Jain Dharm Prakash 1918 Pustak 034 Ank 06

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533397/1

Page #1

श्री जैन धर्म प्रकाश.
देवं श्रेणिकवत्प्रपूजय गुरुं वंदस्व गोविंदवत् । दानं शील तपःप्रसंगसुभगां चाभ्यस्य सद्भावनां ॥ श्रेयांसश्च सुदर्शनश्च भगवानाद्यः स चक्री यथा। धार्ये कणि कामदेववदहो चेतश्चिरं स्थापय ॥१॥
પુસ્તક ૩૪ મું. ] ભાદ્રપદ સંવત ૧૯૭૪. વીર સંવત ૨૪૪૪. [ અંક ૬ .
શ્રી વિન પંજા સ્તવન.
(રાગ -પ્રભાતી.). પંચ પરમેશ્વર, પરમ અલવેસરા, વિશ્વ વાલેસરા, વિશ્વવ્યાપી ભક્તિવત્સલ પ્રભુ, ભકતજન ઉદ્વરી, મુક્તિપદ જે વય કર્મ કાપી. પંચ૦ ૧ વૃષભ અંકિત પ્રભુ, રૂષભ જિન વંદિ, નાભી મરૂદેવીને નંદ નીકે; ભરત ને બાહમના તાત અવની તળે, મેહુ મદ ગજણે મુકિત કે. પંચ૦ ૨ શાન્તિપદ આપવા, શાતિપદ થાપવા, અદભુતાનિત પ્રભુ શાનિત સાચે; મૃગાંક પારાપત સેનથીક ઉદ્ધરી, જગતપતિ જે થયે જગત જાગે. પંચ૦ ૩ નેમિ બાવીશમા, શંખલંછન નમું, સમુદ્રવિજય અંગજ અનંગ જીતી; રાજકન્યા તજી, સાધુ મારગ ભઇ, છત જેણે કરી જગ વિહીતી. પંથ૦ ૪ પાસ જિનરાજ અશ્વસેન કુળ ઉપ જનની હામાતણે જેહ જાય; આજ ખેટકપુરે કાજ સિધ્યા સવે, ભીડભજન પ્રભુ જે કહયે, પંચ૦ ૫ વીર મહાવીર સવિ વીર શિરોમણિ, રણવ મેહભટ માન મેડી; મુકિતગઢ ગ્રાસિઓ જગત ઉપાસિઓ, તેહ નિત્ય વદિયે હાથ જોડી. પંચ૦ ૬ માત ને વાત અવરાત, એ જિનતણાં, ગામ ને ગોત્ર પ્રભુ નામ ધુણતા; ઉદયવાચક વદે ઉદયપદ પામિયે, ભાવે જિનરાજની કીતિ ભણતાં. પંચ૦ ૭
૧ ઉત્તમ–પ્રધાન. ૨ હરિશુલછન, રૂ પારે. ૪ સીંચાણે. ૫ પુત્ર. ૬ કામ, જગ પ્રસિદ્ધ. ૮ એલ રાહેરમાં. હું ચરિત્ર

Page #2

જૈન ધમ પ્રકાશ.
ગો કાનન આ છે ?
( લેશર. પ્રેમી)o હરિગીત.
તે
અનંદ માન્યા જીવનના સ્મૃતિણા વ્યૉરમાં, તે ત્યાં રહ્યો મળતે રાડા ઉપાધિના અગારમાં, માવાનેપતાના પ્રેમમાં ાન કાંઇ સુર્યાં હતા, છેડી જતાં માતા-પિતા દુ:ખી દિલે આજે કથા કહે. ી વિણ આ સસાર ખારો ઝેર્ છે, ’ અનુસનથકીજ જણાયુ કે આનંદ એ સુખવેર છે. તાન, ધુ, ત્રના સહવાસમાં આનંદ છે? ના, ના, અરે! અને મનુષ્ય સ્વભાવને એક છ છે. રાજા--માદારીસહી આનદ કાંઇ અધિક હુરો? હાંત પડતાં છ એ સુખ અ" પણ વીતી જશે. લગ્ન તણાં સ્વામી શુતાં. ધાર્યું આાન આવશે, હાથે ઇ તાકી જતાં લક્ષ્મી ચલિત રડાવશે. ગ ગી ને ટ્યૂન સામાંહિ છે . પળે એ નક જીવવુ પણ ગ્રંથા સહુ થાય છે. મારી જતાં ખુદ્દાર શ આનંદ પૂર્ધા આવતા એક રે બકાડુ સા હ્રદયને ખાતા. બધું કરી ને ત્યાં તા સ વણજ એ નંદમાં, સદિમાં,
આ
આ
આ
છે
જ
ચળ
નાના યાગના mti
*--*$___!
રે
?
? સાકરણમાં શૈલી, પ્રમેહ, ફળ અને મરઘા એ સ્પાર સફ માસ રહે છે તેમને ચિન્તામણિ રત્ન સમાન રાષ્ટ્ર, રીન અને સાર્ટરવ કામ તો હંસ સભ્ય છે. મિચ્યા, અજ્ઞાન અને એડ મમતાને વશ ત માળી ા રહે છે આ દ્વેષ નયને વારવાર સેવીને ધનથી જ્યારું ભારે દુઃખી થા કરે છે. હું ભયંકર ખ ધનાથી ગીરથ પ્રયત્ન કરો. જરૂર છે, દિ સદન સૌંસ્કારાને લ્યુસી સ ઃ લઇને ૩ મુખને
-

Page #3

ઉપદેશ સાતિકા-ભાષા અનુવાદ
- ૧૬૩
નાંખી સારા–ઉજવલ સંસ્કારા મન ઉપર મજબુતીથી બેસાડવા એ સુલભ નથી. દઢ પ્રયત્નથી સદ્ અભ્યાસનું વારવાર સેવન કરવાથીજ તેમ થઈ શકે છે, જયાં સુધી પોતે પેાતાનેજ ખરા સ્વરૂપમાં એળખી શકે નહિ, ઓળખવા પ્રયત્ન કરે નહિં, મર્કટ ચાલ તરે નહિં અને અહીં તહીં હરાયા ઢારની. જેમ લાભ લાલચવશ ભુતકયા કરે ત્યાં સુધી વિવેકશુન્ય આત્મા બહિર્ આત્મા કહેવાય છે. જ્યારે કર્મીવશ કુટાતાં પીટાતાં અને અનેક પ્રકારનાં દુઃખ સહન કરતાં કરતાં ઉંચા ચઢતા જાય છે અને જ્યારે સ્વાભાવિક રીતે તથાપ્રકારની ચાગ્યતા પામીને અથવા કોઇ જ્ઞાની ગુરૂની કૃપા પામીને તેનામાં વિવેકકળા પ્રગટે છે ત્યારે તે અંતર્ આત્મા કહેવાય છે. એટલે એ આમા હિતાહિત, કૃત્યાકૃત્ય, ભક્ષ્યાભક્ષ્ય, ગમ્યોગમ્ય અને ગુણ દોષને વિવેકવર્ડ સમજી શકે છે અને એ વિવેકકળા ખીલતી જાય છે તેમ તેમ તેના 'સુંદર ફળ-પરિણામરૂપે તે સદાચારપરાયણ બનતા જાય છે. પરમાત્મસ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરવા ક્ષમા, નમ્રતા, સરલતા, સંતાષાદિક સદ્ગુQાનું સેવન સદ્દભાવથી કરતા જાય છે. આવા શુભ અભ્યાસના બળથી તે છેવટે ઉત્તમ ગુણશ્રેણિ ઉપર આરૂઢ થઈ પરમાત્મ દશાને પ્રાપ્ત કરી સિદ્ધ યુદ્ધ મુકત થઈ પરમપદને પામે છે. ( સ. કે. વિ. )
उपदेश सप्ततिका - भाषा अनुवाद.
(ટીકાના આધારે તૈયાર કરી લખનાર સદ્ગુણાનુરાગી કપૂરવિજયજી. )
૧ સમસ્ત સુખના મૂળ કારણરૂપ સર્વ તીર્થંકરોના ચરણકમળને નમન કરીને મંદ બુદ્ધિવાળા એવા પણ હું ( ક્ષેમરાજ મુનિ ) જેથી સુકૃત કરણીમાં પ્રવેશ થાય એવા હિતાપદેશ કહું છું તે હે ભવ્યજના ! તમે શ્રવણુ કરો.
૨ વિશાળ ( અન્ય સર્વ કરતાં ચઢીયાતા ) સર્વજ્ઞ શાસનના આશ્રય કરવા, સદાય સુરીિલતા રાખવી અને કોઈને કદાપિ ફૂડ' આળ ન દેવું. એમ કરવાથી લવદુઃખ-સંસાર જાળને ઈંદી સુખી થઇ શકાશે.
૩ કદાપી પરાયાં છિદ્ર (દોષ) જોવાં નહિ, રીદ્ર-ભયંકર એવાં પાપકમ કરવાં નહિ, અને એક ક્ષુદ્ર-હલકામાં હલકા દોષવાળા પ્રાણીને પણ મિત્ર તુલ્ય ગણવા કે જેથી જીવ ! ત્હારૂં ભદ્ર-કલ્યાણુ થઇ શકે.
૪ હારા વ્યાધિઓના સ્થાનરૂપ (આ) દેહ, અનેક પ્રકારના રાગ અને શાકવડે જ્યાંસુધી લેપાય-પીડાય નહિ ત્યાંસુધી અહીં બુદ્ધિવંત જના ! તમે ધર્મપથમાં વિષ્ણુ અને દિવસેાને વ્યર્થ ગમાવી ન દ્યો.
પ જ્યારે શરીરમાં કાઈ પણ વ્યાધિ ઉદ્દય પામે-રાગત્પત્તિ થાય ત્યારે

Page #4

જૈન ધૂમ કાડાશ
બની માથતા વગર ધર્મબુદ્ધિ શી રીતે ટકે ? અને સુખ માત્રના અંત શી
વેરાગ્ય પામેલા આત્માને સદા સુળ હોય છે અને વિષયરાગથી રંગાયેલા માને અત્યંત દુ:ખ હૈાય છે. એવી રીતે પરમ તત્ત્વ-પદાર્થ સમજીને વૈરાગ્યકામમાં ચિત્તને સ્થાપન કરી.
9 જે કઇ વિધ પરિગ્રહ અને આરંભનુ સેવન કરે છે, અન્યના સુવર્ણરૂાર્દિક દ્રવ્યનું હરણ કરે છે અને સર્વજ્ઞ-વીતરાગઉક્ત ધર્મનું સારી રીતે આચરણ કરતા નથી તે ભવસાયરને શી રીતે તરી શકે ?
૮ જિનેશ્વરદેવની આજ્ઞાને જે મસ્તક ઉપર ધારે છે—પ્રમાણ કરે છે, ધાર ઊપને સહુન કરે છે, અને ધર્મના માર્ગને સ્પષ્ટ ખતાવે છે તે નિશ્ચે સંસારના પંદર પામે છે.
૯ અસત્ય ભાષણ ન જ કરવું, વિષયસુખની લાલસા ન જ કરવી, પરની પક્ષાના ભંગ ન જ કરવા એ રીતે વર્તતાં ધર્મ અને કીર્ત્તિ પ્રગટ પ્રાપ્ત થાય.
૧૦ ચાતરફ પ્રસરેલા અને અતિ દુર્વાર એવા અપાર મિથ્યાત્વ મહાન્ધકાર છતાં જે શુદ્ધ ધર્મ થકી ચલાયમાન નથી થતા તે ત્રિભુવનમાં પ્રશંસાપાત્ર થાય છે.
૧૧ જે પાપમતિ અસાર સંસારસુખને અર્થે પાપકામાં રાચે છે તે પેલના આત્માને લેશમાં નાંખે છે. તેને વર્ગ અને સાક્ષનાં સુખ ક્યાંથી હોય ?
૧૨ નરેન્દ્ર અને દેવેન્દ્રવર્ડ પૂછત એવા જિનેશ્વરની દ્રવ્યભાવથી પૂજા કદર શુભ કર્મ (પુન્ય) નો સ ંચય કરે છે, તેમજ મિથ્યાત્વમેાહના અંત કરે છે.
૧૩ વિધ આકરાં દુ:ખ સહન કરી (રચિત) પંચેન્દ્રિયપણૢ પામીને રદાનશુવડે ! શુમાવે છે તે મહામે હળળમાંથી શી રીતે છૂટી શકે ?
મધુ અને આવક ોગ્ય અને
૧૪ તપ ઉપધાન િકરણી કરવાપૂર્વક અને વાંચના અવસરે) ગુરૂ મહાને વદન કરવાપૂર્ણસૂત્ર અને અર્થને મધુર સ્વરવડે અતિ ભારે થી હું
પાર પડેન કરીશ ?
તે
૧૫ આડ કર્મરૂપી વ્યાધિને હુંટવા ઔષધિ સમાન સામાયિકાદિ ષડુ આવશ્યક ધ વિનાદિ સર્વ કરણી શાસોન વિધાન (વિધિ) પૂર્ણાંક કયારે હું હે હુમાન સહિત આચરી ?
૧૬ વળી ત્યારે હું ચહારાની આજ્ઞા મસ્ત વહન કરીશ ? સૂત્ર અને "ધી વિશાળ શિલા úરે હું બ્રહØ કર્રદેશ ? સકળ કોધ અને વિરાધને જ્યારે ત્યદર્શ અને મૃતને ક્યારે ધારણ કરીયા ?
૧૭ સુખદાયક સહિત ફળ પાં, પણ તમને હું ક્યારે ધારીશ? અને ત્યાર

Page #5

ઉપદેશ સાતિકા-બાષા અનુવાદ,
૧૫
બાદ કાયર જનાએ પાળવા અતિ કઠીન એવા પાંચ મહાવ્રતાના ભાર હું ક્યારે
વહન કરીશ?
૧૮ એવી રીતે મેાક્ષમામાં વહેતા રથ જેવા ધર્મના મનારથ કરતા અને જીવા વાર્દિક તત્ત્વમાં કુશળ એવા સુશ્રાવકા અથવા સાધુજને પુન્ય ઉપાર્જન કરે છે-કરી શકે છે.
ઉન્ન પ્રરૂપણાથી થતા મહા દાષના સભવ અને આજ્ઞારાધનથી થતી સુખસિદ્ધિ
૧૯ ગમે તેવી ભારે કષ્ટ કરી કરનારા હાય, પરંતુ જો તેઓ સિદ્ધાન્તવિરૂદ્ધ ભાષણ કરતા હોય તે તેમને શાસ્ત્રમાં સ્વચ્છ દચારી કહ્યા છે. તેમનુ મુખ જોવાની ઇચ્છા પણ અત્યંત પાપકારી છે.
૨૦ જિનેશ્વર દેવની આજ્ઞાનું અતિક્રમણ-ઉર્દૂધન કરીને જે તત્ર-અતિ આકાં તપ કરે છે, જ્ઞાન ભડ઼ે છે તેમજ દાન દેય છે, તે સઘળું તેમનું કરેલુ અપ્રમાણુ-અક્ળ નકામુ કલેશરૂપ છે..
૨૧ જે મહાનુભાવા જિનેશ્વર દેવની આજ્ઞા પાળવામાં સદાય રક્ત-ઉજમાળ રહે છે, તેમના મનમાં કદાપિ પાપમુદ્ધિ જાગતી નથી. તપ વગર પણ તેમની વિશુદ્ધિ અને કર્મક્ષયવટ સિદ્ધિ થાય છે.
૨૨ સગુણુના સાગર એવા બહુશ્રુત ( ગીતા) ગુરૂનું શરણ પામી, સદાય તેમને પરમાર્થ પૂછી, માક્ષમાર્ગને તથા ધર્મને યથાર્થ જાણી શ્રાવકે આત્માને ચેાગ્ય આચરણ કરવુ .
૨૩ ગીતા ( અપશ્રુત ) નું સેવન કરવાવડે, અરે જીવ ! તુ ત્હારૂ ભદ્ર-કલ્યાણ નિશ્ચે ન સમજ, એથી તેા તું અતિધાર દુ:ખદાયી સ’સારમાં રખડીશ અને કયારે પણ મેક્ષ પામીશ નહિ.
૨૪ કુમા ( અન્યાય ) સૌંસĆમાં બુદ્ધિ લાગવાથી જે મુગ્ધમતિ ભુતા નથી, તેને ( તેના વિતન ) ધિક્કાર છે. જેણે લેાકપ્રવાહુ ( અન્યાય માર્ગ) આ છે તેનેજ આ પરમ ઞલાલ (હાનિ ) છે. પ્રતિશ્રેાત (શાસ્ત્ર-સદ્ધાન્ત સંમત ન્યાય ) માર્ગ પાદરવા એ તે। અતિ દુષ્કર જ છે.
૨૫ સર્વ જીવસમૂહની આત્મસમાન રક્ષા કરીને, સમ્યક્ત્વ અને મિથ્યાવને સારી રીતે પર્મીને, અને સિદ્ધાન્તરહસ્યને સારી રીતે અભ્યસીને સાધુજ જગતમાં મરેખર સુખી થાય છે.
૨૬ આ ( પ્રત્યક્ષ અનર્થકારી ) ક્રોધાદિક કષાયે જ્યારે તજાય છે ત્યારેજ ચિત્તગત વિષાદ ( ખેદ ) ટળે છે, અને ચિત્ત પ્રશાન્તભાવને પામે છે; અને ત્યારેજ ધર્મ માર્ગ માં સ્થિરતા થવા પામે છે.

