________________
જૈન ધર્મ વિકાસ
* મહત્તા કેની વધારે શાહ કે શહેનશાહની?
મહમદ બેગડા અને ખેમા દેદરાણી.
લેખક-શ્રી મંગલદાસ ત્રીકમદાસ ઝવેરી-થાણા. ચૌહાણ રાજા હમીરના દેહાંત પછી રામદેવે ચાંપાનેરને પોતાની રાજધાનીનું પાટનગર બનાવ્યું હતું. વિ. સં. ૧૫૪૧ માં જેની સામે શ્રીજયસિંહદેવે ભયંકર રણયુદ્ધ ખેલ્યું. આ રાજા જયસિંહદેવ પતાઈ રાવલના નામથી પ્રસિદ્ધ હતે. કે જે પતાઈ રાજા પોતાના પ્રધાન ડુંગરશી સહિત યુદ્ધમાં માર્યો ગયો હતે.* (જેને લગતી નોંધ ટૅડ રાજસ્થાનમાં પંડિત ગૌરીશંકર હીરાચંદ ઓઝાએ પૃ. ૪૦૬ ઉપર લીધી છે.)
આ કાળે ચાંપાનેરમાં જૈનપ્રાસાદ સારા પ્રમાણમાં હતા. તેમજ અહીંનું શ્રીનેમિનાથનું મંદિર પણ સુંદર પ્રસિદ્ધિને પામ્યું હતું. અહીં આ સમયે અઢારે વર્ણના લોકો વસતા હતા.
વિ. સં. ૧૫૪૧-૪૨ ના ગાળામાં સુલતાન મહમદ બેગડાએ આ પ્રદેશ જીતી તે સત્તર હજાર ગુર્જરને ધણું બન્યું. તેના હાથમાં પતાઉ રાવલનું રાજ્ય આવતાં સવાલાખ ઉત્તમ પ્રકારના અશ્વો, દશ હજાર હાથીઓ, સીત્તેર ખાન, બહોતેર ઉમરાવ અને બીજા અનેક રાવ-રાણાઓએ તેની તાબેદારી સ્વીકારી હતી.
આ સમયે નગરશેઠ તરીકે ચાંપશી મહેતા અતિશય સુપ્રસિદ્ધ કીર્તિને પામેલ હતા.
એક દિવસ ચાંપશી મહેતા મહાજનના આગેવાને સાથે દરબારમાં જતા હતા. એવામાં રસ્તામાં સાદુલખાન નામે સુલતાનને માનીતો ઉમરાવ મલ્ય. ખાન અને શેઠ બને વાત કરતા આગળ ચાલતા હતા. અને બીજા શેઠીઆએ પાછળ હતા. રસ્તે જતાં બંબ બારેટની ડહેલી આવી. ડહેલીના ઓટલે બારેટ બેઠો હતો. તેણે ઉઠીને ખાનને આશીર્વાદ આપતાં કહ્યું. “ખાગ્ય, તાગ્ય, નિ:કલંક પ્રધાન.”.(ખગ, શૌર્ય અને ત્યાગદાનમાં નિર્તક પ્રધાન) એ પ્રમાણુની ઉપમાનું બિરૂદ આપ્યું. બાદ બારે મહાજનની સામે આંગળી કરી તેમનાં પણ બિરૂદ કહેતાં તે આગળ કહેવા લાગ્યા.
“બરદ કહે “દકાલ દેહથી, રાયે બંધ છોડર્ણ સમરથ; . રાયે થાપના ચારજ રૂ૫, જી જીવદયા પ્રતિભૂપ.”
આ ઉપરાંત ભંડારમાં કુબેરસમ અને મોટા હાથવાળે ગરૂડ વિગેરે અવતારી તરીકે મહાજનને સંબોધી, બારેટે મહાજનની કિંમત બાદશાહ કરતાં અધિક આંકી બતાવી.
* આ વિષયાંધ પતાઈ રાવલના હાથે પાવાગઢનું પતન કઈ રીતે થયું તેને લગતું વૃત્તાંત અમે હવે પછી રજુ કરીશું.
-લેખક,
