Kalyan 1947 Ank 04

Author(s): Somchand D Shah
Publisher: Kalyan Prakashan Mandir

Page 3

14લ્યાણ
જન સંતિ પણ વ
નૂતન માસિક યે : ૨૦૦૩ લવાજમ; રૂા. ૭–૪-૦
सत्यं शिवं सुन्दरम्
એકવાર મહષિ શ્રી કાલિકસૂરિજીને, રાજા દત્તે પૂછ્યું; ભગવન્ ! ચનનું કુલ શું?” પ્રશ્નકાર દત્ત જાતે બ્રાહ્મણ હતા. કમે યજ્ઞ-યાગાદિ હિંસાત્મક ક્રિયાકાંડાના ચુસ્ત ઉપાસક હતા. આચાર્ય મહારાજ મૌન રહ્યા. કારણ, દત્ત અયેાગ્ય હતા. સત્યને હૅમજવાની શક્તિ તેનામાં નહતી. ફરી દત્તે પૂછ્યું; જવાબમાં, એજ મૌન. બીજીવાર, ત્રીજીવાર એમ ફરી ફરી દત્તે આગ્રહ કર્યો; સત્યવ્રતસૂરિજીએ મૌન તાડયું; ‘પશુ હિંસાત્મક યજ્ઞનું ફૂલ નરક' સાંભળતાંજ દત્તના હૈયામાં રાષના અગ્નિ ભભૂકયે।. · વારૂ ! કહેા તે ખરા હું કયાં જઈશ ? ' નિર્ભયપણે સૂરિજી મહારાજ એક્લ્યા ‘ નરકમાં, તારૂં આચરણ એવું છે. માટે ’–આથી દત્ત વધુ ઉશ્કેરાયા. એની જખાન કાજીમાંન રહી; એણે આક્રોશપૂર્વક સૂરિજીને પૂછ્યું; ‘ત્યારે તમારૂં સ્થાન સ્વગમાં જ હશેને?’ગંભીરતાથી સૂરિ મહારાજ મેલ્યા ‘હા ! અવશ્ય’. આથી વધુ સતત અનેલા દત્તે તે મહર્ષિને આપત્તિમાં મૂક્યા. ઠેઠ સુધી કાલિસૂરિજી મકકમ રહી, અડગપણે સમાધિ જાળવી, કંસેાટીમાંથી અણિશુદ્ધ પાર પામ્યા.
વાણી-વચનચેાચ-એ, અલવાન સાધન છે. સ્વ-પરની દ્રવ્ય ને ભાવ હિંસાને ઉત્તેજનારૂ હિંસક અધિરણ વાણીના વિવેક વિનાના દુરૂપયોગ છે. જ્યારે સમસ્ત સંસારના ઉદ્ધારને કરવાને અજોડ શક્તિ વચનના પુદ્ગલેામાં જે તેના સદૃષ્યાગ થાય તા ભારાભાર પડેલી છે. મનના આવેશને, રાષ કે ક્રોધને વધુ વ્યાપક, ને ઉગ્રપણે સંહારકરૂપ આપવાની તાકાત જમ્મુાનમાં છે. મનના રાષને કે આવેશની લાગણીને યા અંતરના તાપને મારનારૂ અમીવાણીના સયમમાં સમાયેલું છે. અયેાગ્ય વાતાવરણમાં શબ્દોનું મૌન ભાવિકાલના શુભમાં પરિણમે છે માટે જ મૌન સાધે તે મુનિ કહેવાય છે.
મૌન માટેના કાલિકસૂરિમહારાજના આટઆટલેા આગ્રહ સકારણ હતા. એમાં નિખલતા ન હતી, પણ વાણીના. સંયમની કિંમત હતી. સત્યનો પ્રેમ, સિદ્ધાન્તના રાગ અને આત્માનું બળ ત્યાં જવલંત હતું. પણ સત્યના પ્રકાશ ખમી શકવાની આત્મામાં ચેાગ્યતા ન હતી જ્યારે સત્યને ઉચ્ચારવાની અનિવાર્ય તા જાઈ ત્યાં હિતકર સત્ય, શબ્દોના વિવેકપૂવ કના સૌન્દર્યાંથી તે મહર્ષિએ ઉચ્ચાયુ, જરૂર. પણ પરિમીત ભાષામાં સંયમીને છાઝતી મર્યાદા સહિત.
સત્યને આગ્રહ રાખો, પણ સત્ય ખેલવાના આગ્રહ ન રાખો, ખેલવું તેા સત્ય જ; એ સત્યવ્રત પુરૂષોના સત્ય માટેના આગ્રહ કહેવાય. પણ તે, યાગ્ય અવસરે ને હિતકર હાય તેાજ; આવુ પણ સત્ય, ભાષાના સંચમથી શૈાભતું—મીતપણે ઉચ્ચારવામાં આવે ને વિવેકના સૌન્દ્રય ના સુમેળ હાય તે જ તે લક્ષ્યો હિતમ્ એ મુજબ સત્યની વ્યાખ્યાને અનુરૂપ બની શકે છે. આથી જ. મહાપુરૂષાએ ઉપદેશ્ય છે, કે; સત્ય શિવ ઇન્દ્રમ વિવેકયુક્ત વાણીના સંયમથી સુંદર, એવું સત્ય ખરેખર સસારનાં સમસ્ત દુ:ખાને ટાળનારૂ શિવ-કલ્યાણકર અમૃત છે.
C