Page #6

: : અને અનેક પ્રકારનું આ શાં આ સઘળું કુટુંબ ખરેખર અસાર - - - - - ! તું તારા એ રાધ કર કે જેથી શીધ્ર સકળ ' ' . પામી શકાય.
કોઇ એવાં વિંખમાં આસકત થશે અને જે સુગ્ધ જીવ અિધ્યા: : : ક છે તે ચંદનને રાખ માટે બાળી નાંખે છે અને ચિન્તામણિ અને - માટે ગુમાવી દેય છે.
“વિશુદ્ધ એ છવક આચાર ” ૬ જિનેરિક દેન પૂજા, સરૂની સેવા, ધર્મશાસ્ત્રનું શ્રવણ, તેની વિચા, , : તરત મેવ. તથા માં દાન આપવું અને અપાવવું એ : : : : -ને ઉપાર્જન માટે થાય છે.
૩૦ અનંતાનુબંધી, પ્રત્યાખ્યાની, પ્રત્યાખ્યાન અને સંવલન એવા કોધ, : ૩, ૪ અને લેભ એ સળ પ્રકારના કષાય ખરેખર પ્રગટ પિશાચરૂપ છે. તે :: મરે છળે છે અને ભારે દુ:ખ ઉપજાવે છે.
ડી જેથી જીવની લઘુતા--હલકાઈ થવા પામે એવાં પરનાં મર્મ કદાપિ રાગજ ન ઉપાડવાં જ નહિ, અને પરાયા દોષમાં મન દેવું નહિ–દોષ તરફ દષ્ટિજ -ડી છે. એ રીતે બુદ્ધિશાળી મનુષ્ય ધર્મની ધરાને ધારણ કરે છે.
- ૩ર જિનેશ્વર દેવ, સિદ્ધભગવાન, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, રિસરને સમાધિ : રાખનાર જિનપ્રતિમા, ચતુર્વિધ સંઘ, માદક દેશવિધ યતિધર્મ, ધર્મમાર્ગનક ગુરુ, કુતજ્ઞાન, અને સમ્યકતવ એ દશને વિનય કરે.
:; પાપને પુષ્ટિ છે એ વાત મનમાં લગાર (લેશમાત્ર) પણ - ' નહિ. કેમકે તેથી પુન્ય' છે તો --ન્યને લાપ થાય છે અને સ્વપર : સુખ-શાન્તિઃ '' ૧ - શ્રી
કે મહામુનિઓએ પણ ધારવા માગુ જે મદ–અહંકાર મનમાં . . રાણો નહિ, કેમકે એથી શની પd અજ્ઞાની જે બની જઈ, ધર્મ.: વિવેક ભૂલી જાય છે અધર્મ ધ કાને ધર્મને અધમ લેખી, સ્વછંદ
, સ્વપરની ભારે ખુવારી નિપજાવતાં લગારે ડર ખાતો નથી. ડપ સુસાઈ ને ના મનમાં સ્થાન ને પામી શકે એવી દુષ્ટ માયાનો કાયમ . . કવા; કેમકે એ માયા ઓરમાન માની પરે રાસ્ત લોકોને દુ:ખ- - .જ ઉપજાવનારી થઈ પડે છે.
: - કે મારાથી જનોએ મોયા નજ કરવી-રાણલતા રાખી આત્મસાધન . . .. ર રહેવું.
અપૂર્ણ.

Page #7

શ્રી સંજોગ જરૂરી સૂચના.
श्री संघजोग जरूरी सूचना. એકાન્ત હિતબુદ્ધિચી લખી તૈયાર કરનાર સર કપૂરવિજયજી–પાટણ)
૧ લાયકાત અનુસારે આચાર્ય, પંન્યાસ પ્રમુખ પદ્વીપ્રદાન થવું જોઈએ, અન્યથા તે કાગડાની કેટમાં રત્નમાળા, નાંખવા જેવું અર્થ વગરનું કે અનર્થકારી બને છે. સામાન્ય સાધુગ્ય ગુણ કરતાં ઘણું ચઢીયાતા ગુણવાળાનેજ પદ્વીપ્રદાન કરવું હિતકારી છે, અન્યથા પદ્ધીપ્રદાન કરવાથી સમાજને મેટી હાનિ થવાનો સંભવ
૨ વ્યવહારિક કેળવણી સાથે નીતિ અને ધર્મના સારા સંસ્કાર પિતાનાં બાકે ઉપર શરૂઆતથી જ પડે એવી સંભાળ માતપિતાદિક વડીલેએ અવશ્ય રાખવી જોઈએ કે જેથી તે આગળ ઉપર ધર્મભ્રષ્ટ થાય નહિ.
' '૩ દરેક જૈનશાળા, પાઠશાળા, કન્યાશાળા, શ્રાવિકાશાળા, હુન્નરશાળા, બોડીગ - તેમજ હોસ્ટેલમાં લાભ લેનાર વિવાથીવર્ગને વેગ્યતાનુસારે રસદાયક બોધ મળે અને તેમનું વર્તન સરસ ઘડાય તેવી જા તેના આગેવાનોએ કરવી જોઈએ.
- ૪ અર્થવગરના ઉડાઉ ગર્ચા કરવા મોકુફ રાખી, શાસનની ખરેખરી ઉન્નતિ જેથી અચૂક થાય એવું જ્ઞાનદાન ઉદારતાથી આપવા ખાસ ગઠવણ બને તે સ્થળે કરવી, અને સાથે સરખો સુશિક્ષિત વર્ગ તૈયાર કરો.
૫ તૈયાર થતા અને થયેલા સુશિક્ષિત વર્ગને સારું ઉત્તેજન આપતા રહેવું.
૬ જેમ બને તેમ કન્યાઓને બહુ સારી રીતે તેને લગતી જરૂરી બાબતમાં કેળવવી કે જેથી તે ભવિષ્યમાં વધુ સારી ગૃહિણી બની ગૃહસ્થને દીપાવે, તેમજ પોતાની પ્રજાને કેળવવા ઉપરાન્ત બીજી અનેક હેનને પણ કેળવી શકે.
૭ વિધવા બહેનના હિત માટે તેમનું હિત હૈયે ધરનારી બહેનોની દેખરેખ નીચે સારી સગવડવાળું એક વિધવાશ્રમ ખોલવું, અને ધીમે ધીમે જરૂરી સ્થળે તેની શાખાઓ ખેલી તેમાં વિધવાઓનું જીવિત સુધરે, રસદાયક બને અને સમાજને ફાયદાકારક નીવડે તેવી ઉદાર એજના કરવી.
૮ ખાનપાનમાં એઠવાડે ભ્રષ્ટવાડે ન થાય, રહેવાનું સ્થળ ગંદકીથી વ્યાપ્ત ન થાય, શરીર ઉદ્યમના અભાવે આળસથી ખરાબ-રેગીઝ થઈ ન જાય અને ચેપી રેગ ફેલાવા પામી ન જાય તેવી સઘળી સાવચેતી રાખવી.
૯ ધર્માન્જતાથી થતા ધર્મના ઝઘડા ઓછા થાય-અસાધારણ દ્રવ્ય બરબાદ ન થાય અને ગુણાનુરાગ આદરી કલેશ-કુસંપ, વેર-વિરોધ શમાવી દેવાય એજ પરિણામે હિતકારક, અતિ આવશ્યક અને શાસનઉન્નતિકારક છે. ઈતિશમન

Page #8

જૈન ધર્મ પ્રકા.
ઘર ધારિત અar.
જ !! બને સમજી લૈંનસમાજ બહુ જાણીતાં છે. તેનો લેખકને પ્રથમ . હા ત્યારથી અત્યારસુધી તેના પ્રત્યે એકસરખો હું ટકી રહેલો છે, તે
સ્વરૂપ આપવાનો આ લેખકાશ આજ પ્રયાસ કરવામાં આવે છે. આ ને સ્તની ઉત્તમતા તે જે સમાજ તેનું કેટલાય વર્ષો થયાં સેવન કરતી જા! છે તેના ઉપરથી સિદ્ધ થઈ ચુકેલ છે, પણ એક કાવ્ય તરીકે પણ તે બન્નેને બહુ ઉંચું સ્થાન છે, તે આ લેખ દ્વારા સમજાવવા ઈચ્છા છે. ઉભય સ્તોત્રના કતાંરની ઓળખાણ કરાવ્યા બાદ સોનું સ્વતંત્ર અવકન તથા એકમેકની સર
::ોળી કરવી અને એ રીતે ઉય તેમાં રહેલાં મનોહર તનું યથામતિ યયાિ દિગ્દર્શન કરાવવું એ આ લેખને આશય છે, તે પ્રથમ તે ઉભય ::ઝ કતાં કોણ હતા તેનો વિચાર કરીએ.
કયામંદિર સ્તોત્રના કર્તા સિદ્ધસેનદિવાકર છે; ભક્તામર સ્તોત્રના રચપિતા માનતુંગ આચાર્ય છે. સિદ્ધસેન દિવાકર વિકમના સમકાલીન ગણાય છે ર- » આરચાર્યને રાજા ભેજના સમકાલીન માનવામાં આવે છે. આ બન્ને તેને છરડાનો કેટલે આધાર છે તે કહી શકતું નથી, કારણ કે વિક્રમ કે છે. માત્ર તેમજ સમય ઇતિહાસથી હજુ નિર્ણિત નથી, તો પછી તેની સાથે ૨૪2:; પિની સમકાલીનતા વિષે નિશ્ચયપૂર્વક શું કહી શકાય ?
હિરોનદિવાકર મહા સમર્થ પુરૂષ હતા, તેમને કવિ તરીકે જે સ્થાન છે તે 3 : મહg. -જાયફારને તેના તરીકે તેમને ઉચ્ચતર સ્થાન છે. “સંમતિ તર્ક ૨. “ અવતાર’-એ બે થી તેમનું દિવાકરત્વ સિદ્ધ કરવા માટે બસ છે. તે ન કરે નહાવીર બત્રીશી દવા બત્રીશ બત્રીશી કે જેમાંથી હાલ ૨૧ મળી શકે છે તે એશ પા જેન પંડિતોને વિદિત છે. તે ઉપરાંત આગમના મૂળ સુત્રો ઉપર પદ મબાસ્વામીએ જે નિત લખી છે તે નિયુક્તિ તથા સૂત્રોની સલના
માં સ્પષ્ટ હતી, ત્યાં ત્યાં સ્પષ્ટ કરવાને તેમણે 33યાસ કીધો છે, અને એ દિલ ગમ રહસ્યને સુલેક્ષ અને સરલીધું છે. આ તો સર્વ શાસ્ત્રવિષયક પ્રવૃત્તિ ગાડી, પણ તે ઉપરાંત તેમની વિશેષ મહત્તા તેમના જીવનના બીજા અશોમાંથી રીત થાય તેમ છે. છસ્થ જીવન માટે તે પ્રથમ દર્શન અને પછી જ્ઞાન એ કમ
: નિતિ અને સર્વ સંમત છે, પણ કેવકી-સર્વાને માટે એથી વિરૂદ્ધ કમ છે. દિ: દિવાકરે એમ પ્રતિપાદન કર્યું કે કેવળજ્ઞાનીને જ્ઞાન તેમજ દર્શન એકજ
1 જણે શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા તરફથી સિદ્ધસેનદિવાકર થશાળામાં

Page #9

કલ્યાણમંદિર અને ભક્તામર
૧૯ સમયે હય. આ પ્રકારનાં વિશેષ ચર્ચા અહિ અપ્રસ્તુત છે પણ તેથી એટલું જોઈ શકાશે કે આ આચાર્ય અન્ય આચાર્યોની માફક પરંપરાગત સર્વ માન્યતાઓને જેમ હોય તેમ કબુલ કરનાર નહતા; પણ તે તે માન્યતાઓને સ્વબુદ્ધિની તુલનાએ તળતા અને અસ્વીકાર્ય લાગે તેની અવગણના કરતા અને સ્વીકાર્ય લાગે તેને આદર કરતા. આવી સ્વતંત્ર હિંમતનું તેમના જીવનમાંથી બીજું દાન્ત મળી શકે તેમ છે. સિદ્ધસેન દિવાકરને સંસ્કૃત ભાષા ઉપર અસાધારણ પ્રીતિ હતી, અને જેનાગમની પ્રચલિત ભાષા પ્રાકૃત હતી; પણ વિદ્વાન પરિષદોમાં સંસ્કૃત ભાષાને પ્રાધાન્ય હતું અને તે વખતની સાહિત્યવિષયક તેમજ શાસ્ત્રવિષયક કૃતિઓ બધા સંસ્કૃતમાં રચાતી હતી. આ ઉપરથી સિદ્ધસેનદિવાકરને આગમાદિ સર્વ શાસ્ત્રોનું સંસ્કૃત ભાષામાં રૂપાન્તર કરવાનો વિચાર થયે, અને પ્રચલિત નવકારમંત્રને સ્થાને દૃષ્ટિવાદના મંગળ તરીકે લખાયેલનમોર્ફોસિદ્ધારાવાધ્યા સતાજી ની જેમ અન્ય સૂત્રો પણ ગુંથવા ધાર્યું. તે વિચાર પિતાના ગુરૂને તેમણે નિવેદન કીધો. આ વિચાર સાંભળી તેમના ગુરૂએ તેવા વિચારથી સર્વજ્ઞાની આશાતના થયેલી સમજાવી, તેના નિવારણ માટે પ્રાયશ્ચિત્ત કરવા કહ્યું. આને લગતી વિશેષ હકીકત કલ્યાણ મંદિર સ્તોત્રની શી રીતે ઉત્પત્તિ થઈ તેનું વર્ણન કરતાં આગળ ઉપર જણાવવામાં આવશે. ઉપરની હકીકતથી એટલું જોઈ શકાશે કે સમગ્ર આગમશાસ્ત્રોને સંસ્કૃત ભાષામાં ઉતારવાનું વિચાર આવે તે સામાન્ય બુદ્ધિવાળી વ્યક્તિમાં ઘટી શકે જ નહિ. એ રીતે સિદ્ધસેનદિવાકરની અસાધારણ શક્તિમત્તા સુસ્પષ્ટ છે.
જ્યારે સિદ્ધસેનદિવાકરની આટલી વાતે પણ પરંપરાથી જાણીતી છે ત્યારે માનતુંગ આચાર્ય વિષે ઇતિહાસ કે પરંપરા જરા પણ અજવાળું પાડી શકતાં નથી. તેમણે બીજા કોઈ કાળે રચ્યાં હોય કે પુસ્તક લખ્યા હોય તેની માહિતી નથી. માત્ર એટલું જાણીતું છે કે નમીલણ સ્મરણ જે માગધીમાં રચાયેલું છે તે પણ માનતુંગાચાર્યની કૃતિ છે.
કલ્યાણ મંદિર સ્તોત્ર સિદ્ધસેન દિવાકરનું રચેલું છે તથા ભક્તામર સ્તોત્ર માનતુંગાચાર્યનું રચેલું છે. તે બન્ને સ્તોત્રને છેલ્લે છેલ્લો લેક જેવાથી માલુમ પડશે. કલ્યાણ મંદિરના દેલ્લા લેકમાં નનન નવા એ પદ આવે છે તેમાં કુમુદચંદ્ર તે સિદ્ધસેન દિવાકરનું જ નામ છે. તેમણે દીક્ષા લીધી ત્યારે તેમનું નામ ફયુદચંદ્ર રાખવામાં આવ્યું હતું. આચાર્યપદવી મળ્યા બાદ સિદ્ધસેન દિવાકર નામ ધરાવવામાં આવ્યું હતું. ભક્તામરના છેલ્લા લેકમાં તે માનાંકરા - અતિ સુક્ષ્મી એ પદ આવે છે તેમાં તે માનતુંગાચાર્યનું ચોખ્ખું નામ આપવામાં આવ્યું છે.
વર્તમાન જૈનપ્રા ત્રણે સંપ્રદાયમાં વહેંચાયેલી છે. વેતાંબર, દિગંબર તથા સ્થાનકવાસી. વેતાંબર સંપ્રદાય અનેક પ્રસંગે નવસ્મરણ ગણે છે, અને તે નવ

Page #10

જૈન ધર્મ પ્રકાશ..
ના મહામંગળકારી ગણે છે. તે નવસ્મરણમાંના બે કલ્યાણ મંદિર અને સરકાર છે. દિગંબર પણ આ ઑત્રો બહુ ભાવથી ગાય છે પણ તેના ભક્તા'. રાજપુત શક્તામરથી ચાર લેક વધારે છે. સ્થાનકવાસીઓમાં ભકતામર આ પ્રલિત છે; કલ્યાણ મંદિર તેઓમાં પ્રચલિત નથી. કલ્યાણ મંદિર સ્તોત્રમાં
મડ બાસીઓને અનુકૂળ ન પડે તેવું એક પણ તત્ત્વ દેખાતું નથી, પણ તેઓને - કરાય કલ્યાણુમંદિરની ઉત્પત્તિ પર હશે; કારણકે કાણુમંદિરની ઉત્પ- ની કથામાં મૂર્તિનું પ્રતિપાદન આવે છે.
દરેક પ્રતિભાસંપન્ન કાગ્ય કે મહાકાવ્યની આસપાસ અનેક દંતકથાઓ વીંટદેવલી હોય છે. આ દંતકથાઓ સર્વથા કે એ છે વધતે અંશે સાચી છે, પણ આ a: વાર એક પક્ષે મૂળ કાવ્યને અમુક પ્રકારનું મનેહારિત્વ કર્યું છે ન્ય બા રમા પક્ષે સમાજ તેને કેવા ભાવથી આદર કરે છે તેનું માપવામાં = ! માં દંતકથાઓ બહુ સહાય કરે છે. વાલ્મીકી રામાયણ, ગંગાલહરી, સૂર્યશતક,
તક વિગેરે અનેક કાવ્યના સંબંધમાં આવી દિવ્ય દંતકથાઓ લેક પ્રચલિત છે જ રીતે કલ્યાણુમંદિર તથા ભક્તામર સ્તોત્રની ઉત્પત્તિ વિષે પણ અમુક અ
: તકો જેનસમાજમાં જાણીતી છે. જેને અવઉલ્લેખ કરવામાં આવે તે અસ્થાને - ગણાય. પ્રથમ કલ્યાણ મંદિરની ઉત્પત્તિ વિષે પ્રચલિત દંતકથા તપાસીએ.
ઉપર જણાવી ગયા તેમ જ્યારે સિદ્ધસેન દિવાકરે સર્વ સિદ્ધાંતને સંસ્કૃત નાષામાં ઉતારવાનો વિચાર પોતાના ગુરૂને નિવેદન લીધે ત્યારે તેમના ગુરૂને પિદt : વિયના વા કુતર્ક માટે બહુ ખેદ થશે અને સિદ્ધસેન દિવાકરને કહ્યું
" बाल श्रीगन्दमुखांणा, वृणां चारित्र कांक्षीणाम् । अनुग्रहाय तत्वज्ञैः', सिद्धान्तः प्राकृतः कृतः ॥
अथ एवं जल्पतस्तव महत् प्रायश्चितं लग्नम् । " (બાલ, સ્ત્રી, મદ અને મૂM—એવા ચારિત્રની આકાંક્ષાવાળા મનુષ્ય ઉપર એ હું કરવા માટે શિક્તિને પ્રાકૃત ભાષામાં રચ્યા છે, તેથી આ વિચાર કર- તને હું પ્રાયશ્ચિત લાગ્યું છે.)
એમ કહીને તેમના ગુરૂએ સિદ્ધસેન દિવાકરને ગ૭ બહાર કીધા. સિદ્ધસેન9 ગુના રસ એમ પણ પાઠ છે.
1 અહીં અન્યત્ર સ્થળે એમ કહેવું છે કે તેમને પારચિત નામનું દશમું પ્રાયશ્ચિત્ત આપ્યું, : : છે ગોપવીને બાર વર્ષ પરત ચારિત્ર પાળવું. બાર વર્ષના અંતે કઈ નવીન તીર્થ '' - ફટ કરવું એટલે તેમને ગમાં લેવામાં આવે. સિદ્ધસેન દિવાકર તે પ્રાયશ્ચિત્ત કબુલ : વે પર ચાલી નીકળ્યા અને બાર વર્ષ પૂરાં થતાં ઉજજયનીમાં પ્રાચીન તીર્થ પ્રગટ ચછે. ૦૪ જતાં ત્યાં લાગ્યા. પછી મહાકાળનાં મંદિરમાં બ્રિલિંગ ઉપર પગ દઈને સૂતા.
(બાફી લેખમાં છે તે પ્રમાણે.)

