Jain Dharm Prakash 1978 Pustak 094 Ank 09

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/534092/1

Page #1

मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या।।
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
શ્રી મહાવીર સ્વામીનું સ્તવન
( રાગ-જા જા મેરે સાધુ). આવો આ હે વીરસ્વામી મારા એ તરમાં, ફોધ માયા મમતાનો, અમ અંતરમાં વાસ, જબ તુમ આ ત્રિશલાનંદન પ્રકટે જ્ઞાન પ્રકાશ, આવો–૧
આત્મચંદન પર કર્મ-સપનું નાથ અતિશય જોર તે કૃને દૂર કરવાને, આપ પધારી મેર આવે-૨ માયા આ સંસારતણી બહુ, વરતાવે છે કે, શ્યામ” જીવનમાં આપ પધારે, થાયે લીલાલહેર, આ.—૩
ચયીતા સ્વ. માસ્તર શામજી હેમચંદ દેસાઈ અંક - '
સંવત ૧૯૩૪ તા. ૭ મી એમ ૧૯૬૮ પુસ્તક ૯૪
*: પ્રગટ := : શ્રી જૈન ધર્મ પ્ર સારક સભા : ભા વ ને ગર.

Page #2

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
. પ ક
:
વાર્ષિક લવાજમ પટેજ સહિત ૬-
– નુષ્કળ –
લેખક
પાન નું,
૧ શારેલ લક્રિમ ૨ જૈન દર્શન શું છે? ૩ મૈત્રી અને કરૂણા ૪ શ્યાદવાદ સાચો માર્ગ ૫ કપુર સૌરભ
વ ચતુર્ભુજ હરજીવન રતીલાલ માણેકચંદ શાહ શ્રી હરીશભાઈ રતીલાલ વોરા રતિલાલ માણેકચંદ શાહ અમરચંદ માવજી શાહ
૧૩
૧૬ *
જે ભાઇઓને ખુશ ખબર ૌને ભાઈઓને જણાવવાનું કે આપની પાસે જુના ધાર્મીક પુસ્તક પડયા હોય અને આપને બીન ઉપયોગી હોય તે આશાત ના થી બચવા. સભાને આપી જવા વિનંતિ છે. જેમાં ઘણી વખત સાધુસાધ્વીજી મહારાજ સાહેબને ન મળતા ઉપયોગી પુસ્તક મળી આવતા હોય તેથી આ આપ સર્વેને જાણ કરવામાં આવે છે. આપના પુસ્તકોને સદ ઉપયોગ કરવામાં આવશે.
લી
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા

Page #3

ક ટી પછી પA (ાક @ gi) (Bણી પણ પછી બાળક નું
DS
કોઈ પણ
પુસ્તક ૯૪મું ન અંક ૭
અષાડ
વીર સં'. ૨૫૦ વિક્રમ સં૨૦૩૪
==શારદા લક્ષ== ( ભારત ભૂમિના વીર બાલકનું હૃદય ધબક રે-એ રાગ ) સરસ્વતી તે ચેતના છે લર્મિ છે. દેહ નારી, બને અનાદીના છે. સાથે લઘુ ગુરૂ નહી ભારી... સરસ્વતી એ ટેક અવધિ નાને સરસ્વતી લકમ ક્રિય દેવગંત, નારકમાં પણ તેમ જ છે, અવધિ વિનીંગ મતિ....સરસ્વતી–૧ મતિબુત મનુષ્ય તિર્યંચે આદારીક લક્રિમ સારી, ક્ષપક શ્રેણીએ સરસ્વતી માન વસાન પાએ બકરી....સરસ્વતી-૨ વિકેન્દ્રિસ્થાવર પાંચ માસ મુછમ લર્મિ પ્યારી, સરસ્વતી સંશાએ શોભે કળા ચતુર બંને ધારી.....સરસ્વતી–૩ .
રચયીતા : સ્વ. ચતુર્ભુજ હરજીવન

Page #4

છે જૈન દર્શન શું છે?
લેખક : રતિલાલ માણેકચંદ શાહ જૈન દર્શને આત્માને એકાંતે નિત્ય માનને નથી તેમજ એકાંતે અનિત્ય પણ માનતો નથી, તે દ્રવ્ય તરીકે આત્માને નિત્ય માને છે અને પર્યાવ દ્રષ્ટિએ અનિત્ય માને છે. એટલે કે જેના દર્શન આત્માને નિત્યનિત્ય માને છે. જૈન દર્શનની દ્રષ્ટિએ નિત્ય તેને કહેવાય કે જે વસ્તુ પિતાના મૂળ સ્વરૂપને છેડયા સિવાય જુદી જુદી અવસ્થાઓને પ્રાપ્ત કરે. આત્મા આત્મા રૂપે કાયમ ટકીને, દેવત્વ, મનુષ્યત્વ, પશુવ, નારકત્વ, આદિ અવસ્થાઓને પ્રાપ્ત કરે છે છતાં આત્મા પિતાના મૂળ સ્વરૂપથી શ્રેષ્ઠ થતું નથી સ્વ અસ્તિત્વ સંપૂર્ણ પણે બરાબર જાળવી રાખે છે. આ આત્માને અનંતકાળથી અનેક શરીરને સંગ થયે અને વિગ પણ થયે ભિન્ન ભિન્ન નિઓમાં, જાતિઓમાં, કુળમાં, અનંતિવાર આવન-જાવન કરી છતાં આત્મા તે તેને તેજ કહ્યું છે. આત્મા અજર અમર-અવિનાશી છે તેને નાશ થતા જ નથી. તેની ચર્ચા પલટાય છે.
આત્મા તન્ય મૂર્તિ છે, ત્યારે દેહ જડ છે અનેના ધર્મો અલગ અલગ છે. આત્મા સુખ આનંદ અને જ્ઞાન મય છે ત્યારે દેહ જડ છે એટલે કે તે અચેતન છે. આ વાતે અનાદિકાળથી અનંતા દેહ આ માએ ધારણ કર્યા અને છેડયા એકે શરીર તેનું થયું નહિ. છે નહિ અને થશે પણ નહિ. કારણ કે તે સંગે મળેલ છે પર તુ અનાદિ કાળથી આપણે આત્મા દેહ વગર રહ્યો નથી. એટલે દેહાધ્યાસ હોવાને કારણે તેની દ્રષ્ટિ એહાનિશ દેહ પર રહેવાને કારણે તે પિતાને ભૂલીને દેહને જ “હું” માનવા લાગી ગયેલ છે જેથી શરીર પરના રાગના કારણે તેની આળપંપાળ કર્યા કરીએ છીએ અને રાગ-દ્વેષ કરી અનંતા કર્મોને આવિષ્કાર કરીએ છીએ. એટલે આપણું આ દુઃખપ્રદ એવા સંસારમાં આવન-જાવન ચાલુ રહે છે.
જેને દર્શન સત વરંતુ તેને માને છે કે જે વસ્તુ પ્રતિ સમય ઉત્પન્ન થાય, નાશ પામે અને સ્થિર રહે, ઉત્પાદ, વ્યય અને ધૌવ્યયુક્ત મત ! સતનું આ સૂત્ર છે, જે વસ્તુપ્રતિ સમય ઉત્પન્ન થતી નથી, નાશ પામતી નથી અને સ્થિર રહેતી નથી તે વસ્તુ અસત કહેવાય દ્રવ્ય દષ્ટિએ વસ્તુ સ્થિર છે જ્યારે પર્યાય દષ્ટિએ એ વસ્તુ ઉપાદ અને નાશ વાળી છે.
જેન દર્શનમાં એમ કહેવામાં આવ્યું છે કે :- સતા જાય તે ભાવે, ના ભાવે, જાતે સતઃ !
કેઈ તદ્દન અસત્ વતુ ઉત્પન્ન થતી નથી અને સનને કદાપી નાશ થતો નથી (અભાવ થતા થો. ) સર્વથા કઈ વસ્તુને નાશ કે પ્રલય થતા નથી. માટે વસ્તુમાં રહેલા અનંત પર્યાય (અવસ્થાએ) તેમાંથી અમુક પર્યાને નાશ થાય છતાં વરતુના બીજા અનંતા પર્યાયે તે કાયમ રહે છે.

