________________
દુઃખમય સંસાર :
સંસારની ચારે ગતિની દુઃખમયતાને વિચાર કરતાં સમજાય છે કે, દેવગતિ (વૈષયિક) સુખ બહુલ ગણાય, છતાં ત્યાંય ઈર્ષ્યા, વિષાદ, મદ, ક્રોધ, માયા અને લેભના દુઃખને પાર નથી. નરકગતિ દુઃખ બહુલ છે તિર્યંચગતિ અજ્ઞાન-બલ છે અને અજ્ઞાન એ જ મેટામાં મોટું દુખ છે. મનુષ્યગતિમાં સુખ-દુઃખ-અજ્ઞાનની બહુલતા નથી એના ખાતા સરભર રહે છે, તેથી ધર્મ આરાધવા માટેના અનુકૂળ સંગે ગણાય. બહુ દુખી, બહુ સુખી કે બહુ અજ્ઞાની વિશિષ્ટ ધર્મની આરાધના શું કરી શકે ? છતાં મનુષ્યગતિમાંય દુખ ઓછાં નથી.
મનુષ્યગતિમાં દુખે - કર્મભૂમિ, અકર્મભૂમિમાં ઉત્પન્ન થતાં મનુષ્યોને પરમાર્થથી કશું જ સુખ નથી. જુઓઃ- પહેલું ગર્ભાવાસનું દુઃખ. જેમ ચેરને જેલમાં પુરે તેમ અશુચિમય, અંધકારમય, બંધીયાર એવી ગર્ભની કોટડીમાં કર્મસત્તા ધકેલે છે. ત્યાં જતાં–ઉત્પન થતાંની સાથે જ પિતાનું વીર્ય અને માતાના રૂધિરનાં બિભત્સ ખેરાકને જીવ આહાર કરે છે. અને એના દ્વારા શરીર રચવા માંડે છે. જીવને ગર્ભમાં ઉંધા મસ્તકે જ લટકતા રહેવું પડે છે.
પૂર્વભવની વૈકિય લબ્ધિવાળો જીવ કઈ રાજાની રાણના પટે ગર્ભ પણે ઉત્પન્ન થઈને પ્રૌઢતાને પામેલે,