Page #11

કલ્યાણ મંદિર અને જામર
૧૭૧ દિવાકરે પોતાના ગુરૂને વિનવવા અને પિતાને ગચ્છમાં લેવા માટે વિનંતિ કરવા સંઘને કહ્યું, સંઘે આવીને ગુરૂને બહુ સમજાવ્યા અને આ મોટા પ્રભાવક થશે એમ કહ્યું. ત્યારે ગુરૂએ કહ્યું કે - જ્યારે અઢાર રાજાઓને પ્રતિબોધ આપીને તેને જેનધમી અનાવશે ત્યારે હું તેને ગ૭માં લઈશ.” ગુરૂની આવી પ્રતિજ્ઞા સાંભળીને સિદ્ધસેન દિવાકર ત્યાંથી ચાલી નીકળ્યા અને ફરતાં ફરતાં ઉજયિની નગરીમાં આવ્યા રાજા વિક્રમ સાથે ત્યાં તેમને સમાગમ થયે. વિકમ આવા પ્રભાવશાળી આચાયુના દર્શન તથા સમાગમથી બહું પ્રસન્ન થયા અને ઉભયને પરિચય દિનપ્રતિદિન વધતો ગયે. એક દિવસ સિદ્ધસેન દિવાકર મહાકાળના મંદિરમાં જઈ શિવલિંગ ઉપર પગ મૂકી સૂતા. આ જોઈ અનેક ભક્તજનેનાં મન દુખાયાં, અને તેને ઉડાડવા તેઓએ ઘણે પ્રયત્ન કર્યો, પણ કેઈપણ રીતે તે ઉક્યા નહિ. ભક્તજને એ પ્રહાર કરવા માંડ્યા, પણ આ પ્રહાર સિદ્ધસેન દિવાકરને ન લાગતાં, અન્તઃપુરની -
એને લાગવા માંડ્યા. આ ઉપરથી માટે કોલાહલ થયે, ચામ કેમ બને છે તેની રાજાને સમજ ન પડી. કેઈએ જણાવ્યું કે, મહાકાળી મંદિરમાં કેઈ લિક્ષુ શિવની પિંડી ઉપર પગ દઈને સૂતેલા છે તેને ઉઠાડવા પ્રહાર કરવામાં આવે છે તે રાણને વાગે છે. તે સાંભળીને રાજા વિક્રમ એકદમ મહાકાળના પ્રસાદમાં આવ્યું અને સિદ્ધસેન દિવાકરને શંકરના લિંગ ઉપર પગ રાખીને સૂતેલા જોઈને આવું લેકવિરૂદ્ધ-ધર્બવિરૂદ્ધ કાર્ય આચરવાનું કારણ પૂછ્યું, ત્યારે સિદ્ધસેન દિવાકરે કહ્યું કે આ શ કર તે કાંઈ મહાદેવ નથી અને તેથી તેના લિંગ ઉપર પગ મૂક કવામાં બીલકુલ દેષ નથી. ખરા મહાદેવ તે જુદા છે અને તેના દર્શન કરવા હોય તો આ સ્તુતિ કરૂં છું તે સાંભળે, તેથી તમને ખરા મહાદેવના અવશ્ય દર્શન થશે.' આમ કહી તે સ્થળે સિદ્ધસેન દિવાકરે કલ્યાણમંદિર સ્તોત્રની રચના કીધી.
એક પછી એક કલેક બોલતાં અગિયારમો લેક આવે ત્યાં ધરતીકંપ થ; ધુમાડાના ગોટેગોટા નીકળવા માંડ્યા. શિવલિંગ ફાટ્યું અને અંદરથી ધર
દ્ર સહિત શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની તેજોમયી મૂર્તિ પ્રકટ થઈ આવી. આ મૂર્તિ સમક્ષ સિદ્ધસેનદિવાકરે સ્તોત્ર પૂરું કર્યું. આ સર્વ જોઈને સૈ કેઈ ચકિત થઈ ગયા. વિક્રમ રાજા પણ વિસ્મયસ્તિમિત થઈ ગયે; આ ચમત્કારથી તેની શુદ્ધ ૫રિણતિ જાગ્રત થઈ. સિદ્ધસેનદિવાકરે શુદ્ધ દેવ, ગુરૂ, ધર્મનું સ્વરૂપ સમજાવ્યું અને વિક્રમરાજાએ સમ્યકત્વ અંગીકાર કર્યું. ત્યારબાદ વિક્રમને અનુસરનારા બીજા અઢાર ખંડીયા રાજાઓએ પણ સિદ્ધસેનદિવાકરના સદુપદેશથી જૈનધર્મ અંગીકાર કર્યો. આ રીતે સિદ્ધસેન દિવાકરે પિતાના ગુરૂની પ્રતિજ્ઞા પૂરી પાડી. એટલે તેમને ગ૭માં લેવામાં આવ્યા. કલ્યાણમંદિરની ઉત્પત્તિની આવી કથા છે.

Page #12

જૈન ધર્મ swa હવે સામરની ઉત્પત્તિ કેમ થઈ તે તપાસીએ. જે દંતકથા અહીં જણાના છે તે પ્રમાણે માનતુંગ આચાર્ય, બાણભટ્ટ, મયુરભટ્ટ તથા રાજા ભેજને એક કીબ ગણવામાં આવે છે. મયૂરભટ્ટને પિતાની પુત્રી તરફથી અમુક કારને
" બેલા શાપથી આખા રગે કોઢ થાય છે, વસ્ત્રોથી શરીર આખું તો ઠંકાય પણ મોડું હંકાતું નથી. રાજા જ મયુરભટ્ટને દુષ્ટથી પીડિત જોઈને કોઢ ન મટે ત્યાં સુધી રાજસભામાં આવવાની મના કરે છે. મયુરભટ્ટ ઘેર જઈને સુન્દરસો - કેરી સૂર્યની સ્તુતિ કરીને સૂર્યને પ્રસન્ન કરે છે અને સૂર્ય કોઢ દૂર કરે છે. રાજા મયુર ભટ્ટની આવીશકિત જોઈ ચકિત થાય છે અને રાજસભામાં તેની પ્રશંસા કરે છે. ભાભથી આ પ્રશંસા સહન થતી નથી અને રાજા ભોજને અરજ કરે છે કે કોઢ દૂર કર્યો એમાં શું ? મારા હાથ પગ કાપી નાંખો તો પણ હું મારી વિદ્યાના બળથી પા માણી શકું છું. આ ઉપરથી બાણભટ્ટના હાથપગ કાપી નાંખવામાં આવ્યા. પછી ખાણા ચંડીદેવીની સ્તુતિ કરી, ચંડીદેવી પ્રસન્ન થઈ, અને બાણભટ્ટને હાથપગ પાછા લાવી આપ્યા. આ જોઈ ભેજરાજાએ બાણુભટ્ટની બહુ પ્રશંસા કીધી, અને પિતાના શિવદર્શનના આવા પ્રભાવ માટે તેને બહુ ગર્વ આ. આ ગર્વને ભંગ કરવા માટે એકદા માનતુંગ આચાર્ય રાજાભામાં આવ્યા અને જેનદર્શનનો પ્રભાવ " રાજાને બતાવવાનો વિચારજણ. રાજાએ જૈનદર્શનથી કોઈ ચમત્કાર થતો હોય તો જેવા પિતાની ખુશી બતાવી. માનતુંગ આચાર્યે કહ્યું કે-“મને ગમે એટલી બેડીયે પશો અને તેના પર ગમે તેટલાં તાળાં લગાવે, તે પણ હું તેમાંથી મારા ઇના પ્રભાવથી છુટ થવાને શકિતમાન્ છું.” આ ઉપરથી તેમને ચુંમાળીશ
ડો. પહેરવામાં આવી અને તે દરેક ઉપર એક એક તાળું દેવામાં આવ્યું, અને પછી તેને એક ઓરડામાં પૂયો, અને ચારે બાજુએ ચાકી મૂકી. અહિં
ડામાં બેઠાં બેઠાં છે માનતુંગઆચાર્ય ભક્તામર સ્તોત્રની રચના કીધી. એક ડ રોવો જ એક એક બેઠી અને એક તાળું લુટતું જાય; એ રીતે આખું તે પૂરું ઘતાં માનતુંગ આચાર્ય બાધા બંધનોથી તદ્દન છુટા થઈ ગયા. બેડી, તાપી ટી પડ્યાં, બારણાં ઉઘડી ગયાં અને જૈનાચાર્ય રાજસભામાં આવીને બેઠા. ચડ ને નૃપતિસહ રાવ સાજાએ દર્શનની બહુ પ્રશંસા કરી અને સર્વ દાન કરતાં જૈનદર્શન ઉત્તમ છે એમ કબુલ કર્યું. આવી ભક્તામર સ્તોત્રની િિી કથા .
માને દુ.

Page #13

આત્મવર્ષ
आत्मस्वरूप.
( લેખક-દતરી ન’દલાલ વનેચ-મેરીવાળાં, ધારાજી) આત્મા જાતિસ્વરૂપ છે. સર્વ વસ્તુઓમાં તે પ્રકાશે છે, તેનુ કારણ આત્મા તેજસ્વી છે, આત્મા રૂપી દ્વીપ ધુમાડા વિના બળે છે. તેને તેલ અથવા દીવેટની જરૂર પડતી નથી, છતાં તે ત્રણ જગતને પ્રગટ કરે છે. પર્વતાને પણ ચળાવી નાંખે તેવા વાયુ આ આત્મપ્રદીપ બુઝવવા સમય થતા નથી. એક કાટી સૂર્ય કરતાં પણ આત્મપ્રકાશ અધિક છે. આપણે સર્વ વસ્તુ નેઇ શકીએ તે આત્માનેજ પ્રતાપ છે,
વળી આત્મા અનેક ગુણ્ણાના આધારભૂત છે. જ્ઞાન દર્શન અને ચારિત્ર વિગેર ગુણ્ણા રહેવાનુ ભાજન આત્મા છે. તે ગુણા અને આત્માના અવિનાભાવી સંબધ છે. આત્મા ગુણી છે, જેમાં આ ગુણેા રહેલા છે. તે ગુણા એક અપેક્ષાએ ગુણીનું સ્વરૂપ દર્શાવવામાં અત્યંત ઉપયાગી થાય છે. તે આત્મા જ્ઞાનગમ્ય છે, તેનું સ્વરૂપ જાણુવાને ઉત્તમાત્તમ ઉપાય જ્ઞાન છે. આત્માનુ સ્વરૂપ પીછાણવાને આત્મજ્ઞાનની જરૂર છે. ધાર્મિક ક્રિયાએથી હૃદય શુદ્ધ થાય છે. અને હૃદયશુદ્ધિ એ જ્ઞાન મેળવવાનુ ઉત્તમ સાધન છે, પણું કેવળ ધાર્મિક ક્રિયાથીજ આત્મજ્ઞાન થશે એમ માની શકાય નહિ. સાધન અને સાધ્ય તરફ લક્ષ રાખી કરવામાં આવેલી ધાર્મિક ક્રિયા બહુજ ઉપયાગી નીવડે છે, પણ તેનેજ કેવળ વળગી રહેવાથી આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત થશે નહિ. વળી આત્માને આ લેકમાં નિરક્ષર કહેવામાં આવ્યા છે, તેના ભાવાથ એ છે કે આત્મા શબ્દાતીત છે. શબ્દોદ્વારા આત્મસ્વરૂપનું ગમે તેટલું વર્ણન કરવામાં આવે તે પણ આત્મસ્વરૂપનું જ્ઞાન તેથી શઇ શકે નહિ. જો કે સ્વરૂપના અનુભવ થઈ શકે તે પણ તે શબ્દોદ્વારા કદાપી દર્શાવી શકાય નહિ. શબ્દોદ્વારા તેના ઝાં આાભાસ સ્થાપી શકાય. પણ ખરૂં સ્વરૂપ તે તેના અનુભવીએજ જાણી શકે. માટે તે રામ્દાતીત અથવ! નિરક્ષર કહેવાય છે. આત્મા સ્વભાવે શુદ્ધ અને સ્વચ્છ છે. એ વિશેષણાની સાર્થકતા આપણે વિચારવી જોઇએ. માટે તે સ`ખધમાં વિશેષ નહિ લખતાં એટલુ જ જણાવીશુ કે જગતમાંની કોઈ પશુ નિર્મળ વસ્તુ કરતાં પણ આત્મા અધિક નિર્મળ છે. જડ વસ્તુ આત્મા ઉપર પેાતાની સત્તા ચલાવી શકે નહિં, છતાં જ્ઞાનને લીધે માત્મા પોતાનું સ્વરૂપ મૂડી ગયા છે અને જડ વસ્તુ (પુર્ળ) ને કહાની માને છે. જ્યાં સુધી જડે વસ્તુમાં મારાપણાના ભાવ છે ત્યાં સુધી તે બહારથી ડાતીત કહેવાય નહીં. પણ જ્યારે આત્મા વિશેષ અનુભવ મેળવતા જાય છે અને કર્મફળને વિખેરી નાંખે છે ત્યારે તેને ભાન થાય છે કે આ જડેના તર ંગે તેના આત્મારૂપી બુકને અસર કરવા સમર્થ થશે નહીં, તેજ વખતે તે વસ્તુત: જડાવીત બને છે. આત્મા લેાકાલય પ્રકાશક છે. આત્માં જમતા તેમજ મરતા નથી. જ્યાં સુધી જીવ સંસારમાં રખડે છે, ત્યાં સુધી જન્મ મરણ તેને છે.

Page #14

- તે શુદ્ધ સ્વરૂપ તેના જાવામાં આવ્યું કે તે જ વખતે જન્મ મરણની પર તો વાતે ધ થઈ જાય છે. જન્મ મરણનું ચક ત્રાત્મરૂદાનના અનુશવી પર
કાર ચલાવી શકતું નથી. સત્તામાં રહેલા અવશોષ કર્મબળથી તેને કેટ: - ર મ આ સંસારમાં ભલે કાઢવો પડે. પણ તે ફરીથી તે ચકમાં–બંધનમાં આવી :: મી. જ અને મરણ એ આત્માને સ્વભાવ માનીએ તે સિદ્ધના - પણ જન્મ લેવાનો પ્રસંગ આવે. જેને જન્મ લેય તેને બાલ્યાવસ્થા, ગુવા:, પ્રિઢાવસ્થા અને છેવટે વૃદ્ધાવસ્થા આવે છે. પણ જેને જન્મ નથી તેને જરા
રીતે હોય? આત્મા તિર્મય છે, ગુણાધાર છે, જ્ઞાનથી જણાય તેમ છે, પર છે, વછ છે અને કાલકને પ્રકાશક છે.
सुवो व्याख्यान.
કેઈએક નગરમાં રતનાલંદ નામને એક શાહ વસતે હતો. તેને ધર્મીલા નામની એક રૂપવતી કન્યા હતી. આ કન્યાને પૂર્વજન્મના ગે ધર્મની પ્રીતિ 1:: થયેલી હતી. એક દિવસ તે માર્ગમાંથી જતી હતી, તેટલામાં ત્યાંના રાજાના
ડાની દ્રષ્ટિએ તેનું નાશવંત શરીર પડ્યું. એના અંગના રંગ-સંદર્યથી તે કુમાર અનમોહાંધ થઈ ગયે અને રાતદિવસ તેનું જ રટણ કરવા લાગ્યું. રાજકુમાર તો સ્થળ આજશોખ મુકી દઈ શોકસાગરમાં તણાવા લાગ્યા. ખાવું પીવું ને
Mદ ઉત્સવમાં ભાગ લે એ સઘળું તેણે તજી દીધું. આવા મેહધપણાથી તેનું રીર દિનપ્રતિદિન સુકાવા લાગ્યું. આ વૃત્તાંત તેના પિતા અને નગરના પાલણહાર પાસે થતાં રાજાએ સર્વધર્મપાલનતાનો વિચાર કરે મૂકી તે કન્યાના પિતાને કહ્યું કેતારી પુત્રીના મારા કુમાર સાથે લગ્ન કર.” તે ગૃહસ્થ કહ્યું- હે રાજન ! આ કાર્ય પાટું છે, તેથી ત્રણ માસ પછી હું એને ઉત્તર આપીશ.” આવો ઉત્તર તે આપે,
છે તે દિવસથી તે ગ્રસ્થ ભારે ચિંતામાં પડ્યો કે મારે હવે શું કરવું ? રાજા દલની છે, હુ વણિક છું. મારી કન્યા જૈનધર્મને બતાચાર પ્રમાણે ચાલનારી અને
શીલા છે, તે જે અન્ય ધમીને આપું તો તે અનેક દુ:ખની લેતા થશે. એવા રિચારમાં તેનું શરીર દિવસે દિવસે સુકાવા લાગ્યું અને સરડા જે થઈ ગયે.
ખતી જ સ્થિતિ નિહાળી તેની બુદ્ધિશાળી પુત્રીએ પૂછવું-“હે પિતાજી! આપને :; . આવી પડે છે કે જેથી આપ સુકાતા જાઓ છો?” પિતાએ અથથી િ વૃત્તાંત પડીને કહી સંભળાવ્યું ને બોલ્યા–“રાજાને અને આપણે ધર્મ
છે , તેથી તાણે લગ્ન રાજકુમાર સાથે કરતાં મારા કર્મશીલપણાને દુષણ લાગે : : મારી પ્રતિષ્ઠાને પણ ઝાંખપ લાગે. લેક નિંદશે કે રતનચંદે અધર્મને : દ્વાન લલચથી અમૃત કામ કર્યું છે.” પિતાનાં સુખથી આવાં વચન

