત્મવાદ આત્મવાદને પારાવાર ફટકો માર્યા વિના રહેશે નહીં, એ બરાબર સમજી રાખવાનું છે. અને તે ખાતર મૂળ શાસનને મચક આપવાનું કરવું કે તેને નીચે ઉતારવું એ તો એવો જ જોખમકારક રસ્તો છે. ધર્મના સર્વ અંગોનો આધાર જૈન શાસન છે. આ વસ્તુ પ્રથમ દરેકે મનથી સાચા સ્વરૂપમાં સમજવી જોઈએ. તો જ આ સત્ય સમજાય તેમ છે. આ ઉપરથી મહાશાસન તરફની ફરજ કેટલી મહાનમાં મહાન છે તથા તેની તરફ વફાદારી રાખવા ઈચ્છતા આચાર્ય ભગવંતો, ઉપાધ્યાય મહારાજાઓ, પદવીધર મુનિ મહાત્માઓ અને શ્રમણ મહાત્માઓની કેટલી ભવ્ય જવાબદારીઓ છે તે સમજી શકાશે. જે જવાબદારી સંઘ નાયકની છે તે જ જવાબદારી દરેક મુનિની છે. કેમ કે દરેકે તે સ્થાનને લાયક સૌથી મુખ્યપણે તૈયાર થવું જ જોઈએ, કેમ કે - એ ગુરુકુળ સંસ્થા જ શ્રીસંઘનું કેન્દ્ર છે. તેની આજુબાજુના બીજા બધા અંગ પ્રત્યંગો છે. અને મહાશાસનની વ્યવસ્થાનું કેન્દ્ર શ્રીસંઘ છે. વિશ્વની * માનવીય વ્યવસ્થાનું કેન્દ્ર શ્રી મહાશાસન છે, આ વસ્તુસ્થિતિ છે, તે ધ્યાનમાં લેવા જેવી છે. જગતુમાં આજે વિશ્વયુદ્ધનું કારણ જ આ છે કે, અનાત્મવાદ પોતાના માર્ગમાં આત્મવાદને વિનરૂપ જુવે છે. તેથી તેને હઠાવવા માટે તે તનતોડ પ્રયત્નો કરે છે. પણ, તે આ મહાશાસન સાથે ટકરાય છે. પરંતુ અપ્રતિષ્ઠિત એવું શાસન મચક આપે તેમ નથી. કેમ કે, તે સહજ રીતે જ વિશ્વવ્યાપક ઉંડા મૂળ ઘાલીને રહેલું છે. છતાં ખૂબી એ છે કે - અનાત્મવાદ આત્મવાદનો અંચળો - વેશ પહેરીને, આત્મવાદીઓને ધાર્મિક લાભો બતાવીને આત્મવાદની છાવણીમાંથી આત્મવાદીઓને અનાત્મવાદ પોતાની છાવણીમાં લઈ જઈને, તેઓને આત્મવાદના વાઘા પહેરાવીને, જમાનાને નામે પરિવર્તન કરવા આત્મવાદીઓની સામે જ લડતમાં ઉભા રાખે છે. આ વાત ખુદ્દ અજ્ઞાન આત્મવાદીઓ જોઈ શકતા નથી. અને "પ્રગતિ, જમાનો, પરિવર્તન,” વિગેરેના નશામાં ચકચૂર થઈ

Page #16
ઇમ્યા કરે છે. તે વિકલ્યાણના અચળ માર્ગમાં મહાવિન સમાન બની જાય છે. તેથી આ માણાસા સાચા વડાધરોની ફરજ અને કર્તવ્ય સર્વાત્મના તન્મય બનવા સિવાય બીજ છે જ નહિ. તન - મન * માત્મા, દિનરાતને જીવનભર તેને જ સમર્પિત હોવા જોઈએ. તે સિવાય બીજું કાંઈ તેની નજરમાં કે મનમાં લવ જ ન જોઈએ. એને જ સર્વકાળમાં અને સર્વક્ષેત્રમાં વ્યાપક પરમબ્રહ્મ સમાન સમજવું જોઈએ. તેને સર્વસ્વ સમ: તેનું | જ નામ જૈન ધક્ષા છે. આજના રાષ્ટ્રવાદ - શ્રી તીર્થકર સ્થાપિત મહાશાસન સંસ્થાનું અને તેના સંચાલક શ્રી સંઘનું અંત્વ જ ન હોય, એવું જાહેર વાતાવરણ સર્જાયું છે. અને તે, તે શાસનના મુખ્ય જવાબદારોનેય