Page #5

કી
ન ધર્મ પ્રકાશ
જૈન દર્શન આઠ કર્મમાં માને છે, તે આ પ્રમાણે છે. જ્ઞાન વરણીય, દર્શના વરણીય, વેદનીય, મહનીય, આયુષ્ય નામ, ગોત્ર અને અંતરાય આ આઠ કર્મોથી સંસારી જીવો અનાદિ કાળથી બંધાયેલા છે. આ કર્મોથી આતમા સર્વથા મુક્ત બને ત્યારે જ તે પૂર્ણતાને પામે છે
જૈન દર્શન કર્મ બે ધાવાના ચાર કારણોમાં માને છે તે આ પ્રમાણે છે :- (૧) મિથ્યાત્વ, (૨) અવિરતિ, (૩) કષાય, (૪) લેગ મિથ્યાત્વ એટલે સત્યને અસત્ય માનવું અને અસત્યને સત્ય માન્યું તે અધિતિ એટલે હિંસાદિ પાપને પ્રતિજ્ઞા પૂર્વક ત્યાગ ન કરે , કષાય એટલે ક્રોધ, માન માયા, લે ભ યોગ એટલે મન-વચન અને કાયાની પ્રવૃત્તિઓ, જૈન દર્શન નવતાને માને છે :- (૧) જીવ, (૨) અજીવ, (૩) પુણ્ય, () પાપ, (૫) શ્રવ, (૬) સંવર, (૭) નિજ, ૮, બંધ અને (૪) મોક્ષ
- જેનામાં ચૈતન્ય, ચેતના જ્ઞાન હોય તેને આમા કહેવાય છે – જેનામાં ચેતન, જ્ઞાન ન હોય તેને અજીવ કહેવાય હિંસાદિપાપની પ્રવૃત્તિઓથી જે અશુભકર્મ બંધાય તેને પાપ કહેવાય અહિંસાદિ ધર્મોની શુભ પ્રવૃત્તિઓથી જે શુભ કર્મ બ ધાય તે શુભ કમને પુય કહેવાય કમ બાંધવાના કારણે આશ્રવ કહેવાય, જે કારણોથી કર્મબંધન અટકે તે કાને સવર કહેવાય જેનાથી આત્મા પરથી પૂર્વે બાંધેલા કમે છૂટાં પડે. તેને નિજ કહેવાય. કર્મના પરમાણુઓ અને આત્માના પ્રદેશને પરસ્પર દૂધ-પાણી જેવો સંબંધ છે તે બંધ કહેવાય પ્રત્યેક કર્મોથી તદ્દન મુકત થવું તેનું નામ મતદાર , આ નવ તને વિતરાગ ભગવંતે જેમ કહ્યા છે, તેમ કૃદ્ધિને તેને અનુસરવાથી પૂર્ણતાએ પહેચાય છે
આનવતાવમાં જીવ અને અજીવ જાણવા યે ગ્ય છે અને તેને જાણીને પ્રજ્ઞા છીણી વડે ભેદ જ્ઞાન કરી, અર એવા આત્માની અનુભૂતિ કરવી અત્યંત આવશ્યક છે, પાપ, આધવ અને બંધ આ ત્રણ તને બરાબર સમજી તેને ત્યાગવા છે અને સંવર-નિર્જરા અને મેક્ષ આ નવ તને આવિષ્કાર કરે અત્યંત જરૂરી છે
જૈન દર્શનમાં સમકિતની મુખ્યતા છે, જેને શાસ્ત્રોમાં ચર્થે ગુણ સ્થાનક કહેવામાં આવ્યું છે નિશ્ચયથી સમક્તિ તેને કહેવામાં આવ્યું છે કે “આત્માની અંશે અનુભૂતિ થવી” ત્યાર બાદ પાંચમે ગુણસ્થાન કે શ્રાવક પણ આવિષ્કાર થાય છે અને છ ગુણ સ્થાનકે ચારિત્રનું પ્રગટી કરણ થાય છે. આ પ્રમાણે જૈન દર્સનમાં ચૌદ ગુણસ્થાનકે, અધ્યાત્મ માર્ગમાં પ્રગતિ કરવા માટે જણાવવામાં આવ્યા છે તે ગુણસ્થાનકે પહોંચતાં મેક્ષને આવિર્ભાવ થાય છે
૦-
૬-૦