Page #15

બ્દોષ વ્યાખ્યાન.
સળીને કન્યા ખડખડાટ હસી પડી. તે બેલી-હેપિતાજી! આટલા માટે આપ ગભરાઓ છો કે? એમાં શું મહાભારત કાર્ય છે કે તમે આટલા બધા ચિંતાતુર વાઓ છે? રાજની આજ્ઞાનું પાલન કરીને કુમારની ઈચ્છા થશે તે હું તેને વરીશ. તમે જરા પણ ગભરાઓ નહિ. હું ધર્મશીલ છું. મારા ને તમારા ધર્મને જરા પણ ખાંપણે આવવા દઈશ નહિ.” પછી તે કન્યાએ તે દિવસથી વ્રત ઉપવાસ કરી પિતાના શરીરને દમવા માંડ્યું. નવપદના ધ્યાનમાં લીન થતી ગઈ અને શરીરને ગાળી નાંખ્યું. તે હાડપિંજર જેવું બની ગયું. તેનાં મૃગલી જેવાં નેત્ર હતા તે ખાડામાં ઉતરી ચકલી જેવાં બની ગયાં, ચંદ્રના જેવું મુખ હતું તે શ્યામ થઈ ગયું, પાધરને સ્થાને ચીમળાયેલી ત્વચા દેખાવા લાગી, કેળ જેવી જંઘા સાડી જેવી થઈ ગઈ, ગંડસ્થળ જેવા નિતંબ બેસી ગયાં અને સિંહ જેવી કટીપર માત્ર ચામડીજ રહેલી દેખાવા લાગી.
રાજપુત્ર તે હેંશ ને આનંદમાં રહી તે કન્યાનું ધ્યાન ધરતો હતે. દરમ્યાન ત્રણ માસ પૂરા થયે રતનચંદે રાજા પાસે આવી કહ્યું “હે રાજન! મારી કન્યા આપના કુમારને વરવા ખુશી છે, પણ લગ્ન પહેલાં આપના કુમાર સાથે મારી કન્યાને કેટલીક વાતચિત કરવી છે, માટે મારી કન્યા કાલે રાજભવનમાં આવશે.” બીજે દિવસે તે કન્યા રાજકુમારની સમીપે આવીને ઉભી રહી. તેની મુખાકૃતિ જોતાં રાજકુમાર ચમકીને દૂર જઈ ઉભે રો ને વિચારવા લાગ્યા કે “આ કોણ? ભૂત કે પ્રેત ?” તે કન્યાએ કહ્યું- હે રાજપુત્ર! હું ભૂત નથી તેમ તે નથી, પણ હું તેજ રતનચંદની પુત્રી છું કે જેના પર તમે મેહિત થયા હતા. મને જોતાં આજ તમને મેહ કેમ તે નથી? કેમ દૂર નાસે છે જેના પર તમને મેહ થયું હતું, જેની પ્રાપ્તિ માટે આપે અન્ન-જળ તજ્યાં છે, જેને માટે ધર્મ તજવા અને તજાવવા તૈયાર થયા છે તે જ હું તમારી સમીપે તમારી આજ્ઞાનું પાલન કરવા આવી છું. આવે, બેસો અને જે ઈચ્છા હિય તે તૃપ્ત કરે.” રાજપુત્રે કહ્યું-“તું આવી બિહામણને ભયંકર કેમ? ધર્મશીલાએ કહાં “કુમાર! તમે મારામાં સ્થળે ભયંકરતા જુએ છે? હું તે જે છું તેની તેજ છું.” કુમારે કહ્યું- જે સંદર્યતા જોઈ લગ્ન કરવાને મને મોહ થયા હતા તે સેંદર્યતા ક્યાં છે?” કન્યા બલી- જે દેહમાં તમે સંદર્ય જોયું હતું તેજ આ દેહ છે, પણ મહારાજ ! તમને મારામાં કયે સ્થળે સંદર્યનું દર્શન થયું હતું કે તમે મારી સાથે લગ્ન કરવા તૈયાર થયા હતા? જે મારી સાથે આપને લગ્ન કરવાની હજુ પણ ઈચ્છા હોય તે હું તૈયાર છું. હું જે હતી તે આજ પણ છું.” રાજકુમારે કહ્યું-“તું તે પરમસુંદરી હતી, તે આવી ડાકણ ને પિશાચણીના જેવી કેમ બની ગઇ? કન્યાએ કહ્યું
હે રાજકુમાર ! મારી સુંદરતા કાંઈ જતી રહી નથી, જે માંસને લેહીથી આ અંગમાં તમને સુંદરતા જોવામાં આવતી હતી તેને જ તમે સુંદરતા રહેતા હો તે ને તેજ તમારે જોઈતું હોય તે તે ચાંડાળવાડામાં છે. પણ તે સુંદરતા જોતાં તમને વમન થયા વગર રહેશે નહિ. હે કુમાર! જરા સાંભળે, સંદર્યમાં જેને મેહ થશે

Page #16

જેન ધર્મ પ્રકાર
: - ર મ થતાં તેને મોહ પણ નષ્ટ થાય છે. અને હું જાણી શકું છું કે તો મારા પર મોહ ન હતું, પણ મારા સંદર્યપરમેહ હતે. સદર્ય પર જે મેહ
, તે મૂઢમતિ છે. કેમકે સંદર્ય ત્રિકાલાબાધિત નથી. આજે જેને તમે રિવાજ જુએ છે તેને એક કાળે દયથી જર્જરિત થઈ મારી સ્થિતિમાં જોશો.
. ! તમારા અજ્ઞાનપણાયર મને લજા આવશે નહિ ? તેથી હે મહારાજ! દાયરમેહ કરે એ ડાહા મનુષ્યનું કર્તવ્ય નથી. જે મારાપર તમને મેહ યો હોય તે તમે મારું પાણિગ્રહુણ કરે, ને મારા સંદર્ય પર તમને મેહ થયે ડિટ તો હું તમારી ધર્મપત્ની શવા ઈચ્છતી નથી. હે રાજકુમાર! આ તરફ દ્રષ્ટિ 3. તારી દાસી આવે છે, તેને તમે જુઓ. ત્યારે તમે બાળક હતા ત્યારે
દાણીને તમે જોઈ હતી?” રાજકુમાર બોલ્યા કે “હા. મને ઝાંખું ઝાંખું સ્મરણ જાય છે કે તે સમયે તે ઘણી રૂપાળી હતી.” કન્યાએ કહ્યું-“આજે તેનાં હાથ, પગ, દાદ મળી ગયાં છે, દાંત પડી ગયા છે, માથાના વાળ બગલાની પાંખ જેવા સફેદ લઈ ગયા છે, શરીરપર કરચલી પડી ગઈ છે. આજે તે એવી તો કુરૂપવાન દેખાય છે કે તમને જેવી પણ ગમતી નથી. પૂર્વકાળમાં એ સુંદરી હતી. એનું તે સાંદર્ય
- કયાં ગયું કે જે સાંદર્ય પર તુમાન દાઇ તમારા લાલન પાલન માટે તમારા પિતાએ તેને નીમી હતી? મહારાજતે સંદર્ય ક્યાં છે? એ તો તેની તેજ છે?”
પત્ર વિચારગ્રસ્ત થઈ ગયો. ત્યારે તે સાદીએ કહ્યું- ન સમજાતું હોય તો રા, તે સૌંદર્ય માત્ર દ્રષ્ટિનો વિકારજ હતો. સંદર્ય કંઈ વસ્તુ નથી, તેમ તે ર નથી. જેવું તે આજે દેખાય છે તેવું તે આવતી કાલે દેખાતું નથી. કેમકે
માં ક્ષણે ક્ષણે પરિવર્તન થયા કરે છે. જે આજે બાળ છે તે અન્નાદિકના આહારથી છે કે વરૂણ, પછી વૃદ્ધ, પછી જર્જરિત, ને પછી કાદરૂપ થાય છે. એમ સૌંદર્ય ત: હું પણ પરિવન ઈ રાની પુરષો તેને સદાને માટેજ ત્યાગ કરે છે. છે રાજપુત્ર ! કાળની કીડાનું તમને જ્ઞાન નથી, તેથી સંદર્યમાં મોહાંધ થઈ, તતારા ધર્મથી વિપરીત આચરણ કરી, હાથે આંખ બંધ કરીને કુવામાં પડે છે.
શું છે ? આ નાશવંત શરીરમાં રકત, માંસ, હૈદ વિગેરે ઉત્પન્ન થાય છે એક રકત, માંસ, મેદ તેજ સેર ! એનાથી મનુષ્ય કાંતિમા જણાય છે. તેના ગેજ સ્ત્રીઓને કવિ કમળમુખી, ચંદ્રમુખી, મૃગનયની કી છે, માંસથી ભરેલી જાન કદાકીની , પાધરને હાથીના કુંભએની મને કેડને સિંહની કરીને ઉપમા આપી છે. તે રાજકુમાર ! છે તે માત્ર કવિઓની કલ્પના છે. સ્ત્રી માત્ર માંસ મજ રકત અને ધર્મનાં છે. ને જેવાં બીલ અણુઓ છે તેવીજ ચામડીની પૂતળી છે. તેનામાં વધુ કાંઈ નથી. દર માં તે જ તેનામાં છે. મારામાં જે હતું તેજ આ તમારી દાસીમાં છે. તે જ તwી ગીજી રાણીઓમાં છે. ગયું કંઈ નથી, તે પછી તમારો મોહ આજે

Page #17

સુખાધ વ્યાખ્યાન.
૨૭૭
તેમના પરથી કેમ ઉતરી ગયા છે? હવે કહે હું કુમાર ! શા પર તમને માહ હતા? મારાપર કે મારાં રક્ત માંસપર ? - જો, મારા પર તમે માહિત થયા હતા તેા હુ તા જે છું તેની તેજ છું; ને જે પદાર્થથી હું સુંદર જણાતી હતી તે પદાર્થ તા ચાંડાળવાડામાં પણ દૃષ્ટિએ પડે છે; પણ તમને તેના પર માહ નથી. કેમકે તેમાં તમે સાંઢયતા જોતા નથી. તેા પછી સૌંદર્ય ક્યાં છે? સૌંદર્ય એ માત્ર દષ્ટિના વિકારજછે કે કંઈ બીજું છે? હે રાજકુમાર ! આ વિષયમાં હું તમને એક પુરાણિક હૃષ્ટાંત કહુ છુ તે સાંભળે, અને રાજ્યની પ્રજા તે તમારાં: પુત્ર-પુત્રી છે એમ માનીને પ્રજાનાં પુત્ર-પુત્રી ઉપર મેહ ન પામતાં તમારા ધર્મનુ પાલન કરો.
'
એકદા વ્યાખ્યાનની અંદર એક સુશીલ સુનીશ્વર એક વૃદ્ધ શ્વેતાને ઉપદેશ કરવા લાગ્યા કે હું અધિકારી છત્ર! તુ વયમાં આવ્યે છુ, તારે ઘેર પુત્ર-પુત્રીઆ છે, તે સત્તાર ભાગળ્યા છે, ખાધુ પીધુ છે ને આનંદ કર્યો છે; હવે તુ લ મને એળી આત્માનું સાર્થક કરી લે.’ તે એલ્ય · હે મહારાજ! આપનું કહેવું સત્ય છે. આ વૃદ્ધાવસ્થામાં જે સુકૃત્ય થાય તે કરી લેવાની મારી ઘણી: ઇચ્છા છે, પણ હજી આ માલુ નાના છે,.મીમેક ઠેકાણે પડ્યો નથી, કન્યાઓનાં સગપણ કરવાં છે, એ બધાં કાર્ય થઇ રહે એટલે ધર્મધ્યાન કરીશ.’ ત્યારે મુનિએ કહ્યું- હૈ મૂઢ ! તે ઉપાધિમાંથી તું મુક્ત થઇશ એટલે ખીજી ઉપાધિ વળગશે. એટલામાં તારૂ ચ્હાન યુષ્ય પૂરૂ થશે અને તુ જેવા ને તેવા આ લાકમાંથી હાથ ઘસતા ચાલ્યા જઈ. ’ મુનિના વાક્ય ઉપર કાંઇ પણ ધ્યાન ન આપતાં તે વૃદ્ધ સંસારની જ જાળમાં ગુ ચે; અને અનેક પ્રકારની સંસારની ઉપાધિ વક્તે વેઠતા નરકાધીન થયા.
હું રાજકુમાર! આ જગત્તા જીવાને જેવી મમતા સોંદર્ય તા-સૌંસારની માયા ઉપર છે, તેવી મમતા ધ ઉપર હાય તેમ તેનુ કલ્યાણ થઈ જાય; પણ સંસારના અનેક પ્રકારના સોંદર્યને વશ થઇને પ્રાણી અનેક પ્રકારની વાસનામાં લપટાયા કરે છે. કાઈ ધનને, કોઈ કીત્તિને, કાઇ ભાગને, સૌંદર્યનુ સ્થાન સમજી તેની પાછળ ગાંડા થાય છે. એવા સ’સારી રગડામાં પણ જે તેને કાઇ અમૂલ્ય પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય છે અને ચટકી લાગી જાય છે તે તે પોતાના દેહનું અને આત્માનું કલ્યાણ કરી લે છે, જીવને એવા પ્રસ ંગ મળે તો તે ઝડપવામાં ચૂકવું નહિ. પ્રભુકૃપાથી એવા પ્રસંગ આવી મળે છે અને તે પ્રસંગ જવા દેવાથો જીવને હમેશને માટે સ તાપ થાય છે. એટલુજ નહિ પણ જન્મ જન્મ તે જીવને ચારાશીના ફેરામાં ભેટકવુ પડે છે.
હે રાજપુત્ર! તમે મારાપર માહિત થયા છે. તા કહેા, તમે મારામાં વિશેષ શું જોયું? તમને અનેક રાણીઓ છે, તે મારાથી કાઇ પણ રીતે ન્યૂન ` નથી, પણ અધિક છે. તથાપિ જે સાંઢય જોઇને તમે મારાપર મેાહિત થયા હતા એ તમારી દૃષ્ટિનેાજ વિકાર હતા, માટે એ વિકાર કાઢી નાખા, એટલે તમે સર્વને સમાન જોશે .”

Page #18

જૈન ધર્મ પ્રકાસ. તે કન્યાનું આવું સંભાષણ સાંભળીને રાજપુત્રનાં અજ્ઞાનમય નેત્રપડળ દૂર થઈ ગયાં, હૃદયમાં વૈરાગ્યનો સંચાર થશે અને તે વખતથી પિતાની પજાના પુત્રપુત્રીને સમષ્ટિથી જેવા લાગે. આ પ્રમાણે રાજપુત્રને સન્માર્ગે ચડાવી ને ધર્મશીલા પિતાને ઘેર ચાલતી થઈ.
ઘણા કાળ સુધી રાજ્યનું સુખ ભોગવ્યા પછી તે કુમારના મનમાં થયું કે“મેં આ સંસારમાં જન્મ ધરી દેહનું સાર્થક કાંઈ કર્યું નહિ, માટે કઈ જ્ઞાની મહાત્માન સમાગમ થાય છે તેની આગળથી ધર્મશ્રવણ કરી દેહનું કલ્યાણ કરવાની પિરવી કરું. આ વિચાર અહેનિશ તેના મનમાં થયા કરતો હતો, તેવામાં પૂર્વ પુણ્યના ઉદયથી તેજ નગરમાં એક વૃદ્ધ મુનિરાજનું આગમન થયું. તે શુભ સમારચાર સાંભળીને રાજકુમાર તેના દર્શનાર્થે ગયે અને વિધિપૂર્વક વંદના કરી બે હાથ જોડીને અરજ કરવા લાગ્યા કે-“હે દયાળુ! મારા આત્માનું કલ્યાણ થાય એવી પેરવી બતાવે કે જેથી મારે આ સંસારમાં અથડાવું બંધ થાય.” મહાત્મા બોલ્યા–“હે ભદ્ર! આ સંસારને વિષે મનુષ્ય માત્રને કચન અને કામિની દુ:ખનું કારણ છે. મહા સમર્થ પુણ્યશાળી જીવ કંચન અને કામિનીને ત્યાગ કરે છે. તેમાં પણ જે મનની વાસનાને ત્યાગ કરે છે તે જ શ્રેષ્ઠ છે. એક સ્ત્રી જન્મથી કુંવારી હતી, તેણે સાઠ વર્ષનું આયુષ્ય બ્રહ્મચર્યમાં વિતાવ્યું. પુ. રને સંગ તે શું પણ તેના અંગના રંગને પણ સંકપ તેને થયે નહોતે, પણું તેનામાંથી વાસનાને નાશ થયે નહોતું. કર્મને તે માંદી પડી ને આસપાસના મનુષ્ય વૈદને લાવ્યા. તે બ્રહ્મચારિણી સ્ત્રી પુરૂષને પર્શ કરતી ન હોવાથી તેને પડદામાં બેસાડી હાથે દોરી બાંધી તે દેરીને છેડા વિધને આપે અને વૈધે દેરી ઝાલતાં તે બ્રહચારિણીના શરીરને ઠંડક વળે એવી ભાવના કરી. તે ભાવના બ્રા
રણને ફળી. તેને શાંતિ વળી પણ તેજ ક્ષણે તે સ્ત્રીના હદયાકાશમાં એવી વાસના જમી કે “ હાથે બાંધેલી દોરી દ્વારા મને પુરૂષનો સ્પર્શ થતાં આટલી શાંતિ વળી તો જે રીઓ સદાકાળ પુરૂષને સ્પર્શ કરતી હશે તેને કેટલી શાંતિ વળતી હશે?” એ વિચારમાં ને વિચારમાં તેનું અવસાન થયું ને તેને વેશ્યાનો જન્મ ધરે પડ્યો. તાત્પર્ય કે કનક અને કામિની તે તજાય છે પણ મનની વાસના તજવી મા દુર્લભ છે. હે રાજકુમાર ! અશુભ વાસનાનું ફળ હમેશાં અશુભ જ હોય છે, માટે હાનિશ શુ વાસનાની ભાવના કરવી એ ઉત્તમ પુરૂષનું લક્ષણ છે.”
આ પ્રમાણે મુનિને બેધ સાંભળતાં તે રાજકુમારની વૃત્તિ નિર્મળ થઈ, સંસાર ઉપરની દરેક ચીજ ઉપરથી તેનો મેહુ નાશ પામે અને તે અરિહંતના ઇરાનમાં તલ્લીન થવા લાગ્યા. કમેકમે વ્રત પચખાદિક નિયમ વડે આયુષ્ય પૂરું કરીને તે દેવકનાં સુખને પ્રાપ્ત થયે. મીરાંદ કરશનજી શેઠ.
વાળહડમતીયા (જુનાગઢ)