પચી જતું જય, તેમ જોવામાં આવે છે. પરંતુ, "(1) શાસન - અનુશાસન, શિસ્ત નિયંત્રણ વિના કોઈ પણ તંત્ર નભી શકે નહીં. માટે નિયત્રણ તો જોઈએ જ અને જયારે બીજું કોઈ નિયંત્રણ નથી ત્યારે સરકારનું નિયંત્રણ આવશ્યક છે. (2) સરકારી ઋિત્ર તો સરકારી અમલદારો અને સરકારી તંત્ર જ રાખી શકે. તેને માટે માર્ગદર્શક કાયદ્ય જોઈએ જ અને કાયદામાં થતી ગેરસમજ કે - (3) તેના ભંગથી થતો અન્યાય દૂર કરવા માટે - (4) સરકારી ન્યાયખાતાનો અંકુશ જોઈ . (5) મિલકતની માલિક કોઈ પણ વ્યક્તિ નથી, તો પછી તેના ઉપર જાહેર પ્રજાની માલિકી ગણાય. (6) જાહેર રજા વતી પ્રજાકીય સરકારની માલિકી ગણાય. (7) સરકાર સિવિલાઈઝ પ્રજાના સિદ્ધાંતો ઉપર રચાયેલી હોય ? નાદર્શ ગણાય, એટલે (8) સરકારથી પણ તે આદર્શ જ શ્રેષ્ઠ ગણાય. (9) માટે - બધી મિલકતો તે આદર્શની જ ગણાય. પરંપરાએ તે આદર્શના ઉત્પાદક, તેના પ્રચારક, સંચાલક અને રક્ષક, શક્તિશાળી માનવો જ તે આદર્શના સાવકારી ગણાય. (10) એ રીતે પરંપરાએ સર્વ માલિકી હક્ક - તેવા માનવોના જ ગર્ભિત રીતે ગોઠવાઈ જાય ? (11) તેમની ઈચ્છા, તેમના બહુમતના ઠરાવો, એ જ છેવટે સર્વોપરી બની બેસે છે.” આમ થવાથી મહાશાસનનો માલિકી હક્ક ઉઠી જતાં - શ્રીસંઘ -શાસ્ત્રો - ગુરુઓ - તીર્થકરો, સ્ત્રી સાથે સંબંધ ધરાવતી બીજી સંસ્થાઓ, કે કોઈપણ તત્ત્વો - આદર્શો - ભાવનાઓ - વિગેરે આપોઆપ વિલે- થવાની સ્થિતિમાં મૂકાઈ જાય છે. “અનાત્મવાદનો આદર્શ જ માનવજીવનની ઉન્નતિનું - પ્રગતિનું કારણ છે.” - મનાઈ જતાં અનાત્મવાદના તમામ સાધનો રુચિપૂર્વક વ્યાપક થતાં, તેને લગતા વિશાનો જ સાચા ઠરતાં, આદરય ઠરતાં અને આખા જગતુની માનવજાતનો ઝોક એ તરફ વાળી દેવામાં આવતાં, આત્મવાદના સર્વ શાસ્ત્રો આપોઅપ ખોટા ઠરી જાય છે. તેના સાધનો આપોઆપ ખોટા ઠરી જાય છે. આધુનિક પ્રગતિનો પંથ તેજ આત્મવાદને અદા કરવાનો પંથ, આ સીધો હિસાબ છે. પુરાતત્ત્વ સંશોધનની મદદથી, આત્માના સાહિત્યમાંથી અનાત્મવાદને પોપકને શોધી લીધા પછી, ખોખાં કરીને તેને ફેંકી દેવાના હોય છે. તે ફેંકી દેતાં પહેલાં સારી રીતે વાનિક સાધનોથી ન રહણ કરવા માટે પ્રથમ કબજો લેવાની ગોઠવણ, પ્રાચીનતાપ્રિય સહાનુભૂતિભર્યો પ્રચાર કરવામાં આવે છે કે - “લોકો પ્રાચીન વસ્તુઓને બરાબર સાચવતા નથી, બરાબર સંશોધન કરતા નથી”, માટે સરકાર કબજો લઈને પોતાના દેશનું પ્રાચીન સાહિત્ય સાચવવાની ફરજ બજાવે છે. તેમાં સન્ન ધાર્ષિકોએ સહકાર આપવો જોઈએ અને એકોએ સંશોધન કરવા આગળ આવવું જોઈએ. સરકાર તેને ઉત્તેજન આપવા તૈયાર છે.” પરંતું