Jain Dharm Prakash 1978 Pustak 094 Ank 09

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 4

છે જૈન દર્શન શું છે?
લેખક : રતિલાલ માણેકચંદ શાહ જૈન દર્શને આત્માને એકાંતે નિત્ય માનને નથી તેમજ એકાંતે અનિત્ય પણ માનતો નથી, તે દ્રવ્ય તરીકે આત્માને નિત્ય માને છે અને પર્યાવ દ્રષ્ટિએ અનિત્ય માને છે. એટલે કે જેના દર્શન આત્માને નિત્યનિત્ય માને છે. જૈન દર્શનની દ્રષ્ટિએ નિત્ય તેને કહેવાય કે જે વસ્તુ પિતાના મૂળ સ્વરૂપને છેડયા સિવાય જુદી જુદી અવસ્થાઓને પ્રાપ્ત કરે. આત્મા આત્મા રૂપે કાયમ ટકીને, દેવત્વ, મનુષ્યત્વ, પશુવ, નારકત્વ, આદિ અવસ્થાઓને પ્રાપ્ત કરે છે છતાં આત્મા પિતાના મૂળ સ્વરૂપથી શ્રેષ્ઠ થતું નથી સ્વ અસ્તિત્વ સંપૂર્ણ પણે બરાબર જાળવી રાખે છે. આ આત્માને અનંતકાળથી અનેક શરીરને સંગ થયે અને વિગ પણ થયે ભિન્ન ભિન્ન નિઓમાં, જાતિઓમાં, કુળમાં, અનંતિવાર આવન-જાવન કરી છતાં આત્મા તે તેને તેજ કહ્યું છે. આત્મા અજર અમર-અવિનાશી છે તેને નાશ થતા જ નથી. તેની ચર્ચા પલટાય છે.
આત્મા તન્ય મૂર્તિ છે, ત્યારે દેહ જડ છે અનેના ધર્મો અલગ અલગ છે. આત્મા સુખ આનંદ અને જ્ઞાન મય છે ત્યારે દેહ જડ છે એટલે કે તે અચેતન છે. આ વાતે અનાદિકાળથી અનંતા દેહ આ માએ ધારણ કર્યા અને છેડયા એકે શરીર તેનું થયું નહિ. છે નહિ અને થશે પણ નહિ. કારણ કે તે સંગે મળેલ છે પર તુ અનાદિ કાળથી આપણે આત્મા દેહ વગર રહ્યો નથી. એટલે દેહાધ્યાસ હોવાને કારણે તેની દ્રષ્ટિ એહાનિશ દેહ પર રહેવાને કારણે તે પિતાને ભૂલીને દેહને જ “હું” માનવા લાગી ગયેલ છે જેથી શરીર પરના રાગના કારણે તેની આળપંપાળ કર્યા કરીએ છીએ અને રાગ-દ્વેષ કરી અનંતા કર્મોને આવિષ્કાર કરીએ છીએ. એટલે આપણું આ દુઃખપ્રદ એવા સંસારમાં આવન-જાવન ચાલુ રહે છે.
જેને દર્શન સત વરંતુ તેને માને છે કે જે વસ્તુ પ્રતિ સમય ઉત્પન્ન થાય, નાશ પામે અને સ્થિર રહે, ઉત્પાદ, વ્યય અને ધૌવ્યયુક્ત મત ! સતનું આ સૂત્ર છે, જે વસ્તુપ્રતિ સમય ઉત્પન્ન થતી નથી, નાશ પામતી નથી અને સ્થિર રહેતી નથી તે વસ્તુ અસત કહેવાય દ્રવ્ય દષ્ટિએ વસ્તુ સ્થિર છે જ્યારે પર્યાય દષ્ટિએ એ વસ્તુ ઉપાદ અને નાશ વાળી છે.
જેન દર્શનમાં એમ કહેવામાં આવ્યું છે કે :- સતા જાય તે ભાવે, ના ભાવે, જાતે સતઃ !
કેઈ તદ્દન અસત્ વતુ ઉત્પન્ન થતી નથી અને સનને કદાપી નાશ થતો નથી (અભાવ થતા થો. ) સર્વથા કઈ વસ્તુને નાશ કે પ્રલય થતા નથી. માટે વસ્તુમાં રહેલા અનંત પર્યાય (અવસ્થાએ) તેમાંથી અમુક પર્યાને નાશ થાય છતાં વરતુના બીજા અનંતા પર્યાયે તે કાયમ રહે છે.