Page #19

૧ શત્રુજય. ર પુંડરિગિર. ૩ સિદ્ધક્ષેત્ર.
૪ મહામળ.
૫ સુરશૈલ (ગિરિ) ૬ વિમળાચળ.
છ પુણ્યરાશી. ૮ લક્ષ્મીસ્થાન. ૯ પતે.
૧૦ સુભદ્ર ૧૧ ઢશક્તિ.
૧૨ અકર્મી..
૧૩ મુક્તિગેડુ.
૧૪ મહાવી, ૧૫ શાશ્વતગિરિ ૧૬. સવ કામદ.
૧૭ પુષ્પદ ત. ૧૮ મહામી.
૧૯ જિનસ્થાન.
૨૦ પાતાળમૂળ ૨૧ કૈલાસગિ ૨૨ પ્રોતિમ ડણુ. ૨૬ મેરૂમહીધર,
૨૪ સુભદ્ર. ૨૫ વિલાસણ. ૨૬ મુક્તિરાજ,
૨૭ મહાનદ.
શ્રી સિદ્ધાંચળનાં ૧૦૮ નામેા.
श्री सिद्धाचळनां १०८ नामो.
( એક પ્રાચીન પત્ર ઉપરથી )
૫૫ શક્તિ.
૫૬ શિવ કર.
૫૭ કેવળદાયક,
૨૮ કર્મસૂદન. ૨૯ અકલક. ૩૦ સાંદ .
૩૧ વિભાસ.
૩૨ અમરકેતુ. ૩૩ મહાકર્મસૂદન. ૩૪ મહાદય,
૩૫ રાજરાજેશ્વર. ૬૨ અચળ.
૩૬ 'કિંગર,
૩૭ માલ્યપર્વત.
૩૮ શિશિર, ૩૯ આન་દમંદિર.
૫૮ કર્મ ક્ષય. ૫૯ ચૈાતિષેશ. ૬૦ હેમગિર ૬૧ નગાધિરાજ,
૪૦ મહાજસ.
૪૧ વિજયભદ્ર. ૪૨ ઢંકગિરિ.
૪૩ અન તશક્તિ. ૪૪ વિજયાનંદ. ૪૫ મહાની.
૪૬ શાશ્વતતી . ૪૭ મહાશૈલ.
૪૮ ભદ્રંકર. ૪૯ નહાપર્વત.
પ૦ રજરામર.
૫૧ મહાપીઠ, પર ખુદર્શન. ૫૩ ગિરિ ૫૪ ક્ષેમ કર.
૬૩ અભિનંદન. ૯૪ સુવર્ણગિરિ.
૬૫ પરમબ્રહ્મ ૬૬: મહેદ્રધ્વજ, ૬૭ વિશ્વાધીશ.
૬૮ કર્દમ (ક) ૬૯ મહીધર.
૭૦ હુસ્તીકલ્પ. ૭૧ સિદ્ધાચળ,
૭૨ પ્રિયકર.
૭૩ દુ:ખતુર.
૭૪ જયાનંદ.
૭૫ આનંદઘર. ૭૬ શેાધર.
૮૨ સુરકાંત.
૮૩ પુણ્યાષ.
૮૪ વિજયગિરિ.
૮૫ ત્રિભુવનપતિ. ૮૬ વૈજ્રયત..
૧૯
૮૭ જયંત.
૮૮ સર્વાર્થસિદ્ધ. ૮૯ ભવતારણ, ૯૦ ક ક્ષય.
૯૧ પુરૂષાત્તમ. ૯૨ કય છુ. ૯૩ લાહિતાક્ષ.
૯૪ મણિકાંત.
૯૫ પ્રત્યક્ષગિરિ.
૯૬ ઋષિવિહાર.
૯૦ ગુણકદ
૯૮ ગજચંદ્ર.
૯૯ જગતારણ. ૧૦૦ અનતશૈલેશ.
૭૭ સહુસકમળદળ, ૧૦૪ અભય.
૭૮ વિશ્વપ્રભાકર.
૭૯ તમાનિક દન, ૮૦ વિશાળ.
૮૧ હરિપ્રિય.
૧૦૧ નગશ્રેષ્ઠ.
૧૦૨ સહુજાન’૬. ૧૦૩ સુમિતગિરિ.
૧૦૫ ભવ્યગિરિ. ૧૦૬ શ્રેષ્ઠરિ
૧૦૭ સિદ્ધક્ષેત્ર. ૧૦૮ તાલ વગિરિ.
નાટ-ઉપર પ્રમાણેનાં ૧૦૮ નામેમાં સિક્ષેત્ર, સુશિર, સુભદ્ર, મહાખળ, ઢાંગર, ગદ્યાતીર્થં, દૃઢા, અને કર્મ ફાય-આ આડ નામે એવાર આવેલાં છે, તેનું કારણ સમજી શકાતું

Page #20

જૈન ધર્મ પ્રકાર.
. નામ બાદ કરતાં બાકીના ૧૦૦ નામો પૈકી નંબર ૮–૧૯-૩-૯--૪૬-૪૯ •ાર-૬ ૧-૫-૬૦- ૬-૮૧-૮૪-૮૫-૮૬-૯ર-૯-૫-૯૬–૧૦–૧૦૧ આ વીશ નામે પં': વીરવિયજી કૃત નવા પ્રકારી પૂજામાં તેમણે આપેલા ૯૮નામોમાં નથી. બાકીના ૮૦નામે . 'દરહ ન માંહેના ૯૯ મા પૈકી બ ળ, મરૂદેવ, વિતગિરિ, સિદ્ધરાજ, ભગિરથ,
તે રીનિવાર, શાપર, આનંદ, શ્રીપદ, સિદ્ધશે, વૃક્ષો, રાપવ, ઉજળગિરિ, I !ા, પ્રકાશ, પદયારા, મુકિતનિકેતન, અત્તર શતર- ૧૯ નામ ઉપરના ૧૦૮ નામ નથી. આટલી હકીકત ઉપરથી કયા ૧૦૮ નામ એકસ ગણવા તેને નિર્ણય થઈ સાફ નથી.
આ ૧૦૮ નામમાં ને પૂજામાંહેના ૯૯ નામોમાં નીચે જણાવેલ ( ૧૨ ) નામે સહજ ફેરફારવાળા છે.
પર્વતેંદ્ર--પર્વતરાજ. મુક્તિગેહ-મુક્તિનિકેતન, સર્વકામદ-કામુકકામ, મહારૌ– હગિરિ. જયોતિષેશ-તિરૂપ. વિશ્વાધીશ-વિશ્વાનંદ. હસ્તકલ્મ-હતગિરિ. તમે નિકંદન-તમાકંદ. પુષ્યાપ-પુણ્યકંદ.
અભય-અભયકંદ, સુવર્ણગિરિ-કંચનગિરિ
“નુર” શઃ ૩ાપો.
મી. દફતરી “જુહાર” શબ્દને અર્થવિષયક ખુલાસે કરતાં જેનધર્મ પ્રકારના ગત આષાઢના અંકમાં બે દેહરાઓ આપણી સમક્ષ રજુ કરે છે. જેનું ઐનાધિપચ ખુલાસાની પદ્ધતિ જોતાં અને ઉપાંત પિતાનું નથી એવી જરૂરી પતાના ભાવે તેમની કીર્તિ પૃહાને માન આપી રાજીખુશીથી તેમનું પિતાનું સ્વીકારીશું. તેમના ઉપર શક લઈ જવાનું કે આપણને સબળ નથી અને બીજાનું હાવા વિશે આપણી પાસે પૂરાવા તયાર નથી તો તે “ય ખાપરાને છેવટે ઉક્ત નિર્ણય ઉપર આવવાની આપણને ફરજ પડે છે.
મી. દફતરી ગુજરાતી છે પણ તેમના દેશ હિન્દીમાં લખાયેલા છે. પિતાના અને શાસ્ત્રીયર આપવાનું આ તેમનું મને જરા વિચિત્ર છે. વળી તેઓ જણાય છે જેન, પણ પિતાના ખેદહર ભેદને સ્ફટ નીચે પ્રમાણે કરે છે.
Tલ જુગદીશ હય, હા મેં હરિ સાર;
૨ રામે રામ નામ હુ, નામ હાર. મા આ તેમને અર્થફેટ કઈ અલભ્ય પદાદિ મૂક પ્રત્યક્ષરાનુસાણિ
! આશ્ચર્ય એ છે કે મારે કોઈ સંપતિ માલુમ પડતી નથી. અર-વ્યંજન છુટા થઈને અક્ષરાનુસરણ કરેલું ગણીએ તે તેને પાંચ અનુસરો

Page #21

જીહાર શબ્દના ઉદ્ઘાપાટુ,
જોઇએ, પણ અત્ર તે ત્રણ છે. સ્વરયુક્ત વ્યંજનના અનુસરણે સ્વીકારીએ તે ત્રણી સંખ્યા મળે છે પણ તેમાં પદિ મૂળના પ્રતિમાષ થતા નથી. ૐ માંથી “ ઝુગદીશ ” નીકયા પણ અસલ શબ્દ “ જગદીશ ” છે. ( કદાચ સાંસ્કૃત ‘જંગદીશ ’ નુ હિન્દીરૂપ ‘નુગદીશ ' ગણી કામ લેઇ શકાશે.') માંધી “ હરિ ” નીકળ્યા. પણ હૈં। ગર્ભિત કાનાના ખુલાસા થતા નથી. ૬ માંથી “ રામ ” નીકળ્યા પણ રામ માં કાના ઉમેરાયેલે છે, નિયમની જોડે તે સંગત નથી.
t
,,
પણ આ બધી કલ્પનાએની આપણને ભાગ્યેજ દરકાર છે. આ અસ્ફેટને નથી વ્યુત્પત્તિ શાસ્ત્રના ટેકા, નથી કાઇપણ વ્યાકરણ ગ્રંથની સ ંમતિ. આમાંનું કાંઈ હૅતે તે તેઓ જૈન હાવા છતાં તેમના અજૈન અર્થ સ્ફોટને માટે આપણે તેમને ઉપાલંભ આપવાનું કારણ પ્રાપ્ત થાત નહિ .જે રીતે ખુલાસેા કરવામાં આવ્યા છે તે રીતે જોતાં તેમાં શાસ્ત્રીયનિરૂપણુ નથી પણ મતિકલ્પનાજન્ય વિલાસમાત્ર છે અને એવી રીતે તે કાઇ પણ શબ્દને પ્રસિદ્ધિને અનુરૂપ બનાવી શકીએ. જીએ-~ હૈં હા હરિ પીછાણિયે, મૈં રામે' રામ નામ; મેં ઝ્મા મહાદેવ જાણિયે, તાકા નામ ફરામ.
આવી રીતે મળઃ–ધાન–ગધેડા ઇત્યાદિ હરકેાઈ શબ્દ માટે બની શકે. જીઓ-માદ.
વખ્ખા મધુ બળદેવના, જીલ્લા લક્ષ્મીપતિ જાણ; દા દાનવને દળે, વ કૃષ્ણ પ્રમાણુ.
در
એ ખરૂ છે કે સ ંસ્કૃતમાં શબ્દના પ્રત્યેક અક્ષરના અંર્થના વિસ્તાર કરી મનાવાંછિત ઈષ્ટા કાઢવાના પ્રચાર છે, પણ વ્યુત્પત્તિ અને કાશના પ્રખર આધારવિના તેમ થઇ શકતુ નથી. જીહારના પ્રત્યેક અક્ષરેમાંથી જે અર્થો કાઢવામાં આવ્યા છે તેને કાઇ શબ્દાનુશાસનના કે કાઇ કાશના આધાર નથી. પ્રાચીન સંસ્કૃત-પ્રાકૃત પ્રથામાંથી કોઇ આધાર મળી શકે તે “ નુહાર ” શબ્દ અસલ કયા સ ંસ્કૃત શબ્દ ઉપરથી ઉત્પન્ન થયા. હાવા જોઇએ તેના નિર્ણય કરવામાં વિચારસરણુિને કાંઇક મદ મળી શકે, તે તેવા પરિચયીએ તેવું કાંઇક શેાધી કાઢે એવું આપણે ઇચ્છીશું. જીહાર શબ્દ અને “ જુડારવુ શબ્દ આમ નામ અને ક્રિયાપદનાં બંને રૂપે આ શબ્દ પ્રચલિત છે, અને તે શબ્દ સેકડા વર્ષથી પત્રવ્યવહારમાં જીહાર વાંચજો-જીવાર વાંચજો–વાર વાંચજો–ઝવાર વાંચો ” આવી જાતની વિવિધતાથી વપરાતે આવે છે. સામાન્ય સમજ એવી છે કે એનુ ક્રિયાપદરૂપ ભેટવાના અર્થમાં છે; આ શબ્દ જૂના ગુજરાતી સાહિત્યમાં પણ પ્રવેશ પામેલા છે.
<<
"C

Page #22

જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
તે દિન ક્યારે આવશે, શ્રી સિદ્ધાચલ જાઈ cભજિકુંદ લુહારીને, રાજકુંડમાં ન્હાણું. તે ૧
સિદ્ધાચળનું સ્તવન. ( ઉદયરત્ન કૃત) જે કાર , દવા વારિ રે, અરિહંત uિtt અનેક, તીરથ તે નમું રે.
તીર્થસાળા સ્તવન. (સમયસુંદર કૃત) ચા વધુ તપાસ કરતાં સમયસુંદર અને ઉદયરા કરતાં પણ અતિશય પ્રાચીન વપરાશ શોધકને સહજ મળી આવશે. -
એક કલ્પના એવી સાંભળેલી મને યાદ છે કે “જુહાર” શબ્દની ઉત્પત્તિ * વરાહ” ઉપરથી થયેલી હોવી જોઈએ. વરાહ એટલે ભુંડ કે ડુક્કર. આ વરાહ હિન્દુધર્મમાં મનાયેલા જોવીશ અવતાર પૈકી એક કે જેમાં તેમના ભગવાને ડકરનો અવતાર ધારણ કરેલે તેને ઉદેશીને બતાવવામાં આવે છે. પણ દેવદેવીઓ અને સહુ પુરૂને તજીને એક જનાવરનું નામ આટલી હદે પ્રિયતા પામે તે તદ્દન અસંવિત છે. ડુક્કર અવતાર રામકૃષ્ણાદિની જેમ મનુષ્યષ્ટિ વચ્ચે ભજવી બ
વાસમાં આવ્યું નહતો કે જેથી તે અવતાર રામકૃષ્ણાદિની માફક મનુષ્યસૃષ્ટિમાં હિરા ઉપગમાં આવવાને આવું જાણુકનું રૂપ લઈ શકે. વળી જેવી રીતે રામાદિને વિશિષ્ટરૂપતાએ માનનારા વર્ગો અસ્તિત્વ ધરાવે છે, તેવી રીતે વરાહને વિશિષ્ટતાએ માનનારો એવો કોઈ વિશિષ્ટ વર્ગ નથી કે જેમ તે તે વિશિષ્ટ વર્ગો “રાત રામ” “જેશકુણ” ઇત્યાદિ રૂએ વ્યવહાર ચલાવે છે તેવી રીતે “જયવરા” એ રૂપે વ્યવહાર ચલાવવાનું ધોરણ સ્વીકાર્યું હોય. તેને એવો કોઈ ઐતિહાસિક ટકો પણ નથી. તેથી બહાર નો ઉપગ કરનારા વરાહને વિશિષ્ટતાએ માનનાર તરીકે સિદ્ધ થાય તેમ નથી.
Eી. દફતરીના દેહરામાં “જુહાર જુહાર બણિક કહે” બતાવ્યું છે, તે તેનો વપરાશ વણિક કામમાં છે એવું સિદ્ધ છે, એટલે આપણે બીજી કે મને વિચાર કરવાનું ઓછું રહે છે. વણિક પૈકી વૈષ્ણવમાં “જેપાળ” વિ શાળ રૂપે પ્રચલિત છે. “જુહાર”નો ઉપયોગ કરનારા માટે ભાગે સર્વત્ર જેને જ દષ્ટિગોચર થાય છે. આમ છતાં મી. દફતરીની કલમથી અને અર્થ થાય છે તે પારેખર આશ્ચર્યજનક છે. આપણને આ કૃતિ મી. દફતરીની નથી એવી શંકા 'હા હક નથી, પણ જે તેવો હક હોત તે ખરેખાત! આપણે તે એમજ કહતું: રત કે ગુજરાતમાં હિન્દી જબાન વાપરીને ફરતા અને રૂદ્રસ્વરૂપથી બાળકો
હાવાંટ કઈ ગજેરીબાવાના અહં લગાવેલા અગ્નિ અને મયુક્ત

Page #23

બુઢાર શબ્દના ઉત્તાપાઠુ,
૩
સ્થાને ગાંજા ખારીથી કે વિવિધ ઐહિક આશાએથી કે વિવિધ કારણાથી ભેગી મ બેલી ટોળીમાંથી કુતૂહળ શાંતિને માટે કોઇએ કરેલા પ્રશ્નના જવાબ તરીકે ઉક્ત ખાવાએ ઉક્ત દોહરાએ અડાવી દીધેલા; તે દોહરા કીપક મી. દફતરીની હડફેટે ચડતાં નધણીતા માલના આયત લાભ મેળવવાના સર્વોત્તમ માર્ગ તરીકે બે ત્રણ વર્ષે પણ તેઓ બહાર પડ્યા હોવા જોઇએ. પણ તે દેહરાએ ણિકકામમાં જૈનધર્મની વ્યાપ્તિની માન્યતાના સખએ · જુએ વિષ્ણુક લેાક (જૈના ) પણ આપણાજ રામકૃષ્ણુ અને શંકરને માને છે’ એવી પેાતાના ભક્ત પાસે વડાઇ લેવા કે એ પણુ બધુ આપણામાંથીજ થયુ છે ને અસલ આપણુ જ છે એમ પેાતાને તડાકા લગાવવાજ અડાવી દીધેલા હૈાવા જોઇએ, એવુ મી. દફ્તરીના ખ્યાલમાં રહ્યું નહિ હાય, અસ્તુ. જીહારના હાળા ઉપયાગ જ્યારે ટ્રેનમાં જ જોવામાં આવે છે, ત્યારે તે જુહારની ઉત્પત્તિ “ જયવરાહ ”માંથી નજ હાય એમ નિ:સ શય કભુલ કરવુ જોઈએ. કારણકે જૈનધર્મની ઉત્પત્તિ અસખ્ય વર્ષથી અને સર્વ ધોની અગાઉ હાવા છતાં તકરારની ખાતર તેમાં ફાઇ વિક્ષેપ લાવે તે પશુ ગુજરાતી ભાષાની ઉત્પત્તિ કરતાં તે જૈનધમની ઉત્પત્તિ અતિ ઘણી પ્રાચીન છે. એ નિવિવાદ છે એટલે જૈના સંસ્કૃત-પ્રાકૃત અને ગુજરાતીના રૂપાંતરોના સાક્ષીદ્ભુત હાવા જોઇએ એ કબુલ કરવુ જ પડશે. એટલે સંસ્કૃત “ જયવરાહ ”માંથી “ ન્રુહા૨”તુ રૂપાંતર થયું હોય તેા જેનેાની નજર સમક્ષ થયુ હોય અને ત્યારે તે તે પા તાના આવી રીતના નિત્ય વપરાશમાં તેના ઉપયોગ કરવાનું કદિ પણ સ્વીકારેજ નહિ એ સ્પષ્ટ થાય છે. આથી તેની ઉત્પત્તિરૂપ કાંઇ અન્ય હોવુ જોઇએ અને તે જૈનાનુકૂળ હોવુ જોઇએ.
*
બ્રુહાર ” શબ્દની ઉત્પત્તિની મારી કલ્પના નીચે પ્રમાણે છે.
૧ ઞય બહેન ( અરિહંત ! જય પામે !) ના બયાન તેમાંથી અંત્ય ૬ નીકળી જવામાં કાંઈ હરકત નથી, જ્ ને પ થઈ જાય. ના૨ે “ર્” અન્ય અલ્પ પ્રાણ ન તેની પાસે જઇ મહાપ્રાણ કરવાના અને આગળ પાછળ અનુકૂળ સ્થળે ઉડવાના અનાવ બહુ સ્થળે જોવામાં આવે છે. જીએ ગર્-મારૂ (હિન્દી હું: મેરા), કહાડવું=કાઢવું, ગટ્ટુના=હમણા-હવા, વટ્ ધાતુનાં તૃતીયાના એકવચનમાં થઇ-ર્ એમ બે આદેશ પ્રાકૃતમાં થાય છે. આમાં બીજું રૂપ આનુજ - દાહરણ છે. વડ= મદ્ગુરૂ આમાંથી “મૈં”ન્ ની પાસેથી ક્ની પાસે મૂકતાં Uf=દર્ એવુ રૂપ થાય છે. આ બીજું રૂપ ગુજરાતીમાં સ્વીકારવામાં આવેલું જણાતુ નથી. ઇત્યાદિ સેંકડા હૃષ્ટાંત છે. આ પ્રમાણે નારી અને એ ઉ પરથી ખુદ્દાર થયા હેાય. આ સ્થળે નોંધવું અગત્યનું' છે કે “ જીહાર ” શબ્દનું નામરૂપે એકજ છે, પણ ક્રિયાપદનાં રૂપ એકજ ભેદવાળા અર્થમાં “ જીહારવુ” ”

