________________
ગિરનાર ઉપર લેખ સત્તર ફીટ લાંબાં અને આઠ ફીટ પહોળી છાપથર ઉપર બે ઇંચ જેવડા મોટા અક્ષરો કરેલો છે, એ લેખ તેરએ આજ્ઞાને છેલ્લે ભાંગી ગએલો ભાગ હાલમાં મળી છે.--એરીસામામા વિલી પર્વત ઉપર બીજો લેખ છે, અને ત્રીજો લેખ એજ પ્રાંતમાં જેગડ પર્વતમાં કોતરેલો છે. લેખ યમુના નદીના ઉત્તર કિનારે આવેલા ખાલસીના પર્વત ઉપર છે; અને પાંચમો લેખ, કે જેમાં કેટલાક ગ્રીક રાજાએના નામે લેવાથી અત્યંત ઉગી છે તે, અટકની પેલી તરફના કપરગિરિપર છે. કપૂરગિરિ ઉપરનો લેખ, જે ખડક ઉપર કોતરેલે છે, તે દશ ફીટ પહોળા, ચોવીસ ફીટ લાંબે, અને દશ ફીટ જા શિલાપટ છે. આ લેખની ભાષા તે તરફ તે સમયે વપરાતી ભાષાની સાથે મિશ્રિત થએલી પાલી ભાષા છે. સધળા લેખોમાં અશોકની ચાદ આએ છે. આટલાજ લેખે અને આટલી જ આજ્ઞાઓ નથી; પરંતુ થોડી વધારે આજ્ઞાઓ અને ઘણું લેખો છે. ઠેકઠેકાણે પર્વત પર મોટી શીલાઓ મળી આવવી, અને તે ઠેકાણે લેખે કોતરાવવા, એ મુશ્કેલ હોવાથી અશોકરિયે બીજો ભાગ લીધે હશે તેણે સ્તંભેપર લેખો કરાવી તે ઉભા કરાવ્યા છે. એ એક સ્તંભ દીલ્હી અને બીજે અલહાબાદમાં છે. દીલ્હીળો રતભ ફીરોજશાહની લાટ, એવા નામથી ઓળખાય છે. સીરાજ નામને એક ફારસી લેખક જણાવે છે કે, તે સ્તંભ બત્રીસ ફીટને હોઈ આઠ ફીટ જમીનમાં હતો. જનરલ કનીગહામ જણાવે છે કે, એ સ્તભની ઉંચાઈ સાડીબેતાલીસ ફીટ છે એ સ્તંભ થી ચારે બાજુએ અશોકની આશાઓ કોતરેલી છે. અહાબાદવાળે સ્તંભ બત્રીસ ફીટ ઉચે છે: તળીએથી તેની જાડાઈ આઠ ફીટની, અને ઉપરથી બે ફીટ અને બે ઈંચની છે. કાળના અને કુદરતના ઉત્પાતોની સામે ટકાવ કરી શકે તેવા લેખો અને સ્તંભો ઉભા કરાવવામાં અશોકની દૂરદર્શી બુદ્ધિની મહત્તા સમા
એલી છે. લેખ ઉપરથી તેના રાજ્યની સ્થિતિ, સ્મૃદ્ધિ અને રાજ્યનગરનું સિભાગ્ય વિગેરે અનેક બાબતો ઉપર વિચાર થઈ શકે છે.
મહાન અશોકરાય જે મહાન નગરમાં રાજય કરતા હતા, તે નગર કે જેનું નામ પાટલીપુત્ર હતું, તેમાં અનેક ઠેકાણે વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. પણ હાલમાં તે નગરના ખંડેરો ઘણું ડાં રહ્યાં છે; તથાપિ જે કંઈ રહ્યાં છે, તે તેની મોટાઈને આભાસ આપે છે. હાલના પટણા શહેરની જગ્યાએ અને થવા તે આસપાસ મોટા વિસ્તારઉપર પાટલીપુત્ર વસેલું હતું. વારંવાર
Aho ! Shrutgyanam
