Jain Dharm Prakash 1952 Pustak 068 Ank 12

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 6

USLEUELSUELEUSELE LULUS
E
અનુકંપા
છે
(લેખક– સાહિત્યચંદ્ર બાલચંદ હીરાચંદ, માલેગામ ) અનુકંપા શબ્દમાં બે અવકે છે. અનુ અને કંપ. અનુસરતું કંપન એટલે એક જગ્યા ઉપર જે કંપન, સ્પંદન અગર આંદોલન થાય છે તેના પરિણામરૂપે બીજી જગે કંપન થાય, તેને પળે પડે તે અનુકંપા. એક જગ્યા ઉપર નાના કે મોટે વનિ થાય છે તેને પ્રતિધ્વનિ બીજી જગ્યા ઉપર થાય છે. આવા અદેલનોથી આ આખું વિશ્વ પૂર્ણ ભરાઈ ગએલું છે. બધું જગત આવા સ્પંદનો, આંદોલન, પ્રતિધ્વનિઓ અને સ્વરે અનંત રૂપમાં નિત્ય અને એક ક્ષણમાત્રના વિસામા વિના ચાલી રહેલું છે, એનાથી જ ભરેલું છે એમ કહેવામાં જરાએ અતિશયોક્તિ નથી. આખું આકાશ અંદન અને કંપનેનું જ ભરેલું છે. એક છવ કરુણ કંદન કરે છે ત્યારે અન્ય જીવના શરીરમાં અને મનમાં તેના આંદોલને થવાથી તેને રુદન ફુરી આવે છે. એક જીવ આનંદથી નાચે છે ત્યારે બીજો જીવ તેવી જ સંવેદના અનુભવે છે.
એક ઓરડામાં અનેક વીણાએ એક જ સ્વરમાં બરાબર મેળવી મૂકવામાં આવે અને પછી વાદક વચમાં બેસી વીણા વગાડે ત્યારે વાદ્ય વગાડનાર જે જે સ્વરોના ધ્વનિ ઉપજાવે તેવા જ બરાબર ધ્વનિ દરેક વીણું સ્વયં સ્કૂતિથી ઉપજાવે છે. જાણે બધા જ સજીવ થઈ સ્વરમેલન કરી સામુહિક સ્વરાલાપ ઉચરે છે, એ અનુભવસિદ્ધ વસ્તુ છે. કેઈ ઇછે એ પ્રયાગ સ્વયં કરીને અનુભવ લઈ શકે છે. એક નિર્જીવ વસ્તુ ૫ણ સહકંપન અનુભવે છે, અનુકંપા દાખવી શકે છે ત્યારે પાંચ મહાભૂતાત્મક પચેંદ્રિયધારી માનવ અનુકંપા અનુભવે એ સ્વાભાવિક છે.
જ્યારે વીણાનું સહાનુકંપન વીણુ જ ઝીલે છે. અને તે જ ઓરડામાં રહેલ ખુરસી અને કબાટ કે એકાદ પાષાણુ એ સ્પંદન ઝીલતા દેખાતા નથી એનું કારણ શું ? એવો પ્રશ્ન કદાચિત કેાઈ કરે. તેના જવાબમાં કહેવું જોઈએ કે-સ્પંદન કે કં૫ ગ્રહણ કરવાની એ વસ્તુઓની શક્તિ તદ્દન ઓછી જ હોય છે. કંપની એ વસ્તુઓ ઉપર અસર થતી જ નથી એમ નથી. એકાદ અકસ્માત થાય, તે જોનારા ચાર મનુષ્ય હોય ત્યારે આપણે જોઈએ છીએ કે દરેક મનુષ્ય ઉપર જુદી જુદી અસર થાય છે. એક માણસ તરતજ દોડી જઈ ઘટતી મદદ પહોંચાડે છે. બીજો પિતે પ્રજતે રોવા બેસે છે. અને બીજાને મદદ માટે બોલાવવાનો પ્રયત્ન કરે છે. ત્રીજો અરેરે ! ખોટું થયું કરી લાંબેથી ફક્ત તમાસે જ જુએ છે. જ્યારે ચોથે ત્યાંથી દૂર ખસી જઈ પિતાના બચાવ માર્ગ શોધે છે. એ ચારે દાખલાઓમાં દરેક ઉપર અનુકંપા કે સહાનુભૂતિની અસર તે થાય છે જ; પણ દરેક માનવને ક્ષયોપશમ જનિત વિકાસ વધારે ઓછો થએલે હોવાને લીધે પરિણામ જુદું જુદુ જણાય છે. દરેકે પિતાનું સ્થાન ક્યાં છે તે સ્વયં શોધી લેવાનું છે.