Page #24

જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
અને “ઝારવું” આમ બે છે. (ઉ) આજ અમુક દેરાં કામ ) આથી બહારનાં
ડા ” અને “કારવું” એમ બે રૂપ થઈ શકે છે. અને “ઝારવું” શબ્દ " પરથીજ જવા મૂળભૂત હોવું જોઈએ એ કપના મજબુત થાય છે. આ ' લાસા “જયવાહ”માંથી નીકળી શકે તેમ નથી. વય મàન (અરિહંત ! જય પામો!) એ મૂળ અર્થમાંથી રૂઢ અર્થ “ભેટવું” થવામાં શબ્દને જે રીતે વપરાશ થાય છે તે રીતે જોતાં અર્થની કાંઈ અસંગતિ નથી.
નાઘર (જાતિ) ઉપરથી “લુહાર થયો હોય. ડ યોર (જય શg) ઉપરથી જવાર-નgવાર--14હાર થયો હોય. આ ઉપરથી
તે અથ" નીચે પ્રમાણે નીકળી શકે. અમુકના જુહાર વાંચો એટલે મૂળ અર્થ (૧) અરિહંત ય પામો એમ વાંચજે, અર્થાત્ જયજિતેંદ્ર વાંચો. અથ(૨) “તમારો જય થાઓ” એમ વાંચજો, એમ થાય.
હે પ્રભુને જુહારવા-ઝારવા ગયો હતો. આપણે જાણીએ છીએ કે દેરાસરમાં 21 પાસે જઈ આપણે “તમારો જય થાઓ ” ઇત્યાદિ તુટ્યાત્મક “જય” શબ્દ તારે કાર ચાપરવાની પ્રથા છે એટલે તમારો જય થાઓ અથવા અરિહંત જય પામે એવા જેમાં ભાવ છે એવી ક્રિયા કા ગયો હતો ચોમ ઉપરના વાયને મૂળ
. મળ અર્થ ઉપરના ત્રણે ઉત્પત્તિસ્થાન અમુળ છે. ઉપરોકત કિયા અને પડવાની ક્રિયામાં માનતા અર્થાત્ સહગામીપણું છે, એટલે તેને રૂઢ અર્થ લેવામાં પરિણત થવામાં બીલકુહા નિબંધપણું છે.
સંઘવી કેશવલાલ નાગજીભાઈ–સાણંદ
धर्वाधिनाजानी आकाशी रीते थइ सके ?
શ્રી તીર્થકર મહારાજની આજ્ઞાને સહેતુક સારી રીતે સમજી તેના ઉપર પૂર્ણ ડા–વિશ્વાસ રાખી યથાશક્તિ તેનું પાલન કરવા પ્રમાદરહિત પ્રયતન કરવાથજ. iાર્યકર દેવે સહુને પોતપોતાના અધિકાર મુજબ-ગ્યતા અનુસાર ધર્મસાધન દેવા ફરમાન કરેલ છે. ઓકાત વિધિ નિષેધ કરેલા નથી, પણ જે કંઈ સમયપર વિધિ યા નિધિ કરવાનું પ્રાપ્ત થાય ત્યારે તે લગારે દંભ–બાહ્યાડંબર કર્યા છે રાજલ સ્વભાવેજ કરવાં જોઈએ.
સહન શકિત કે સ્થિતિ એક સરખી હોઈ ન શકે, તેથી સહ કોઈ એક

Page #25

પધિરાજની આરાધના શી રીતે થઈ શકે?
- સરખી રીતે વિધાન કરે એવી આશા રાખી નજ, શકાય. પરંતુ તે જે કંઈ સમયાનુકૂળ કરી શકે તે તદૃન સરલતાથી-લગાર પણ માયા કપટ સેવ્યા વગર કરે એવી આશા તે સહુ કઈ સજજને તરફથી સુખેથી રાખી શકાય.
કલ્યાણું પણ એવા સરલ સ્વભાવનું જ થઈ શકે.
એક સાધુ આકરી તપસ્યા કરતો હતે છતાં બીજા શિથિલ સાધુની નિંદાબદબાઈ કરતો હતો, ત્યારે તે શિથિલ' આચારી સાધુ તે દ્રઢ ગુણાનુરાગથી આકરી તપસ્યા કરનાર સાધુના કેવળ ગુણગાન જ સરલ સ્વભાવે કરતે હતે. આકરી તપસ્યા કરનારે મદ અહંકારવડે બીજાની નિંદા કરીને સઘળું ફળ હારી ગયે ત્યારે બીજો શિથિલાચારી છતાં સરલ સ્વભાવી અને કેવળ ગુણાનુરાગી હોવાથી સહજમાં તરી ગયે.
એ ઉપરથી સજ્જો ધારે તે બહુ સુંદર બધ મેળવી શકે. જે ગુણ પિતા નામાં હજુ પ્રગટ થયેલ ન હોય તેવા ગુણ પિતાનામાં અણુછતાં તેને મિથ્યાડંબર કરવાથી તેમજ નજીવા ગુણથી ફૂલાઈ જઈ તેને મદ–અહંકાર કરવાથી અને બીજા ના છતા ગુણ છુપાવવા અને પિતાના અવગુણ ઢાંકવા વ્યર્થ પ્રયત્ન કરવાથી–તેમ કરનાર ગમે તેટલી કષ્ટકરણ કરે તો પણ તે નકામી-નિષ્ફળ થઈ પડે છે. વળી પિતે વિશિષ્ટ તપસ્યા કરી શકતું ન હોય, પરંતુ જે તે દ્રઢ ગુણાનુરાગી હોય તે તેને હેલે પાર આવી શકે છે.
સાર એ છે કે દરેક ધર્માથી જીવે સદ્ગુણાનુરાગી તે અવશ્ય થવું ઘટે છે. દ્રઢ સદગુણાનુરાગવડે અપૂર્વ ગુણે પ્રગટ થાય થાય છે અને પ્રગટ થયેલા ગુણે પુષ્ટ થાય છે. ગુણાનુરાગ દ્રષ્ટિથી ગુણજ દેખાય છે અને દેષદ્રષ્ટિથી દેષ જ દેખાય છે. જેમને ગુણને જ ખપ હોય તેમણે દેષદ્રષ્ટિને સર્વથા ત્યાગ જ કરવો જોઈએ. મધ્યસ્થ દ્રષ્ટિવાળા સજજને એકજ ઉત્તમ સાધ્ય રાખી, ગમે તે ઉપાયે સહેજે રવહિત સાધી શકે.
Qદે જુદે માળે વહન કરનારી નદીઓ છેવટે સમુદ્રને જ મળે છે, તેમ સમદ્રષ્ટિ સજજને પણ છેવટે મેક્ષસુખ મેળવે છે. તે મોક્ષસુખ મેળવવાના શાસ્ત્રકારે અસંખ્ય ગ-સાધના-ઉપાય કહ્યા છે. તેમાંથી જે માગ જેનાથી આદરી શકાય તે બીજા કોઈની નિંદા કર્યા વગર સરલ સ્વભાવે આદરવાથી અને બીજાના ગુણની અનુમંદના-પ્રશંસા કરવાથી અવશ્ય મેક્ષદાયક થાય છે. ઈતિશમ. સ. ક. વિ.

Page #26

જૈન ધૂમ પ્રકાશ.
सांवत्सरिक खाननानी जूनी रीत.
મનથી, વેચારથી, વચનથી અને કાયાથી, રાગથી કે દ્વેષથી અથવા કેાઈ પથુ મારે પરમાણીને પીડા કરી, કરાવી કે અનુમેદી હૈાય તેના પાપથી છુટવા માટેજ પ્રતિજીની પ્રક્રિયા ચાલુ થયેલી જણાય છે. કેમકે અજિતાદિક ખાવીશ તીર્થંકરના સક્ષમાં કંઇક અતિચારાદિક સ્ખલના થાય તેજ પ્રતિક્રમણ કરવાની મર્યાદા હતી. તે પણ પ્રાય: દિવસ અને રાત્રિ સંબધીજ ( પાક્ષિકાર્દિક નહિ ), ત્યારે પહેલા અને છેલ્લા તીર્થંકરના સાધુઓને તે અતિચારાદિક લાગે કે નહિ તે પણ પ્રતિકમણુ કરવાની જ માંઢા ખતાવી છે. તે પણ અનુક્રમે પાંચે. આ રીતે જૂદી મર્યાદા હોવાનું કારણ પણ એજ લાગે છે કે એકબીજાના સ્વભાવ ફેર છે.
બાવીશ પ્રભુના સાધુએ ઋનુપ્રાન એટલે સરલ સ્વભાવી અને ચકાર સમચા હોય છે, ત્યારે પ્રથમ પ્રભુના જીજડ એટલે સરલ સ્વભાવી છતાં દુર્ગંધ અને ઈંદ્યા પ્રભુના સાધુએ તે વજ્જડ એટલે વાંકા માયાવી અને મૂર્ખ પ્રાય, દૃએધિ અને શિથિળાચારી હાય છે. એથી એમને પોતાની ભૂલ ભાગ્યેજ સમજાય છે અને જ્યારે તે ભૂલ પૂરી સમજાતીજ નથી તે તે તત્કાળ સુધારી શકાયજ કેમ? આવા હેતુથી તેમને માટે પ્રતિક્રમણ ક્રિયા ક્રૂરજીયાત રાખવામાં આવી છે. આમ છતાં આપણે પ્રત્યક્ષ એઇ શકીએ છીએ કે, તેની જોઇએ એવી સાથે કતા આપણા લડ સ્વભાવથી થઇ શકતી નથી, મંદ કષાયવાળા જીવ તા પેાતાની ભૂલ તત સમજીને તે સુધારી શકે છે, પરંતુ ઉગ્ર કષાયવાળે તેમ કરી શકતા નથી. તે. મને જ પાતાની ભૂલ સમજવાનું અને સુધારવાનું અને મુશ્કેલજ છે.
દિવસની થયેલી ભૂલ જૈસિક પ્રતિક્રમણ કરતાં અને રાત્રિ સબંધી ભૂલ રાત્રિકતિક્રમણ કરતાં સુધીમાં યાદ્ય લાવીને સુધારી લેવી એ ઉત્તમ વાત છે. તેમ કદાચ કષાયવશ બની ન શકે ! પાક્ષિક પ્રતિક્રમણ કરતાં સુધીમાં સ્વભુલ સમજી સુધારી લેવાય તેા તે સજલન નામને મદ કષાય લેખી શકાય.
ત્યાંધી આગળ વધી ચાતુર્માસિક ( ચડૈમાસી ) પ્રતિક્રમણ્ સુધીમાં ખમાવી લેવાય તે તે પ્રત્યાખ્યાની નામના તત્ર-આકા કષાય જાણવા. ત્યાંથી આગળ છેવટે સાંવત્સરિક ( વાર્ષિક ) પ્રતિક્રમણ કરતાં સુધીમાં ખમાવી લેવાય તે તે અત્યાખ્યાની નામના તીવ્રતર-અતિ આકરા કષાય જાણવા. પરંતુ ત્યારે પણુ રેખ રાખી મનના આમળા મૂકે નહિં, અરસપરસ ખમે-ખમાવે નહિ તા તે તીવ્રતન-ઉત્કૃષ્ટ કષાય જાણવા. આવા જીવે પ્રાય: કૃષ્ણપક્ષિયા હાઇ નીચતિગામી જવું. અને જેઆ સરલ સ્વભાવે પાતાની ભુલ સમજી મુલ કરી એકબીજાને ખોડાવે તે શુકલર્પાક્ષયા હૈઇ ઉચ્ચતિંગામી જુવા. સ. કૅ. વિ.

Page #27

જેનામાં કળવણી.
जैनोमां केळवणी.
૧૮૭
જૈન શુભેચ્છકોને એક વિનંતિ.
રા. નરોત્તમ બી. શાહ તરફથી ઉચ્ચ કેળવણીમાં જૈનકામ કેટલી પછાત છે? તે ખખત ઉપર જૈનકામનું અને તેના શુભચિંતક નેતાઓનુ લક્ષ ખેંચવા એક પેલેટ-પત્રિકા ઇંગ્લિશ ભાષામાં હુમણાજ બહાર પાડવામાં આવી છે. તે પત્રિકામાં ચર્ચેલ કેટલીક વિગત મહુ ઉપયોગી-ધ્યાન ખેંચવા લાયક હાવાથી અમારા વાંચકાની જાણ માટે તેનુ ભાષાંતર અમે અત્રે પ્રકટ કરીએ છીએ:
કેળવણી મનુષ્યમાત્રનું ઉચ્ચ ભૂષણ છે, મનુષ્યની ઉન્નતિના તેના ઉપર આધાર રહેલા છે, અને ખાસ કરીને કામના અભ્યુદય પણ તેના ઉપરજ રહેલ છે. કામનું ભલુ ઈચ્છનારા તરફથી જરૂર પૂરતુ કરવા માટે બનતા પ્રયત્ના કરવામાં આવે છે, પરંતુ જૈનકામે કેળવણીની અને વ્યાપારની દ્રષ્ટિએ તેએનાં બાળકા કઇ સ્થિતિએ રહેલ છે તે જાણવાની જરૂર છે અને સાથે સાથે અત્યારે જૈનકામમાં અપાતી કેળવણી કેટલી અસરકર્તા નીવડે છે, અને તે માટે બીજા પ્રયત્ના કરવાની જરૂર છે કે નહિ ? તે બાબતને વિચાર કરવાની પણ જરૂર છે.
જૈનકામમાં ભણેલાએની સખ્યા માટે છેલ્લા વસ્તીપત્રકના રીપોર્ટ ઉપરથી માલુમ પડે છે કે તેની ૬૪૩૫૫૩ની સંખ્યામાંથી ૩૧૮૫૮૫ એટલે કે લગભગ પચાસ ટકા લખી-વાંચી શકે તેટલા ભળેલા છે. સ્કુલમાં જઇ શકે તેટલી ઉમરના–પાંચથી પંદર વરસ સુધીની ઉમરના ૧૪૧૨૨૭ જૈનબાળકમાં ૪૦૨૫૩ કેળવણી લે છે, એટલે કે ફક્ત ૨૮ ટકા વિદ્યાર્થીઓ અભ્યાસ કરે છે. આખી ર્હિંદુસ્તાનની વસ્તીના બાળકામાં ભણનારાની સખ્યા ૧૫ ટકા જેટલી છે, ત્યારે નાના બાળકોમાં બહુનારાની સંખ્યા ૨૮ ટકા જેટલી છે, તે ઉચ્ચ જ્ઞાતિમાં ગણાતી જૈનકામની ગણતરીને આભારી છે.
છેલ્લા વસ્તીપત્રકના રીપોર્ટ ઉપરથી જણાય છે કે પાંચ પંદર વર્ષ સુધીની જૈનકન્યાઓની સંખ્યા ૧૨૬૩૧૩ છે, જેમાંથી સ્કુલમાં તી કા ૬૯૨૨ એટલે કે લગભગ છ ટકા જેટલી છે. જ્યારે પ્રાથમિક સ્કુલેમાં લઘુત કન્યાઓની આટલી એછી સંખ્યા છે, ત્યારે માધ્યમિક અને ઉચ્ચ કેળવણીની સ્થિતિ નકામની સ્ત્રીઓમાં કેવી હશે તે સ્વતઃ સમજાય તેવુ છે. ઉચ્ચ કેળવણી લેતી જૈનીએની સ ંખ્યાના ન્તુદો રીપેર્ટ નિહ હોવાથી તે બાબતમાં ચાકસ લખી શકાય તેમ નથી.

