________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
--
-
--
અ
મ
!
'
[ કર્મ વિષયક ગ્રન્થનું નામ સામ્ય.
( લે. –હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ. એ.). પુનરાવૃત્તિ--એક જ યુગમાં એક જ નામની અનેક વ્યકિતઓ જોવાય છે, તે પછી વિવિધ યુગોમાંના વિવિધ સંપ્રદાયના ગ્રન્થના નામમાં સમાનતા જણાય એમાં શી નવાઈ ? એક નામ લોકપ્રિય બને કે એ હૃદયંગમ જણાય એ નામનો ઉપયોગ કરવા અન્ય પ્રેરાય. વળી એ નામને અમર બનાવવાની ભાવના સેવનાર પણ તેમ કરે. આમ નામની પુનરાવૃત્તિ પાછળ અનેક હેતુઓ કામ કરે છે. એમાંનાં કઈક હેતુને લઈને જૈન સાહિત્યમાં કેટલીક કૃતિઓ સમાનનામક જોવાય છે. આ લેખમાં તે કર્મનો સિદ્ધાન્તના નિરૂપણ અર્થે યોજાયેલી કૃતિઓનો જ હું વિચાર કરવા ઇચ્છું છું.'
કમ્મપવાય-કૃતિનું નામ પાડનાર એ કૃતિગત વિષયનું ઘોતક નામ પાડે એ સ્વાભાવિક છે. આથી કર્મ સિદ્ધાન્તને લગતા એક પુનું-ચંદ પુછવમાંથી આઠમાનું નામ કમ્મપરાય (કર્મપ્રવાદ ) છે એ બાબત સહજ છે એમ કહી શકીએ. આ પુછવ વિષે વિસે સાવસ્મયભાસ(ગા. ૨૫૧૩)માં ઉલ્લેખ છે.
છકખંડાગમ( ભા. ૧)ની પ્રસ્તાવના(પૃ. ૬૩) માં સૂચવાયું છે કે ધવલામાં કર્મપ્રવાદનો ઉલ્લેખ છે. આ ગ્રંથ તે કયો?
કમ્મપડિ( કમપ્રકૃતિ)-બીજા પુછવ નામે અગ્રાયણ ( અયાયણીય)ના ૧૪ વલ્થ (વસ્તુ ) નામક વિભાગ પૈકી પાંચમા વિભાગમાં જે વીસ પાહુડ પ્રાભત) છે તેમાંનાં ચોથા પાહુડનું નામ કમ્પગડિ (કર્મપ્રકૃતિ) છે. આમાંથી શિવમસૂરિએ જે કૃતિ ઉધૂત કરી એનું નામ પણ કમ્મપડિ છે. અને હરિભદ્રસૂરિએ પણવણા(પ) ૨૩)ની ટીકા નામે પ્રદેશવ્યાખ્યામાં પત્ર ૧૪૦ માં કમ્મપયડિસંગહણી કહી છે અને પત્ર ૧૨૯માં કર્મપ્રકૃતિસંગ્રહણિકા કહી છે.
- ઉત્તરઝયણના ૩૩ માં અજઝયણનું નામ કમ્મપયઠિ છે. એમાં આઠ કર્મનાં નામ, ભેદ, સ્થિતિ અને ફળનું વર્ણન છે.
- પણ વણામાં ૩૬ પય (પદ) છે. એનાં નામ આ આગમમાં જે ગણાવાયાં છે તેમાં ૨૩ મા પયનું નામ “ કમ્મ' છે. આને “કર્મપ્રકૃતિ' તરીકે ઓળખાવાય છે. આ ૫યમાં કર્મ-પ્રકૃતિના ભેદ, બંધ, ઉદય અને સ્થિતિનું નિરૂપણ છે. આઠે કર્મને જઘન્ય તેમજ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ-બંધનું સ્વરૂપ અહીં વિસ્તારથી અપાયું છે.
- કર્મોના બંધનું નિરૂપણ દંડકના ક્રમે આના પછીના “કમ્મબંધ” નામના પયમાં છે. એક કર્મ-પ્રકૃતિના બંધ સમયે બીજાં કયાં કયાં કર્મો ઉદયમાં હોય એ બાબત દંડકાના કમે આની પછીના-૨૫ માં “ કમેઘનામના પયમાં આલેખાઈ છે. એવી રીતે ૨૬ મા વેબંધ ” પયમાં કોઈ એક કર્મપ્રકૃતિને ઉદય હોય ત્યારે બીજાં કયા કયા કર્મો બંધાય એ હકીકત દંડકાના ક્રમે સમજાવાઈ છે. ૨૭ માં પયનું નામ “યવેય ” છે.
For Private And Personal Use Only