Page #6

મૈત્રી અને કરુણુા
[$
લેખક : પ્રો. હરીરાભાઇ રતીલાલ વેરા (એકર) ( બી.એસ.સી.એમ.એડ )
ik
અન્ય વિદ્યો :- ધર્મભેદ, ર'ગર્ભ, જ્ઞાતિભેદ વગેરે પણ મૈત્રીમાં વિદ્મરૂપ થાય છે. તેવા ભેદમાંથી અહુંકાર ઉત્પન્ન થાય છે અને અડૂ'કાર મૈત્રી થવા દેતા નથી. હુ દિગમ્બર 3. તે શ્વેતામ્બર છે, આ ખ્રિસ્ત છે. હુ... વૈષ્ણવ છુ, તે મુસલમાન છે તેવા ભેદ મૈત્રી થવા દેતાનથી જે દરેકને પૂછીએ કે તમારે ધ્યેય શું છે ? તે તેના જવાબ ૨૨મા જ મળશે. મૈત્રીમાં ધમ વચ્ચે ન લાવવા જોઈએ ગાંધીજી કહેતા. “ આપણે સ્વરાચ માટે જે લડત કરીએ છીએ તેમાં અગ્રેજો સાથે ગેરભાવ નથી. મૈત્રીજ છે” આતે માત્ર મનુષ્યની વાત થઈ. મહાવીરે અને બુધ્ધે તે પ્રાણી માત્રની મૈત્રી પળે પળે તેમના જીવનમાં ખતાવી છે. જેવી રીતે હવામાં પ્રાણવાયુ, નત્રવાયુ, અંગાર વાયુ પોતાના ગુણ ધર્માં સાચવીને પણ ઐકય ભાવે રહે છે તેમ જુદા જુદા ધર્મના, રંગના,શાંતિના આપણે સૌ પોતાની વસ્તુ સાચવીને પણ ચૈત્રી ભાવે જરૂર રહી શકાય. વૈદ્રશ્યના ઉદા હરણમાં કુમુદ, ચંદ્ર અને ચકેારની મૈત્રીનું ઉદ્ઘાહરણ આપણને બેધ આપી જાય તેવુંજ છે,
* ભાતૃભાવ –
આ જગત ઈશ્વરે જ રહ્યું છે. અને જો તેમજ હાય તે તેમાં રહેલા સવ પ્રાણીએ એક બીજાના ભાઈ થાય કવિ દલપતરામ એક પિતાના પરિવાર' માં કહે છે કે,
' કાળા ગારા કાઈ છે, કહે ન અધિકા ક્રાને,
ઘણા હીણા ધનવાન, સઘળા એક સમાન
*
જગત પિતાની આ વિશ્વ વાડી માનવરૂપી પુષ્પથી ખીલી રહી છે. તેમાં ઉચ્ચ કાણ, નીચ કેશુ ? આ શીખ છે. આ અંગ્રેજ છે તેવું યાં સુધી ? આપણે આજે આંતરરાષ્ટીય કેળવણી, વ્યાપાર, સંબંધની વાત કરીએ છીએ ત્યારે ઉપરના મુદ્દા ખુબ ગૌણ અને મૂર્ખાઈ ભરેલા લાગે છે. આંતરરાષ્ટ્રીય સમજ મા મૈત્રી એક અમે ધ
સાધલ છે.
જૈન આગમની વાણી તા ગમ પડે નહીં તેવી છે ખુખ ⟩તત્વ જ્ઞાન તેમાં છે. "न सा जाई न सा जोली । नतं ठाए नत कुल्ल न जाया न मुवानसं । सब्बे ગોવા અંતસો # દરેક જીવ મા, ખાપ, ભાઈ-ાગિની, પુત્ર-પુત્રી, સ્ત્રી-પુરૂષ ઈત્યાદિ અન ંત જન્મા અનેક ચેાનિમાં અનંતવાર કર્યો છે. તે ઉપરથી હે મન્ તુ ખાધ પામ દરેક સાથે ભાઈચારા રાખ, મૈત્રી રાખ.

Page #7

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાર પ્રભુ મહાવીરને લેકે એ ના પાડવા છતાં તે ચંડકૌશિક વિષ-સર્ષ પાસે ગયા. ત્યાં કાર્યોસગ કર્યો. ચંડકૌશિકે દંશ દીધો અને મૈત્રી ભાવથી કરૂણાથી ભ્રાતૃભાવથી
રકારિત થયેલ લેહી જ્યારે ચાખ્યું ત્યારે તે સપ' શાંત થઈ ગયો. શ્રી મહાવીરે તેને સાચી મૈત્રીને એ બોધ પાઠ દીધો અને તે પણ સર્વ જીવ પ્રત્યે મૈત્રી મય બની ગયો આ છે મૈત્રીની અસર-ફળ !
* ક્ષમા
રોગીઓને જેમ રસાયણના ચમકાર નીરોગી બનાવે છે તેમ ક્ષમા આત્મશુદ્ધિ કરે છે. ક્ષમા વગર આપણને ચાલતું જ નથી. શું માતા પિતાના બાળકના દરેક કાર્યની ક્ષમા નથી આપતી ? પિતાના ઉપર થયેલા અત્યાચારને બદલે લેવા ગાંધીજી શક્તિ માન ન હતા ? જેની આંગળીને ટેરવે ૪૦ કરોડની જનતા નાચતી તેને માટે તે તે રમત વાત હતી. ક્ષમા રાખ્યા સિવાય મૈત્રીનું બીજ ઉગી શકતું નથી. તે ગાંધીજી બરાબર જાણતા હતાં તેમના હૃદયના પડ માત્ર સ્નાયુના ના બનેલા ન હતા, તે ક્ષમાના બનેલા હતા. જૈને પ્રતિક્રમ માં “ frી સર્વે મુળ” અને પર્વાધિરાજ સંવત્સરિના દિવસે “મિચ્છામિ દુazમ્” લે છે તેને આદર્શ એજ છે, આ જગતના સર્વ પ્રાણીઓ સાથે મારે મૈત્રી છે. સર્વ પ્રાણીએ ને હું ક્ષમા આપું છું અને સર્વની ક્ષમા યાચુ છું. આ મહાન પર્વ માત્ર મૈત્રીને જ સંદેશ લઈને આવે છે. સર્વે જ્ઞના: વિનો મવા. સર્વે સંતુ નિરામવાની જે સર્વોદયની ભાવના છે. તેના મૂળમાં ક્ષમાંથી ઉત્પન્ન થયેલી ૌત્રી જ છે. ક્ષમારૂપી જળ સિંચનથી મોટું થતું મૈત્રી -વૃક્ષ ખુબજ શીતળ છાંયવાળું હોય છે. પેલા કાળા બજાર કરે છે તે દારી કરે છે, આ સંગ્રહ-ખેરી કરે છે, તે દેશની જમીન આ દેશે જીતી લીધી, પેલાએ બોમ્બ માર કર્યો. ત્યાં હુંડિયામણ બંધ કરી દીધું, ત્યાં સ્ટીમ્બર અટકાવી, ત્યાં કતલ થાય છે, ત્યાં વિમાન લુંટાયું, ત્યાં ખૂન થયું ઈત્યાદિ તાપ તે વૃક્ષ નીચે કયાંય અદૃશ્ય થઈ જાય છે. * દષ્ટાંત
ક્ષમાના અજોડ ઉદાહરણે શાસ્ત્રોમાં છે. શ્રી સ્કંધક સન્યાસી જ્યારે સૂર્યની આતાપના લઈ રહ્યાં હતાં. ત્યારે તેના પીએ કહ્યું, “એવી આતાપના સૌ ઉભા રહી ઢગ કરે, લાવ તારી ચામડી ઉતારી લઉં-સહન કરે તે હું જાણું કે તું સાચે છે” એમ કહી તિક્ષણ ધાર વાળા શસ્ત્રથી તેની ચામડી ઉતારવા લાગ્યા. ત્યારે શક્તિ અને વિદ્યાના ઉપાસક એક દ્રષ્ટિ વડે જ તેને બદલે લઈ શકે તેવા બંધક મુનિ ન તે કાંઈ બોલ્યા કે ન વિહળ થયા તે ક્ષમાની મૂર્તિ અડેલ સ્વરૂપ જ રહી. આપણને જરા કઈ ગાળ આપે કે આપણાં વચનની અવગણના કરે તે કેવા ભભૂકી ઉઠીએ છીએ ? તેવા વખતે