Page #28

A 1, 1819
'1
જૈન ધર્મ પ્રકારા.
આ હિંદુસ્તાનમાં જેનેમાં મુધી તતની કેળવણી લેનારા કેટલા પ્રમાણમાં વસ્તીપત્રક ઉપરથી અમર સમજી શકાય તેવુ નથી; પશુ મુંબઈ ઇલાકામાં કવિ, મ્યુમિક અને ઉચ્ચ કેળવણી લેનારાની સંખ્યા કુલા અને કાલેર્ગોમાં કહે તેની કેળવણી ખાતાના અધિકારીઓ તરફથી મને માહિતી મળેલી હોવાથી માંડો છો તું જલાવી શકું છું. આખા હિંદુસ્તાનની જૈનવસ્તીમાંથી હાર્ડ ઇલાકામાં ૯૦ ટકા જેટલા ભાગ વસતે! હાવાથી તે ભાગનું પ્રમાણ હો પણ ઉપયોગી થઇ પડશે.
આ કાડામાં આવ્યા પ્રમાણે જૈન વિદ્યાથીએ સ્કુલમાં તે તે સાલમાં અભ્યા
રતા હતા.
પ્રાથમિક સ્કુલ.
૧૬૮૬
1!yes
૧૭૦૬ ૪
માધ્યમિક સ્કુલ, સ્પેશીયલ સ્કુલ.
૨૦૯૩
૧૫૬
૨૨૩૫
૧૫૯
૨૩૨૩
૨૩૪
કાલેજ,
૧૮૭
૨૪૨
૧૯૩
શ્લા આંકડાઓ ઉપરથી સ્પષ્ટ જણાય છે કે, પ્રાથમિક સ્કુલમાં અભ્યાસ કરજૈન વિદ્યાથી એમાંથી ફક્ત ૧૨ થી ૧૩ ટકા વિદ્યાર્થીઓ માધ્યમિક સ્કુલમાં મધ્યાન આગળ ચલાવે છે, ત્યારે કોલેજમાં ભણતા વિદ્યાથીઓની સંખ્યા ફક્ત એજ ટકા જેટલી આવે છે.
સુધાઇ ઇલાકાના દરેક પરગણુાવાર આવેલ આંકડાઓ તપાસતાં પણ માધ્યએફ અને ઉચ્ચ કેળવણીની તેટલીજ સંખ્યા માલુમ પડે છે, તે ખરેખર ખેદની રાત છે. મુબઇ ઇલાકામાં આખી જૈનકેમ આગળ વધવાને બદલે ઘણીવાર પાદી હતી પણ માલુમ પડે છે. જુદા જુદા આંકડાઓ તરફ નજર ફેંકતા, કેળવ ની ષ્ટિએ કામની બહુજ ધીમી પ્રગતિ તરફ જોતાં અને માધ્યમિક અને ઉચ્ચ ડેળવણીવાળી કુલ અને કાલેજેમાં જૈનની બહુજ અલ્પ સંખ્યાને વિચાર કરતાં ક જ્ઞાતિહિતૈષીને અવશ્ય વિચારજ આવશે કે તે કેળવણીના કાર્યની વૃદ્ધિ થાય તેવી રીતે બહુ મજબુત પગલાં લેવામાં નહિ આવે, તે સાંસારિક તથા રાજકીય તેમજ કેળવણીની ખાખતમાં ખીજી મેટી અને અગ્રણી કામેામાં જૈન કામની ગણતરી થાય છે તે સ્થિતિ ભવિષ્યમાં ટકાવી રાખવી મુશ્કેલ થઇ પડશે. વિદ્વાન અને ચિંતક મનુષ્યાએ તાકીદે ગંભીરતાથી આ ખામત વિચારવા જેવી છે. માધ્યએક કેળવણીજ કામની પ્રગતિમાં વિશેષ સહાયભુત થાય છે તે વાત અવશ્યમેવ ગાનમાં રાખવાની છે. જૈનનાં ખાળકોને કેળવણી ફક્ત વ્યાપાર તરફ દ્રષ્ટિ રાખી કેટલી તોજ અપાય છે જે ખરેખર ખેદ ઉપજાવે તેવી બાબત છે. બીજી કામા કડી માસિક ઉન્નાંતમાં જૈનકેમ પછાત પડતી જાય છે તેનું તેજ કારણ છે. જેકામમાં વધતી જતી ખિાઈ, અપ્રમાણિકપણ વિગેરે તથા રૂઢિપ્રિયતા મા

Page #29

રપુટ નેધ અને ચર્ચા,
ફૂલ
ટેના ઘણા કાણેમાં કેળવણીની એછાશ તે પણ એક કારણ છે; તેથી નકામના અગ્રેસરા અને ર્ષાકાએ તેમજ વિદ્વાનાએ તરતમાંજ તે સમધી પ્રયત્ન કરવાની અને વિચાર કરવાની જરૂર છે કે કામની પ્રગતિ માટે કેવાં પ્રયત્નો કરવાં? અને કામ કેળવણીના વિષયમાં કેવી રીતે આગળ વધી શકે ? મને એવી આશા છે કે સહૃદયી જૈન કેળવાયલાએ જૈનકામની પ્રગતિ થઇ શકે અને કેળવણીમાં તેની વૃદ્ધિ થાય તેવી તને ઉત્સાહ તૈનામાં પદા થાય તે માટે પ્રયત્ન કરવા અવશ્ય જરૂર જાગૃતિ લાવશે, અને તેવી માગતમાં પાછી પડતી લાગતી જૈનકામનેા સત્વર ઉદય થશે. નરાત્તમ મી, શાહ,
स्फुट नोध अने चर्चा.
:
}
અમારા વાચક બંધુઓના હાથમાં આ અંક આવશે ત્યારે વાર્ષિક પર્યુષણા પર્વ સંપૂર્ણ થયા હુશે; દરેક વાચક બંધુએ યથાશક્તિ વ્રત નિયમાદિ તે પર્વમાં કર્યાંજ હશે, સાથે કાષાયની શાંતિ માટે ક્ષમા યાચનાના ’ ઠરાવેલ નિયમ પણ સવે એ અમલમાં મૂક્યા હશે. પ્રતિક્રમણમાં સાથે હોય તેને “ સકળ સંઘને મિચ્છામિદુક્કડ” દેતાં, ગૃહે ગયા પછી કુટુંબી વર્ગને “બાર માસ, ચાવીશ પક્ષ, ૩૬૦ દિવસમાં જે કાંઇ ઓલ્યા ચાલ્યા હોઇએ તેના મિચ્છામિ દુક્કડ ” દેતાં અને દૂર પરદેશમાં રહેલ સગા સબધીઓને પત્રદ્વારા · ત્રિવિષે ત્રિવિધે. ખમાવીને મિચ્છામિદુક્કડ ' દેતાં રાવે પાસે આખા વર્ષના દુષ્કૃત્ય માટે ક્ષમા યાચીજ હશે. આ ક્ષમા ખરા શુદ્ધ હૃદયથી માગવાની ખાસ જરૂર છે. તેવી રીતે શુદ્ધ અંત:કરણથી ક્ષમા યાચવામાં આવે અને ક્ષમા આપવામાં આવે તે પછી આ સંસારમાં . અરસપરસમાં દેખાતાં-અનુભવાતાં કલેશ કકાસ ઘણેભાગે દૂર થઈ જાય અને ઘણા કર્મ ના પણુ ક્ષય થઇ જાય . મેઢેથી ખેલવા માત્રથીજ કાંઇ ક્ષમા અપાતી નથી, અ ંતરમાં દુભાયેલી લાગણીને વિસારી જવી, મનમાંથી રાષ કાઢી નાંખવા, પર્યુષણ જતાં ગતકાળની કષાયેત્પાદક વાતા ભુલી જવી, મનને સરલ બનાવી કંકાસને સદંતર દૂર કરવા તેજ ખરૂં જરૂરનું અને ઉપયાગી છે આમ અને તાજ મુખેથી અગર પત્ર દ્વારા ક્ષમા માગવાથી સરલતા થાય છે. ક્ષમા વીરસ્ય મૂળનું ક્ષમા વીર પુરૂષનું ભૂષણ છે. ’ તદનુસાર ક્ષમા ધારણા તે સનું ભૂષણ ઐહિક પારલેકિક સુખ આપનાર, સંસારના ગહુન રસ્તાઓ સરલ કરનાર છે. મહાન શાસ્ત્રવેત્તાઓએ તેથીજ પર્યુષણ પર્વ માં તે કૃત્યને સાંવત્સરિક પાંચ મુખ્ય કૃત્યામાં એક મુખ્ય કૃત્ય તરીકે ગણાવ્યું છે. દરેક અંધુને ખરા અંતઃકરણથી ક્ષમા યાચવાની અને આપવાની અમે ખાસ ભલામણ કરીએ છીએ. તે ગુણુ આ લેાકમાં શેાભા વધારનાર, ધારણ કરનારને
7

Page #30

નિ ચ પ્રકાશ.
-
-' -
--
-
--
--
-
:પાર ને અંતરને શુદ્ધ કરનાર છે, અને પરોપકારમાં વિશેષ ઉત્કૃષ્ટ પદવી
માવનાર રામને પ્રાંતે મિક્ષ લઈ જનાર છે.
પર્યુષણ પર્વમાં અન્ય કૃત્યે ઉપરાંત “કહપસૂત્રશ્રવણ” તે ખાસ
શત કર્તવ્ય જણાવેલ છે. ઘણુ મનુષ્યને પ્ર*ન થાય છે કે વારંવાર કલ્પસૂત્ર ખાવાથી શું ફાયદો થવાને હતો ?” કલ્પસૂત્રનીશરૂ આતમાં કહ્યું છે કે એકવીશ
ગત વપૂર્વક કપસૂત્ર સાંભળવાથી તે પ્રાણું અવશ્ય ક્ષે જાય છે.” આ હકીકત કાય અને બરાબર છે. કપસૂત્રમાં જૈન ધર્મનાં મહાન પ્રણેતા અને ચરમ તીર્થકરનું ચરિત્ર તાદશ્ય વર્ણવવામાં આવ્યું છે. તે મહાત્માના જીવનની ક્રમાનુસાર કેવી રીતે ઉત્ક્રાંતિ થઈ? ધીમે ધીમે ઉચા ઉચતર પગથીએ ચઢતાં છેવટે વયજ્ઞાન અને શાશ્વતપદ તેમણે કેવી રીતે પ્રાપ્ત કર્યું? તે તે મહામાના પૂર્વ ભવના કથતે પ્રાંત કથન સુધી વર્ણવીને તાદર્થ્ય વર્ણવવામાં આવ્યું છે. ખાલી ઉપદેશ દેવા કરતાં કથા સહિત અને તેમાં પણ આસોપકારી ભગવંત મહાવીરની કથા સહિત જે ઉપદેશ દેવામાં આવે-જે માક્ષસોપાન દેખાડવામાં આવે તે વધારે ઉપગી અને ' ધારે અસર કરનાર થાય છે. તે મહાત્માના આત્માની ધીમે ધીમે પ્રગતિ કેવી રીતે છે ? કેવા મહાન ગુણ તેમણે પ્રાપ્ત કર્યા? જરા પણ મિથ્યાત્વ સેવન થાય-ઉસૂત્ર
લા--મદ કરાય છે. ભવિષ્યમાં આગામી ભવોમાં પણ કેવું દુ:ખ દીર્ધકાળીપર્યંત રન ન કરવું પડે છે ? ધીમે ધીમે વિશ્વાસ કેવી રીતે વધે છે? વિગેરે બાબતે : - પનપૂર્વક તેમાં ચર્ચવામાં આવી છે. જે જે સ્થળે ઉપદેશાત્મક અસર કર
ચાકરશું કરવાનું જાણવા લાયક છે તેજ રથ કે પગમાં વર્ણવવામાં થયા છે. આવો ઉપદેશામક ગ્રંચ ધ્યાનપૂર્વક સાંભ, તેમના ઉપદેશાનુસાર અને એવું જીવનના તેમના વતનનુસાર વર્તવામાં આવે તો સાંભળનાર અવશ્ય રામેવ ખપાવી મોક્ષગામી થઈ શકે તેમાં જરાપણ સંશય જેવું નથી. લકી ફકત ઉપાશ્રયમાં ઉપદેશ સાંભળી તેનું અનુકરણ કયો વગર ત્યાંજ ભૂલી જનારાતે પ્રાપ્ત કાર્યમાં જેટલા વખત પ્રવૃત્તિ કરે તેટજ લાભ મેળવે છે. કલ્પસૂત્ર વાંચનારા ક્ય મુનિ મહારાજાઓને પણ વિનંતિ કરવાની કે બહુ ઉતાવળથી કાર્ય જ કરવાના હિસાબથી જ મન કહપસૂત્ર નહિ વાંચતાં સાથે સાથે જે જે બાધ લેવા લાયક સ્થળો આવે છે તે સ્થળ ઉપર ટુંકાણમાં વિવેચન કરવા પૂર્વક શ્રેતા
ના શું છે તે સાહેબે લક્ષ ચો તો તેમનું કરાવવાંચન વિશેષ ઉપગી, : - દ ને ઉપકારક થશે.
વડાદરેથી પ્રગટ થતા માસિક “પ્રાત:કાળ” ના અધિપતિએ તેના એક પાસના અંકમાં આ પ્રકારના અન ” તે મથાળા નીચે તેના પ્રત્યેક વાચકને

Page #31

સ્ફુટ નોંધ અને ચર્યાં.
૧૯૧
એક જરૂરી પ્રશ્ન પૂછ્યો છે. અમને પશુ તે પ્રશ્નન બહુ ઉપયોગી અને વિચારવા લાયક જણાવાથી તેજ માસિકના શબ્દોમાં અમારા · વાંચક ખંધુને તેજ પ્રશ્ન પૂછીએ છીએ, અને જરૂર જણુાય તા સ્વજીવન– વ્યવહારમાં તેટલા પૂરતા ફેરફાર કરવા પ્રત્યેકને સૂચના કરીએ છીએ. તે લેખક કહે છે કે:- આ જગમાં બે પ્રકારનાં મનુષ્ય જોવામાં આવે છે. એક પ્રકારનાં મનુષ્યા એવાં હાય છે કે તે જેને મળે તેની સાથે પરમા નીજ વાર્તા કરે છે, છતાં તેમનાં હૃદય કેવળ વ્યવહારિકજ હોય છે, તેમના હૃદયમાં અખંડ આ જગતના કાંઈ કાંઇ વ્યવહારનુંજ ચિંતન ચાલતુ હાય છે; છતાં તે પોતાને જ્ઞાની માને છે. આ પ્રમાણે પોતાને જ્ઞાની માનવામાં એ કારણ હોય છે; કાંતા તે પેાતાના મનથી ઠગાતા હોય છે. તેની તેમને ખબર હોતી નથી; અથવા તે તે પોતાના હૃદયને જાણુતા હોય છે છતાં જગને તે શૂદુંજ જણાવવાના પ્રયત્ન કરે છે.
બીજા પ્રકારનાં મનુષ્યા કેવળ વ્યાવહારિક જણાય છે. તે અખંડ વ્યવહાર કરતા જોવામાં આવે છે, છતાં તેમનુ મન દુજ કાર્ય કરતુ હાય છે. તે આ ( જગતની ) માહ્ય પ્રવૃત્તિથી અસ્પૃષ્ટ હોય છે, અને તેમના ધ્યેય ઉપરથી જણાય છે તેવા નથી હોતા, પણ છૂંદાજ હોય છે; તાત્પર્યં કે આ મનુષ્યે સાચા જ્ઞાની હોય છે, અથવા જ્ઞાનના સાચા ઉપાસક હોય છે.
*
આ એ પ્રકારનાં મનુષ્ચામાં તમારી ગણુના કયા પ્રકારમાં થાય છે તેના નિવૃત્તિથી એકાંતમાં વિચાર કરી જોજો; અને તમને એમ જણાય કે તમે જગતને રંગો છે, અથવા તેા તમારા મનથી તમે ગાએ છે, તા આ ક્ષણથીજ સાવધાન થઇ જશે. ”
*
*
મહાત્મા શ્રી હીરવિજયસૂરિ તથા તેમનાં શિષ્યો વિજયસેનસૂરિ અને ભાનુદ્ર ઉપાધ્યાય સમ્રાટ્ અકબરના રાજયકારભાર પ્રસંગે તેમની ઉપર ધાર્મિક અસર કરનારા અને અકારની વિદ્વાનાની સભામાં બેસી ધમ ચર્ચા કરનારા હતા કે નહિ ? હિરવિજયસૂરિએ અકબર ઉપર પ્રભાવ પાડ્યો હતા કે હું ? તે ખાબતમાં ઇંગ્લીશ લેખક બ્લેકમેન તેના અકબરના વખતના ઐતિહાસિક નોંધમાં કાંઇ પણ ઉલ્લેખ કરતા નથી. રા. કેશવ. હ. શેઠ 4 સાહિત્ય ” ના એ કમાં આ બાબત ઉપર વિશેષ અજવાળુ' પાડવા લખે છે કે “ તે મહાત્માઓનાં નામેા ૮ આઇન. ઇ. અકરી ’ જે બુક અકબરના સમયમાં અબુલ-ઝલ નામના તેના વિદ્વાન પ્રધાને લખી છે, તેમાં પણ આપેલાં છે. “ આઇન, ઇ. અકબરી ” નુ ૩૦મું પ્રકરણ તે કાળના મહાન પુરૂષા”ને લગતુ છે. તેમાં કેટલાક પુરૂષાની નામાવળી ગાઠવાયેલી છે. તે નામાવળી પાંચ શ્રેણમાં છે. તેમાંની પહેલી શ્રેણિમાં જેએ આલેક, પરલેક ઉભયનાં રહસ્યાથી પરિચિત હતાં તેવાં ૨૧ વિદ્વાન.

Page #32

જૈન ધર્મ પ્રકાશ
હવા નામ આપેલ છે. પ્રથમ બાર મુસલમાનનાં નામ આપ્યા પછી ખાસ ક ૧૬ મા નામમાં હીરવિજયસૂરિની ઓળખાણ અપાયેલી છે. જેમાં પ્રત્યક્ષ 18ના રીતા હતા તેઓના નામ પાંચની શ્રેણીમાં મુકેલા છે, તેમાં ૧૦૦ થી ૪૦ નંબર છે. તેમાં છે નામ સિવાય બીજા બધા મુસલમાનોનાં નામો છે. તે છે ના તે અનુકરે વિજયસેનસૂરિ અને ભાનચંદ્રસૂરિ (ઉપાધ્યાય) નાં છે.” સાંત કાળનાં અપૂર્ણ ઈતિહાસમાં આવાં પ્રસંગે લેવાયેલા નથી. હાલના કહેવાતા દતિહાસમાં એ સમ્રાટનું માત્ર સંક્ષિપ્ત જીવન અને તેનાં કાર્યોનું જ દિગ્દર્શન કરેલ છે. પણ આવા મહાત્માઓનાં નામે, કે જેઓ અકબરના ઈબાદતખાના (ધર્મચર્ચાભવન)માં અને ફત્તેહપુરસિકિના ખાસ દરબારમાં જે ધાર્મિક વાટાઘાટે હમેશાં ચાલતી તેમાં ભાગ લેતા તેના નામ મૂકી દેવામાં આવ્યા છે. મહાત્મા હીરવિજયસૂરિના ઉપદેશથી સમ્રાટ અકબર ઉપર બહુ અસર થઈ હતી. “ શહેનશાહ અકબરના હૃદય ઉપર તે કાળના જૈનાચાર્ય હીરવિજયસૂરિએ કે પ્રભાવ પાડ્યો હતો” તે ઉપર મિથ સાહેબે તેની અકબર નામની બુકમાં બહુ વિસ્તારથી વિવેચન કરતાં લખ્યું છે કે:-“અકબરને માંસાહાર ઉપર નજીવી જ રૂચિ રહેતી, અને તેમણે પિતાની ઉતરાવસ્થામાં જ્યારથી જેનેના સહવાસમાં આવ્યા ત્યારથી તે માંસાહાર છેડી જ ડી ડુતો.” રા. શેઠના “સાહિત્ય” માસિકન એપ્રીલ અને જુનના અંકમાં જાડા લે છે ઉપયોગી, વાંચવા લાયક, અને તે વખતના ઈતિહાસ ઉપર સારું
જવાળું પાડનાર છે. અમે જૈનબંધુઓને તે લેખો વાંચવાની ખાસ ભલામણ કરીએ છીએ.
જ્યારે લેખક લેખ લખવા બેસે છે ત્યારે મગજ ને ધુન પ્રમાણે દોરાઈ જવાથી શું લખું છું તેનું તેને ધ્યાન રહેતું નથી તેવું ઘણીવાર જોવામાં આવે છે. કેઈ લેખકે મરજી પ્રમાણે પિતાના અંતરની ખરેખરી હલકી વૃત્તિ અને શ્રદ્ધાને અભાવ દેખાડવા ગમે તેવું લખી મેકહ્યું હોય તો અધિપતિ દાખલ કરવું જ જોઈએ તે કઇ નિયમ નથી. આમ છતાં હાલના “જુન” માસના “ છી-જૈન મિત્ર'માં રા. આવી નાના લેખકે એક બહુ વિચિત્ર, વાંચતાં ખેદ ઉપજાવે તે લેખ હાળ્યો છે અને અધિપતિએ તે બહાર પાડ્યો છે તેથી અમને બહુ નવાઈ લાગી છે. લેખકે લેખનું મથાળુંજ વિચિત્ર રીતે બાંધ્યું છે. લેખક મહાશય શ્રાવક ભાઈએ ઉપર જાણે કે અનુકંપ દર્શાવતા હોય, જાણે કે જેને કોમ બધી ઉધે રસ્તેજ દેરાઈ જી હા તેમ લેખને થાળે લખે છે કે:-“ભાવના ભૂખ્યા રાયને ધર્મના લંડ છે કે હડહડતી ' ને સિતાર.” મથાળું વાંચતાંજ સહદય તો તો કેદ થાય તેવું છે. આગળ ઉપર તે લેખક મહાશય પિતાની વિદ્વત્તાને સંપદા દેડના લખે છે કે- આત્મા અને અ ાગીનીએસરકારે