સંશોધકો ઉપર એકાએક ધાર્મિક લોકો વિશ્વાસ કરતા નથી. એટલે પ્રથમ તથ - કારના વિચારવાળા, આધુનિક ઢબે સંશોધન પસંદ કરનારા ધર્મગુરુઓ પ્રથમ ધાર્મિક હેતઓથી સંશોધન કરે - છપાવે - ભાષાંતરો કરે. એ પ્રવાહ એક તરફ ચાલે, ત્યારે બીજી તરફથી સરકારી મદદથી સંશોધકો અનાવાદની દૃષ્ટિથી સંશોધન કરે. જેને “આધુનિક સંશોધન પદ્ધતિનું રૂડું નામ આપવામાં આવ્યું છે. પદ્ધતિ સામે ઈનોય વાંધો નથી. વાંધો આત્મવાદના સાહિત્યનો અનાત્મવાદના આદર્શ ખીલવવા માટે ઉપયોગ કરવાનું ધ્યેય છે, તેની સામે છે. પરંતુ આ કોણ સમજે? એમ ધર્મગુરુઓના પડધ પાછળ નવીન આદર્શ પ્રમાણેના સંશોધકો એ ધીમે આગળ આવતા જાય. એક વખત તેની ધાર્મિકોમાં પ્રતિષ્ઠા જામ્યા પછી, ધાર્મિક લોકોનું વલણ પણ ૧૨ફ જ વળી જાય. તેમાં જ ધર્મનું હિત જુવે. ખૂબ ચુસ્ત ધાર્મિકો ને સંતોષ આપવા “ધર્મની માન્યતાની વચ્ચે અમુક

Page #17
- -- --- - કારણો સિવાય ન આવવું” એમ ઠરાવીને, “પરંતુ ખાસ કારણે અને સોશ્યલ સધારા માટે વચ્ચે આવવું,” એમ ઠરાવીને, “અવસરે મજબૂત હાથો ધાર્મિક પ્રવૃત્તિની વચ્ચે આવી જ શકે” તેવી ગોઠવણ કરી છે. છતાં - ધર્મની * માન્યતામાં વચ્ચે ન આવવું તે એક કામચલાઉ આશ્વાસને માત્ર છે. પરિસ્થિતિને પહોંચી વળવા પૂરતું જ છે. આ રીતે શ્રી દુષ્કસ સૂરિ સુધી ચાલનાર શાસનના જાહેર તેજ ઉપર અંધારપછેડો પડતો જાય તે કેટલું ભયંકર વિન વિશ્વકલ્યાણમાં છે? તે વિચારવા જેવું છે. ધાર્મિક પ્રજા - શાસન ભૂલતી જાય પણ ધર્મના મોટા મોટા કાર્યો કરે, કડક રૂપમાં ધર્મ પાળે, તેને સારી ઉત્તેજન મળે તેમ તેમ ધાર્મિક લોકોની પણ શાસન તરફની ઉપેક્ષામાં વધારો થતો જાય. શાસનને નજર આગળથી અદશ્ય થવામાં સહકાર આપે છે. આ ધણું જ ઊંડું રહસ્ય છે. ધાર્મિક આચાર, જ્ઞાન, તપ, ઓચ્છવ, મહોચવ, પદવી પ્રદાન, વ્યાખ્યાન, ઉપદેશ, શ્રવણ, વધ્યે જ જાય, તેમાં કોઈ વચ્ચે ન આવે, ઉલટામાં તેને ઉત્તેજન અપાતું રહે અને શાસનનું અસ્તિત્ત્વ જ ભૂલાતું જાય, વ્યવહારમાં તેના વિના નભતું જાય તો, પરિણામે જમાં કરતાં ઉધાર વધારે જ થાય એ સ્વાભાવિક રીતે જ હવે સમજાય તેમ છે. કારણ કે, એ સર્વ ધર્મપ્રવૃત્તિનું મૂળ તો મહાશાસન છે - સંસ્કૃતિનું મૂળ પણ મહાશાસન છે. તે નહીં તો કાંઈ પણ નહીં. આ વસ્તુસ્થિતિ છે તે વાત ભૂલાતી જાય છે. આ સ્થિતિમાં - વિશ્વમાં સાચી વિશ્વશાંતિ ટકાવવી હોય, સ્થાપવી હોય, તો તે જ એક આધારભૂત છે. માટે તેને માટે જ સર્વસ્વનો ભોગ આપવો જોઈએ. તેને માટે જ મહાગુરુકુળવાસની સંસ્થા અતિ મજબૂત થવી જોઈએ. તેમાં જ જીવન