________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ જીવ દ્રવ્યમાં અનેક પર્યાય છે. તેથી એકમાં અનેક છે, વળી બ્લેક પર્યાયમ: એકજ જીવ દ્રવ્ય છે તેથી અનેકમાં એક છે. આમ હર કોઈ વસ્તુ એક છે અથવા અનેક છે તે કહી જ ન શકાય, તે એક પણ નથી અનેક પણ નથી અપેક્ષિત એક છે, અપેક્ષિત અનેક છે, તે વહેવારમાં કર્તા છે, નિશ્ચયમાં અકર્તા છે, વહેવારથી તે ભોકતા છે, નિશ્ચયથી અકતા છે, વહેવારથી તે ઊ પજે છે; નિશ્ચયથી તે ઉપજ તે નથી. વહેવારથી તેનું મૃત્યુ છે, નિશ્ચયથી અમર છે, વહેવારથી તે બેલે, વિચારે છે, નિશ્ચયનયથી કાંઈ બોલતેવિચાતું નથી, નિશ્ચયથી તે ભેખનું સ્થાકનથી, પણ વ્યવડારથી તે ભેખ ધરનાર છે આવા ચેતનવંત ઈશ્વર પૌદ્ગલિક કર્મોની સંગતથી ઉલટ પાલટ થઈ રહ્યો છે. મને કે. નટની જેમ ખેલે છે
તે નટ સરખી જીવની આજે ઊલટ-પટ બાજી છે, તે તે વિક૯૫ દશા છે. તે છોડવા લાયક છે અનુભવ ચોગ્યે તે આત્માની નિવિ ક૯પ અવરથા છે, આત્માને પિતાના સ્વરૂપમાં રાખે તેજ સાચું છે
પુદ્ગલ દ્રવ્ય રૂપ કમને કતો આત્મા છે એ વહેવાર કહેવાય છે, પણ નિશ્ચયનયમાં તે એ વાત છે કે જેવું દ્રવ્ય હોય તેવું તેનું ભાવમરૂપ હોય, એથી પુલ દ્રવ્યની ક્રિયા પુદ્ગલ દ્રવ્ય વડે બને છે.
જ્ઞાનનું રેયાકાર રૂપ પરિણમન થાય છે, પણ એ ય રૂપ નથી બનતું જ્ઞાનને સ્વભાવ જે યાકાર રૂપ પરિણામવાળે છે, એટલે કે ય પદાર્થના આકાર રૂપે છે. આત્માનું જ્ઞાન પરિથમે છે, આમ છતાં જે જ્ઞાન છે, તે જ્ઞાન રૂપ જ કહેવાય. પણ રેય રૂ૫ ન કહેવાય અને જે ય પદાર્થ છે, તે જ્ઞાનમાં પરિણમે છે, તે પણ રેય રૂપ કહેવાય, પણ જ્ઞાન ૩૫ ન કહેવાય, એવી અનાદિકાળની મર્યાદા છે; કઈ વસ્તુ બીજી વસ્તુને સ્વભાવ ગ્રહણ કરે નહિ; તેમ જુદે જુદો ભાવ પણ ધારણ કરે નડિ. એવી મર્યાદા બંધ વાત છે. તેમ છતાં કોઈ વૈશેષિક પ્રમુખ મિથ્યા મતિ કહે છે કે રેય પદાર્થના આકાર રૂપ જ્ઞાનનું મારેલ મન દેખાય છે, તેથી જ્ઞાન અશુદ્ધ થઈ જાય છે, જયારે એ અશુદ્ધ પાણુ ટળી જશે, ત્યારે મુકિત થશે, પણ એ દુષ્ટ બુદ્ધિથી મેહને વિક૯પ કરી અહીં તહીં ગાડો થઈ લે છે અને ભ્રમમાં રહે છે, તે વસ્તુને સ્વભાવ જાણતા નથી.
વિશ્વના પદાર્થ પરસ્પર અવ્યાપક છે - જગત વિષે પ્રત્યેક ભાવ અસહય પણે વર્ત છે કે કેઇને સહાયકારી નથી; એક વસ્તુ બીજી વિલક્ષણ વસ્તુ સાથે મળે નહિ. જગતમાં જેટલી વસ્તુ છે, તેટલીને જીવ જાણે છે, પણ એ સર્વ એનાથી ભિન્ન છે, એટલે કે પ્રત્યેક રેય વસ્તુથી જીવના જ્ઞાનમાં પરિણમે છે, તે પણ જીવ એ સર્વ વસ્તુથી જુદે જ રહે છે.
For Private And Personal Use Only