Page #33

ફુટ નેધ અને ચચ.
તથા સ્વાર્થ પ્રપંચની અનેક દુષ્ટ કલ્પનાઓથી ઓતપ્રોત ભરેલા મહાન હૈયે યાત્રાઓ કરવાથી, દેવોના દર્શન કરી પગના તળીઆઓ ઘસાવાથી, ઉપવાસ કરી કરી ગુંદરની રાબડીનું સત્યાનાશ કાઢવાથી, મંદિરોમાં પ્રભુપૂજનાથે કેશર કસ્તુ રીને ઘૂળેલા કટોરાના કટેરાઓ ખલાસ કરવાથી, સાંભળવાનું અજીર્ણ થાય ત્યાં, સુધી ગુરૂનાં વ્યાખ્યાને સાંભળવાથી જે પુણ્ય પ્રાપ્ત કરશો તેના કરતાં કોઈ એક અનાથ, નિરાશ્રિત, દુઃખી બાળકને નિઃસ્વાર્થ બુદ્ધિથી” અન્નદાન અને વિદ્યાદાન આપી, નીતિને માગે ચઢાવી, પિતાની આજીવિકા મેળવવા જેટલો સમર્થ' બનાવવોમાં અસંખ્યાત ગણું પુન્ય પ્રાપ્ત કરશે.” આ પેરામાં પછવાડેના વિભાગ માટે અમારો વાંધે છેજ નહિ; પણ શરૂઆતની હકીકત જે શબ્દોમાં લખવામાં આવી છેનિંદવામાં આવી છે, લગભગ નકામા જેવી દર્શાવવામાં આવી છે તેથી અમને બહુ ખેદ થાય છે. લેખક મહાશય ભૂલી જાય છે કે અનાથ, નિરાશ્રિત, દુઃખીને અન્નદાન તથા વિદ્યાદાન આપવાની સમજણજ તેવાં કાર્યો કરવાથી આવે છે. દેવપૂજા,મંદિરગમન, ઉપવાસ, ગુરૂ સમિષ જ્ઞાનશ્રવણ, યાત્રા પર્યટન વિગેરે કૃત્ય મનુષ્યની કસોટી કરાવનારા, તેને સાચે રસ્તો દેખાડનારા છે, બાકી ધર્મશ્રદ્ધા રહિત મનુષ્ય તો બંને પ્રકારથી ચુત થતાજ ઘણીવાર માલુમ પડે છે. આવા લેખો લખવાથી અને પ્રસિદ્ધ થવાથી કોમનું શું શ્રેય થાય? તેની અમને ખબર પડતી નથી. કદાચ કોઈ બાબત લેખકને રૂતી ન હોય તે સારા શબ્દોમાં તે ક્યાં જણાવાતી નથી, કે જેથી આવા
ભાવના ભૂખ્યા-હડકાયા”વિગેરે કલેશજનક શબ્દ વાપરવાની તેમને જરૂર પડી. આવા લેખ લખતાં લેખકે અને દાખલ કરતાં અધિપતિઓએ બહુ વિચાર કર. વાની જરૂર છે. આ સંબંધમાં અમારા શ્રાવણ માસના અંકમાં આપેલ “સંત-સાધુ જેનોના મુખમાં કેવાં વચન શોભે?”એ લેખ વાંચવા કૃપા કરવી અને તે લેખના મથાળાની ગાથા બરાબર કંઠે કરી તેના રહસ્યનું મનન કરવું.
નવીન જમાનામાં ઉછરેલા યુવકો એમજ સમજે છે કે “અમારે વૃધ્ધોનુંનેતાએનું શું કામ છે ? તેઓ વિના ક્યાં ચલાવી શકાય તેમ નથી?”તેઓ ઘણી વખત તિરસ્કારની દષ્ટિથી ઘરડાઓ-વડીલો-વૃધે–પૂર્વકાળના નેતાઓ તરફ જુએ છે, પરંતુ નવીન વિચારકે અને યુવાનોએ તેમની સાથે રહી કાર્યો કરવાની કેટલી જરૂર છે તે બાબતમાં એક ઉપયોગી નિબંધ જુલાઈ માસના સાહિત્ય' માં બહાર પાડેલ છે, જેના કામમાં પણ આવું સંઘદૃન ઘણી વાર થતું હોવાથી તે
એકના શબ્દો વિચારવા લાયક–અનુકરણ કરવા લાયક હોવાથી અત્રે ટાંકીએ છીએ. લેખક લખે છે:-“હિંદુસ્તાન દેશની ઉન્નતિ એકલે હાથે થવાની નથી. એક ભાગ આગળ વધે, બીજે દાગ અંધારામાં ફાંફાં મારે તે સમગ્ર દેશને કેવી રીતે ઉદય છે. નવા વિચારો એકને લાગુ પડવાથી દેશમાં સર્વત્ર અશાંતિ પથરાશે, અને

Page #34

ન ધ
પ્રકાશ.
..' ને વછના તમારા મનમાં જ સગી જશે. જુના રીતરિવાજોને માન આપે,
' છે અવશે ? દયાનો અનુભવી અને વૃદ્ધવ તમારા તરફ સંતેર: ' , રાપને તેનો આત્મા તમારા દરેક કાર્યમાં પુરી આશીષ આપશે. '. . ા લાગી એજ આપણું અહોભાગ્ય સમજવાનું. અને ત્યારેજ આપણું : ધ ગતિના પંથે પડશે. જે સ્થળે વૃદ્ધ અને નિતાવર્ગની અનુભવી શિઆમ છ દષ્ટિથી મપાય છે, ત્યાં નથી દેખાતો ઉદય, કે નથી દેખાતું ગંભીરત્વ,
બ: ક0ના રીતરીવાજો જ તમને ઉન્નતિની ટોચે પહોંચાડશે એવો મારો
મન નથી. સમય અને સ્થાન ધ્યાનમાં લઈ એમાં સુધારો કરો. એનું પરિ !! આવશે ? રગમાં નવી વસ્તુ માટે વ્યાપતું લેહી નવા વિચારના યુવા': ': મને આશાના પંથે દેખાડશે. આ પ્રમાણે ઉભય વર્ગ સાથે રહી કાર્ય કરશો . તમે શિધ્ર પ્રગતિ કરી શકશે.”કેમ અને ધર્મનું કાર્ય કરવા ઈચ્છનારા
ને એને વૃધ્ધો-સર્વને આ બાબત વિચારવા લાયક છે. અમે તે બાબત તરસ્ક - લીએ છીએ, અને સર્વત્ર સાથે–એકઠા રહી કાર્ય કરવાની વિજ્ઞપ્તિ
પરાજ શ્રીજિનવિજયજી હાલમાં કેટલેક ઐતિહાસિક અભ્યાસ કરવા પુના" લા છે. પુનાની પ્રવૃત્તિ જોઈ જેન કેમની હાલની સ્થિતિ ઉપર તેઓ અમારા
પરના એક પત્રમાં બહુ ખેદ દર્શાવે છે. તે પન્ન ખાસ ઉપગી અને જેનોની પ્રગતિ? સાધન બને તે હોવાથી અમે અત્રે અમારા વાંચકોને અને અન્ય જૈન બંધુ છે ને તે ઉપર વિચાર કરવામાટે પ્રગટ કરીએ છીએ. પત્રમાં પ્રસંગોપાત તે મહાત્મા લવ છે કે –“ આપણી કેમમાંથી જેટલું ખર્ચાય છે તેટલું ભાગ્યેજ બીજી કોઈ કામ ખર્ચતી હશે, પરંતુ ગ્યાયે ૫ રીતિનો વિચાર કરવામાં ન આપર હવાથી પરિણામમાં આપણને શૂન્યજ ઘણાભાગે જોવામાં આવે છે. અહીં વા. પછી અત્રેની કેટલીક સંસ્થાઓ જઈ તથા તેમના કાર્યવાહકની મુકા ને લીધી, તે ઉપરથી મને ઘણું જાણવાનું મળ્યું છે. એ લોકો સ્વાર્થ ત્યાગ, : રવાનો ઉત્સાહ અને તેની પદ્ધતિ વિસ્મય થવાય છે. એકલું પુના શહેર : : માખાં હિંદુસ્થાનને ગજવી રહ્યું છે, અને હિંદી સરકારને ધ્રુજવી રહ્યું છે, - ડમણે આ રીતે જ અલ્પ દ્રવ્યમાં અનુપમ કાર્ય કરવાની એક પ્રકારે એ લોકેની " :મેઘ કળા છે. સંખ્યાબંધ ગ્રેજ્યુએટે અને પ્રેફેસરાએ પિતાના નિર્વાહ “ મ લઇ સમગ્ર જીદગી કહિતનાં કાર્યોમાં સમર્પણ કરી દીધી છે. દિવસે , : પ્રગતિ અને નવી સંસ્થાઓ ઉત્પન્ન થતી જાય છે અને એકબીજાની
આગળ આગળ વધતી જાય છે. આપણને હજુ એક બેડીગ ચલાવવા *: , , ; પાડશાળા વ્યવસ્થિત રાખવા માટે ભરપૂર પગાર આપવા છતાં પણ ::
ટ કે માસ્તર મળી શકતું નથી, ત્યારે અહિં તેવા માણસને

Page #35

રૂટ તૈધ અને ચર્ચા.
માટે કાર્યક્ષેત્રની સંકુચિતતા ભાસે છે. જેનસમાજની વર્તમાન પરિસ્થિતિ બહુજ ચિંતાજનક ભાસે છે. પ્રજાત્વની દષ્ટિએ તેમાં જીવન જરાએ નથી. ભારતની બીજી પ્રજાઓ આગળ આપણું વર્ચસ ઘણું જ ઘટી ગયું છે, દિવસે દિવસે તેની ક્ષીણ દશા વધારે ક્ષીણતા પામતી જાય છે. જે પ્રજામાં રાષ્ટ્રીય દષ્ટિએ ચૈતન્ય જણાતું નથી, તે પ્રજા જગતમાં વધારે વાર ટકી શકતી નથી એ ઐતિહાસિક સત્ય છે. ગ્રીમંતાઈ કે સંખ્યાબાલ્ય કશું કરી શકતું નથી. પિતાનું જીવન ટકાવી રાખવા માટે વર્ગ જોઈએ. આપણે અત્યારસુધી ટકી રહ્યા તેનું કારણ એ વર્ચસજ છે. ગત સે વર્ષોથી આપણામાંથી વર્ચસ્ અદષ્ટ થતું જાય છે. અંગ્રેજી રાજ્યના ઉદય સાથે જૈનપ્રજાને અનુદય આરંભાયે છે, આ એક વિલક્ષણ પરંતુ ગંભીર ગૂઢ છે. વર્તમાન સમય જગના સૂમ દષ્ટાઓને ઘણેજ ભયંકર ભાસી રહ્યા છે. દરેક દેશ અને દરેક પ્રજાની ઉપર અણ આફત ઝઝુમી રહી છે, અને તેમાંથી બચવાજીવવા માટે તે તે દેશના અને પ્રજાના સંરક્ષકે જીવતોડ પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે, ત્યારે આપણે જાણે જગતમાંજ ન વસતા હોઈએ તેવી રીતે નિશ્ચિત ઉંધી રહ્યા છીએ, એ સ્થિતિ ઘણી ભયંકર છે. પ્રસંગ વીત્યા પછી બહુ પ્રયત્ન પણ અલ્પ ફળ આપી શકતું નથી. આપણે કોમના હિતચિંતક પુરૂષે આપણને આજે મળવા દુર્લભ થઈ પડ્યાં છે; ભાવી પ્રજામાંથી તેવા ઉત્પન્ન થશે કે કેમ એ પ્રશ્ન ગુંચવણ ભર્યો છેમહેદી નિરાશા આપે એવે છે. ધાર્મિક વાતાવરણ ઘણું જ ક્ષુબ્ધ થયેલું છે, અનેક પ્રયત્ન કરવા છતાં પણ તેમાં સ્થિરતા આવશે કે કેમ એ અનિશ્ચિત છે. સમાજને કેઈએગ્ય દિશા બતાવનારનથી, સમાજનો પણ કઈમાં પૂર્ણ વિશ્વાસ નથી, સમાજના જીવિતની ચિંતા કરનાર સુદ્ધાં કઈ દેખાતું નથી. પરસ્પરની અસહિષ્ણુતા અને અપ્રીતિ પ્રબળ થતાં જાય છે, આવી સ્થિતિમાંથી જાગૃત થવાની બહુ જરૂર છે. વખત છેવટનો આવી પહે છે; માટે આગેવાન વિચક્ષણ ગણાતી વિરલ વ્યક્તિઓએ હવે ઘણીજ ત્વરાથી વિચાર કરવાની આવશ્યકતા છે; સંકુચિત દ્રષ્ટિ છેડી, મતભેદોને બાજુએ મૂકી બીજાની વાટ ન જોતાં જેટલું બને તેટલું પણ સમાજમાં ચેતન્ય જાગૃત થાય, ભાવી પ્રજામાં પોતાના પ્રજાવની અને સાથે સાથે દેશની દાઝ હૃદયમાં પ્રકટે તેવા પ્રયત્ન કરવાની આવશ્યકતા છે. પ્રજામાં જીવન હશે તો ધર્મની કિંમત કરાશે. પ્રજાના જીવન વિના ધર્મની કાંઈ પણ કિંમત રહેશે નહિ; દુનિયા મને કોઈ પણ ધર્મ રાષ્ટ્રિય સહાનુભૂતિ વિના ટકી શક્યો નથી. જૈનધર્મના ઈતિહાસનું અલપસ્વપ મેં નિરીક્ષણ કર્યું છે, તેમાં મહને તેજ તત્ત્વ દેખાઈ આવે છે. જે પ્રજાની રાષ્ટ્ર ઉપર સત્તા તે પ્રજાના ધર્મની પણ પ્રભુતા. નિસત્ત્વ સમાજને ધર્મ પણ નિ:સત્વજ સમજી, ” જેન કેમના ઉદયમાં પ્રેમ ધરાવનાર દરેક સુરા બંધુએ આ પત્ર મનનપૂર્વક વાંચવા લાયક-વિચારવા લાયક અને તેમાંથી શક્ય હોય તેટલી પ્રવૃત્તિ અમલમાં મૂકવા લાયક છે.

Page #36
તે એક રત્રમાં કેશ વેશ્યા ધર્મ પામ્યા પછી તેની પાસે નંદરાજાને : ર આવે છે કે જે ઘનશ્યકળા પર રાળ હતો. તેણે પિતાની : ' . પછી તેની પાસે કાલાએ રાવના ઢગલા ઉપર સોય મૂકી તેના પર રીના પણ ના કર્યાની હુક આવે છે. તે કેટલાક દેતાઓના મનમાં 1 પાડતા હાલી લાગે છે, પરંતુ આ મારામાં વીસમી સદીના અંકમાં દિશા, (નૃત્યકી) ના સંબંધના લેખમાં પૂર્ણ લખે છે કે-“લખ ન પ્રખ્યાત કાલકા, બિંદા નામના બે ભાઈઓ પર પતાસાં પથરાવી તે પર કરતા હ; અને એક પણું પતાસું છે નહિ એવી તેમના કેળવાયેલા પગની :: દહી, આ મન કળાવિલાયક હજુ લખનૌમાં વિદ્યમાન છે. હિંદુ સ નાચનારને કર મારે એવિ કળાવિદ તે મી. તિજારી છે. મી. તિવારીએ મૃત્યકળામાં અભુત વિસ્મયાવહ નિપૂણતા મેળવી છે. તે કાચના કકડા ચોડેલી દીવાલ પર ને તરવારપર નાચ કરે છે, એટલું જ નહીં પણ પાણીના લઇ લેજેપર શેડીક મીનિટ નાચ કરી પ્રેક્ષકોને હેરત પમાડે છે.” " જ્યારે હાલ પણ આવી રીતે નાશ કરી શકે છે, તો આજથી બે હજાર વર્ષ : ઘઉં જ્યારે તે કળા વધારે ઉચ સ્થિતિમાં હતી ત્યારે કેશા વેશ્યા ઉપર પ્રમાણે ન કરી શકે તેમાં આશ્ચર્ય જેવું નથી. આ હકીકત આધુનિક સ્થિતિનેજ સત્ય મીનારાઓ માટે લખવાની જરૂર પડી છે. દીશમી સદીના તેજ અંકમાં પૃઇ 347 “સરએડવીનના કેટલાક વિઝા” એવા પેટા મથાળા નીચે લખે છે કે-પશ્ચિમની પ્રજાએ સન્મુખ પની ભાવના અને વિચારે બને એટલા સત્યસ્વરૂપમાં હમજાવવા સર એડપીને, તુત્ય પ્રયાસ કર્યો હતો. એક સમયે હેનનાં કેટલાક મિત્રે આગળ એમણે હ્યું હતું કે- જે સર્વ દઈ પદાર્થો છે તે અનિત્ય છે. અને જે પદાર્થો અને ત ચાર છે તે ગળા શાશ્વત છે. એવું જે સેંટપાલે કહ્યું હતું તે અહીંની પાશ્ચાત્ય) છે. તેમજ પવિત્ર ગણાતા પુરૂ પણ સ્વીકારતાં અચકાય છે, જયારે હિંદુસ્થાનમાં (aa ની પ્રજામાં આવા અને વિચારે એક ઘરગથ્થુ અને તદ્દન સામા છે, મારી પ્રત પૂર્વ જન્મના ફળ તરીકે વર્તમાન જન્મને સ્વીકારે છે. અને સર વિધવા પુનર્લગ્ન નથી કરી તેનું કારણ તે તેના પિતાના પૂર્વભવના કનું " . દળ (પ્રાપ્ત થયાનું) હમજે છે, તે છે.” - વાકયને વિસરે પુનર્લગ્નની હિમાયત કરનારે લક્ષપૂર્વક વાંચવા જેવા મારી પાશ્ચાત્ય વિકાને પણ ખરી હકીકત સમજે છે ત્યારે કેવા દુરાગ છેડી છે તો તેને સ્વીકાર કરે છે તે કાલ કરવાનો છે. ---- r ઢ = 44 --- For Private And Personal Use Only