સર્વસ્વ હોમનારા અને મહાપવિત્રતાથી તેની પ્રતિષ્ઠા ટકાવી રાખનારા પાત્રોની તેમાં ભરતી થવી જ જોઈએ. ઉપરાંત, તેમાં દાખલ થયેલાઓએ બીજા કોઈ ખાતર નહીં પણ - તે મહાશાસન ખાતર - તેના મોભા ખાતર તેની પ્રતિષ્ઠા જાહેરમાં ટકાવી રાખવા ખાતર, તેના પ્રભાવ ખાતર, મહાગુરુકુળવાસની સધ્ધરતા ટકાવવા ખાતર, વિશ્વમાં તેની અનન્ય કલ્યાણકતા પૂરવાર કરવા ખાતર પણ પોતાના જીવનને ગુપ્ત રીતે, કે જાહેર રીતે, લેશ પણ ડાઘ વગરના, લેશ પણ નબળાઈથી વાસિત ન રાખતાં, ખૂબ ચમકતા, ખૂબ દેદિપ્યમાન - ખૂબ જ ઉજ્જવળ - ખૂબ શૌર્યભરેલા, ખૂબ વીર્ષોલ્લાસથી થનગનતા રાખવાની સહજ રીતે જ આવશ્યકતા જણાય તેમ છે. પારલૌકિક હિત તો તેની સાથે અનિવાર્ય રીતે જોડાયેલું છે જ. ધર્મ કરતાં પણ શાસનની વફાદારી વિશિષ્ટ વસ્તુ છે. મહાશાસનનું જગતુમાં અસ્તિત્વ છે. તેથી શિસ્તનું વધુમાં વધુ પાલન કરવામાં તત્પર રહેવા સિવાય બીજો કલ્યાણનો ઉપાય નથી. તેના અસ્તિત્ત્વની હર હાલતમાં જાહેરાત - હર પ્રસંગમાં તેની તાજી ને તાજી યાદ જગતુના સર્વ માનવોને કરાવતા રહેવાની જવાબદારી છે. તેના અમલી નિયમોની વફાદારીની જાહેરાત થતી રહે, તેવું કરવાની જવાબદારી અદા કરવી જ જોઈએ. આ કાર્યનો પડઘો જૈન સંઘમાં જ નહીં, ભારતની પ્રજામાં જ નહીં, પણ તેના કેન્દ્રમાં એવું સંચાલન રહે કે - જગતુમાં તેનો સહજ પડઘો પડે. જગતું મહાશાસનનું અસ્તિત્ત્વ સ્વીકારતું થાય. પરંતુ તે સ્વીકાર જાળરૂપ - માયારૂપ ન હોવો જોઈએ. કેમ કે - તે લોકો શાસનનો કબજો મેળવવા, તેમાં પ્રવેશ કરવા માટે પૂર્વ તૈયારી કરી રહ્યા છે. યતિઓના કાર્યમાં - જ્ઞાન અને ચારિત્રનો પ્રકાશ ઓચ્છો જણાતો હતો. પરંતુ તેઓ જૈન શાસનના મુખ્ય મુખ્ય પ્રતીકોને બરાબર પકડી રહ્યા હતા. તેથી તેમના હાથમાંથી તે છોડાવવા માટે ઘણા આડકતરા પ્રયાસો કરવા પડયા છે. અને તેમાં ભૂલથી શ્રી સંઘમાંથી જ ઘણી વ્યક્તિઓનો સાથ ભળ્યો છે. આજે હવે ચેતી જવાની જરૂર છે. નિર્ભય રીતે શ્રી જૈન શાસનનું તેજ ટકાવવાની જરૂર છે. તે કાળે સંપ્રધયો ગમે તેટલા જુદા હતા, છતાં શાસનના તેજને આધીન હતા. દિગંબર સંપ્રદાયના ડાહ્યા પુરુષો ત્યાં સુધી જુદા નહોતા પડયા. મહાતીર્થોમાં જુદા મંદિરો, ધર્મશાળાઓ કરી જૂધ ચોકા નહોતા માંડયા. બીજા સંપ્રદાયોને તો શાસનની વચ્ચે આવવાની પડી જ નહોતી. શ્રી દુષ્કસ સૂરિ સુધી ટકનાર મહાશાસન તરફની આપણી શી શી ફરજો છે? તેની તો કલ્પના પોતપોતાની બુદ્ધિથી સૌ કરી લે, તે જ યોગ્ય છે. શબ્દથી તેનું વર્ણન કરવું અમારી શક્તિ બહારનું કામ છે. જેન જયતિ શાસનમ્