________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંકે ૯ મો. ]
કર્મવિષયક ગ્રંથનું નામ સામ્ય.
૨૦૫
પણ છે.
એમાં એક કર્મ-પ્રકૃતિના, ઉદય-સમયે બીજાં કયા કયા કર્મને બંધ થાય એ વાત વિરતારથી દંડકાના કમથી વિચારાઈ છે.
- પુષ્પદંત અને ભૂતબલિએ રચેલા છકખંડાગમનું બીજું નામ મ પ્રાભૂત છે. જિનરત્નકોશ (ભા. ૧ પૃ. ૪૧૧) પ્રમાણે આનું નામ સા
- પંચસગહ(ગા, ૨)માં પાંચ ગ્રંથોનો નિર્દેશ કરતી વેળા ચન્દ્રર્ષિકૃત સયમનો ઉલ્લેખ કરાયો છે. આ સયગ એ જ શિવશર્મસૂરિએ ૧૧૧ ગાથામાં રચેલું સયગ હશે. એમ ન જ હોય તે પણ આ નામને અનુલક્ષીને દેવેન્દ્રસૂરિએ પોતાના પાંચમા કર્મઝન્યનું નામ આ જ પાયું છે, કેમકે આ કર્મચથની પજ્ઞ ટીકામાં એમણે શિવશર્મસુરિ અને એમનો કૃતિ નામે શતકની સાદર નોંધ લીધી છે. શિવશમ સરિના સયગ માટેનું વિશેષતઃ સાન્વર્થ અને કર્તાને અભિપ્રેત જણાતું નામ બંધસયગ છે. આ કૃતિ વિષે મેં એક લેખમાં વિચાર કર્યો છે.
પંચસંગહ ( પંચસંમત )-ઉપર્યુંકત પંચસંગહ એ જેમ શ્વેતાંબરીય કૃતિ છે તેમ દિગંબરામાં વિક્રમની અગિયારમી સદીમાં થઈ ગયેલા “ સિદ્ધાન્તચક્રવર્તી ' નેમિચન્દ્રની કૃતિ ગમ્મટરસારને પણ આ નામે ઓળખાવાય છે. વળી આ ગમ્મસારની લગભગ સંસ્કૃત છાયા જેવી કૃતિ અમિતગતિએ વિ. સં. ૧૯૭૭માં રચી છે. એનું નામ પંચસંગ્રહ છે. જિનરત્નકોશ( ભા. ૧, પૃ. ૨૨૯)માં દિ. ધટની એક કૃતિનું નામ પંચસંગ્રહ અપાયું છે. શું એનો વિષય કર્મને સિદ્ધાન્ત છે ? “ અનેકાન્ત” (વ. ૭, પૃ. ૨૬૬)માં વિ. સં. ૧૫૨૭ ની એક હાથપથી વિષે ઉલેખ છે. એમાં જીવ સ્વરૂપ, પ્રકૃતિસમુકીર્તન, કર્મસ્તવ, શતક અને સપ્તતિકા એમ પાંચ પ્રકરણે છે. આ કૃતિનું નામ પણ પંચસંગહ(પંચસંગ્રહ) છે. એની રચના ધવલા પછી અને કદાચ એને આધારે થયેલી લાગે છે.
સિત્તરી (સપ્તતિકા)–પંચસંગહમાં જે પાંચ ગ્રંથન સંગ્રહ કે સમાવેશ કરાયો છે તેનાં નામ મલયગિરિ રિએ એની વૃત્તિમાં નીચે મુજબ આપ્યાં છે?—
(૧) શતક, (૨) સપ્રતિકા, (૩) કષાયપ્રાકૃત, (૪) સત્કર્મન, ( ગુ. સતકર્મ ) અને (૫) કર્મ પ્રકૃતિ
શું અહીં નિર્દેશક સમિતિકા તે જ ચિરંતનાચાર્યકૃત અને મલયગિરિરિકૃત વૃત્તિ સહિત છપાયેલી સિરિ છે? જો એમ ન જ હોય તો એક બીજાની કૃતિનું નામ રાખ્યું છે એમ મનાય. વળી ઉપર્યુક્ત દિગંબરીય પંચસંપ્રહના છેલ્લા (પાંચમા ) પ્રકરણનું નામ પણ આ જ ( સપ્તતિકા) છે.
કસાયપાહડ–ઉપર્યુક્ત પાંચ ગ્રંથમાં આ નામ ગણાવાયું છે ખરું, પણ આ નામની કોઈ “વેતાંબરીય કૃતિ આજે મળતી હોય એમ જણાતું નથી. દિ. આચાર્ય ગુણધરે આશરે ૨૩૬ ગાથામાં જે કસાયપાહુડ રમ્યું છે તે મળે છે. આ ગુણધરને સમય વિક્રમની પાંચમી સદી હોવાનું મનાય છે.
૧ એમની એક કૃતિનું નામ કર્મપ્રકૃતિ છે. જુઓ જિનરત્નકેશ (ભા. ૧, પૃ. ૭૧ ને પૃ. ૧૧). ૨ આની પહેલી ગાથામાં અને દિદિવાયના નિસ્પન્દરૂપ કહેલી છે.
For Private And Personal Use Only