Page #8

થી જેને પમ પ્રકાશ
વખત બનતાં પ્રસંગોમાં આપણે ક્ષમાની મદદ વડે હંમેશા મત્રીનું વિસ્તૃતીકરણ કરવું જોઈએ અને તેમાંથી “વિશ્વ મૈત્રી” ખીલવવી જોઈએ શ્રી વિનોબાજી તેમની સભાને અંતે એટલા જ માટે “બોલ ભગત જય જગત” સૂત્રને ગુંજારવ કરે છે. * કરૂણું- જેના દર્શનમાં કરૂણાને સમદ્રષ્ટિનું લક્ષણ કરે છે. બૌદ્ધ અને વેદાંતમાં કરૂણાને ધર્મરૂપી વૃક્ષનું મુળ કહ્યું, ઈશુએ કરૂણા એજ સેવા ધર્મ કહ્યો. દરેક દર્શનને મત ભેદ કરુણા પાસે આવી સમાય છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર ધર્મ-તત્વ સમજાવતાં લખ્યું છે કે
સત્ય શીયળ અને સઘળા દાન, દયા હેઈને રહ્યા પ્રમાણ દયા નહીં તે તે નહિ એક વિના સૂર્ય કિરણ નહીં દેખ. કરૂણા, દયા-અનકમ્પાએ સમાન અર્પે છે. અનુશાસન પર્વમાં કહ્યું છે કે
" न प्राणास्प्रियतर लोक किं च न विद्यते ।।
तस्मादयां नरः कुर्याद्यथान्मति तथा परे અર્થાત્ જગતમાં પ્રાણી માત્રને પ્રાણ કરતાં વધુ પ્રિય બીજું કશું નથી માટે દરેક પ્રાણી પ્રત્યે આત્મવત કરૂણા ભાવ રાખવા. “મા હશે, મા હણે;” “જી અને જીવવાઘો,” “નામન: પ્રતિસ્રાન પરેપ ન મારેત ” વગેરે મહાવાક્યોથી આપણે કરૂણાનું સર્વોચ્ચ સ્થાને અનુભવી શકીએ છીએ. * કરૂણાનું સ્વરૂપ
આ જગતમાં અનેક પ્રાણીઓ દુઃખી છે. કોઈને પૈસાનું કે ઈને સ્ત્રીનું કેઇને સંતાનનું. કેઈને વિષય-ભેગનું, કોઈને રેગનું, કેઈને સત્તાનું, કઈને કીર્તિનું, કોઈને જમીન જાગીરનું, કોઈને ઈર્ષા (મત્સર)નું ઈત્યાદિ અનેક દુઃખ છે તેમાં શ્રી કૃણ વાસુદેવ કહે છે કે, “હે ભારત, ! પ્રાણી માત્રને મરણ મોટું દુઃખ છે-અનિષ્ટ અપ્રિય છે તે આ સર્વ પ્રાણીઓ ઉપર દયાભાવ કરૂણ ભાવ રાખે છે કરૂણા ભાવના” પૂ. ગાંધીજી તે કહેતાં કે, તમારી કરૂણા માત્ર કીડી-મકડાં નહીં મારવામાં સમાવી નહીં દેતાં.” તાત્પર્ય કે તે ટૅગ કરી તમે જે બીજાને એ છું તેથી આપતા હે, કે જરૂર કરતાં વધુ નફે મેળવતા હે, કે આ કામ માટે ફલાણાને મળે, અને ફલાણો કહે પિલાને મળો, કે સત્તા આવતા નિર્દયતાથી નાણું એકઠું કરી લે, વગેરે કરતાં છે તો તમે કુર છે, નિષ્ઠુર છે.

Page #9

(૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ શેકસપિયર કહે કે દયા દિવગુણી છે. જેની પ્રત્યે દયા દર્શાવી એ વ્યકિત કાંઈક મેળવીને સુખ અને આનંદ મેળવે છે અને દયા કરનાર સંતોષ અનુભવે છે. બુધે પ્રસારે ધર્મ કેવળ કરૂણા ઉપરજ અવલખિત છેબુધે સર્વ પ્રાણીઓને સુખ માટે તરફડતા જોયાં, અને દરેક ઉપર કરૂણા બુદ્ધિ લાવી સંસારનો ત્યાગ કર્યો. શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે સર્વ જીવો પર કરૂણા બતાવવા સબ્ય જીવ કરૂં શાસન સી " એમ કહ્યું જેથી કોઈને દુઃખ જ ન રહે !
* કરૂણાનું ફળ–
વિષ્ણુ-કરુણાભાવે અવતાર ધારણ કરે છે. કરૂણા એ સદાચારમાં દેવી સમાન છે. તેના આગમન પછી દાન-અસ્તેય-મૈત્રી -શીયળ-સંતેષ- સત્ય-શિવમ્ વગેરે બધું જ ઉત્તરોત્તર આવી જાય છે. કરૂણાવાન હંમેશા પર્વતના શિખરનું સ્થાન ભોગવે છે. તેના જીવનમાં અપૂર્વ શાંતિ અને સુખ છવાયેલું હોય છે. અંતે તે મોક્ષના અદ્વિતીય સુખ અપાવનારી અમૃતવેવ છે. એગ્ય જ કહ્યું છે કેઃ “દયા તે સુખની વેલડી, દયા સુખની ખાણ અનંત જીવ મુકત ગયા દયા તણા ફળ જાણ”
શુ આજે પણ આપણે દાનેશ્વરી કર્ણ અને શિબીરાજાને નથી યાદ કરતાં ? જેઓ બીજાની સહેજ જરૂરિયાત કે દરિદ્રતા જોઈ કરૂણાથી તરબોળ થઈ જતાં હતાં આપણે પણ આજે જે વિશ્વશાંતિ અને પંચશીલના સિદ્ધાંતની વાતને મૂર્તિમંત બનાવવી હોય તે કરૂણાબુદ્ધિ વિના કેટલી સફળતા મળવાથી? અહે ! તેવી કરૂણા-બુદ્ધિ સર્વમાં વ્યાપે તે જોઈત્યે, તેનું કેવું સુંદર-શાંત અને મધુર ફળ આવે છે,
દત :- શ્રી મહાવીર સ્વામી અનાર્ય દેશમાં એક ચૈત્ય પાસે ધ્યાનસ્થ હતાં. ત્યારે તેમને ધ્યાનથી ચલિત કરવા સંગમદેવે તેમને અનેક ઉપસર્ગો કર્યો પ્રથમ ધૂળને વરસાદ વરસાળે, કીડી અને ધીમેલ રૂપે તેમના શરીરને ચટકા ભર્યા, વીંછી-સર્ષના દંશ દીધા, વાઘ-સિંહ હાથીના સ્વરૂપે ભયંકર ઉપસર્ગ દીધા. તિક્ષણ ચાંચવાળા પક્ષી રૂપે વીર પ્રભુને માંચના લેચા કાઢયા, તેમના બે પગ વચ્ચે અગ્નિ કરી અનાજ પકવ્યું. આવા અનેક ઉપસર્ગો એક, બે દિવસ માટે નહીં પણ છ માસ સુધી કર્યા! તે પણ વીર પ્રભુનું કરૂણાનું ઝરણું સંગમ દેવ પ્રત્યે વહેતું રહ્યું. જ્યારે સ ગમ દેવ કંટાળીને પાછા જવા લાગે ત્યારે મહાવીરની આંખ ભીની થઈ ગઈ સંગમ મનમાં ફુલાણો પણ ઉપગ મૂકીને જોયું તે પ્રભુ વિચારી રહયાં હતાં,” અહે! જે કઈ પ્રાણી-આત્મા મારા પાસે આવે છે તે કાંઈક સમાગે દેરાય છે. તેનામાં સદ્ગુણ રેખાય છે અને સંગમ દેવ અહીં છ માસ સુધી રહ્યા છતાં પાપથી ભારે બનીને જાય છે.” તેવા ભાવ કરૂણા હૃદયમાં વહેતાં હતાં !

