________________
: ૧૬૨ : આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપનુ દિગ્દર્શન :
મૂર્તિ માન્ શરીર આદિપુદ્ગલદ્રવ્યના સબધથી આત્મા પણ મૂર્તિમાન્ હાય, એવા ભાસ થઇ આવે છે. પરંતુ પુદૂગલ તે જડ અને મૂત છે, ત્યારે આત્મા ચેતના સ્વરૂપ અને અરૂપી છે-અમૃત છે. આત્માને રૂપ નથી, રસ નથી, ગંધ નથી, સ્પ નથી, આકૃતિ નથી, શબ્દ નથી. તે મૂર્ત કેમ ાઇ
શકે ?
પુણ્ય આત્મા નથી, પાપ પણ આત્મા નથી. આત્મા પુછ્યુ કે પાપ બેમાંથી એકેય નથી. પુણ્ય અને પાપ કર્મ પુદ્દગલે મય મૂ` પદાર્થ છે. આમા ચેતન અમૃત પદાર્થ છે, પાપ અને પુણ્ય એ બન્નેય આત્માને સંસારરૂપ કારાગારમાં નાંખનારા છે. માટે એક લોઢાની અને બીજી સાનાની ખેડી છે. પુણ્ય અને પાપ બન્નેય વાસ્તવિક રીતે જુદી જુદી જાતના દુ: ખા જ છે. આત્મા તો સદા સત્, ચિત્, અને આનંદમય છે.
ચારથી પુણ્ય-પાપરૂપ કહેવાય છે.
શુદ્ધ નિશ્ચયનયતા આત્માને પોતાના શુધ્ધ સ્વરૂપના કર્તા પણુ જોતા નથી. પરંતુ સ્વસ્વભાવથી સદા ભરપૂર જ જીવે છે, ને જાણું છે.
આત્મા દૃષ્ટિથી અદૃશ્ય છે, વાણીથી અગા-દ્રષ્યાર્થિકદષ્ટિ ચર છે, મનથી અગ્રહ્ય છે. માત્ર સ્વપ્રકાશરૂપજ જેનુ સ્વરૂપ છે, તે મૂર્ત શી રીતે
સંભવી શકે ?
આત્મા પુણ્ય અને પાપકર્માંના કર્તા પણ નથી, માત્ર રાગ-દ્વેષને કર્તા છે. જેમ લેહું લાહચુંબકથી ખેંચાઇને તેની પાસે જાય છે, તે પ્રમાણે રાગ-દ્વેષી આત્મા પાસે “કો ખેંચાઅને જાય છે. જેમ વરસાદ પાણી વરસાવે છે, છતાં ધાન્ય વરસાવે છે એમ ઉપચારથી કહે વાય છે. તે પ્રમાણે આત્મા ઉપચારથી કČના કર્તા કહેવાય છે. શુદ્ધ સ્ફટિક જેમ કાળા-રાતા ફૂલના સંબંધરૂપ ઉપાધિથી કાળા-રાતો દેખાય છે, તેમ આત્મા પુણ્ય-પાપરૂપ ન છતાં ઉપ
-જ્યાં સુધી સવિકલ્પક બુધ્ધિ ડાય છે, ત્યાં સુધી જુદી જુદી કલ્પના થાય છે, પરંતુ નિ-િ કલ્પ ધ્યાન પ્રાપ્ત થાય છે, ત્યારે કેવળ પ્રાપ્ત થતાં આત્મા એક અખંડ અભેદ પદાર્થરૂપે ભાસે છે.
વીતરાગ પરમાત્માના છત્ર-ગ્રામરાદિ પ્રાતિહાય, રૂપ, લાવણ્ય, આદિનું વર્ણન કરીને કરાતી સ્તુતિ તે વ્યવહારનયની દૃષ્ટિથી કરાતી સ્તુતિ છે. પરંતુ આત્માના જ્ઞાનદિ ત્રણ અને તેની પણ આત્મા સાથે અભિન્નરૂપ સ્તુતિ તે નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિથી કરાયેલી સ્તુતિ હોય છે.
ખરેખર ! આત્મા પુણ્યરહિત, પાપરહિત, નિર્વિકલ્પ, નિત્ય અને સદા એક અખંડ બ્રહ્મમય છે.
મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય, યાગરૂપ પરપદાર્થ આશ્રવ નથી. પરંતુ આત્મામાં ઉઠતા રાગ-દ્વેષ-ભાવ આશ્રવ છે. તે જ પ્રમાણે ભાવના, ચારિત્ર, પરિષહે। વગેરેમાં આત્માની પરિણતિ તે ભાવ સવર છે. શાસ્ત્રા પણ પુદ્ગલરૂપ પરપદાથ’ હોવાથી તેના વડે આત્મા શી રીતે મુક્ત થઈ શકે ? આત્મા પોતાના જ્ઞાનથી મુક્ત થાય છે. શાસ્ત્રો, ગુરુ, તેના વિનય આવશ્યકાદિક ક્રિયા, વગેરેને વ્યવહારનય સ ંવર તરીકે સમજે છે, પરંતુ તે સ પણ પુદ્દગલેાના એક જાતના રૂપાન્તરી છે. જ્ઞાનાદિક સ્વગુણૢા જ વારતવિક સવર છે. આમ અશુધ્ધ નિશ્ચયનયથી ભાસે છે.
