________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધૂમ પ્રકાશ.
सांवत्सरिक खाननानी जूनी रीत.
મનથી, વેચારથી, વચનથી અને કાયાથી, રાગથી કે દ્વેષથી અથવા કેાઈ પથુ મારે પરમાણીને પીડા કરી, કરાવી કે અનુમેદી હૈાય તેના પાપથી છુટવા માટેજ પ્રતિજીની પ્રક્રિયા ચાલુ થયેલી જણાય છે. કેમકે અજિતાદિક ખાવીશ તીર્થંકરના સક્ષમાં કંઇક અતિચારાદિક સ્ખલના થાય તેજ પ્રતિક્રમણ કરવાની મર્યાદા હતી. તે પણ પ્રાય: દિવસ અને રાત્રિ સંબધીજ ( પાક્ષિકાર્દિક નહિ ), ત્યારે પહેલા અને છેલ્લા તીર્થંકરના સાધુઓને તે અતિચારાદિક લાગે કે નહિ તે પણ પ્રતિકમણુ કરવાની જ માંઢા ખતાવી છે. તે પણ અનુક્રમે પાંચે. આ રીતે જૂદી મર્યાદા હોવાનું કારણ પણ એજ લાગે છે કે એકબીજાના સ્વભાવ ફેર છે.
બાવીશ પ્રભુના સાધુએ ઋનુપ્રાન એટલે સરલ સ્વભાવી અને ચકાર સમચા હોય છે, ત્યારે પ્રથમ પ્રભુના જીજડ એટલે સરલ સ્વભાવી છતાં દુર્ગંધ અને ઈંદ્યા પ્રભુના સાધુએ તે વજ્જડ એટલે વાંકા માયાવી અને મૂર્ખ પ્રાય, દૃએધિ અને શિથિળાચારી હાય છે. એથી એમને પોતાની ભૂલ ભાગ્યેજ સમજાય છે અને જ્યારે તે ભૂલ પૂરી સમજાતીજ નથી તે તે તત્કાળ સુધારી શકાયજ કેમ? આવા હેતુથી તેમને માટે પ્રતિક્રમણ ક્રિયા ક્રૂરજીયાત રાખવામાં આવી છે. આમ છતાં આપણે પ્રત્યક્ષ એઇ શકીએ છીએ કે, તેની જોઇએ એવી સાથે કતા આપણા લડ સ્વભાવથી થઇ શકતી નથી, મંદ કષાયવાળા જીવ તા પેાતાની ભૂલ તત સમજીને તે સુધારી શકે છે, પરંતુ ઉગ્ર કષાયવાળે તેમ કરી શકતા નથી. તે. મને જ પાતાની ભૂલ સમજવાનું અને સુધારવાનું અને મુશ્કેલજ છે.
દિવસની થયેલી ભૂલ જૈસિક પ્રતિક્રમણ કરતાં અને રાત્રિ સબંધી ભૂલ રાત્રિકતિક્રમણ કરતાં સુધીમાં યાદ્ય લાવીને સુધારી લેવી એ ઉત્તમ વાત છે. તેમ કદાચ કષાયવશ બની ન શકે ! પાક્ષિક પ્રતિક્રમણ કરતાં સુધીમાં સ્વભુલ સમજી સુધારી લેવાય તેા તે સજલન નામને મદ કષાય લેખી શકાય.
ત્યાંધી આગળ વધી ચાતુર્માસિક ( ચડૈમાસી ) પ્રતિક્રમણ્ સુધીમાં ખમાવી લેવાય તે તે પ્રત્યાખ્યાની નામના તત્ર-આકા કષાય જાણવા. ત્યાંથી આગળ છેવટે સાંવત્સરિક ( વાર્ષિક ) પ્રતિક્રમણ કરતાં સુધીમાં ખમાવી લેવાય તે તે અત્યાખ્યાની નામના તીવ્રતર-અતિ આકરા કષાય જાણવા. પરંતુ ત્યારે પણુ રેખ રાખી મનના આમળા મૂકે નહિં, અરસપરસ ખમે-ખમાવે નહિ તા તે તીવ્રતન-ઉત્કૃષ્ટ કષાય જાણવા. આવા જીવે પ્રાય: કૃષ્ણપક્ષિયા હાઇ નીચતિગામી જવું. અને જેઆ સરલ સ્વભાવે પાતાની ભુલ સમજી મુલ કરી એકબીજાને ખોડાવે તે શુકલર્પાક્ષયા હૈઇ ઉચ્ચતિંગામી જુવા. સ. કૅ. વિ.
For Private And Personal Use Only