Page #10

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાચ
[ ૧૦
શ્રી મેઘકુમાર પણ તેમના આગળના ત્રીજા ભવમાં હાથીના ભાવમાં આવી જ કરૂણા ભાવેલ. તે હાથીના સરદાર હતા, એક વખત જંગલમાં આગની આગાહી તેણે અનુભવ-જ્ઞાનથી જાણી તેથી એક મોટું મેધન તેણે અને તેના સાથીદારેએ વનસ્પતિ રહીત સાફ કર્યું. જયારે આગ મોટા પ્રમાણમાં થઈ ત્યારે જંગલના સર્વે પ્રાણી તે મેદાનમાં આવી પિતાનું રક્ષણ મેળવવા લાગ્યા ત્યારે તે મુખ્ય હાથી પોતાના ટોળા સાથે ત્યાં હવે મેદાન પ્રાણીઓથી ભરપુર થઈ ગયું હતું. મુખ્ય હાથીએ પિતાના શરીરને ખણ આવવાથી એક પગ ઉચે કર્યો, અને બરાબર તે જ સમયે આગથી ભયભીત થયેલું સસલું કુદતું કુદતું ધાસભેર, ઉંચા કરેલ પગની ખાલી જગ્યામાં બેસી, નિરાંતે શ્વાસ લેવા લાગ્યું. હાથી જ્યાં પા પગ મૂકવા ગયા ત્યાં સસલાની પરિસ્થિતિનું જ્ઞાન થયું, તેણે પિતાને પગ ઉંચે જ રહેવા દો. તેણે ધાર્યું હતું તે સસલાને પ્રાણહીન પણ કરી શક્તિ કારણ કે મેદાનને ધણી પિતે મેદાન સાફ કર્યું હતું. આજે આપણી ખુરશી ઉપર બેસવા કે ઈ આવે તે આપણે શું શું નથી કરતાં? તે તે સૌ જાણે છે, વળી નજીવા હડિયા મણ માટે આપણે પ્રાણી વધ ગૌવધ કરતાં પણ અચકાતા નથી ત્રણ દિવસ પછી વાનળ શાંત થયે મેદાનના પ્રાણીઓ વિખરાયા, હાથી જયારે પગ મુકવા જાય છે ત્યારે તેના નાયુઓ અકડાઈ જવાથી પડી જાય છે અને એજ કરૂણા ભાવમાં મૃત્યુને વરે છે–તેજ મેઘકુમાર બન્યા જોયા કરૂણાના ફળ ! તેનું ફળ કેવું અદ્વિતીય હોય છે ! * વિકને નું સ્વરૂપ
જે વિદ્ધ મૈત્રીનો નાશ કરનાર છે તે કરૂણાના પણ ધાતક છે. જેમકે વેરભાવ, ઈ, રંગ, જ્ઞાતિભેદ. આપણે ગાડીમાં મુસાફરી કરતાં, “કેવા છો?” “કયાં જવું છે ?” તેવા પ્રશ્નોનું અનુભવ કરીએ છીએ જે કહીએ “બ્રાહ્મણ” તે સામી વ્યક્તિમાં કોઈ ફેરફાર પડતા નથી પરંતુ કહીએ કે “હરિજન-ભંગી” તો તેમના મેની રેખાઓ વિચિત્ર સ્વરૂપ ધારણ કરે છે. તેમાં શૈદ્રતા, અરૂચિ-અકારુણ્યના ભાવ સ્પષ્ટ સમજાય છે. જે આપણી બાજુમાં કોઈ ગરી-સુંદર સ્ત્રી હોય તે, તેના બાળકને આપણે મેળામાં મૂતરવા પણ દઈએ! અને કઈ કાળી, સીદી, વૃદ્ધ સ્ત્રી હોય તે કોઈ એક પ્રકારને કચકચાટ આપણે અકારૂ રીતે શરૂ કરી દઈએ છીએ. અમારૂક્યતામાં ગુપ્ત રીતે ક્રોધ અને દ્વપ હેથ છે. આ તે સામાન્ય ઉદાહરણ છે. ભલે કદાચ તેવા ન પણ બને. પરંતુ જે આ પણે સૌ આત્મ-નિરીક્ષણ કરીએ તે નાના નાના અનેક પ્રસંગે આપણું જીવનમાં બને છે જેમાં કરૂણહીન બની ને આપણે સંકુચિત્ત સ્વાર્થી પણામાં રાચતા હોઈએ છીએ.

