Kavyakalpalatavrutti

Author(s): Amarchand Maharaj, R S Betai, Jitendra B Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 418

काव्यकल्पलतावृत्तिः परिशिष्ट
तन्त्यायत् सुरतांतकान्तनयन वक्त्र रतिव्यत्यये
तत्त्वां पातू विचारय कि हरिहरस्कन्दादिभिदैव तैः। (श.श. ) माधुर्य क्रोधामादिजतातेऽपि सोम (सौम्य?) ता । यथा-व्रीडादिलालित्ये सोम (सौम्य) ता तथा प्रीतक्रोधादि भवभा(मा)पि सौम (म्य?) ता माधुर्य । आदिशब्दाद भयशोकादिपरिग्रहो यथा
कृतो दूरादेव स्मितमधुरमभ्युद्गमविधिः शिरस्याज्ञा न्यस्ता प्रतिवचनमत्यानतिमति । न दष्टे: शैथिल्यं मिलितमिति चेतो दहति मां
निगूढान्तःकोपा कठिनहृदये संवृतिरियम् ॥छ।। ( धैर्यं स्यादचापलत्वमविकत्थनता । यथा चापल्यानुपहृतत्वमनात्मगुणाख्यानं च धैर्य यथा
ज्वलतु गगने रात्री रात्रावखण्डकल: शशी दहतु मदन: किं वा म त्योः परेण विधास्यति । मम तु दयित: श्याध्यास्तातो जनन्यमलान्वया।
कुलममलिनं न त्वेवार्य (4) जनो न च जीवितम् ।। औदार्य प्रश्रयः, कोपो कोपे उपलक्षणं। कोपामाद्यवस्थास्वपि विनयादिकस्यापरित्याग औदार्यम। माधर्यमाकारविकृतिरित्यनयोविशेषो यथा--
भ्रूभलेन सहोद्गतेऽपि वदनं नीतं परां नम्रतामीषन्मा प्रतिभेदकारि हसितं नोक्तं वचो निष्ठुरं। अन्तर्वाष्पजडीकृतं प्रभुतया चक्षुर्न विस्फारित क्रोधश्च प्रकटीकृतो दयितया मुक्तश्च न प्रश्रयः ।। प्रागल्भ्य रतकौशलं रते कामफलादौ-यदाह अन्यदाभूषणं पुंसः शमो लज्जेव योषितः।
पराक्रमः परिभवे वैयात्यं सुरतेष्विव ।। मनः क्षोभपूर्वकोऽङ्गसादः । साध्वसं तदा भावप्रागल्भ्यं यथा--
आशु लंघि तवहतीष्टकारग्रे नीतिमर्द्धमुकुलीकृतदृष्टया रक्तवैणीकहताधरतन्त्रीमण्डलक्वणितचारुभुक्तयो। एते यत्नमन्तरेण पुरुषोपभोगनिष्पन्नाः स्त्रीणां सप्त गुणा इति।
इति श्री वायटगच्छीयपण्डित श्रीमदमरचन्द्रविरचिते स्वोपज्ञकाव्यकल्पलतावृत्तिविवेचने परिमलनाम्नि त्रयोदशः प्रसरः ॥ ग्रन्थाग्रं ४०० ॥
स्वभावात् सर्वजीवानामिति। अपद द्विपदचतुष्पदषट्पदाष्टापदामिपदानां केषांञ्चन कांश्रिद्भावनाक्रमाब्रूमः ।। १ ।। अपदो भुजगस्तस्य श्यामता वक्रसमर्पणम् फूत्कारो वेणितुल्यत्वं दृक्श्रुतित्थं द्विजिह्वता ।।२।। शिरोमणिशिवक्षेत्रपालादीना शिरःस्थितं । बिलवासोऽनिलाशित्त्वं तार्थ्यवहणरवाद्यता ।। ३ ।।