________________
રે મહત્ત્વાકાંક્ષા ! ત્હારા પાપે
નાજુક મનહર કબાટા લાઈનબંધ ગેાઠવાયેલાં હતાં. કબાટામાં સમયસાર, પ્રવચનસાર, પંચાસ્તિકાય, દ્રવ્યસંગ્રહ વગેરે દિગંબર ગ્રન્થા, ઝીંકના આરી કામથી ભરેલા મખમલના વસ્ત્રોથી મઢેલા હતા. કાનજીસ્વામીના હાથમાં જે પુસ્તક હતું તે પુસ્તક મખમલથી મઢેલું હતું. તે પુસ્તક ઉપર આરીના ભરતકામથી સમયસાર ' એવું નામ ભરેલું હતું. આ બધું અમે જોયું ત્યારે, આત્મધમ ના પ્રચારકની આ બધી ભભકા ભરી ારાવાળી જડ રીતભાતને ભેદ હમજતાં અમને વાર ન લાગી.
જેને ભેાળા, ગર અને મહત્ત્વાકાંક્ષી માનવ પ્રાણીઓને ખીંચી–પકડીને પેાતાના સંપ્રદાયની સીમા વધારવી હાય, તે લેાકાને આવા આડંબરાને આશરે લીધા વિના છૂટકા જ નથી.
થાડીવાર: ખાદ કાનજીસ્વામીએ અમારી બાજુ દૃષ્ટિ લખાવી. ગૌર દેખાવદાર અદનથી, એએ આવનાર હરકાને પહેલી નજરે પેાતાની પ્રત્યે ખીંચી શકે તેમ હતા. અમે આ વસ્તુ ત્યાં પ્રત્યક્ષ અનુભવી. સુખપરનું તેજ અને ભવ્ય લલાટ એ, કાનજીસ્વામીની નૈસર્ગિક આકર્ષણ શક્તિના પ્રતીક હતાં એમ કહી શકાય. અમે તેએની નજીકમાં ગયા એટલે તેમણે અમારી સાથે વાર્તાલાપ શરૂ કર્યાં.
[ ૧૯૧
મે તેમને ફરી પૂછ્યું, વારૂં ! આ સંપ્રદાયના આદ્યપુરૂષ કાણુ ?' હસતાં હસતાં તેઓ મેલ્યા. 'ભ' શ્રી મહાવીર દેવ ’‘ તે! હાલ તમે આ સપ્રદાયમાં કાની પરંપરાએ પાટપર આવ્યા છે?' મારે આ પ્રશ્ન ચેાડી વાર સુધી હવામાં અથડાયા. તેમણે કેટલાક વિચાર કરી મને જવાબ આપ્યા શ્રી કુંદકુંદસ્વામીજીની પાટે ’ આ બધી વાતેામાં કાનજીસ્વામીનાં મિથ્યાભિમાનની અવધિ આવતી હોય એમ અમને જણાયું. ન્હાના બાળકાને કે ઘેલા ભક્તોને ભાળવતા હોય તે રીતથી વાક્ ચતુરાઈથી તેમણે અમને આ બધું જણાવ્યું. જે શ્રા ભગવાન મહાવીર દેવને નિર્વાણ પામે આજે લગભગ ૨૫૦૦ વર્ષો વીતી ગયાં, અને જે કુંદકુંદસ્વામીને થયે આજે હજારા વર્ષ થઈ ગયાં, એમ તેએ પ્રચાર કરે છે. તેમની પાટપર સાક્ષાત્ આવનાર તરીકેનાં મિથ્યાભિમાનમાં રાચતા કાનજીસ્વામી, પેાતાની જાતને બેશક ઠગી રહ્યા છે. એ હકીકત સ્પષ્ટ દિવા જેવી છે. પણ એમના ભાળા બિચારા અને કેવળ આત્માને ઓળખવાની શુષ્ક વાતે સાંભળી રાજી થતા ભક્તોની સમક્ષ આ બધી ભાંજગડ કરી ઉંડા પાણીમાં ઉતરવાની અમને તે વેળા જરૂર ન જણાઈ,
થાડીક પરસ્પરની ઓળખાણ વિધિનું કા પતાવ્યા બાદ, મેં તેઓને પૂછ્યું; આ યું” પુસ્તક તમે વાંચા છે ?’તેમણે કહયું કંદ સ્વામીજીનું સમયસાર, ' ફરી મેં પૂછ્યું” · તમે હાલ ક્યા સ`પ્રદાયમાં છે ? ’ પેાતાની જાતને નવા સંપ્રદાયના આદ્યદષ્ટા તરીકેનું ધમ'ડ જાણે તેએના શબ્દોમાં પ્રત્યક્ષ થતું હેાય તે રીતની વાક્છટાથી તેમણે જવાબ
ત્યારબાદ કુંદકુંદસ્વામી વગેરેને અંગે કેટલીક હકીકતા તેઓએ અમને વિસ્તારથી કહી સભળાવી. જે કેવળ તેમને માનનારા ‘હાહા' ની સભામાં શાભી શકે તેવી અસંભાવ્ય હતી. અમને તેમણે પેાતાનાં પ્રકાશન ગ્રન્થાની માહિતી આપી. એમના એક ભક્ત જેએ ત્યાં બેઠા હતા. તેમણે આશ્રમદ્દારા પ્રકાશિત થયેલાં પુસ્તકાનું લીસ્ટ અમને આપ્યું. અમે ત્યાંથી નીકલ્યા તે વેળા તેમણે મેાકલેલા પુખ્ત વયના
આપ્યા; ‘ સનાતન જૈનધ` સંપ્રદાય, ' નામ સાંભ–ચાર વિદ્યાર્થીએ અમને આશ્રમનાં બધાં મકાને
અતાવવા અમારી સાથે આવ્યા.
ળતાં અમે હમજી શક્યા કે; કાનજીસ્વામી પેાતાના નવા સંપ્રદાયને સનાતન કહેવડાવવાની બડાઇ મારી રહ્યા છે, જે સંપ્રદાયને હજુ હમણાં જ મરઘીના ઇંડાની જેમ પાતે ઉપજાવી કાઢયા છે. એને ‘સનાતન' શબ્દની માહક જાળથી સખેાધવામાં કાનજીસ્વામીની મહત્ત્વાકાંક્ષા જણાઇ આવતી હતી.
સ્વાધ્યાય મ ંદિરમાંથી નીકળતાં, તે મકાનની આજુ બાજુના ખડાને બારીકાઈથી અમે જોયા. શરૂના ભાગમાં એક ન્હાના ખ`ડમાં કાનજીસ્વામીને નિવાસ હતેા. જે અમે મ્હારથી જોયા. કાઈ રાજા– રજવાડાના દિવાને ખાસ-ના જેવા ભભકાદાર, કાચના