Page #11

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ કેટલીક નાની નજીવી ટે પણ કરૂણાની ધાતક છે. જેમકે કેટલાકને માંકડ-મચ્છરને ચપટીમાં લઈને મારી નાખવાની ટેવ હોય છે માખીઓ મારવાના સાધન લાવે છે. લાવે છે. કોઈ પશુઓ પાસે વધુ બોજો વહન કરાવે છે; પશુઓને નિષ્ણુતા પૂર્વક મારે છે. પશુઓની કતલ કરે છે, ઘરની વ્યક્તિઓ સાથે ક્રોધયુકત વસણ રાખે છે. કાંઈ વેળાય- ફેડાય તે ઉગ્ર સ્વરૂપ ધારણ કરે છે. અછત માલને વધુ પડતે જ તે છે કે તેવા માલને સંગ્રહ કરી જનતાનું અહિત કરે છે.
કેટલાક વહ છોકરાઓને ઘરમાં પુરી દે છે હાલત એટલી હદ સુધી પ ચાલ્યા છે. કે જીવતાં આગ ચાંપી દે છે અને કપટ કરી અકસમાત ગણી બતાવે છે આ વસ્તુ સમાજ માટે ધીમે ધીમે સમસ્યા બનતી જાય છે. માનવ-માનવ વચ્ચે કરૂણા ભાવ ન રાખે. આવી હિંસક રીતે ફર રીતે વર્તશે તે બીજા પ્રાણીઓ પ્રત્યે કરૂણા ભાવની વાત કેવી રીતે રજુ કરવા ? તે પણ એક સમસ્યા બની જાય છે. જે કરૂણા ભાવ કેળવીશું તે વ્યક્તિ અને સમષ્ટિનું કલ્યાણ કરી શકીશું. તો જ વિજ્ઞાનને વિનાશાત્મક ઉપયોગ બંધ કરી તેને લેક કલ્યાણ માટે વાપરી શકીશું એક દેશ બીજા દેશને આર્થિક, સામાજિક, વ્યાપારિક, કે લશ્કરી દ્રષ્ટિએ પરંશ ન કરવાની વૃત્તિ રાખે છે. એક બીજા માથે નાની, નિર્માય બાબતમાં હુમલો કરે છે. યુદ્ધ કરે છે અને અશાંતિ ફેલાવી કરડે લે કે ના માનસન ચિંતામાં મુકી દે છે ત્યાં કરૂણને ખૂબજ અભાવ આપણે સમજી શકીએ છીએ.
અમે મેટ્રીક ભાડતા ત્યારે એક બેધકથા આવતી, જેમાં એલબસરા અને અલમોસલના બે ધુવડ નીચે પ્રમાણે વાત કરે છે :
“તુ મારી દીકરી સાથે તારે દીકરો પરણાવ”
જે તારી દીકરીના દહેજમાં સો ઉજજડ ગામ આપે તે હું તે કબુલ કરું.” “તારી શરત હું, અમારે ગામના બાદશાહ બે વર્ષ વધુ જીવે તે પુરી કરૂ” આ નાનકડી બેધ કથા નિષ્ફર-નિર્દયીને કેટલે બોધ પાઠ આપે છે !
આપણે લેકશાહીના મૂલ્ય ટકાવી રાખવા હોય વિશ્વ બંધુત્વની ભાવના કેળવાળી હોય, લાંચ રૂશ્વતની બદી કાઢવી હોય, સંગ્રા ખેરી હટાવવી હોય, શારીરિક, સાંગિક અને સામાજિક સુખ-શાંતિ મેળવવા હેય તે કરણા અને મૈત્રી અપનાવ્યા સિવાય બીજે કે ઉત્તમ કે સરળ ઉપાય નથી ગાંધીજી એ અહિંસા અને સત્યના પ્રયોગોથી યુગ પરિવર્તન કરી બતાવ્યું તે આપણી નજર સમક્ષ જ પુરાવે છે. તે અહિંસા એજ કરા. કરૂણા વિના મૈત્રી શક્ય નથી. કરૂણા અને મૌત્રી તથ્યવાળી સંપૂર્ણ હકીકત છે, તે સત્ય છે અને સત્યમ પરમેશ્વર છે.

Page #12

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ * અંતિમ બેલા
અંતમાં જ્ઞાનીઓ કહે છે કે આ સંસારમાં જેની દશા જુઓ, કેઈ ખાનપાન મેળવવાની ચિતામાં વ્યાકુળ છે, કોઈ કપડાં, કોઈ રહેઠાણ, કઈ ધરેણાં-સોનું મેળવવાની ચિંતામાં છે. કોઈને પરણવાની કોઈને પુત્રની, કેઈને ઇચ્છિત ભેગની અભિલાષા છે; કે ઈર્ષોમાં કોષમાં, વિષય કષાયમાં અહમમાં, માયામાં વ્યાકુળ બની ગયા છે, કેઈ તૃષ્ણાથી, અજ્ઞાનતાથી, પ્રમાદથી ગરીબાઈથી દુઃખ ભોગવી રહ્યાં છે, કોઈ રોગથી પીડાઈ રહ્યાં છે, અહે! સર્વ પ્રાણી જન્મ, જરા, રંગ અને મૃત્યુથી દુઃખ ભોગવી રહયાં છે તે સર્વ પ્રાણી પ્રત્યે કરૂણા-યા અનુકપા ધરે,
ભકત પરિજ્ઞા પ્રકીર્ણકમાં યોગ્ય જ કહયું છે કે જેમ તપને દુઃખ અપ્રિય લાગે છે તેમ સંસારના સર્વ જીવેને દુઃખ અપ્રિય લાગે છે. સર્વ પ્રાણીઓના આત્મા એક સરખા છે માટે સર્વ તરફ કરૂણા ભાવ અને મૈત્રી ભાવ સમાચરે,
ॐ सहनाववतु । सहमौभुक्नु । सहवीर्य करवा वहै । तेजस्विनावधीतमस्तु । माविदिषा वह। ॐ शातिः शांतिः शांतिः ।
सुघोषु किं बहुना ।
હરીશભાઈ રતીલાલ બેકર
અધ્યાપન મંદિર બાબાપુર જિ. અમરેલી
(૩૬૪૬૧૦ )

Page #13

યાદવાદ સાચો માર્ગ
લેખક : રતિલાલ માણેકચંદ શાહ મિથ્યાત્વથી ભવો અટવીમાં ભટકવાનું ચાલુ જ રહે છે. પાપને મિથ્યાત્વને શાસ્ત્રોમાં બાપ કહ્યો છે, તે એટલા માટે કે તે જ્યાં સુધી હોય છે, ત્યાં સુધી દુખપ્રદ એવા સ સારને અ ત આવતું નથી. તેનાથી ચારગતિ અને ચાર્યાશીલાખ નિમાં જીવ આવન જાવન કર્યા જ કરે છે અને અનંતા દુખે ભગવ્યા જ કરે છે - મિથામતિને દુબુદ્ધિ પણ કહેવામાં આવે છે કારણ કે તે રાત્રી-દિવસ શરીર અને પરિચયની ચિંતામાં જ રહે છે. અને આત્મશુદ્ધિ પ્રત્યે તેની દૃષ્ટિ કે જતી નથી. તેમજ તેઓ અધ્યાત્મ જ્ઞાનથી દૂર જ રહે છે. અસત્ય કદાગ્રહમાં રચીને મમત્વપૂર્વક ખોટા રાહ પર ચાલવાથી દુર્ગતિ થાય છે એવા દેઢના મમી દુબુદ્ધિઓને ત્રણ કાળે મુકિત પ્રાપ્ત થતી નથી.
દુબુદ્ધિ અજ્ઞાની જીવ કાયા પ્રિતિસાથે રાખે છે. માયામાં હારજીત માને છે, હઠને છેડતો નથી, અને મેડ કર્મના જેથી તે અહોનિશ સ્મૃતિમાં રહે છે, તે બ્રાંતિને છેડે આવતા નથી, જેમકે એ લોકે ચંદન ઘોને મહેલ પર ફેકે છે અને જો ભીનને ચીટકી રહે છે, તેને એ અજ્ઞ ની દેહના મમત્વને વળગી રહે છે. અને હમેશા કમ બંધ વધાર્યા કરે છે. આમ દુબુદ્ધિથી ભૂલી ટામાં મગ્ન બની રહ્યો છે જેથી મમતા રૂપી બેડીથી જકડાય છે.
એવા અજ્ઞાનીને કે અધ્યાત્મની વાત કહે છે, ત્યારે તે ચેકી-ઊઠે છે. અને ખટ બેકલાટ કરે છે, તેમજ કરાગ્રહ રાખી મૂકે છે તે સત્ પુરૂષની નિદા કરે છે, અધર્મીને વખાણે છે, શાતા વેદનીને તે મોટાઈ સમજે છે અને અશાતા વેદનીથી અકળાઈ જાય છે; મેક્ષની વાત સાંભળવી ગમતી નથી અને અવગુણ દેખાય તેને અંગીકાર કરે છે. તે મોતથી ડરે છે કે જેણે જેમ વનરાજથી બકરડેરે એ દુબુદ્ધિ જીવ સંસારમાં આવન ભવને કર્યા જ કરે છે અને મિથ્યાત્વને કારણે મમતા રૂપા બેડીઓમાં બંધાય છે.
કઈ બે દ્ધ મતવાળા જીવને ક્ષા ભંગુર કહે છે, કોઈ મીમાંસક જીવને કમને કર્તા કહે છે. કેઈ સાંખ્યમતી જીવને સદાકમ રહિત કહે છે એ રીતે અનંત નયના પ્રકારથી જીવનું સ્વરૂપ જુદા જુદા પ્રકારે કહેવામાં આવે છે. તેમાં જે એકાંત પક્ષ ગ્રહણ કરે છે, તે મુખ છે જ્ઞાનીજન તે અનેકાંત પક્ષ ગ્રહણ કરે છે. મેતી સ્વસત્તામાં જુદાં છે, પણ તેને સૂતરની દેરીમાં પરાવવાથી તે સર્વનુંહાર એવું નામ પડે છે. જેમ સૂતરમાં પરોવાયા વિના મોતીની માળા બને નહિ, તેમ શ્યાદવાદ મત ધારણ કર્યા સિવાય મોક્ષ માર્ગને સાધી શકાય નહિ

