________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ઉત્કૃષ્ટતાનાં ઉદાહરણા
( લે—Àા. હીરાલાલ ર. કાપડિયા . A. )
ઉત્કૃષ્ટતા ' એટલે શ્રેષ્ઠતા, ઉત્તમતા, સર્વોપરિતા આમ આ શબ્દના અર્થ છે, તે પછી એનાં ઉદાહરણા કેમ હોય ? ઉત્કૃષ્ટતાના તે વળા પ્રકાર શા ? ઉત્કૃષ્ટતાનું ઉદાહરણુ તેા એક જ હોય તે? આમ પ્રશ્ન કરનાર · ઉત્કૃષ્ટતાનાં ઉદાહરણો ' એ વાતને ‘ વદતા વ્યાધાત ’ ગણે, પરંતુ આ તે ઉપલક દષ્ટિએ કરાતા વિચાર છે. ઊંડા ઊતરીને વિચાર કરતાં સહુજ જણારો કે ઉત્કૃષ્ટતાને અનેક ક્ષેત્ર સાથે સબંધ છે. વિષયેાની વિવિધતા એ ઉત્કૃષ્ટતાના પ્રકારાનું મૂળ છે. આના સ્પષ્ટીકરણાથે' હું થોડાક દાખલા આપું છું.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વ્યાયામને વિચાર કરીશું તો માલમ પડશે કે કાઇ કુસ્તી કરવામાં સૌથી કુશળ છે તેા કેાઇ મલખમના ખેલ ખેલવામાં, કાઈ લાડી ફેરવવામાં બીજા બધાંને ટપી જાય છે તે કાર્ય લક્ષ્ય વીંધવામાં. કાઇ કૂદવામાં ઊઁચાઇની અપેક્ષાએ અગ્રગણ્ય છે તે કાઇક લખાણુની અપેક્ષાએ, કાઇ દોડવામાં તે ક્રાઇ તરવામાં શ્રેષ્ઠ છે.
કળાનાં ક્ષેત્રે પરત્વે નજર દોડાવતાં જણાશે કે કાઇ વાદનકળામાં વિશારદ છે તે ક્રાઇ ગાયન કળામાં કે નૃત્યકળામાં. ક્રાઇ ઉત્તમ ચિત્રકાર છે તો કાઇ અનન્ય શિલ્પી છે. ક્રાઇ અજોડ કથાકાર છે તે કંઈ સર્વોપરી વક્તા છે. કાઇ નારદ વિદ્યામાં નિપુણ છે તે કાઇ વાદવિવાદમાં ચડિયાતા છે. ક્રાઇ પ્રથમ પંક્તિના વિચારક છે તે કાઇ અદ્રિતીય કવિ છે કે નિબંધકાર છે. કાઇ સર્વોત્તમ સંશાધક છે તેા ક્રાઇ ઉચ્ચ કક્ષાને વિવેચક છે. કાઇએ મૌલિકતાનું ક્ષેત્ર શ્રેષ્ઠ રીતે સર કર્યું છે તે કાઋએ અનુવાદનું કાઇ નાટક રચવામાં પ્રવીણ છે તે કાઇ એ ભજવવામાં, કાષ્ટ આત્મકથાના આલેખનમાં પારગત છે તે ક્રાઇ અન્યનાં જીવનચરિત્રા રજૂ કરવામાં. કાઇએ ટૂંકી વાર્તાના આયેાજનમાં સિદ્ધિ મેળવી છે તે કઇએ નવલિકા કે સામાજિક કિંવા ઐતિહાસિક નવલકથામાં. ક્રાઇ ઉત્તમ વૈયાકરણી છે તેા કાઇ રધર છંદઃશાસ્ત્રી કે અનન્ય અલંકારશાસ્ત્રી છે. કાઇ ન્યાયના અપૂર્વ જ્ઞાતા છે તેા ક્રાપ્ત ગણિતને કે વિજ્ઞાનને કાઇ શબ્દ-ક્રાશના શ્રેષ્ઠ સયેાજક છે તે કાઇક વિષકાશને.
આમ વાડ્મયના વિષયેનું વૈવિધ્ય પણ આપણુને ઉત્કૃષ્ટતાના પ્રકારા હૈાવાની પ્રતીતિ કરાવે છે. સ્મરણુશક્તિમાં પણ તરતમતા છે. કાઇ શતાવધાની છે તેા કાઇ ૧સહસ્રાવધાની હશે. આ દૃષ્ટિએ પણું ઉત્કૃષ્ટતાના પ્રકાર સભવે છે.
યુગપ્રધાન-જૈન સમાજ અને સાહિત્યમાં ઉત્કૃષ્ટતા માટે મુખ્યતયા બે શબ્દોના વ્યવદ્વાર જોવાય છે: ( ૧ ) યુગપ્રધાન અને ( ૨ ) પ્રભાવક. ‘ યુગપ્રધાન ’ એ એક જાતની પી છે. જે મુનિવર્ય યુગ શ્રેષ્ઠ હોય, અતિશયથી અલ’કૃત હૈાય તે ‘ યુગપ્રધાન ’ કહેવાય.
૧. શ્રી મુનિસુન્દરસૂરિ સહસ્રાવધાની હતા.
( ૨૬૨ )=૧૭
For Private And Personal Use Only