Page #14

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ કઈ વસ્તુના સ્વભાવને માને છે, કઈ પૂર્વકર્મના ઉદયને માને છે, કોઈ ભવિ. ભાવને માને છે, કે પુરૂષાર્થને માને છે, અને કેઈ કાળને માને છે; એમાં પક્ષપાત કરી જે એક જ વસ્તુને માને છે, તે મિથ્યાત્વી કહેવાય છે. અપેક્ષિત સને કવીકાર કરે એ સત્યાર્થ છે
જીવ વસ્તુ એક છે, પણ તેના ગુણ અનેક છે; રૂપ અનેક છે અને નામ એનેક છે તે પર સંગ વિના એટલે કે પોતાના સ્વભાવમાં તે શુદ્ધ છે; પરંતુ પરના સંગથી તે અદ્ધ છે વેદાંતી તેને બ્રહ્મ કહે છે; મીમાંસક જેમિનીય એને કમ' કહે છે, શિવમતવાળા અને શિવ કહે છે, બૌદયમતવાળા અને બુદ્ધિ કહે છે, જેની એને જિન કહે છે અને યાયિક એને કર્તા કહે છે આમ છચે દર્શનમાં શુદ્ધ જીવને કહેવામાં એક એકથી વચનને વિરોધ છે, પણ એ છ એ દર્શનમાં જે વસ્તુનું સ્વરૂપ એળખે છે, તેજ જ્ઞાની કહેવાય છે અને તે જ વાત સત્ય છે, પણ જે વચનના ભેદથી પદાર્થમાં પણ વેદ માને છે તે મૂર્ખ છે.
વેદાંતી છરને નિશ્ચય નયની દષ્ટિએ જોઈ એને સર્વથા બ્રહ્મ કહે છે, મીમાંસક જીવને કર્મ ઉદયની દષ્ટિએ જોઈ અને કર્મ માને છે, બૌદ્ધ મતિ જીવને બુદ્ધ માં છે અને એના ક્ષણભંગુર સૂકમ સ્વભાવને પ્રસિદ્ધ કરે છે, શિવ મતવાળા જીવને શિવરૂપ માને છે અને શિવને કાળ રૂપ કહે છે, નૌયાયિક (ન્યાય ગ્રંથવાળા) સેળ પ્રમાણથી પદાર્થને માને છે અને યુદ્ધ જીવને કર્તા માની ને તે ઉધમની ઉદિરણમાં ચિત્તને આનંદિત કરી મન રહે છે. આમ એ પાંચે દર્શન વસ્તુના સ્વાભાવાદ્રિક પાંચ નયનાં એક એક અગને પોષે છે એટલે એકાંત પક્ષ ગ્રહણ કરે છે; પણ જે જૈન માગ કહેવાય છે, તે તે સવાંગી સર્વનય ગ્રહણ કરે છે.
જીવ પદાર્થના લક્ષણમાં ભેદ નથી, સર્વ જીવ સમાન છે; આથી વેદાંતીઓએ માનેલ અદ્વૈતવાદ સત્ય છે, જીવના ગુણને તરંગ ઉઠી રહ્યા છે, તેથી મીમાંસ કે માનેલ ઉદય પણ સત્ય છે, જીવની ઉદયશકિત હોવાથી તે સ્વભાવમાં પ્રવર્તે છે, આથી તૈયાયિકોએ માનેલ ઉધમ સાચું અંગ છે, જીવન પર્યાય ક્ષણ ક્ષણમાં જુદા જુદા છે, અને તેના રૂપનું પ્રમાણ સૂક્ષમ છે, તેથી બૌદ્ધ મતે માનેલ ક્ષણિક ભાવ પણ સત્ય છે, પરિણામની જે ગતિ છે તે ફળતા કાળચકની શક્તિ છે, તેથી એ માનેલ કાળ પણ સાચે છે એ રીતે આત્મ દ્રવ્યમાં અનેક અંગ દેખાય છે, પણ તેમાંથી જે એક જ અંગમાને છે અને બીજા અંગન માને તેનું નામ કુમતિ છે; એકાંત પક્ષ છોડીને જે એક વસ્તુના દરેક અંગ જુએ છે તે સુબુદ્ધિવાન કહેવાય છે. શેધક જીવે છે એટલે કે જ્ઞાન પામે છે, પણ વાદી મરે છે એટલે એકાંત પથ પકડીને જન્મ મરણના ફેરા કરે છે.

Page #15

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ જીવ દ્રવ્યમાં અનેક પર્યાય છે. તેથી એકમાં અનેક છે, વળી બ્લેક પર્યાયમ: એકજ જીવ દ્રવ્ય છે તેથી અનેકમાં એક છે. આમ હર કોઈ વસ્તુ એક છે અથવા અનેક છે તે કહી જ ન શકાય, તે એક પણ નથી અનેક પણ નથી અપેક્ષિત એક છે, અપેક્ષિત અનેક છે, તે વહેવારમાં કર્તા છે, નિશ્ચયમાં અકર્તા છે, વહેવારથી તે ભોકતા છે, નિશ્ચયથી અકતા છે, વહેવારથી તે ઊ પજે છે; નિશ્ચયથી તે ઉપજ તે નથી. વહેવારથી તેનું મૃત્યુ છે, નિશ્ચયથી અમર છે, વહેવારથી તે બેલે, વિચારે છે, નિશ્ચયનયથી કાંઈ બોલતેવિચાતું નથી, નિશ્ચયથી તે ભેખનું સ્થાકનથી, પણ વ્યવડારથી તે ભેખ ધરનાર છે આવા ચેતનવંત ઈશ્વર પૌદ્ગલિક કર્મોની સંગતથી ઉલટ પાલટ થઈ રહ્યો છે. મને કે. નટની જેમ ખેલે છે
તે નટ સરખી જીવની આજે ઊલટ-પટ બાજી છે, તે તે વિક૯૫ દશા છે. તે છોડવા લાયક છે અનુભવ ચોગ્યે તે આત્માની નિવિ ક૯પ અવરથા છે, આત્માને પિતાના સ્વરૂપમાં રાખે તેજ સાચું છે
પુદ્ગલ દ્રવ્ય રૂપ કમને કતો આત્મા છે એ વહેવાર કહેવાય છે, પણ નિશ્ચયનયમાં તે એ વાત છે કે જેવું દ્રવ્ય હોય તેવું તેનું ભાવમરૂપ હોય, એથી પુલ દ્રવ્યની ક્રિયા પુદ્ગલ દ્રવ્ય વડે બને છે.
જ્ઞાનનું રેયાકાર રૂપ પરિણમન થાય છે, પણ એ ય રૂપ નથી બનતું જ્ઞાનને સ્વભાવ જે યાકાર રૂપ પરિણામવાળે છે, એટલે કે ય પદાર્થના આકાર રૂપે છે. આત્માનું જ્ઞાન પરિથમે છે, આમ છતાં જે જ્ઞાન છે, તે જ્ઞાન રૂપ જ કહેવાય. પણ રેય રૂ૫ ન કહેવાય અને જે ય પદાર્થ છે, તે જ્ઞાનમાં પરિણમે છે, તે પણ રેય રૂપ કહેવાય, પણ જ્ઞાન ૩૫ ન કહેવાય, એવી અનાદિકાળની મર્યાદા છે; કઈ વસ્તુ બીજી વસ્તુને સ્વભાવ ગ્રહણ કરે નહિ; તેમ જુદે જુદો ભાવ પણ ધારણ કરે નડિ. એવી મર્યાદા બંધ વાત છે. તેમ છતાં કોઈ વૈશેષિક પ્રમુખ મિથ્યા મતિ કહે છે કે રેય પદાર્થના આકાર રૂપ જ્ઞાનનું મારેલ મન દેખાય છે, તેથી જ્ઞાન અશુદ્ધ થઈ જાય છે, જયારે એ અશુદ્ધ પાણુ ટળી જશે, ત્યારે મુકિત થશે, પણ એ દુષ્ટ બુદ્ધિથી મેહને વિક૯પ કરી અહીં તહીં ગાડો થઈ લે છે અને ભ્રમમાં રહે છે, તે વસ્તુને સ્વભાવ જાણતા નથી.
વિશ્વના પદાર્થ પરસ્પર અવ્યાપક છે - જગત વિષે પ્રત્યેક ભાવ અસહય પણે વર્ત છે કે કેઇને સહાયકારી નથી; એક વસ્તુ બીજી વિલક્ષણ વસ્તુ સાથે મળે નહિ. જગતમાં જેટલી વસ્તુ છે, તેટલીને જીવ જાણે છે, પણ એ સર્વ એનાથી ભિન્ન છે, એટલે કે પ્રત્યેક રેય વસ્તુથી જીવના જ્ઞાનમાં પરિણમે છે, તે પણ જીવ એ સર્વ વસ્તુથી જુદે જ રહે છે.

Page #16
No. Reg, B.V.-30 કપુર સૌરભ (હપ્ત ૪થે ચાલુ) પ્રસારક - અમરચંદ માવજી શાહ 57 રાગ-દ્વેષ અને ક્રોધાદિક કપા એ સર્વ મને જ પરિવાર આત્માને ભૂલાવામાં નાખી જીવને સાચા સ્વાભાવિક માથી ચુકવી, બેટા વિપરીત રસ્તે ચઢાવી દે છે, તેથી જ શાણા માણસે આત્મ પુરૂમાં હિતવચનને અનુસરી ચેતીને ચાલે છે. 58 દીન-દુઃખી-અનાથ છ ઉપર અનુકંપાને ગુણીજનો પ્રત્યે પૂજ્ય ભાવ રાખવે. દુઃખી જનું લિ શાંત કરવા સાથે તેમનાં દુઃખને જદી અંત આવે એવો ઉત્તમ માર્ગમાં તેમને પ્રેમ પૂર્વક બતાવે સમજાવે. 59 ધમાં કરણી સ્વસ્વ અધિકાર મુજબ નિર્દોષ પણે જ કર્વી ઉચિત છે. ધર્મ કરણી કરી ફુલઈ જનારામાં પરનિદા કરનાર પિતાનાં સુરૂપને લેપ કરી નાંખે છે, માટે પૂર્વ પુરૂષ સિંહની પવિત્ર કરણી સામે દ્રષ્ટિ સ્થાપી રાખી સ્વલધુતા ભાવથી આપ બડાઈ સમાવવાનો એજ ઉત્તમ ઉપાય છે. 60 દંભ રાખી યુનિવે ધારી રાખવા કરતાં, નિર્દભ પણ ગૃહસ્થતા સારી છે, કેમકે દંભ રહિત થેડી પણ ધર્મ કરણી લેખે લાગે છે. દંભી સાધુ ધર્મના બહાને તેને ઠગે છે, તેથી તે ધર્મ ઠગ’ ગણાય છે. મહાવૃત ધાર્યા પહેલા તેને અભ્યાસ પરિચય કરી જે સારે છે. 61 મમત્વથી લેભ ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી રાગ ઉપન થાય છે, રાગથી દ્રષ ભાવ ઉત્પન થવાથી દુઃખની પરંપરા પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી નિયભાવ જ ઉકૃષ્ટ તવ છે, નિયંયત્વ જ ઉત્કૃષ્ટ સુખ છે. અને નિયંત્વને જ જ્ઞાની પુરૂષે એ મોક્ષનું ઉત્કૃષ્ટ બી જ કહેલું છે. જે આત્માને વિષે નિયંત્વની નિરંતર નિશ્ચય સ્થિતિ થઈ હોય તે તે સંસારને છેદી ઉત્કૃષ્ટ મિક્ષ સુખ આપે છે. પરિગ્રહ મમતાના સંબધી જીને રાગદ્વેષ ઉત્પન્ન થાય છે-અને રાગ દ્વેષથી જ જીવને ભારે નિકાચીત કર્મને બંધ થવા પામે છે. પ્રકાશક : જયંતીલાલ મગનલાલ શાહ, શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, મુદ્રક : ફતેગંદ ખોડીદાસ ગાંધી, શ્રી અરૂણોદય પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ-ખારગેઈટ, ભાવનગર ફોન ; 4640 For Private And Personal Use Only